Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Sulamiş noyon Adak noyon oğlu (?-1299)—Besut ulusundan elxanlı sərkərdəsi.
Həyatı
Sulamiş noyon tanınmış sərkərdə idi. Ünlü bir ailədən çıxmışdı. Atası Adak noyon, babası Baycu noyon Elxanilər dövlətinin adlı-sanlı sərkərdələri idilər. O da bir çox döyüşlərdə özünü tanıtmışdı.
Elxanlı taxtında əyləşən Qazan xan, qarşılarında heç cür bacarıqlı olmadıqları Məmlüklərə qarşı cavab vermək üçün 1298-ci ildə Diyarbəkri işğal etdi. Bu sırada Məmlüklər, türkmənlərlə bərabər Maraşı ələ keçirdiler. Daha sonra Hələbdəki Məmlük əsgərləri Sisi vurdu. Buna görə Qazan xan onlara qarşı Suriyaya yönəldi və öncəki Rum valisi Sulamiş ibn Əfak (Üvək) bin Baycu ət-Tatariya bu səfərə qatılmasını əmr etdi. Ancaq Sulamiş bu əmrə tabe olmadı və Qazan xana qarşı üsyan bayrağı açdı (1298).
Sulamiş noyon Rum valisi olmaq istəyirdi. O, 1298-ci ildə üsyan edib Bayançarı, Biçiquru, Doqquz-Teymuru öldürüb Ruma yiyələnmək istədi. Sulamişin üsyanına, Taşteymur noyan, Ağbal (İqbal) noyan və Rumdakı bəzi Elxanlı noyanları da qatıldılar. Onun üsyanını duyan Qazan xan Suriya səfərindən vaz keçdi.
Sulamiş ilk olaraq Əlbistan - Nurhak arasındakı Ağça Dərbənddə Elxanlı Rum valisi Bayıncar noyon və Elxanlı Rum qoşunları sərkərdəsi Boçkur (Boçukur) noyana hücum edərək onları məğlubiyyətə uğratdı ve öldürdü. Bu hərəkəti səbəbiylə, Qazanın onun üzərinə böyük bir ordu göndərəcəyini hesab edən Sulamiş Qaramanoğullarına məktub yazdı. Böyük bir üsyan hərəkətinə qalxan Sulamişə müttəfiq ya da müttəfiqlər gərək idi. İttifaq təklifi alan Qaramanoğulları isə Anadoluda Elxanlı hakimiyyətinə qarşı istiqlal hərəkətin öndərliyini etməkdəydilər. Eynı zamanda Sulamiş, valiliyi dönemində ucda təpki çəkmiş birisi deyildi. Bu önəmlidir, üsyanı sırasında Baltu ucdan dəstək tapa bilməmişdi. Bu münasibətlə qaramanlılar, üsyançı noyan Sulamişdən gələn təklifi, bəyliyin Monqol təsəllütündən qurtulması və Anadolu istiqlali yolunda nəticələr almaq amacıyla qəbul etdilər. Qaramanoğlu Günəri bəy və qardaşı Mahmud bəy Sulamişə 10 min atlı ilə yardım etme sözü verdilər. Hətta Qaramanoğulları torpaqları digər türkmənlərin də qatılmasıyla bu üsyanda mərkəzi bir rol oynadı. Gərək Qaramanoğullarının, gərəksə digər türkmənlərin Sulamiş üsyanını dəstəkləməsində Toğanın əl-Öməridən aldığı bu qeyd önəmlidir; (Uc) Türk əmirləri Çingiz xan övladına qarşı müdara edirlər. Onların padişahlarına və onlardan gələn məmurlara xixmət edir, onlara hədiyələr göndərirlər. Bu uc bəylərdən hər biri xanın ordasındaki Monqol böyüklərindən birisinə təkərrüb edib, onun himayəsini təmin etmişdir.. Bu bəylər elxanlıların Anadoludakı naiblərinə hədiyələr verirlər.. bu naibin xatırına riayət edərlər. Çünkü o, onlara ən yaxın olan birisidir. Bundan başqa Xəlil İnalcıq, Osman bəyin oğullarından birisinin adı olan Çobanın elxanlı böyük əmiri Əmir Çoban Sulduzdan qaynaqlana biləcəyini bildirir.
