Səthi-aktiv maddələr(SAM) – xalq təsərrüfatının bir çox sahələrində müxtəlif məqsədlər üçün istifadə olunan maddələrdir. Qısaldılmış formada SAM-lar adlanır. SAM-lar yuyucu vasitələr, köpük və emulsiya stabilləşdiricisi, flotoreagentlər, hidrofoblaşdırıcılar, antistatiklər, korroziya inhibitorları və sair kimi işlədilir.
Səthi-aktiv maddələrin təyinatları
SAM-ların müxtəlif təyinatlı olması, onlardan geniş miqyasda istifadə etməyə imkan verir. Məsələn, istehsal olunan anion, qeyri-ionogen, kation və amfolit səthi-aktiv maddələrin miqdarı ildə milyon tonlarladır.
Səthi-aktiv maddələrdən istifadə tarixi
Neft sənayesində SAM-ların istehsalına təxminən 60-70 il bundan əvvəl başlanmışdır. 1939-cu ildə dünya miqyasında cəmi 14 min ton, 1960-cı ildə 1386 min ton, 1982-ci ildə isə 6500 min ton SAM istehsal olunmuşdur. Sonrakı illərdə istehsal olunan SAM-ların miqdarı daha çox artmışdır. SAM-ların bir hissəsi yuyucu xassəyə malikdir. Köməkçi komponentlər və doldurucularla (soda, fosfatlar, natrium sulfat və s.) əsas aktiv maddələrin yuyuculuq təsiri gücləndirilir. Belə SAM-lar qarışığına sintetik yuyucu vasitələr (SYV) deyilir. 1970-80-ci illərdə SAM-lar istehsalının inkişafı, SYV-ə olan tələbatla müəyyən olunurdu. Hazırda isə SAM-lar sənayenin müxtəlif sahələrində və kənd təsərrüfatında da az əhəmiyyət kəsb etmir. Adi yağ sabunlarında aktiv yuyucu maddə yağ turşularının (stearin, polimitin)natrium və kalium duzları, sintetik yuyucu vasitələrdə isə sulfoturşu və ya sulfoefirlərin (C12 – C18 üzvi radikallarla) natrium duzları, həmçinin də etilenoksidin müxtəlif üzvi maddələrlə kondensləşmə məhsulları və s. hesab olunur. Artıq 1880-ci ildə toxuculuqda köməkçi maddə kimi gənəgərçək yağının sulfollaşma məhsulundan istifadə olunmuşdur. 1912-ci ildə Q.S.Petrov neft fraksiyalarının sulfolaşmasından orta tərkibli C20H27SO3H alkilaromatik sulfoturşular ayırmışdır. Bu məhsul “Petrov kontaktı adı ilə texniki tətbiqini tapmış səthi-aktiv və katalitik təsirə malik maddə kimi işlədilmişdir.
Səthi-aktiv maddələrin miqdarı
Hazırda 300 səthi-aktiv maddə növü və onların əsasında 6000-ə yaxın adda müxtəlif kompozisiyalar məlumdur. Bunlardan yalnız 30-40-ı geniş miqyasda istehsal olunur, qalanı isə müxtəlif məqsədlər üçün işlənib hazırlanmışdır və istehsalı az miqdardadır.
