fbpx
Wikipedia

Sumqayıt hadisələri (1988)

Avqust 12, 2021

Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Sumqayıt hadisələri.

Sumqayıt hadisələri — 1988-ci ilin fevralında Sumqayıt şəhərində ermənilər tərəfindən Azərbaycan xalqına qarşı törədilmiş təxribat xarakterli qırğınlar.

Sumqayıt hadisələri
Tarix 1 mart 1988
Yeri
Ümumi itkilər
  • 32

Səbəbləri və təşkilatçıları

Sumqayıtdakı hadisələrin təşkilatçıları ermənilər olmuşdur. Həmin hadisənin baş verməsində Sumqayıt əhalisi arasına yerləşdirilən və Azərbaycan dilini təmiz bilən ermənilərdən ibarət təxribatçı qruplar xüsusi rol oynayıb.

1988-ci il fevralın 19-dan etibarən İrəvanda kütləvi mitinqlər başlanır. Mitinq iştirakçıları "Ermənistanı türklərdən təmizləməli!", "Ermənistan yalnız ermənilər üçündür!" kimi şüarlar irəli sürürdülər. Mitinqlərin üçüncü günü İrəvanda salamat qalmış yeganə məscid binası (XX əsrin əvvələrində isə şəhərdə 8 məscid olmuşdur) və azərbaycanlı orta məktəbi, C.Cabbarlı adına İrəvan Azərbaycanlı Dram Teatrının ləvazimatı yandırıldı. İrəvanda bu hadisələrə qarşı etirazını bildirən azərbaycanlıların evlərinə od vurdular. İrəvanda bütün bunlar törədilən zaman Sumqayıt faciəsi hələ hazırlanırdı. "Sumqayıt qırğınları" proqramının icracılarından ən fəalının 1959-cu ildə anadan olmuş Eduard Robertoviç Qriqoryan adında erməninin olması (öldürülən 26 ermənidən 6 nəfəri onun payına düşür), hadisədən 10 gün əvvəl Sumqayıtın bütün əmanət kassalarından ermənilərin öz əmanətlərini kütləvi şəkildə götürmələri, qırğınların videolentə alınması üçün erməni operatorlarının əvvəlcədən hadisələrin planlı şəkildə törədiləcəyi yerlərdə özlərinə xəlvəti çəkiliş mövqeyi seçmələri, iki gündən sonra həmin lentlərin montaj edilib bütün dünyanı dolaşdırılması, "Sumqayıt qurbanları"nın xatirəsini "əbədiləşdirmək" üçün əvvəlcədən hazırlanmış abidənin dərhal Xankəndində qoyulması və bu kimi faktlar sübut edir ki, bütün bunlar erməniləri, eləcə də dünya ictimaiyyətini Azərbaycan xalqına qarşı ayağa qaldırmaq, onun "vəhşi" obrazını yaratmaq məqsədini güdmüşdür. Sumqayıt qırğınlarının fəal təşkilatçılarından erməni Ohanyanın, Samoylov və Pavlovskinin adları isə uzun müddət mətbuatdan gizli saxlanmışdı.

1988-ci il fevralın 27-dən 28-nə keçən gecə Sumqayıt şəhərində baş vermiş iğtişaşlar nəticəsində 32 nəfər ölüb. Onlardan 26-sı erməni, 6-sı isə azərbaycanlı olub. Bu hadisələr də SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin ermənilərin özləri ilə birgə təşkil etdiyi və həyata keçirdiyi ssenarinin tərkib hissəsi idi. Sumqayıtda bu hadisəni təşkil etmək üçün seçilmiş şəxs də erməni – iki dəfə məhkum olunmuş Eduard Qriqoryan idi. Baxmayaraq ki, Sumqayıt hadisələrinin təşkilatçısı kimi azərbaycanlı Əhməd Əhmədov güllələnib, amma şahid ifadələri əsl günahkarın əslində erməni əsilli Eduard Qriqoryan olduğunu sübut edir.

Sumqayıt faciəsi zamanı yüzlərlə azərbaycanlı ailəsinin öz həyatlarını təhlükə qarşısında qoyaraq, erməni qonşularını qəzəblənmiş kütlənin təhlükəsindən xilas etmələri haqqında mətbuatda çox yazılıb.

Sonralar Levon Ter-Petrosyan öz müsahiblərinin birində demişdi ki,

"Sumqayıt hadisələrindən sonra Azərbaycan xalqı şok vəziyyətinə düşmüşdü. Əgər ölkə rəhbərliyi bu məqamdan istifadə edib DQMV-nin Ermənistana birləşdirilməsi haqqında qərar çıxarsaydı Azərbaycan xalqı buna etiraz edə bilməyəcəkdi."

Bu sözlər aydın sübut edir ki, Sumqayıt faciəsi ermənilərə öz separatçılıq aksiyalarını həyata keçirməkdən ötrü lazım olmuşdur.

Ermənistanın tanınmış siyasi xadimlərindən Paruyr Ayrikyan da etiraf edirdi ki, "Sumqayıt hadisələri Moskva tərəfindən təşkil olunmuşdu".

Bu hadisələrin Moskva tərəfindən törədilməsini SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin o vaxtkı sədri N.Kryuçkov da etiraf etmişdir.

Bakının 30 km-də yerləşən Sumqayıt şəhəri təsadüfən seçilməmişdi. Həmin ərəfədə Ermənistandan zorla çıxarılmış 41 mindən artıq Azərbaycan türklərinin əksəriyyəti məhz Sumqayıtda məskunlaşmışdı və ermənilərin onlara qarşı törətdikləri vəhşiliklərə görə qəzəb içərisində idilər. Hələ Sovet dövründə də "ölü zona" adlandırılan şəhərin yerli əhalisi də yoxsulluq və səfalət ucbatından radikal addımlar atmağa meylli idi. Ona görə də burada geniş miqyaslı iğtişaşlar törətmək mümkün oldu. Bir gün davam edən ixtişaşlar nəticəsində erməni evləri dağıdıldı, onlarla adam yaralandı, 32 nəfər, o cümlədən, 26 erməni, 5 Azərbaycan türkü, 1 ləzgi öldürüldü. O da məlumdur ki, öldürülən ermənilərin, demək olar ki, hamısı erməni terror fondlarına pul keçirməkdən imtina edənlər idi. Zərərçəkmiş Sumqayıt sakini L.Meclumyan bildirirdi ki, "Qriqoryan mənim mənzilimə daxil oldu, sındırdığı stulun ayaqları ilə xəstə anama zərbə endirdi, bu vaxt mən bir neçə dəfə müqavimət göstərməyə çalışdım, ancaq qadın olduğuma görə gücüm çatmadı, o, məni yerə yıxaraq, istədiyini etməyə başladı". Hadisələrdə iştirak etmiş Nəcəfov soyadlı bir gənc isə istintaqa bildirirdi ki, "Qriqoryan tərəfindən təşkil olunmuş dəstə Emma adlı erməni qadının 512 saylı evinə soxuldu, dərhal onu lüt soyundurdular və Edik Qriqoryan onu bu vəziyyətdə küçəyə çıxartmağı təklif etdi, sonra onun iştirakı ilə Emma vəhşicəsinə öldürüldü". İstintaq materiallarının başqa bir yerində göstərilir ki, "E.Qriqoryan öz dəstəsi ilə birinci mikrorayonda M.Petrosyanın mənzilinə daxil olmuş, müqavimət göstərmək istəyən mənzil sahibinə başından zərbə endirərək halsız vəziyyətə salmışdır". E.Qriqoryan Sumqayıt hadisələri zamanı 5 ermənini şəxsən özü öldürmüş, 8 erməni qadınını zorlamışdır. Bu cür faktlar çoxdur. Erməni təşkilatları bu cür cinayətlər törətmiş E.Qriqoryanı ağır cəzadan da qurtara bildilər. Məhkəmə Azərbaycanlı Əhməd Əhmədov haqda ölüm hökmü çıxardı və hökm dərhal yerinə yetirildi. E.Qriqoryana isə yalnız 12 il iş verildi və bir neçə ildən sonra azadlığa buraxıldı. Bu hadisələr məşhur deyimi bir daha təsdiq etdi: "ermənilər üçün ən yaxşı erməni ölü ermənidir". Ermənilər ölmüş və yaxud öldürülmüş həmtayfalarından həmişə məharətlə istifadə edirdilər. Ermənilər Sumqayıt hadisələrindən öz məkrli niyyətləri üçün yararlanmaq məqsədi güdürdülər. Ona görə də bu hadisələr haqda dərhal dünya ictimaiyyətində yanlış rəy formalaşdırmağa, antiazərbaycan əhvalruhiyəsi yaratmağa başladılar. Digər tərəfdən, erməni təşkilatları Azərbaycan və Ermənistan arasında qarşıdurmaya dönməz xarakter verməyə, münasibətləri daha da kəskinləşdirməyə, dinc nizamlama perspektivlərini heçə endirməyə çalışırdılar. Ermənilər qanlı terror aktlarını davam etdirirdilər.