Sulamiş qardaşı Kutaktu və ona qatılan Babai Şeyxi Müxlisiddin ər-Rumini də bir məktubla Məmlük dövlətinə göndərdi. Məmlüklər, dönəmin böyük dövləti olub, Elxanlı dövləti ilə düşmənlik içindəydilər. Sulamişin elçiləri, Məmlük sultanı Hüsaməddin Laçından (1296–1299) yardım və Rum naibliyi üçün mənşur istədilər. Belece Sulamiş, Anadoluda Məmlük naibi olmağı istəyirdi. Sulamiş məktubunda, Qaramanoğullarından başqa digər Anadolu bəylərinin də onu dəstəklədiklərini bildiridi. Bu mövzuda müəllif Ağsarayi, bütün ucun Sulamişi dəstəklədiyini qeyd edir. Eyni şəkildə dönəmin tarixçisi Rəşidəddin Sulamiş Suriyadan əsgərləri və ucları dəvət etdi.. Təqribən 50 min əskər topladı.. Suriyalılar (Məmlüklər) də 20 min əsgər təmin etməyi qəbul etdi. Bəzilərinə əmirlik ünvanı verdi, onları sancaq ve nağara ilə mükafatlandırdı.
Qahirədə Sulamişə məmlüklərin Rum naibi olduğuna dair mənşur verildi və yardımçı birliklər göndərildi. Beləcə Sulamiin ətrafında 60 min nəfərlik bir qüvvə toplandı. Buna görə Tokatdakı elxanlı qışlağına gedən Sulamiş ona qatılmağı rədd edən Sivası mühasirə etdi.
Belə ki, Sulamişin üsyan xəbərini Sivasda eşidilən kimi bəzi noyonlar ona tabe olmaqdan imtina etdilər. Şəhər divarlarını bərkidib, "Allaha təvəkkül deyib", vuruşmağa hazırlaşdılar. 8 martda Sulamişinin qardaşı Buğaquçi Sivası mühasirə etdi və 40 gün qalanı almağa cəhd etdi. 17 apreldə Sulamiş özü şəhərə yaxınlaşdı. Şəhəri almaq üçün hiylə işlətdi. Amma bacarmadı. Çoban və Başkirdin qoşunları tərəfindən məğlub olub, Misirə qaçdı.,
Tarixçilər qeyd edirlər ki, mühasirə sırasında elxanlı əskərləri Sivasa çatdılar. Qazan xanın ordusunda hətta Səlcuqlu əsgərləri də vardı. Savaş əsnasında əsgərləri Sulamişə xəyanət etdilər və Elxanlı ordusuna qatıldılar. Bunu görən Qaraman türkmənləri də savaş meydanını tərk edərək ölkələrinə döndülər. Sulamiş arxasına aldığı bu böyük dəstəyə və yaxaladığı fürsətə baxmayaraq uğur qazana bilmədı. Suriyaya qaçdı (aprel 1299) və oradan, onu dəstəkləyən Məmlük sultanının yanına, Misirə keçdi. Misirdə Sultan Laçin ona, ya Məmlük ölkəsində bir məqam seçməsini, ya da veriləcək yeni bir dəstəklə ölkəsinə getməsini söylədi. Sulamiş ikincisini seçdi. Qardaşı Kutaktu, Əmir Bəkteymur əl-Çələbi və oradan aldığı güvvəylə Anadoluya dönmək üzre yola çıxdı. Yanında Anadoludan bəri bərabərində olan Besni naibi Əmir Bədrəddin əz-Zerdkaş da vardı. Hələbdən və Dəməşqdən, vəd edilmiş olan yardımçı qüvvələri aldı. Anadoluya girdi. Ancaq üzərinə gələn Elxanlı gücləri qarşısından qaçaraq Sisdə gizləndi. Orada Əmir Çoban və Başgırd tərəfindən yaxalandı. Təbrizə götürüldü və edam edildi, sentyabr 1299.
Sulamiş noyon 1299-cu ildə Sultan Mahmud Qazan xana qarşı üsyan qaldırdı. Tutulub Təbriz şəhərində edam edildi. . Onun tüməni Buğa-Masara verildi.