Səthi-aktiv maddələrin təsnifatı
Bütün səthi-aktiv birləşmələri iki böyük qrupa bölmək olar: suda həll olarkən ionlara dissosasiya olunan ionogen birləşmələr, ionlara dissosasiya olunmayan qeyri ionogen maddələr. Hansı ionun – anionun və ya kationun səthi-aktivliyə malik olmasından asılı olaraq ionogen maddələr anion, kation və amfolit ionogen maddələrə bölünür. Amfolit səthi-aktiv maddələr bir və ya bir neçə funksional qrup saxlayır. Sulu məhlulda onlar mühitin şəraitindən asılı olaraq anion və ya kation səthi aktiv maddə xassəsi kəsb edir. Turş mühitdə amfolit birləşmələr kation-aktiv, qələvi mühitdə isə anion- aktiv xassəyə malik olur. Hər iki qrup maddələr üçün ümumi xarakterik cəhət ondan ibarətdir ki, onlar fazaların sərhəd səthi üzrə paylanaraq, bütövlükdə sistemin səthinin xassəsinin dəyişməsinə səbəb olur. Bütün səthi-aktiv birləşmələri iki böyük qrupa bölmək olar: suda həll olarkən ionlara dissosiasiya olunan ionogen birləşmələr, ionlara dissosiasiya olunmayan qeyri-ionogen maddələr. Hansı ionun - anionun və ya kationun səthi-aktivliyə malik olmasından asılı olaraq ionogen maddələr anion, kation və amfolit ionogen maddələrə bölünür. Amfolit səthi-aktiv maddələr bir və ya bir neçə funksional qrup saxlayır. Sulu məhlulda onlar mühitin şəraitindən asılı olaraq anion və ya kation səthi-aktiv maddə xassəsi kəsb edir. Turşu məhlulunda amfolit birləşmələr kation-aktiv, qələvi mühitdə isə anion-aktiv xassəyə malik olur. Hər iki qrup maddələr üçün ümumi xarakterik cəhət ondan ibarətdir ki, onlar fazaların sərhəd səthi üzrə paylanaraq, bütövlükdə sistemin səthinin xassəsinin dəyişməsinə səbəb olur. Kation səthi-aktiv maddələrə aşağıdakı tip birləşmələr daxildir: alifatik aminlər, amidoiminlər, diaminlər və dördlüammonium duzları (DAD); tsiklik aminlər - imidazolinlər, piridin əsasları və onlar əsasında DAD-lar; fosfonium və sulfonium duzları. Bu birləşmələrdən 80%-dən çox praktiki əhəmiyyət daşıyanlar - birinci tip maddələrdir. Ali alifatik aminlər sənayedə katalizator iştirakı ilə, yüksək temperatur və təzyiq altında üzvi turşuların ammonyakla qarşılıqlı təsirindən alınır. Qeyri-ionogen səthi-aktiv maddələr sənayenin müxtəlif sahələrində geniş tətbiq olunur. Bu, onların aşağıdakı qiymətli xassələri ilə əlaqədardır: - yüksək yuyuculuq və məhlulda çirki saxlama (başqa əlavələr olmadan) qabiliyyəti; - yaxşı islatma və emulsiya əmələ gətirmə qabiliyyəti; - cod suda kimyəvi stabilliyi; - müxtəlif boyalar və ionogen yuyucu maddələrlə yaxşı uyuşması; - tullantı sularında biokimyəvi parçalanması. Qeyri-ionogen maddələrin geniş tətbiq sahəsi tapması başqa amillərlə də bağlıdır; bu maddələrin alınması üçün xammal kimi özündə uzunzəncirli alkil, yaxud alkilaril və mütəhərrik hidrogen atomu saxlayan funksional qruplu müxtəlif üzvi maddələrdən istifadə olunmasıdır.
İstinadlar
Məhərrəmov A.M., Bayramov M.R. Neft kimyası və neft-kimyəvi sintez. Ali məktəblər üçün dərslik. Bakı: Çaşıoğlu, 2003. -562 s.
Səthi-aktiv maddələrin əsas xassələri
Səthi-aktiv maddələrin əsas xassələri molekulun quruluşu ilə müəyyən edilir. Onlar fazaların sərhədində adsorbsiya olunaraq orientasiya olunmuş təbəqə əmələgətirmə qabiliyyətinə malik olur. Bu cür adsorbsiya səthi gərilməni azaldır. Əgər hidrofil hissə ilə əlaqəli radikal (hidrofob hissə) kiçik (metil, etil və ya propil) olarsa, belə birləşmələr suda həll olur və səthi aktivliyə malik olmur. Əgər radikal lazımi qədər böyük (C10 – C18) olursa, onda tam həllolma getmir və nəticədə həqiqi məhlul ilə kolloid məhlul arasında yarımkolloid təbiətli sitem əmələ gəlir.