Dövlət ittihamçısı Aslan İsmayılov Qriqoryan üçün ömürlük iş istəsə də bu qəbul olunmayıb. Sumqayıtda keçirilmiş məhkəmə proseslərində azərbaycanlılara qarşı qərəz nümayiş etdirilib. Dövlət ittihamçısının xəstə və hadisələrdə heç bir günahı olmayan Nəcəf Nəcəfalıyev haqda həbs qəti-imkan tədbirin dəyişdirilməsi ilə bağlı təklifi də qəbul olunmayıb və o prosesin gedişində vəfat edib. Digər təqsirləndirilən şəxs Əhməd Əhmədov isə Moskvada keçirilmiş məhkəmənin qərarı ilə güllələnməyə məhkum edilib. Əhməd Əhmədovun hadisələrin əsas təşkilatçısı olduğunu sübuta yetirmək üçün istintaqçılar həmin gün əynində əslində boz kostyum olmuş Əhmədovdan guya üzərində qan ləkələri olan qara kostyumda olması ilə bağlı ifadə alıblar və bu dəlil kimi məhkəmədə ortaya çıxarılıb. Sumqayıtlılar da Əhməd Əhmədovun cinayətkar olmadığına çoxdan inanır. Onun yaşadığı həyətdə qurulmuş xatirə bulağı xalqın artıq Ə.Əhmədova bəraət verdiyini göstərir.

SSRİ DTK-sının himayə etdiyi həmin qruplar şəhərin müxtəlif yerlərində qətliamlar törədib. Erməni milliyətindən olan 26 nəfərin qətlə yetirilməsini məhz bu dəstələr həyata keçirib. Şəhərə yeridilən general Krayevin rəhbərlik etdiyi ordu hissələri isə bunları kənardan izlədikdən sonra, fevralın 29-da hadisələrə müdaxilə edib. Nəticədə 6 azərbaycanlı tankların tırtılları altında qalaraq şəhid olub, 400 nəfər xəsarət alıb, 200 mənzil talan edilib, 50 mədəni-məişət obyekti dağıdılıb, 40-dan çox avtomobil yararsız hala salınıb.

Martın 1-dən Sumqayıtda komendant saatı tətbiq olundu.

Azərbaycanın o zamankı rəhbərliyi Sumqayıt hadisələrinin səbəblərini araşdıran istintaq qrupunun ermənilərin xeyrinə işləməsini təkcə susmaqla müşayiət etməyib, ədalətsiz qərara imza atıb. Hadisələrin səbəbini araşdıran keçmiş SSRİ Prokurorluğu və DTK-nın nümayəndələrindən ibarət istintaq qrupu baş verənləri bütövlükdə azərbaycanlıların üzərinə qoymaqla əsl həqiqəti ört-basdır edib. Təəssüf ki, həmin istintaq qrupuna daxil olan Azərbaycanın hüquq-mühafizə orqanlarının nümayəndələri haqsızlığa qarşı çıxmaq əvəzinə günahsız insanların mühakiməsində iştirak ediblər. Nəticədə 3 minə yaxın günahsız Sumqayıt sakini zindanlara doldurulub. Onlardan 400-ü inzibati məsuliyyətə cəlb edilib, böyük bir qismi rüşvət verməklə canını qurtarıb, 94 nəfər barəsində isə cinayət işi açılıb.

İstintaq dövründə zorla müttəhim elan edilmiş, ikinci qrup əlil, insulindən asılı yaşayan Elçin Güləliyev Bayıl türməsində müəmmalı şəkildə öldürülmüşdür. Onun işinə məhkəmə baxışı zamanı günahsızlığı üzə çıxmışdır. Ziyalı ailədən olan Taleh İsmayılova isə 15 il iş kəsilmiş, cəzasını "siyasi məhbus" kimi çəkmək üçün Tbilisiyə göndərilmiş, bir ildən sonra meyiti gəlmişdir. Qızıl Ordunun zopasına tuş gəlmiş azyaşlı Azər Babayev isə 23 ildir yatağından qalxa bilmir.

 
Hadisələrdən sonra Mixail Qorbaçov demişdi: Sumqayıt hadisələri bir qrup şəxsin xuliqanlığı nəticəsində baş verib.

Hadisələrdən sonra Mixail Qorbaçov demişdi ki,

"Sumqayıt hadisələri bir qrup şəxsin xuliqanlığı nəticəsində baş verib."

Onun hadisəyə belə münasibəti cinayət hadisəsinin üstünün ört-basdır edilməsilə nəticələndi.

"Nalyotçik" kod adı altında əməliyyat

Sumqayıt hadisələrinin əsas tədqiqatçılarından biri olan Eyruz Məmmədov müəyyən etmişdir ki, Sumqayıtda təxribat törədənlər SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi, erməni kəşfiyyat orqanları və Daşnak partiyasının ekstremist qrupları idi. Maraqlı fakt burasındadır ki, Sumqayıtda baş verən hadisələrdən bir neçə gün əvvəl Moskvadan 36 nəfər SSRİ DTK-nın əməkdaşı gəlmişdi. Yerli agenturanın verdiyi məlumata görə, Sumqayıtda iğtişaşlar törətmək üçün şəhərə erməni millətindən olan ekstremist qrupları daxil olmaqda idi. Bu haqda Moskvadan gələn nümayəndələrə məlumat verildiklə, onlar hadisələrə müdaxilə etməyi yerli orqan işçilərinə qadağan etmişdilər.

Ermənistanın xüsusi xidmət orqanları, SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi ilə birlikdə Sumqayıtda "Nalyotçik" (azərb. "Basqınçı"‎) kodu adı altında təxribat aparmağı planlaşdırmışdılar. "Nalyotçik" qrupunun üzvləri bunlar idi:

