Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dnestryanı müharibəsi — Moldovanın Dnestr çayı sahili boyu yerləşən beş rayonunda separatçılıq hərəkatı ötən əsrin 80-ci illərinin sonlarında başlayıb. Həmin hərəkatın alovlanmasında qığılcım rolunu Moldova parlamentinin 1989-cu ildə moldovan dilini dövlət dili elan etməsi, kiril əlifbasının latın əlifbası ilə əvəz olunması barədə qərarı oynayıb. Dnestryanı rayonların benderlərdən və ruslardan ibarət əhalisi bunu Moldova millətçilərinin digər millətləri əzmək cəhdi kimi qəbul edərək separatçılıq hərəkatını alovlandırıb. 1990-cı il sentyabrın 2-də həmin rayonlar SSRİ-nin tərkibində “Dnestryanı Moldova Respublikası” yaratdıqlarını elan ediblər.
| Dnestryanı müharibəsi | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Tarix | 2 mart - 21 iyul 1992-ci il | ||
| Yeri | Dnestryanı | ||
| Nəticəsi | Dnestryanı de-fakto müstəqil respublika elan olundu, lakin de-yure olaraq Moldovanın tərkib hissəsi kimi tanınır. | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
| Ümumi itkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
1990-cı ilin dekabrında isə referendum keçirilərək, “DMR” “müstəqil dövlət” elan olunub. Rəsmi nəticələrə görə, seçki hüququ olan əhalinin 97,7%-i “müstəqilliyin” lehinə səs verib. Moldova bu qərarı tanımayıb, münaqişə dərinləşib və 1992-ci ildə hərbi fazaya keçib. Həmin il bir neçə ay davam edən silahlı münaqişə iyul ayında Moldovanın Dnestr çayının sol sahillərinə nəzarəti itirməsi ilə yekunlaşıb. Bu münaqişədə separatçılara bölgədəki rus qoşunları fəal dəstək verib. Dnestryanı bölgədə dislokasiya olunmuş 14-cü ordu general Lebedin rəhbərliyi ilə Moldova qüvvələrini sıxışdırıb. Rusiya öz sülhməramlı qüvvələrini Dnestryanı bölgəyə yeridərək tərəflər arasında atəşkəsi təmin edib. İyulun 22-də Rusiyanın vasitəçiliyi ilə Tiraspolla Kişinyov arasında atəşkəs sazişi imzalanıb. Atəşkəs sənədinə əsasən, təhlükəsizlik zonası yaradılıb. Sülhyaratma əməliyyatlarına birgə sülhyaratma qüvvələri cəlb olunub. Qüvvələr nisbəti isə belə müəyyənləşdirilib: Moldovadan 300, Dnestryanıdan 300, Rusiyadan isə 500 hərbçi. O vaxtdan problemin həlli istiqamətində danışıqlar başlayıb. Danışıqlar prosesi əvvəlcə tərəflərin öz arasında aparılsa da, sonradan format genişlənib və “5+2" formatına (Moldova, Dnestryanı bölgə, ATƏT, Rusiya və Ukrayna, həmçinin ABŞ və Avropa İttifaqından müşahidəçilər) keçib.
Tərəflərin hərbi gücü
17 mart 1992-ci ildə Moldova yeni yaradılmış Daxili İşlər Nazirliyi üçün qoşun toplamağa başladı. 1992-ci ilin iyul ayında Moldovadakı aktiv hərbi qüvvələrin sayı, polis qüvvələri, ehtiyat qüvvələr və könüllülər də daxil olmaqla 25,000-35,000 arasında idi. Könüllülər arasında münaqişə zonasına yaxın ərazilərdə yaşayanlar üstünlük təşkil edirdi.
Müstəqillik əldə edildikdən sonra Moldova ərazisində yerləşən Sovet qoşunlarından əldə edilən silah və texnikadan əlavə olaraq, Moldova hökuməti Rumıniyadan da silah əldə etdi. Münaqişə dövründə Rumıniya tərəfindən Moldovaya hərbi məsləhətçilər və könüllülər də göndərildi.