Mənbə
A.M.Məhərrəmov, M.R.Bayramov. “Neft kimyası və neft-kimyəvi sintez”, Bakı-2012
Avqust 08, 2021
səthi, aktiv, maddələr, xalq, təsərrüfatının, çox, sahələrində, müxtəlif, məqsədlər, üçün, istifadə, olunan, maddələrdir, qısaldılmış, formada, adlanır, yuyucu, vasitələr, köpük, emulsiya, stabilləşdiricisi, flotoreagentlər, hidrofoblaşdırıcılar, antistatiklər. Sethi aktiv maddeler SAM xalq teserrufatinin bir cox sahelerinde muxtelif meqsedler ucun istifade olunan maddelerdir Qisaldilmis formada SAM lar adlanir SAM lar yuyucu vasiteler kopuk ve emulsiya stabillesdiricisi flotoreagentler hidrofoblasdiricilar antistatikler korroziya inhibitorlari ve sair kimi isledilir Mundericat 1 Sethi aktiv maddelerin teyinatlari 2 Sethi aktiv maddelerden istifade tarixi 3 Sethi aktiv maddelerin miqdari 4 Sethi aktiv maddelerin tesnifati 5 Istinadlar 6 Sethi aktiv maddelerin esas xasseleri 7 MenbeSethi aktiv maddelerin teyinatlari RedakteSAM larin muxtelif teyinatli olmasi onlardan genis miqyasda istifade etmeye imkan verir Meselen istehsal olunan anion qeyri ionogen kation ve amfolit sethi aktiv maddelerin miqdari ilde milyon tonlarladir Sethi aktiv maddelerden istifade tarixi RedakteNeft senayesinde SAM larin istehsalina texminen 60 70 il bundan evvel baslanmisdir 1939 cu ilde dunya miqyasinda cemi 14 min ton 1960 ci ilde 1386 min ton 1982 ci ilde ise 6500 min ton SAM istehsal olunmusdur Sonraki illerde istehsal olunan SAM larin miqdari daha cox artmisdir SAM larin bir hissesi yuyucu xasseye malikdir Komekci komponentler ve doldurucularla soda fosfatlar natrium sulfat ve s esas aktiv maddelerin yuyuculuq tesiri guclendirilir Bele SAM lar qarisigina sintetik yuyucu vasiteler SYV deyilir 1970 80 ci illerde SAM lar istehsalinin inkisafi SYV e olan telebatla mueyyen olunurdu Hazirda ise SAM lar senayenin muxtelif sahelerinde ve kend teserrufatinda da az ehemiyyet kesb etmir Adi yag sabunlarinda aktiv yuyucu madde yag tursularinin stearin polimitin natrium ve kalium duzlari sintetik yuyucu vasitelerde ise sulfotursu ve ya sulfoefirlerin C12 C18 uzvi radikallarla natrium duzlari hemcinin de etilenoksidin muxtelif uzvi maddelerle kondenslesme mehsullari ve s hesab olunur Artiq 1880 ci ilde toxuculuqda komekci madde kimi genegercek yaginin sulfollasma mehsulundan istifade olunmusdur 1912 ci ilde Q S Petrov neft fraksiyalarinin sulfolasmasindan orta terkibli C20H27SO3H alkilaromatik sulfotursular ayirmisdir Bu mehsul Petrov kontakti adi ile texniki tetbiqini tapmis sethi aktiv ve katalitik tesire malik madde kimi isledilmisdir Sethi aktiv maddelerin miqdari RedakteHazirda 300 sethi aktiv madde novu ve onlarin esasinda 6000 e yaxin adda muxtelif kompozisiyalar melumdur Bunlardan yalniz 30 40 i genis miqyasda istehsal olunur qalani ise muxtelif meqsedler ucun islenib hazirlanmisdir ve istehsali az miqdardadir Sethi aktiv maddelerin tesnifati RedakteButun sethi aktiv birlesmeleri iki boyuk qrupa bolmek olar suda hell olarken ionlara dissosasiya olunan ionogen birlesmeler ionlara dissosasiya olunmayan qeyri ionogen maddeler Hansi ionun anionun ve ya kationun sethi aktivliye malik olmasindan asili olaraq ionogen maddeler anion kation ve amfolit ionogen maddelere bolunur Amfolit sethi aktiv maddeler bir ve ya bir nece funksional qrup