  1. Qriqoryan Albert Robertoviç — Eduard Qriqoryanın qardaşı, yetkinlik yaşına çatmayan gənclərə narkotik maddələr paylayır və onları erməni ailələrinə hücum etməyə çağırırdı.
  2. Qriqoryan Tiqran Robertoviç — Eduard Qriqoryanın qardaşı, gənclərə narkotik paylayır, qarətlə məşğul olurdu.
  3. Qriqoryan Ernest Robertoviç — Eduard Qriqoryanın qardaşı, iğtişaşlardan əvvəl azyaşlı uşaqları spirtli içkilərlə təmin edirdi.
  4. Saturyan Levon Akopoviç — Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti Dövlət Təhlükəsizlik İdarəsinin əməkdaşı. "Qarabağ" komitəsinin fəal üzvü. Milli zəmində baş verən hadisələrin təşkilatçılarından biri. Sumqayıtda "Krunk” cəmiyyətinin fəalları ilə mütamadi olaraq əlaqə saxlayır, informasiya toplamaqla məşğul olurdu.
  5. Sərkisyan Suren Yuryeviç — "Qarabağ" komitəsinin üzvü. Gəncləri iğtişaşlara səsləyirdi. "Krunk" cəmiyyətinə üzvlük haqqı ödəməyənlərin siyahısına əsasən gəncləri onların evlərinə basqın etməklə məşğul olurdu. Hadisələrdən sonra dərhal Daşkənd şəhərinə köçmüşdür.
  6. Markaryan Valeri — Bakı şəhərinin sakini, sürücü. İdarə etdiyi avtobusla Sumqayıtda 4 azərbaycanlını vurub öldürmüş və Bakını tərk etmişdir.
  7. Mosesov Eduard Nikolayeviç — "Kommunist" qəzetinin (erməni dilində) müxbiri. Sumqayıt hadisələrində video çəkilişlərin aparılması dislokasiyası ilə məşğul idi.
  8. Qriqoryan Artur — "Kommunist" qəzetinin (erməni dilində) müxbiri. Foto və video çəkilişlər aparırdı.
  9. Aqadlanyan Qriqori — "Kommunist" qəzetinin (erməni dilində) müxbiri. Video və foto çəkilişlər aparırdı.
  10. Qriqoryan Benik Setrakoviç — "Krunk" cəmiyyətinin fəal üzvü. Sumqayıt şəhəri, 9-cu mik-n, ev 25e, 5 saylı mənzilin sakini. Sumqayıt şəhəri, 9-cu mik-n, ev 36, 59 saylı mənzildə yaşayan Babayanın ev əşyalarını boşaltdıqdan sonra, hər iki mənzili yandırmış və günahı Quliyev Fəxrəddin Əhəd oğlunun üstünə atmışdır.
  11. Petrosyan Viktor Vartanoviç — 1959-cu il təvəllüdlü, 1-ci mik-n, ev 125/34, 28 saylı mənzilin sakini. Sumqayıtda gəncləri mitinqə təhrik edirdi.
  12. Petrosyan Vacik Vartanoviç — qardaşı Viktorla eyni tapşırığı yerinə yetirirdi.
  13. Qriqoryan Engels Cerkesoviç — "Krunk" cəmiyyətinin fəal üzvü. 1958-ci il təvəllüdlü, 3-cü mik-n, ev 52, 45 saylı mənzilin sakini. Sumqayıtda iğtişaşlar zamanı qarətlə məşğul olan qrupa rəhbərlik edirdi.
  14. Davidyan Anatoli Armaisoviç — "Qarabağ" komitəsinin üzvü. 1955-ci il təvəllüdlü, 1-ci məhəllə, ev 5a, 21 saylı mənzilin sakini. Gəncləri Sumqayıtın 3-cü mikrorayon ərazisinə toplamaqla məşğul idi.
  15. Zaxaryan Aram Aqanesoviç — 1959-cu il təvəllüdlü, 11 mik-n, ev 6, 25 saylı mənzilin sakini. İğtişaşlarda qarətlə məşğul olurdu.
  16. Maryan Zoya — "Krunk” cəmiyyətinin fəal üzvü. 1948-ci il təvəllüdlü, 7-8-12-ci məh-lə, ev 92a, 6 saylı mənzilin sakini. Sumqayıtda yaşayan ermənilər arasında vasitəçilik rolunu oynayırdı.
  17. Avakyan Sergey Qurgenovic — 41 məh-lə, ev 4a, 62 saylı mənzilin sakini. Gəncləri 3-cu mik-na yönəltməkdə fəallıq göstərib.
  18. Ambartsumyan Rudik Viktoroviç — 1958-ci il təvəllüdlü, "Qarabağ” komitəsinin üzvü. 41a məh-lə, ev 27, 30 saylı mənzilin sakini. Qarətlə məşğul olub.
  19. Melkumyan Edik Ambartsumoviç — 4-cü mik-n, ev 16/25, 26 saylı mənzilin sakini. Şayihələr yaymaqla məşğul olurdu. Bir sıra qarətlərdə iştirak edib.
  20. Ambartsumyan Valeri Mixayloviç — "Krunk" cəmiyyətinin fəal üzvü. 1959-cu il təvəllüdlü, 3-cü mik-n, ev 8, 3 saylı mənzilin sakini. Eduard Qriqoryanın yaxın silahdaşı olub.
  21. Ambartsumyan Djapolad Mixayloviç — 1967-ci il təvəllüdlü, 3-cü mik-n, ev 8, 8 saylı mənzilin sakini. Yeniyetmələri öz arxasınca aparırdı. Qarət və oğurluqla məşğul olub.
  22. Altunyan Qarik İsayeviç — 1964-cu il təvəllüdlü, 9-cu mik-n, ev 6, 6 saylı mənzilin sakini. Qarət və oğurluqla məşğul olub.
  23. Minasyan Albert — "Qarabağ" komitəsinin üzvü. 1939-cu il təvəllüdlü, 6-cı mik-n, ev 35, 4 saylı mənzilin sakini. Hansı mənzillərə hücum olunacağı haqqında gənclərə əvvəcədən məlumat verirdi.
  24. Tamrazyan Kamo Georgiyeviç — 1961-ci il təvəllüdlü, 45 məh-lə, ev 79, 73 saylı mənzilin sakini. Eduard Qriqoryanın qardaşlarına köməklik edir, narkotik və spirtli içkilər paylayırdı.
  25. Qriqoryan Artaş Masesoviç — 45-ci məh-lə, ev 1/48, 38 saylı mənzilin sakini. Ticarət obyektlərinin qarəti ilə məşğul olurdu.
  26. Arakelyan Valeri Sokratoviç — 7-8-12-ci məh-lə, ev 76, 40 saylı mənzilin sakini. Ev əşyalarının oğurlanması ilə məşğul olurdu.
  27. Arakelyan Sergey Sokratoviç — 7-8-12-ci- məh-lə, ev 76, 40 saylı mənzilin sakini. İğtişaşlarda gəncləri istiqamətləndirirdi.
  28. Gevorkyan Mixail Qriqoryeviç — "Krunk" cəmiyyətinin fəal üzvü idi. 45-ci məh-lə, ev 5, 18 saylı mənzilin sakini. Oğurluqla məşğul idi.
  29. Bomasyan Qoqar — 18-ci məh-lə, ev 16, 8 saylı mənzilin sakini. "Ermənilərə ölüm!" şüari ilə şayihələr yayır və camaatı mitinqə səsləyirdi.
  30. Ağababyan Zazyen Karlenoviç — 1955-ci il təvəllüdlü, 3-cü məh-lə, ev 6, 6 saylı mənsilin sakini. "Qarabağ bizimdir!", "Ermənilərə ölüm!" deyə camaatı mitinqə səsləyirdi.
  31. Asatryan Slfvik Qriqoryeviç — "Krunk" cəmiyyətinin üzvü. 10-mik-n, ev 7, 46 saylı mənzilin sakini. İğtişaşların fəal üzvlərindən idi.
  32. Pxakadze Konstantin Mixayloviç — Abovyan, Ermənistan. "Nalyotcik"in ən fəal üzvlərindən idi. Stepanakert və Yerevanla əlaqə yaradırdı. Moskvadan gələn DTK-çıların əmrinə əsasən hərəkət edirdi. Hadisələrdən sonra Orta Asiyaya ezam olundu.
  33. Sərkisyan Suren Yuryeviç — "Qarabağ" komitəsinin üzvü. 1956-ci il təvəllüdlü, Stepanakert, Pioner kucəsi, ev 4. Hadisələrin gedişatı haqqında informasiya toplayırdı. Ermənistanın xüsusi xidmət orqanları ilə əlaqə yaradırdı.
  34. Petrosyan və Poqosyan — 1988-ci ildə Moskvada cinayət törədərək Azərbaycana gəlmişlər. Ümumittifaq axtarışında olublar. Sumqayıta maneəsiz gəlməkdə SSRİ DTK-sının köməyi olmuşdur. İğtişaşlar zamanı Qriqoryana yaxından köməklik göstəriblər.

Bütün bunlar bir daha onu sübut edir ki, Sumqayıt hadisələri qabaqcadan düşünulmüş və planlaşdırılmış bir aksiya idi.

Ölüm hökmü

  Əsas məqalə: Əhməd Əhmədov (Sumqayıt hadisələri)

O zaman Sumqayıt hadisələri ilə bağlı həbs edilmiş Əhməd Əhmədovun məhkəmə prosesi qanuna zidd olaraq, Azərbaycanda deyil, Moskvada keçirildi. Mərkəzin xeyir-duası və bütün dünya mətbuatının iştirakı ilə erməni millətçiləri Silva Kaputikyan, Zori Balayan və onların muzdlu nökərlərinin dəstəyi sayəsində Moskvada məhkəmə yox, əsl "şou" düzənləndi. Ə.Əhmədovun təqsirləndirilən şəxs kimi adi insani hüquqları belə pozuldu. Həmin prosesdə onunla birlikdə icraçı qismində məsuliyyətə cəlb edilib həbs olunan 2 nəfər azərbaycanlının işi məhkəmədə sübuta yetirilmədiyindən, əlavə istintaqa qaytarıldı. Məhkəmə prosesində cinayəti sübuta yetirilməyən Əhməd Əhmədov güllələnmə hökmünə məhkum edildi.

İstintaq qrupu hadisənin səbəblərini, cinayətin törədilməsinə yaradılmış şəraiti, əsl təşkilatçıları və qatilləri müəyyənləşdirməyib. Həbs olunan 93 nəfər azərbaycanlı 2 ildən 15 ilədək müddətlərə azadlıqdan məhrum edilib. Hadisələrin təşkilatçısı qismində mühakimə olunan Əhməd İman oğlu Əhmədova isə SSRİ Ali Məhkəməsinin 1988-ci il 18 noyabr tarixli hökmü ilə güllələnmə kəsilib. Amansız hökm 17 ay sonra icra olunub.