Eyni zamanda, Moldova ərazisində şəxsi heyətinin sayı 14,000 nəfər olan 14-cü Sovet Ordusu da fəaliyyət göstərirdi. Bu qüvvələr Dnestryanı hökumətinə tabe olan 9,000 nəfər milisə təlim keçirilməsində və onların silahla təchiz olunmasında böyük köməklik göstərdilər. Müharibə başladıqda Rusiyanın fərqli yerlərindən könüllülər və kazak dəstələri separatçılar tərəfdə döyüşmək üçün buraya gəldilər.
Dnestryanıda yerləşən 14-cü Sovet Ordu hissələri də separatçılarla birlikdə Moldova qüvvələrinə qarşı mübarizə aparırdı.
1991-ci ilin dekabrında separatçıların silah-sursat əldə etməsinə kömək edən general-leytenant Yakovlev Ukrayna ərazisində Moldova hökumət qüvvələri tərəfindən həbs olundu. Həbs olunan general Yakovlev 14-cü Sovet ordusunun komandiri olmaqla yanaşı, həmçinin Dnestryanıda "Milli Müdafiə və Təhlükəsizlik Departamenti"nin rəhbəri sayılırdı. Sonradan, Rusiya rəhbərliyinin araya girməsi ilə general Yakovlev Moldova hökumətinə tabe olan, lakin separatçılar tərəfindən həbs olunmuş 26 nəfər polislə dəyişdirildi və azad edildi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Dnestrovskaya Pravda, no. 84-85, page 2, November 24, 2001
- . Monument.md. 29 avqust 1998. 2011-09-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 avqust 2017.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-06-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-07-27.
- . Army.gov.md. 2011-09-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 avqust 2017.
- Borderland Europe: Transforming Transnistria? 2007-03-25 at the Wayback Machine Centre for European Political Studies, oktyabr 2001.
- Analysis of the Transnistrian Conflict 2022-04-09 at the Wayback Machine "Human Rights and Russian Military Involvement in the "Near Abroad"" Human Rights Watch December. 1993
Xarici keçidlər
- Armed conflict in and around the city of Bendery 2014-04-24 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Dnestryani muharibesi Moldovanin Dnestr cayi sahili boyu yerlesen bes rayonunda separatciliq herekati oten esrin 80 ci illerinin sonlarinda baslayib Hemin herekatin alovlanmasinda qigilcim rolunu Moldova parlamentinin 1989 cu ilde moldovan dilini dovlet dili elan etmesi kiril elifbasinin latin elifbasi ile evez olunmasi barede qerari oynayib Dnestryani rayonlarin benderlerden ve ruslardan ibaret ehalisi bunu Moldova milletcilerinin diger milletleri ezmek cehdi kimi qebul ederek separatciliq herekatini alovlandirib 1990 ci il sentyabrin 2 de hemin rayonlar SSRI nin terkibinde Dnestryani Moldova Respublikasi yaratdiqlarini elan edibler Dnestryani muharibesiTarix 2 mart 21 iyul 1992 ci ilYeri DnestryaniNeticesi Dnestryani de fakto musteqil respublika elan olundu lakin de yure olaraq Moldovanin terkib hissesi kimi taninir Munaqise terefleriDnestryani Rusiya Rus ve ukraynali konulluler Moldova Ruminiyali konullulerKomandan lar Tereflerin quvvesi14 000 nizami ordu 9 000 milis 5 000 konullu 25 000 35 000Itkiler364 913 olu 624 yarali 279 324 olu 1 180 yaraliUmumi itkiler316 637 olu Vikianbarda elaqeli mediafayllar 1990 ci ilin dekabrinda ise referendum kecirilerek DMR musteqil dovlet elan olunub Resmi neticelere gore secki huququ olan ehalinin 97 7 i musteqilliyin lehine ses verib Moldova bu qerari tanimayib munaqise derinlesib ve 1992 ci ilde herbi fazaya kecib Hemin il bir nece ay davam eden silahli munaqise iyul ayinda Moldovanin Dnestr cayinin sol sahillerine