saxlayir Sulu mehlulda onlar muhitin seraitinden asili olaraq anion ve ya kation sethi aktiv madde xassesi kesb edir Turs muhitde amfolit birlesmeler kation aktiv qelevi muhitde ise anion aktiv xasseye malik olur Her iki qrup maddeler ucun umumi xarakterik cehet ondan ibaretdir ki onlar fazalarin serhed sethi uzre paylanaraq butovlukde sistemin sethinin xassesinin deyismesine sebeb olur Butun sethi aktiv birlesmeleri iki boyuk qrupa bolmek olar suda hell olarken ionlara dissosiasiya olunan ionogen birlesmeler ionlara dissosiasiya olunmayan qeyri ionogen maddeler Hansi ionun anionun ve ya kationun sethi aktivliye malik olmasindan asili olaraq ionogen maddeler anion kation ve amfolit ionogen maddelere bolunur Amfolit sethi aktiv maddeler bir ve ya bir nece funksional qrup saxlayir Sulu mehlulda onlar muhitin seraitinden asili olaraq anion ve ya kation sethi aktiv madde xassesi kesb edir Tursu mehlulunda amfolit birlesmeler kation aktiv qelevi muhitde ise anion aktiv xasseye malik olur Her iki qrup maddeler ucun umumi xarakterik cehet ondan ibaretdir ki onlar fazalarin serhed sethi uzre paylanaraq butovlukde sistemin sethinin xassesinin deyismesine sebeb olur Kation sethi aktiv maddelere asagidaki tip birlesmeler daxildir alifatik aminler amidoiminler diaminler ve dordluammonium duzlari DAD tsiklik aminler imidazolinler piridin esaslari ve onlar esasinda DAD lar fosfonium ve sulfonium duzlari Bu birlesmelerden 80 den cox praktiki ehemiyyet dasiyanlar birinci tip maddelerdir Ali alifatik aminler senayede katalizator istiraki ile yuksek temperatur ve tezyiq altinda uzvi tursularin ammonyakla qarsiliqli tesirinden alinir Qeyri ionogen sethi aktiv maddeler senayenin muxtelif sahelerinde genis tetbiq olunur Bu onlarin asagidaki qiymetli xasseleri ile elaqedardir yuksek yuyuculuq ve mehlulda cirki saxlama basqa elaveler olmadan qabiliyyeti yaxsi islatma ve emulsiya emele getirme qabiliyyeti cod suda kimyevi stabilliyi muxtelif boyalar ve ionogen yuyucu maddelerle yaxsi uyusmasi tullanti sularinda biokimyevi parcalanmasi Qeyri ionogen maddelerin genis tetbiq sahesi tapmasi basqa amillerle de baglidir bu maddelerin alinmasi ucun xammal kimi ozunde uzunzencirli alkil yaxud alkilaril ve muteherrik hidrogen atomu saxlayan funksional qruplu muxtelif uzvi maddelerden istifade olunmasidir Istinadlar RedakteMeherremov A M Bayramov M R Neft kimyasi ve neft kimyevi sintez Ali mektebler ucun derslik Baki Casioglu 2003 562 s Sethi aktiv maddelerin esas xasseleri RedakteSethi aktiv maddelerin esas xasseleri molekulun qurulusu ile mueyyen edilir Onlar fazalarin serhedinde adsorbsiya olunaraq orientasiya olunmus tebeqe emelegetirme qabiliyyetine malik olur Bu cur adsorbsiya sethi gerilmeni azaldir Eger hidrofil hisse ile elaqeli radikal hidrofob hisse kicik metil etil ve ya propil olarsa bele birlesmeler suda hell olur ve sethi aktivliye malik olmur Eger radikal lazimi qeder boyuk C10 C18 olursa onda tam hellolma getmir ve neticede heqiqi mehlul ile kolloid mehlul arasinda yarimkolloid tebietli sitem emele gelir Menbe RedakteA M Meherremov M R Bayramov Neft kimyasi ve neft kimyevi sintez Baki 2012Menbe https az wikipedia org w index php title Sethi aktiv maddeler amp oldid 4837585, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