Əhməd Əhmədova güllələnmə hökmü kəsiləndən sonra Azərbaycandan SSRİ-nin ali hakimiyyət orqanlarına yüzlərlə şikayət məkbutu göndərilsə də, onların heç birinə cavab verilməyib. Hətta SSRİ xalq deputatı A.Mnikovun Mixail Qorbaçovdan Əhmədovun işinin yüngülləşdirilməsi xahişinə belə baxılmayıb.

Sumqayıt hadisələri haqqında biblioqrafiya

Kitablarda

 
“Sumqayıt-SSRİ-nin süqutunun başlanğıcı” adlı kitabın yeni nəşrinin təqdimatı (29.02.2013)
  1. Armenian provocation – Sumqait events; Erməni fitnəsi – Sumqayıt hadisələri. Bakı: Nurlan, 2008. 96 səhifə.
  2. Sumqayıt vətəndaşları! (29 fevral 1988-ci il şəhərdə baş vermiş fövqəladə vəziyyətlə əlaqədar olaraq qarnizonun rəisi general – leytenant V. Krayevin sumqayıtlılara müraciəti) // Q.Əhmədov. Partiyalar, Liderlər, cərəyanlar.- Bakı: "Siyasət" nəşriyyatı. 1998.- səh. 41.
  3. Lələdağ Mahmud Əvəz. Sumqayıtda hadisə. (1988-ci il 27-29 fevral hadisələri haqqında) // Lələdağ Mahmud Ə. Yaddan çıxmaz günlərim. Bakı: Təfəkkür, 2002. səh. 119-121.
  4. Məmmədov E. 28-dən 29-na keçən gecə. (Kitabda 1988-ci ilin fevral ayında erməni millətçilərinin xaricdə yaşayan havadarlarının əli ilə Sumqayıtda törətdikləri qanlı hadisələrdən bəhs edilir). Sumqayıt: 1998. 144 səhifə.
  5. Sadıqov H., Məmmədov. Sumqayıt: Milli əsarət, ya milli səxavət? (Kitabda millətçı erməni ideoloqlarının çirkin əməllərindən, 27-29 fevral 1988-ci il tarixində Sumqayıt şəhərində törətdikləri faciəli hadisələrdən danışılır). Sumqayıt: 2004. 160 səhifə.
  6. Sadıqov H., Məmmədov R. 1988-ci il fevral hadisələri günlərində milli əsarətin izləri. // Sadıqov H., Məmmədov R. Sumqayıt: Milli əsarət ya milli səxavət? Sumqayıt: 2004. səh. 149-157.
  7. Aslan İsmayılov. Sumqayıt-SSRİ-nin süqutunun başlanğıcı. Bakı: Çaşıoğlu. 2010. 204 səhifə. ISBN 978-9952-27-259-8

Dövri mətbuatda

  1. Əliyeva A. Sumqayıt: baş tutmayan "genosid" planı. (Ermənilər təxribat üçün 1988-ci ilin fevralında bu şəhəri seçmişdilər) // "Azərbaycan" qəzeti. 28 fevral 2009. səh. 7.
  2. Səfiyev S. Sumqayıt hadisələri əvvəlcədən hazırlanmış təxribat idi. (1988-ci il fevral) // "Respublika" qəzeti. 28 fevral 2009. səh. 12.
  3. Sadıqov H., Məmmədov R. Sumqayıt hadisələri erməni terrorizmi kontekstində. (1988-ci il fevral). // "Sumqayıt" qəzeti. 28 fevral 2009. səh. 4-5.
  4. Məmmədov R. Sumqayıt hadisələri: 27-29 fevral – 1 mart 1988-ci il (21 illik tarixi məsafədən qərəzsiz baxış) // "Məslək" qəzeti. 26 fevral 2009. səh. 1-3.
  5. Məmmədov E. Azərbaycan həqiqətləri dünya ictimaiyyətinə çatdırılmalıdır. (Sumqayıt hadisələri xüsusi xidmət orqanlarının və ermənilərin birgə hazırladığı təxribat aksiyası idi) // "Xalq qəzeti". 14 mart 2008. səh. 5.
  6. Nəcəfxanlı Ə. Sumqayıt hadisələri xarici dillərdə buraxılan kitablarda: 1988-ci il, fevral. // "Xalq qəzeti". 14 mart 2008. səh. 5.
  7. Muğanlı Q."Erməni fitnəsi-Sumqayıt hadisələri" (Sumqayıt hadisələrinin 20 illiyinə həsr olunmuş yığıncaq) // "Sumqayıt" qəzeti. 1 mart 2008. səh. 1.
  8. Rəhimov F. Sumqayıt hadisələri erməni təxribatının növbəti səhifəsi idi (1988-ci il, fevral). // "Azərbaycan" qəzeti. 29 fevral 2008. səh. 6.
  9. Əliyev A. Hadisələrə hazır olmayan şəhər (1988-ci il Sumqayıt hadisələri haqqında) // "Azərbaycan" qəzeti. 29 fevral 2008. səh. 6.
  10. Elmar X. Sumqayıt hadisələrini ermənilər törətmişdi (1988-ci il, fevral) // "Məslək" qəzeti. 28 fevral 2008. səh. 5.
  11. Babayev Ə. Sumqayıt hadisələri ermənilərin əvvəlcədən düşündükləri məkrli planın tərkib hissəsi idi (1988-ci il, fevral) // "Respublika" qəzeti. 28 fevral 2008. səh. 4.
  12. Məmmədov E. Səbəbkarlar kimlər idi? (1988-ci il 28-29 fevral Sumqayıt hadisələri) // "Sumqayıt" qəzeti. 23 fevral 2008. səh. 8.
  13. Məmmədov E. Sumqayıt: arxadan vurulan zərbə (İyirmi il əvvəl Azərbaycanın bu gənc şəhəri düşmən təxribatına hədəf oldu) // "Xalq qəzeti". 23 fevral 2008. səh. 5; 28 fevral. səh. 5; 29 fevral. səh. 5.
  14. Nəcəfxanlı Ə. Sumqayıt hadisələri (Planlı təxribatın görünən və görünməyən tərəfləri: 1988, fevral) // "Xalq qəzeti". 16 fevral 2008. səh. 5.
  15. İmanov İ., Məmmədov E. Sumqayıt hadisələrini kim törədib: Ermənilər, azərbaycanlılar, yoxsa?... (Sumqayıt hadisələri haqqında filmin yaradıcı qrupunun müsahibəsi / Müsahibəni apardı: B. Səfəroğlu.) // "Ülfət". 29 fevral 1992.

İstinadlar

  1. ↑ Akif Nağı. Qarabağ müharibəsi. (Qısa tarix), Bakı, "MBM-R", 2009. səh. 24-25, 71.
  2. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Amerika Birləşmiş Ştatları Senatına müraciəti barədə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 23 dekabr 1992-ci il tarixli, 421 nömrəli Qərarı[ölü keçid]
  3. ↑ Sumqayıt hadisələrindən 22 ili ötür
  4. ↑ Vaqif Arzumanlı, Nazim Mustafa. Tarixin qara səhifələri. Deportasiya. Soyqırım. Qaçqınlıq. Bakı: "Qartal", 1998, səh. 59.
  5. "Sumqayıt SSRİ-nin süqutunun başlanğıcı kimi" kitabı və sayt təqdim olunub[ölü keçid]
  6. . 2011-02-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-24.
  7. Vaqif Arzumanlı, Nazim Mustafa. Tarixin qara səhifələri. Deportasiya. Soyqırım. Qaçqınlıq. – Bakı: "Qartal", 1998. səh. 62.
  8. Sumqayıt hadisələrindən 22 il keçir[ölü keçid]
  9. ↑ Sənə oğlunun qanlı köynəyini gətirmişik
  10. ↑ Rufik İsmayılov (2011-02-25). ""Sumqayıt – SSRİ-nin süqutunun başlanğıcı"" (azərb.). 525.az. 2017-08-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-08-11.
  11. ↑ Sumqayıtda “Nalyotçik” kod adı altında əməliyyat - Erməni təxribatçıların SİYAHISI 2015-03-05 at the Wayback Machine. xeberle.com, 27.02.2015  (azərb.)
  12. . 2011-07-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-06.