nezareti itirmesi ile yekunlasib Bu munaqisede separatcilara bolgedeki rus qosunlari feal destek verib Dnestryani bolgede dislokasiya olunmus 14 cu ordu general Lebedin rehberliyi ile Moldova quvvelerini sixisdirib Rusiya oz sulhmeramli quvvelerini Dnestryani bolgeye yeriderek terefler arasinda ateskesi temin edib Iyulun 22 de Rusiyanin vasiteciliyi ile Tiraspolla Kisinyov arasinda ateskes sazisi imzalanib Ateskes senedine esasen tehlukesizlik zonasi yaradilib Sulhyaratma emeliyyatlarina birge sulhyaratma quvveleri celb olunub Quvveler nisbeti ise bele mueyyenlesdirilib Moldovadan 300 Dnestryanidan 300 Rusiyadan ise 500 herbci O vaxtdan problemin helli istiqametinde danisiqlar baslayib Danisiqlar prosesi evvelce tereflerin oz arasinda aparilsa da sonradan format genislenib ve 5 2 formatina Moldova Dnestryani bolge ATET Rusiya ve Ukrayna hemcinin ABS ve Avropa Ittifaqindan musahideciler kecib Tereflerin herbi gucu17 mart 1992 ci ilde Moldova yeni yaradilmis Daxili Isler Nazirliyi ucun qosun toplamaga basladi 1992 ci ilin iyul ayinda Moldovadaki aktiv herbi quvvelerin sayi polis quvveleri ehtiyat quvveler ve konulluler de daxil olmaqla 25 000 35 000 arasinda idi Konulluler arasinda munaqise zonasina yaxin erazilerde yasayanlar ustunluk teskil edirdi Musteqillik elde edildikden sonra Moldova erazisinde yerlesen Sovet qosunlarindan elde edilen silah ve texnikadan elave olaraq Moldova hokumeti Ruminiyadan da silah elde etdi Munaqise dovrunde Ruminiya terefinden Moldovaya herbi meslehetciler ve konulluler de gonderildi Eyni zamanda Moldova erazisinde sexsi heyetinin sayi 14 000 nefer olan 14 cu Sovet Ordusu da fealiyyet gosterirdi Bu quvveler Dnestryani hokumetine tabe olan 9 000 nefer milise telim kecirilmesinde ve onlarin silahla techiz olunmasinda boyuk komeklik gosterdiler Muharibe basladiqda Rusiyanin ferqli yerlerinden konulluler ve kazak desteleri separatcilar terefde doyusmek ucun buraya geldiler Dnestryanida yerlesen 14 cu Sovet Ordu hisseleri de separatcilarla birlikde Moldova quvvelerine qarsi mubarize aparirdi 1991 ci ilin dekabrinda separatcilarin silah sursat elde etmesine komek eden general leytenant Yakovlev Ukrayna erazisinde Moldova hokumet quvveleri terefinden hebs olundu Hebs olunan general Yakovlev 14 cu Sovet ordusunun komandiri olmaqla yanasi hemcinin Dnestryanida Milli Mudafie ve Tehlukesizlik Departamenti nin rehberi sayilirdi Sonradan Rusiya rehberliyinin araya girmesi ile general Yakovlev Moldova hokumetine tabe olan lakin separatcilar terefinden hebs olunmus 26 nefer polisle deyisdirildi ve azad edildi Hemcinin baxSSRI Moldova DnestryaniIstinadlarDnestrovskaya Pravda no 84 85 page 2 November 24 2001 Monument md 29 avqust 1998 2011 09 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 10 avqust 2017 Arxivlenmis suret 2022 06 21 tarixinde Istifade tarixi 2016 07 27 Army gov md 2011 09 04 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 10 avqust 2017 Borderland Europe Transforming Transnistria 2007 03 25 at the Wayback Machine Centre for European Political Studies oktyabr 2001 Analysis of the Transnistrian Conflict 2022 04 09 at the Wayback Machine Human Rights and Russian Military Involvement in the Near Abroad Human Rights Watch December 1993Xarici kecidlerVikianbarda Dnestryani muharibesi ile elaqeli mediafayllar var Armed conflict in and around the city of Bendery 2014 04 24 at the Wayback Machine