1299-cu il tarixində elxanlılara qarşı aparılan Sulamış üsyanı səbəbiylə Rum Səlcuqlu sultanı III Əlaəddin Keykubad dövlət mərkəzini tərk etmiş, Səlcuqlular bir müddət başsız qalmışdılar. Osman bəy, Səlcuqlu mərkəzindəki başsızlıq və qarışıqlıq günlərindən etibarən daha sərbəst hərəkət etməyə başlamış, Bizans əleyhinə mütəmadiyən genişlemiş və bu genişləmədə elxanlı nüfuzu əngəl olmamışdır. Dolayısıyla tarixçilər tərəfindən bu tarix (1299) "İstiqlal ili" olaraq qəbul edilmişdir.
Ailəsi
Sulamiş noyonun Yaqubşah ağa adlı oğlu vardı.
İstinadlar
- ən-Nuveyri, XXXI; 339; İbn Xaldun, 487-488
- əl-Ayni, III; 405; IV; 293.
- əl-Məkrizi, I/3; 852.
- əl-Ayni, III; 400; Sulamişin künyəsi Dəvadaridə, Sulamiş ibn Bakbu bin Bacu (Baycu) olaraq keçir, bax: İbn əd-Dəvadari, IX; 8;
- Sümer, 1969, 67-68; Spuler, 1987, 110
- Rəşidəddin, 1999, 642-643; Rəşidəddin, 2000, 156; Məkrizi, I/3; 876-877; Ayni, III; 400.
- Ağsarayi, 194; Rəşidəddin, 1999, 643; Rəşidəddin, 2000, 156.
- Sümer, 1969, 67; Özgüdenli, 2009, 118-119; Grousset, 2006, 420.
- Howorth, 1890, 428; Togan, 1981, 243, 329; Cahen, 1979, 306.
- Toğan, 1981, 321.
- İnalcık, 2004, 446; İnalcık, 2010, 24.
- Məkrizi, I/3; 876; Kalkaşandi, V; 362; Howorth, 1890, 428; Toğan, 1981, 329-330;
- Kalkaşandi, V; 362; Uzunçarşılı, 1988, 3; Cahen, 1979, 293-294.
- Ağsarayi, 218.
- Rəşidəddin, 1999, 643; Rəşidəddin, 2000, 156.
- Sümer, 1996, 71.
- Məkrizi, I/3; 877; Howorth, 1890, 428; Turan, 1996, 624-625; Tekindağ, 1997, 320.
- Ağsarayi, 194.
- СЕБАСТАЦИ, ЛЕТОПИСЬ
- Fəzlullah Rəşidəddin hesab edir ki, bu hadisə 27 aprel 1299-cu ildə olub. (Рашид-ад-дин, стр. 181).
- Məkrizi, I/3; 877; Kalkaşandi, V; 362-363.
- Baybars əl-Mənsuri, 1998, 319; Yücel, 1980, 185.
- Ağsarayi, 198; Rəşidəddin, 1999, 643; Rəşidəddin, 2000, 156.
- Ağsarayi, 198; Anadolu Səlcuqluları Dövləti Tarixi III (Anonim Səlcuqnamə), 67.
- Nuveyrî, XXXI; 374; Məkrizi, I/3; 877; Sümer, 1969, 68-69; Qalstyan, 2005, 59-60; Ersan, 2010, 156–157.