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

  • sumgayit1988.com  (azərb.),  (rus.),  (ing.)
  • sumqayit1988.com 2015-09-25 at the Wayback Machine  (azərb.),  (rus.),  (ing.)
  •  (azərb.),  (rus.),  (ing.)
  •  (rus.)
  •  (rus.)
  • Sumqayıt hadisələri 1988 2015-07-30 at the Wayback Machine  (azərb.)
  • "Vladimir Kryuchkov Hardline Soviet Communist who became head of the KGB and led a failed plot to overthrow Mikhail Gorbachev" ( (ing.)). timesonline.co.uk. 2007-10-30. 2011-06-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-08-04.
  • Aslan İsmayılov. Bakı: Çaşıoğlu. 2010. 204 səhifə. ISBN 978-9952-27-259-8  (azərb.)
  • İbrahim Məmmədov, . Bakı, "Təhsil", 2013, 336 səh.
  • Sumqayıt hadisələrinin gizli qalan məqamları
  • Sumgait Events 1988 (Azerbaijani) - Part 1/2
  • Sumgait Events 1988 (Azerbaijani) - Part 2/2
  • AzTV (2015-03-04). "Sumqayıt 1988, Sovet İmperiyasının gizlinləri, 2-ci hissə" (azərb.). YouTube. İstifadə tarixi: 2017-08-04.
  • Ermənilərin Sumqayıt ssenarisi
  •  (azərb.)

Avqust 12, 2021
sumqayıt, hadisələri, 1988, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, sumqayıt, hadisələri, sumqayıt, hadisələri, 1988, ilin, fevralında, sumqayıt, şəhərində, ermənilər, tərəfindən, azərbaycan, xalqına, qarşı, törədilmiş, təxribat, xarakterli, qırğınlar, sumqayı. Bu adin diger istifade formalari ucun bax Sumqayit hadiseleri Sumqayit hadiseleri 1988 ci ilin fevralinda Sumqayit seherinde ermeniler terefinden Azerbaycan xalqina qarsi toredilmis texribat xarakterli qirginlar 1 Sumqayit hadiseleriTarix 1 mart 1988Yeri SumqayitUmumi itkiler32 Mundericat 1 Sebebleri ve teskilatcilari 2 Nalyotcik kod adi altinda emeliyyat 3 Olum hokmu 4 Sumqayit hadiseleri haqqinda biblioqrafiya 12 4 1 Kitablarda 4 2 Dovri metbuatda 5 Istinadlar 6 Hemcinin bax 7 Xarici kecidlerSebebleri ve teskilatcilari RedakteSumqayitdaki hadiselerin teskilatcilari ermeniler olmusdur 2 Hemin hadisenin bas vermesinde Sumqayit ehalisi arasina yerlesdirilen ve Azerbaycan dilini temiz bilen ermenilerden ibaret texribatci qruplar xususi rol oynayib 3 1988 ci il fevralin 19 dan etibaren Irevanda kutlevi mitinqler baslanir Mitinq istirakcilari Ermenistani turklerden temizlemeli Ermenistan yalniz ermeniler ucundur kimi suarlar ireli sururduler Mitinqlerin ucuncu gunu Irevanda salamat qalmis yegane mescid binasi XX esrin evvelerinde ise seherde 8 mescid olmusdur ve azerbaycanli orta mektebi C Cabbarli adina Irevan Azerbaycanli Dram Teatrinin levazimati yandirildi Irevanda bu hadiselere qarsi etirazini bildiren azerbaycanlilarin evlerine od vurdular Irevanda butun bunlar toredilen zaman Sumqayit faciesi hele hazirlanirdi Sumqayit qirginlari proqraminin icracilarindan en fealinin 1959 cu ilde anadan olmus Eduard Robertovic Qriqoryan adinda ermeninin olmasi oldurulen 26 ermeniden 6 neferi onun payina dusur hadiseden 10 gun evvel Sumqayitin butun emanet kassalarindan ermenilerin oz emanetlerini kutlevi sekilde goturmeleri qirginlarin videolente alinmasi ucun ermeni operatorlarinin evvelceden hadiselerin planli sekilde toredileceyi yerlerde ozlerine xelveti cekilis movqeyi secmeleri iki gunden sonra hemin lentlerin montaj edilib butun dunyani dolasdirilmasi Sumqayit qurbanlari nin xatiresini ebedilesdirmek ucun evvelceden hazirlanmis abidenin derhal Xankendinde qoyulmasi ve bu kimi faktlar subut edir ki butun bunlar ermenileri elece de dunya ictimaiyyetini Azerbaycan xalqina qarsi ayaga qaldirmaq onun vehsi obrazini yaratmaq meqsedini gudmusdur Sumqayit qirginlarinin feal teskilatcilarindan ermeni Ohanyanin Samoylov ve Pavlovskinin adlari ise uzun muddet metbuatdan gizli saxlanmisdi 4 1988 ci il fevralin 27 den 28 ne kecen gece Sumqayit seherinde bas vermis igtisaslar neticesinde 32 nefer olub Onlardan 26 si ermeni 6 si ise azerbaycanli olub 1 Bu hadiseler de SSRI Dovlet Tehlukesizlik Komitesinin ermenilerin ozleri ile birge teskil etdiyi ve heyata kecirdiyi ssenarinin terkib hissesi idi 5 Sumqayitda bu hadiseni teskil etmek ucun secilmis sexs de ermeni iki defe mehkum olunmus Eduard Qriqoryan idi Baxmayaraq ki Sumqayit hadiselerinin teskilatcisi kimi azerbaycanli Ehmed Ehmedov gullelenib amma sahid ifadeleri esl gunahkarin eslinde ermeni esilli Eduard Qriqoryan oldugunu subut edir 6 Sumqayit faciesi zamani yuzlerle azerbaycanli ailesinin oz heyatlarini tehluke qarsisinda qoyaraq ermeni qonsularini qezeblenmis kutlenin tehlukesinden xilas etmeleri haqqinda metbuatda cox yazilib 7 Sonralar Levon Ter Petrosyan oz musahiblerinin birinde demisdi ki Sumqayit hadiselerinden sonra Azerbaycan xalqi sok veziyyetine dusmusdu Eger olke rehberliyi bu meqamdan istifade edib DQMV nin Ermenistana birlesdirilmesi haqqinda qerar cixarsaydi Azerbaycan xalqi buna etiraz ede bilmeyecekdi Bu sozler aydin subut edir ki Sumqayit faciesi ermenilere oz separatciliq aksiyalarini heyata kecirmekden otru lazim olmusdur 4 Ermenistanin taninmis siyasi xadimlerinden Paruyr Ayrikyan da etiraf edirdi ki Sumqayit hadiseleri Moskva terefinden teskil olunmusdu Bu hadiselerin Moskva terefinden toredilmesini SSRI Dovlet Tehlukesizlik Komitesinin o vaxtki sedri N Kryuckov da etiraf etmisdir Bakinin 30 km de yerlesen Sumqayit seheri tesadufen secilmemisdi Hemin erefede Ermenistandan zorla cixarilmis 41 minden artiq Azerbaycan turklerinin ekseriyyeti mehz Sumqayitda meskunlasmisdi ve ermenilerin onlara qarsi toretdikleri vehsiliklere gore qezeb icerisinde idiler Hele Sovet dovrunde de olu zona adlandirilan seherin yerli ehalisi de yoxsulluq ve sefalet ucbatindan radikal addimlar atmaga meylli idi Ona gore de burada genis miqyasli igtisaslar toretmek mumkun oldu Bir gun davam eden ixtisaslar neticesinde ermeni evleri dagidildi onlarla adam yaralandi 32 nefer o cumleden 26 ermeni 5 Azerbaycan turku 1 lezgi olduruldu O da melumdur ki oldurulen ermenilerin demek olar ki hamisi ermeni terror fondlarina pul kecirmekden imtina edenler idi Zerercekmis Sumqayit sakini L Meclumyan bildirirdi ki Qriqoryan menim menzilime daxil oldu sindirdigi stulun ayaqlari ile xeste anama zerbe endirdi bu vaxt men bir nece defe muqavimet gostermeye calisdim ancaq qadin olduguma gore gucum catmadi o meni yere yixaraq istediyini etmeye basladi Hadiselerde istirak etmis Necefov soyadli bir genc ise istintaqa bildirirdi ki Qriqoryan terefinden teskil olunmus deste Emma adli ermeni qadinin 512 sayli evine soxuldu derhal onu lut soyundurdular ve Edik Qriqoryan onu bu veziyyetde kuceye cixartmagi teklif etdi sonra onun istiraki ile Emma vehsicesine olduruldu Istintaq materiallarinin basqa bir yerinde gosterilir ki E Qriqoryan oz destesi ile birinci mikrorayonda M Petrosyanin menziline daxil olmus muqavimet gostermek isteyen menzil sahibine basindan zerbe endirerek halsiz veziyyete salmisdir E Qriqoryan Sumqayit hadiseleri zamani 5 ermenini sexsen ozu oldurmus 8 ermeni qadinini zorlamisdir Bu cur faktlar coxdur Ermeni teskilatlari bu cur cinayetler toretmis E Qriqoryani agir cezadan da qurtara bildiler Mehkeme Azerbaycanli Ehmed Ehmedov haqda olum hokmu cixardi ve hokm derhal yerine yetirildi E Qriqoryana ise yalniz 12 il is verildi ve bir nece ilden sonra azadliga buraxildi Bu hadiseler meshur deyimi bir daha tesdiq etdi ermeniler ucun en yaxsi ermeni olu ermenidir Ermeniler olmus ve yaxud oldurulmus hemtayfalarindan hemise meharetle istifade edirdiler Ermeniler Sumqayit hadiselerinden oz mekrli niyyetleri ucun yararlanmaq meqsedi gudurduler Ona gore de bu hadiseler haqda derhal dunya ictimaiyyetinde yanlis rey formalasdirmaga antiazerbaycan ehvalruhiyesi yaratmaga basladilar Diger terefden ermeni teskilatlari Azerbaycan ve Ermenistan arasinda qarsidurmaya donmez xarakter vermeye munasibetleri daha da keskinlesdirmeye dinc nizamlama perspektivlerini hece endirmeye calisirdilar Ermeniler qanli terror aktlarini davam etdirirdiler 1 Dovlet ittihamcisi Aslan Ismayilov Qriqoryan ucun omurluk is istese de bu qebul olunmayib Sumqayitda kecirilmis mehkeme proseslerinde azerbaycanlilara qarsi qerez numayis etdirilib Dovlet ittihamcisinin xeste ve hadiselerde hec bir gunahi olmayan Necef Necefaliyev haqda hebs qeti imkan tedbirin deyisdirilmesi ile bagli teklifi de qebul olunmayib ve o prosesin gedisinde vefat edib Diger teqsirlendirilen sexs Ehmed Ehmedov ise Moskvada kecirilmis mehkemenin qerari ile gullelenmeye mehkum edilib Ehmed Ehmedovun hadiselerin esas teskilatcisi oldugunu subuta yetirmek ucun istintaqcilar hemin gun eyninde eslinde boz kostyum olmus Ehmedovdan guya uzerinde qan lekeleri olan qara kostyumda olmasi ile bagli ifade aliblar ve bu delil kimi mehkemede ortaya cixarilib Sumqayitlilar da Ehmed Ehmedovun cinayetkar olmadigina coxdan inanir Onun yasadigi heyetde qurulmus xatire bulagi xalqin artiq E Ehmedova beraet verdiyini gosterir 8 SSRI DTK sinin himaye etdiyi hemin qruplar seherin muxtelif yerlerinde qetliamlar toredib Ermeni milliyetinden olan 26 neferin qetle yetirilmesini mehz bu desteler heyata kecirib Sehere yeridilen general Krayevin rehberlik etdiyi ordu hisseleri ise bunlari kenardan izledikden sonra fevralin 29 da hadiselere mudaxile edib Neticede 6 azerbaycanli tanklarin tirtillari altinda qalaraq sehid olub 400 nefer xesaret alib 200 menzil talan edilib 50 medeni meiset obyekti dagidilib 40 dan cox avtomobil yararsiz hala salinib 3 Martin 1 den Sumqayitda komendant saati tetbiq olundu 9 Azerbaycanin o zamanki rehberliyi Sumqayit hadiselerinin sebeblerini arasdiran istintaq qrupunun ermenilerin xeyrine islemesini tekce susmaqla musayiet etmeyib edaletsiz qerara imza atib Hadiselerin sebebini arasdiran kecmis SSRI Prokurorlugu ve DTK nin numayendelerinden ibaret istintaq qrupu bas verenleri butovlukde azerbaycanlilarin uzerine qoymaqla esl heqiqeti ort basdir edib Teessuf ki hemin istintaq qrupuna daxil olan Azerbaycanin huquq muhafize orqanlarinin numayendeleri haqsizliga qarsi cixmaq evezine gunahsiz insanlarin muhakimesinde istirak edibler Neticede 3 mine yaxin gunahsiz Sumqayit sakini zindanlara doldurulub Onlardan 400 u inzibati mesuliyyete celb edilib boyuk bir qismi rusvet vermekle canini qurtarib 94 nefer baresinde ise cinayet isi acilib 3 Istintaq dovrunde zorla muttehim elan edilmis ikinci qrup elil insulinden asili yasayan Elcin Guleliyev Bayil turmesinde muemmali sekilde oldurulmusdur Onun isine mehkeme baxisi zamani gunahsizligi uze cixmisdir Ziyali aileden olan Taleh Ismayilova ise 15 il is kesilmis cezasini siyasi mehbus kimi cekmek ucun Tbilisiye gonderilmis bir ilden sonra meyiti gelmisdir Qizil Ordunun zopasina tus gelmis azyasli Azer Babayev ise 23 ildir yatagindan qalxa bilmir 9 Hadiselerden sonra Mixail Qorbacov demisdi Sumqayit hadiseleri bir qrup sexsin xuliqanligi neticesinde bas verib 10 Hadiselerden sonra Mixail Qorbacov demisdi ki Sumqayit hadiseleri bir qrup sexsin xuliqanligi neticesinde bas verib Onun hadiseye bele munasibeti cinayet hadisesinin ustunun ort basdir edilmesile neticelendi 10 Nalyotcik kod adi altinda emeliyyat RedakteSumqayit hadiselerinin esas tedqiqatcilarindan biri olan Eyruz Memmedov mueyyen etmisdir ki Sumqayitda texribat toredenler SSRI Dovlet Tehlukesizlik Komitesi ermeni kesfiyyat orqanlari ve Dasnak partiyasinin ekstremist qruplari idi Maraqli fakt burasindadir ki Sumqayitda bas veren hadiselerden bir nece gun evvel Moskvadan 36 nefer SSRI DTK nin emekdasi gelmisdi Yerli agenturanin verdiyi melumata gore Sumqayitda igtisaslar toretmek ucun sehere ermeni milletinden olan ekstremist qruplari daxil olmaqda idi Bu haqda Moskvadan gelen numayendelere melumat verildikle onlar hadiselere mudaxile etmeyi yerli orqan iscilerine qadagan etmisdiler 11 Ermenistanin xususi xidmet orqanlari SSRI Dovlet Tehlukesizlik Komitesi ile birlikde Sumqayitda Nalyotcik azerb Basqinci kodu adi altinda texribat aparmagi planlasdirmisdilar Nalyotcik qrupunun uzvleri bunlar idi 11 Qriqoryan Albert Robertovic Eduard Qriqoryanin qardasi yetkinlik yasina catmayan genclere narkotik maddeler paylayir ve onlari ermeni ailelerine hucum etmeye cagirirdi Qriqoryan Tiqran Robertovic Eduard Qriqoryanin qardasi genclere narkotik paylayir qaretle mesgul olurdu Qriqoryan Ernest Robertovic Eduard Qriqoryanin qardasi igtisaslardan evvel azyasli usaqlari spirtli ickilerle temin edirdi Saturyan Levon Akopovic Dagliq Qarabag Muxtar Vilayeti Dovlet Tehlukesizlik Idaresinin emekdasi Qarabag komitesinin feal uzvu Milli zeminde bas veren hadiselerin teskilatcilarindan biri Sumqayitda Krunk cemiyyetinin feallari ile mutamadi olaraq elaqe saxlayir informasiya toplamaqla mesgul olurdu Serkisyan Suren Yuryevic Qarabag komitesinin uzvu Gencleri igtisaslara sesleyirdi Krunk cemiyyetine uzvluk haqqi odemeyenlerin siyahisina esasen gencleri onlarin evlerine basqin etmekle mesgul olurdu Hadiselerden sonra derhal Daskend seherine kocmusdur Markaryan Valeri Baki seherinin sakini surucu Idare etdiyi avtobusla Sumqayitda 4 azerbaycanlini vurub oldurmus ve Bakini terk etmisdir Mosesov Eduard Nikolayevic Kommunist qezetinin ermeni dilinde muxbiri Sumqayit hadiselerinde video cekilislerin aparilmasi dislokasiyasi ile mesgul idi Qriqoryan Artur Kommunist qezetinin ermeni dilinde muxbiri Foto ve video cekilisler aparirdi Aqadlanyan Qriqori Kommunist qezetinin ermeni dilinde muxbiri Video ve foto cekilisler aparirdi Qriqoryan Benik Setrakovic Krunk cemiyyetinin feal uzvu Sumqayit seheri 9 cu mik n ev 25e 5 sayli menzilin sakini Sumqayit seheri 9 cu mik n ev 36 59 sayli menzilde yasayan Babayanin ev esyalarini bosaltdiqdan sonra her iki menzili yandirmis ve gunahi Quliyev Fexreddin Ehed oglunun ustune atmisdir Petrosyan Viktor Vartanovic 1959 cu il tevelludlu 1 ci mik n ev 125 34 28 sayli menzilin sakini Sumqayitda gencleri mitinqe tehrik edirdi Petrosyan Vacik Vartanovic qardasi Viktorla eyni tapsirigi yerine yetirirdi Qriqoryan Engels Cerkesovic Krunk cemiyyetinin feal uzvu 1958 ci il tevelludlu 3 cu mik n ev 52 45 sayli menzilin sakini Sumqayitda igtisaslar zamani qaretle mesgul olan qrupa rehberlik edirdi Davidyan Anatoli Armaisovic Qarabag komitesinin uzvu 1955 ci il tevelludlu 1 ci mehelle ev 5a 21 sayli menzilin sakini Gencleri Sumqayitin 3 cu mikrorayon erazisine toplamaqla mesgul idi Zaxaryan Aram Aqanesovic 1959 cu il tevelludlu 11 mik n ev 6 25 sayli menzilin sakini Igtisaslarda qaretle mesgul olurdu Maryan Zoya Krunk cemiyyetinin feal uzvu 1948 ci il tevelludlu 7 8 12 ci meh le ev 92a 6 sayli menzilin sakini Sumqayitda yasayan ermeniler arasinda vasitecilik rolunu oynayirdi Avakyan Sergey Qurgenovic 41 meh le ev 4a 62 sayli menzilin sakini Gencleri 3 cu mik na yoneltmekde fealliq gosterib Ambartsumyan Rudik Viktorovic 1958 ci il tevelludlu Qarabag komitesinin uzvu 41a meh le ev 27 30 sayli menzilin sakini Qaretle mesgul olub Melkumyan Edik Ambartsumovic 4 cu mik n ev 16 25 26 sayli menzilin sakini Sayiheler yaymaqla mesgul olurdu Bir sira qaretlerde istirak edib Ambartsumyan Valeri Mixaylovic Krunk cemiyyetinin feal uzvu 1959 cu il tevelludlu 3 cu mik n ev 8 3 sayli menzilin sakini Eduard Qriqoryanin yaxin silahdasi olub Ambartsumyan Djapolad Mixaylovic 1967 ci il tevelludlu 3 cu mik n ev 8 8 sayli menzilin sakini Yeniyetmeleri oz arxasinca aparirdi Qaret ve ogurluqla mesgul olub Altunyan Qarik Isayevic 1964 cu il tevelludlu 9 cu mik n ev 6 6 sayli menzilin sakini Qaret ve ogurluqla mesgul olub Minasyan Albert Qarabag komitesinin uzvu 1939 cu il tevelludlu 6 ci mik n ev 35 4 sayli menzilin sakini Hansi menzillere hucum olunacagi haqqinda genclere evveceden melumat verirdi Tamrazyan Kamo Georgiyevic 1961 ci il tevelludlu 45 meh le ev 79 73 sayli menzilin sakini Eduard Qriqoryanin qardaslarina komeklik edir narkotik ve spirtli ickiler paylayirdi Qriqoryan Artas Masesovic 45 ci meh le ev 1 48 38 sayli menzilin sakini Ticaret obyektlerinin qareti ile mesgul olurdu Arakelyan Valeri Sokratovic 7 8 12 ci meh le ev 76 40 sayli menzilin sakini Ev esyalarinin ogurlanmasi ile mesgul olurdu Arakelyan Sergey Sokratovic 7 8 12 ci meh le ev 76 40 sayli menzilin sakini Igtisaslarda gencleri istiqametlendirirdi Gevorkyan Mixail Qriqoryevic Krunk cemiyyetinin feal uzvu idi 45 ci meh le ev 5 18 sayli menzilin sakini Ogurluqla mesgul idi Bomasyan Qoqar 18 ci meh le ev 16 8 sayli menzilin sakini Ermenilere olum suari ile sayiheler yayir ve camaati mitinqe sesleyirdi Agababyan Zazyen Karlenovic 1955 ci il tevelludlu 3 cu meh le ev 6 6 sayli mensilin sakini Qarabag bizimdir Ermenilere olum deye camaati mitinqe sesleyirdi Asatryan Slfvik Qriqoryevic Krunk cemiyyetinin uzvu 10 mik n ev 7 46 sayli menzilin sakini Igtisaslarin feal uzvlerinden idi Pxakadze Konstantin Mixaylovic Abovyan Ermenistan Nalyotcik in en feal uzvlerinden idi Stepanakert ve Yerevanla elaqe yaradirdi Moskvadan gelen DTK cilarin emrine esasen hereket edirdi Hadiselerden sonra Orta Asiyaya ezam olundu Serkisyan Suren Yuryevic Qarabag komitesinin uzvu 1956 ci il tevelludlu Stepanakert Pioner kucesi ev 4 Hadiselerin gedisati haqqinda informasiya toplayirdi Ermenistanin xususi xidmet orqanlari ile elaqe yaradirdi Petrosyan ve Poqosyan 1988 ci ilde Moskvada cinayet torederek Azerbaycana gelmisler Umumittifaq axtarisinda olublar Sumqayita maneesiz gelmekde SSRI DTK sinin komeyi olmusdur Igtisaslar zamani Qriqoryana yaxindan komeklik gosteribler Butun bunlar bir daha onu subut edir ki Sumqayit hadiseleri qabaqcadan dusunulmus ve planlasdirilmis bir aksiya idi 11 Olum hokmu Redakte Esas meqale Ehmed Ehmedov Sumqayit hadiseleri O zaman Sumqayit hadiseleri ile bagli hebs edilmis Ehmed Ehmedovun mehkeme prosesi qanuna zidd olaraq Azerbaycanda deyil Moskvada kecirildi Merkezin xeyir duasi ve butun dunya metbuatinin istiraki ile ermeni milletcileri Silva Kaputikyan Zori Balayan ve onlarin muzdlu nokerlerinin desteyi sayesinde Moskvada mehkeme yox esl sou duzenlendi E Ehmedovun teqsirlendirilen sexs kimi adi insani huquqlari bele pozuldu Hemin prosesde onunla birlikde icraci qisminde mesuliyyete celb edilib hebs olunan 2 nefer azerbaycanlinin isi mehkemede subuta yetirilmediyinden elave istintaqa qaytarildi Mehkeme prosesinde cinayeti subuta yetirilmeyen Ehmed Ehmedov gullelenme hokmune mehkum edildi 10 Istintaq qrupu hadisenin sebeblerini cinayetin toredilmesine yaradilmis seraiti esl teskilatcilari ve qatilleri mueyyenlesdirmeyib Hebs olunan 93 nefer azerbaycanli 2 ilden 15 iledek muddetlere azadliqdan mehrum edilib Hadiselerin teskilatcisi qisminde muhakime olunan Ehmed Iman oglu Ehmedova ise SSRI Ali Mehkemesinin 1988 ci il 18 noyabr tarixli hokmu ile gullelenme kesilib Amansiz hokm 17 ay sonra icra olunub 3 Ehmed Ehmedova gullelenme hokmu kesilenden sonra Azerbaycandan SSRI nin ali hakimiyyet orqanlarina yuzlerle sikayet mekbutu gonderilse de onlarin hec birine cavab verilmeyib Hetta SSRI xalq deputati A Mnikovun Mixail Qorbacovdan Ehmedovun isinin yungullesdirilmesi xahisine bele baxilmayib 3 Sumqayit hadiseleri haqqinda biblioqrafiya 12 RedakteKitablarda Redakte Sumqayit SSRI nin suqutunun baslangici adli kitabin yeni nesrinin teqdimati 29 02 2013 Armenian provocation Sumqait events Ermeni fitnesi Sumqayit hadiseleri Baki Nurlan 2008 96 sehife Sumqayit vetendaslari 29 fevral 1988 ci il seherde bas vermis fovqelade veziyyetle elaqedar olaraq qarnizonun reisi general leytenant V Krayevin sumqayitlilara muracieti Q Ehmedov Partiyalar Liderler cereyanlar Baki Siyaset nesriyyati 1998 seh 41 Leledag Mahmud Evez Sumqayitda hadise 1988 ci il 27 29 fevral hadiseleri haqqinda Leledag Mahmud E Yaddan cixmaz gunlerim Baki Tefekkur 2002 seh 119 121 Memmedov E 28 den 29 na kecen gece Kitabda 1988 ci ilin fevral ayinda ermeni milletcilerinin xaricde yasayan havadarlarinin eli ile Sumqayitda toretdikleri qanli hadiselerden behs edilir Sumqayit 1998 144 sehife Sadiqov H Memmedov Sumqayit Milli esaret ya milli sexavet Kitabda milletci ermeni ideoloqlarinin cirkin emellerinden 27 29 fevral 1988 ci il tarixinde Sumqayit seherinde toretdikleri facieli hadiselerden danisilir Sumqayit 2004 160 sehife Sadiqov H Memmedov R 1988 ci il fevral hadiseleri gunlerinde milli esaretin izleri Sadiqov H Memmedov R Sumqayit Milli esaret ya milli sexavet Sumqayit 2004 seh 149 157 Aslan Ismayilov Sumqayit SSRI nin suqutunun baslangici Baki Casioglu 2010 204 sehife ISBN 978 9952 27 259 8Dovri metbuatda Redakte Eliyeva A Sumqayit bas tutmayan genosid plani Ermeniler texribat ucun 1988 ci ilin fevralinda bu seheri secmisdiler Azerbaycan qezeti 28 fevral 2009 seh 7 Sefiyev S Sumqayit hadiseleri evvelceden hazirlanmis texribat idi 1988 ci il fevral Respublika qezeti 28 fevral 2009 seh 12 Sadiqov H Memmedov R Sumqayit hadiseleri ermeni terrorizmi kontekstinde 1988 ci il fevral Sumqayit qezeti 28 fevral 2009 seh 4 5 Memmedov R Sumqayit hadiseleri 27 29 fevral 1 mart 1988 ci il 21 illik tarixi mesafeden qerezsiz baxis Meslek qezeti 26 fevral 2009 seh 1 3 Memmedov E Azerbaycan heqiqetleri dunya ictimaiyyetine catdirilmalidir Sumqayit hadiseleri xususi xidmet orqanlarinin ve ermenilerin birge hazirladigi texribat aksiyasi idi Xalq qezeti 14 mart 2008 seh 5 Necefxanli E Sumqayit hadiseleri xarici dillerde buraxilan kitablarda 1988 ci il fevral Xalq qezeti 14 mart 2008 seh 5 Muganli Q Ermeni fitnesi Sumqayit hadiseleri Sumqayit hadiselerinin 20 illiyine hesr olunmus yigincaq Sumqayit qezeti 1 mart 2008 seh 1 Rehimov F Sumqayit hadiseleri ermeni texribatinin novbeti sehifesi idi 1988 ci il fevral Azerbaycan qezeti 29 fevral 2008 seh 6 Eliyev A Hadiselere hazir olmayan seher 1988 ci il Sumqayit hadiseleri haqqinda Azerbaycan qezeti 29 fevral 2008 seh 6 Elmar X Sumqayit hadiselerini ermeniler toretmisdi 1988 ci il fevral Meslek qezeti 28 fevral 2008 seh 5 Babayev E Sumqayit hadiseleri ermenilerin evvelceden dusundukleri mekrli planin terkib hissesi idi 1988 ci il fevral Respublika qezeti 28 fevral 2008 seh 4 Memmedov E Sebebkarlar kimler idi 1988 ci il 28 29 fevral Sumqayit hadiseleri Sumqayit qezeti 23 fevral 2008 seh 8 Memmedov E Sumqayit arxadan vurulan zerbe Iyirmi il evvel Azerbaycanin bu genc seheri dusmen texribatina hedef oldu Xalq qezeti 23 fevral 2008 seh 5 28 fevral seh 5 29 fevral seh 5 Necefxanli E Sumqayit hadiseleri Planli texribatin gorunen ve gorunmeyen terefleri 1988 fevral Xalq qezeti 16 fevral 2008 seh 5 Imanov I Memmedov E Sumqayit hadiselerini kim toredib Ermeniler azerbaycanlilar yoxsa Sumqayit hadiseleri haqqinda filmin yaradici qrupunun musahibesi Musahibeni apardi B Seferoglu Ulfet 29 fevral 1992 Istinadlar RedakteBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir 1 2 3 Akif Nagi Qarabag muharibesi Qisa tarix Baki MBM R 2009 seh 24 25 71 Azerbaycan Respublikasi Milli Meclisinin Amerika Birlesmis Statlari Senatina muracieti barede Azerbaycan Respublikasi Milli Meclisinin 23 dekabr 1992 ci il tarixli 421 nomreli Qerari olu kecid 1 2 3 4 5 Sumqayit hadiselerinden 22 ili otur 1 2 Vaqif Arzumanli Nazim Mustafa Tarixin qara sehifeleri Deportasiya Soyqirim Qacqinliq Baki Qartal 1998 seh 59 Sumqayit SSRI nin suqutunun baslangici kimi kitabi ve sayt teqdim olunub olu kecid Sumqayit hadiselerine hesr olunmus kitabin teqdimat merasimi kecirilib 2011 02 26 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 02 24 Vaqif Arzumanli Nazim Mustafa Tarixin qara sehifeleri Deportasiya Soyqirim Qacqinliq Baki Qartal 1998 seh 62 Sumqayit hadiselerinden 22 il kecir olu kecid 1 2 Sene oglunun qanli koyneyini getirmisik 1 2 3 Rufik Ismayilov 2011 02 25 Sumqayit SSRI nin suqutunun baslangici azerb 525 az 2017 08 11 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 08 11 1 2 3 Sumqayitda Nalyotcik kod adi altinda emeliyyat Ermeni texribatcilarin SIYAHISI Arxivlesdirilib 2015 03 05 at the Wayback Machine xeberle com 27 02 2015 azerb Hesenova Rena Ceferova Nazxanim Sumqayit danisan tariximizdir Sumqayit seherinin 60 illik yubileyine hesr olunmus Biblioqrafik gosterici Sumqayit 2009 seh 99 102 2011 07 06 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 07 06 Hemcinin bax RedakteSumqayitin eks sedasi film 1992 Ermeni texribati Sumqayit fevral 1988 ci il Faktlar ve mulahizeler kitab Sumqayit milli esaret ya milli sexavet kitab Eduard Qriqoryan Ehmed Ehmedov III Sumqayit SSRI nin suqutunun baslangici Quqark qirginiXarici kecidler Redaktesumgayit1988 com azerb rus ing sumqayit1988 com Arxivlesdirilib 2015 09 25 at the Wayback Machine azerb rus ing sumqait com azerb rus ing Ugolovnoe Delo 18 55461 88 Sumgait 1989 I rus Ugolovnoe Delo 18 55461 88 Sumgait 1989 II rus Sumqayit hadiseleri 1988 Arxivlesdirilib 2015 07 30 at the Wayback Machine azerb Vladimir Kryuchkov Hardline Soviet Communist who became head of the KGB and led a failed plot to overthrow Mikhail Gorbachev ing timesonline co uk 2007 10 30 2011 06 29 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 08 04 Aslan Ismayilov Sumqayit SSRI nin suqutunun baslangici Baki Casioglu 2010 204 sehife ISBN 978 9952 27 259 8 azerb Ibrahim Memmedov Azerbaycana qarsi Sumqayit texribati Qriqoryanin isi Baki Tehsil 2013 336 seh Sumqayit hadiselerinin gizli qalan meqamlari Sumgait Events 1988 Azerbaijani Part 1 2 Sumgait Events 1988 Azerbaijani Part 2 2 AzTV 2015 03 04 Sumqayit 1988 Sovet Imperiyasinin gizlinleri 2 ci hisse azerb YouTube Istifade tarixi 2017 08 04 Ermenilerin Sumqayit ssenarisi Hesenova Rena Ceferova Nazxanim Sumqayit danisan tariximizdir Sumqayit seherinin 60 illik yubileyine hesr olunmus Biblioqrafik gosterici Sumqayit 2009 azerb Menbe https az wikipedia org w index php title Sumqayit hadiseleri 1988 amp oldid 6049640, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.