- Рашид ад-Дин.|заглавие= Сборник летописей|ссылка= http://www.vostlit.info/Texts/rus16/Rasidaddin_4/frametext8.html%7Cместо= М., Л.|год = 1946|том = 3|страницы = 181—182
- http://www.cukurca.net/modules.php?name=Domanic&file=Kurulus 2012-03-18 at the Wayback Machine, Hasan Efe, Domaniç Tarihi Araştırmaları Grubu Üyesi,Kuruluşun Toprağı DOMANİÇ
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sulamis noyon Adak noyon oglu 1299 Besut ulusundan elxanli serkerdesi HeyatiSulamis noyon taninmis serkerde idi Unlu bir aileden cixmisdi Atasi Adak noyon babasi Baycu noyon Elxaniler dovletinin adli sanli serkerdeleri idiler O da bir cox doyuslerde ozunu tanitmisdi Elxanli taxtinda eylesen Qazan xan qarsilarinda hec cur bacariqli olmadiqlari Memluklere qarsi cavab vermek ucun 1298 ci ilde Diyarbekri isgal etdi Bu sirada Memlukler turkmenlerle beraber Marasi ele kecirdiler Daha sonra Helebdeki Memluk esgerleri Sisi vurdu Buna gore Qazan xan onlara qarsi Suriyaya yoneldi ve onceki Rum valisi Sulamis ibn Efak Uvek bin Baycu et Tatariya bu sefere qatilmasini emr etdi Ancaq Sulamis bu emre tabe olmadi ve Qazan xana qarsi usyan bayragi acdi 1298 Sulamis noyon Rum valisi olmaq isteyirdi O 1298 ci ilde usyan edib Bayancari Biciquru Doqquz Teymuru oldurub Ruma yiyelenmek istedi Sulamisin usyanina Tasteymur noyan Agbal Iqbal noyan ve Rumdaki bezi Elxanli noyanlari da qatildilar Onun usyanini duyan Qazan xan Suriya seferinden vaz kecdi Sulamis ilk olaraq Elbistan Nurhak arasindaki Agca Derbendde Elxanli Rum valisi Bayincar noyon ve Elxanli Rum qosunlari serkerdesi Bockur Bocukur noyana hucum ederek onlari meglubiyyete ugratdi ve oldurdu Bu hereketi sebebiyle Qazanin onun uzerine boyuk bir ordu gondereceyini hesab eden Sulamis Qaramanogullarina mektub yazdi Boyuk bir usyan hereketine qalxan Sulamise muttefiq ya da muttefiqler gerek idi Ittifaq teklifi alan Qaramanogullari ise Anadoluda Elxanli hakimiyyetine qarsi istiqlal hereketin onderliyini etmekdeydiler Eyni zamanda Sulamis valiliyi doneminde ucda tepki cekmis birisi deyildi Bu onemlidir usyani sirasinda Baltu ucdan destek tapa bilmemisdi Bu munasibetle qaramanlilar usyanci noyan Sulamisden gelen teklifi beyliyin Monqol tesellutunden qurtulmasi ve Anadolu istiqlali yolunda neticeler almaq amaciyla qebul etdiler Qaramanoglu Guneri bey ve qardasi Mahmud bey Sulamise 10 min atli ile yardim etme sozu verdiler Hetta Qaramanogullari torpaqlari diger turkmenlerin de qatilmasiyla bu usyanda merkezi bir rol oynadi Gerek Qaramanogullarinin gerekse diger turkmenlerin Sulamis usyanini desteklemesinde Toganin el Omeriden aldigi bu qeyd onemlidir Uc Turk emirleri Cingiz xan ovladina qarsi mudara edirler Onlarin padisahlarina ve onlardan gelen memurlara xixmet edir onlara hediyeler gonderirler Bu uc beylerden her biri xanin ordasindaki Monqol boyuklerinden birisine tekerrub edib onun himayesini temin etmisdir Bu beyler elxanlilarin Anadoludaki naiblerine hediyeler verirler bu naibin xatirina riayet ederler Cunku o onlara en yaxin olan birisidir Bundan basqa Xelil Inalciq Osman beyin ogullarindan birisinin adi olan Cobanin elxanli boyuk emiri Emir Coban Sulduzdan qaynaqlana bileceyini bildirir Sulamis qardasi Kutaktu ve ona qatilan Babai Seyxi Muxlisiddin er Rumini de bir mektubla Memluk dovletine gonderdi Memlukler donemin boyuk dovleti olub Elxanli dovleti ile dusmenlik icindeydiler Sulamisin elcileri Memluk sultani Husameddin Lacindan 1296 1299 yardim ve Rum naibliyi ucun mensur istediler Belece Sulamis Anadoluda Memluk naibi olmagi isteyirdi Sulamis mektubunda Qaramanogullarindan basqa diger Anadolu beylerinin de onu desteklediklerini bildiridi Bu movzuda muellif Agsarayi butun ucun Sulamisi desteklediyini qeyd edir Eyni sekilde donemin tarixcisi Resideddin Sulamis Suriyadan esgerleri ve uclari devet etdi Teqriben 50 min esker topladi Suriyalilar Memlukler de 20 min esger temin etmeyi qebul etdi Bezilerine emirlik unvani verdi onlari sancaq ve nagara ile mukafatlandirdi Qahirede Sulamise memluklerin Rum naibi olduguna dair mensur verildi ve yardimci birlikler gonderildi Belece Sulamiin etrafinda 60 min neferlik bir quvve toplandi Buna gore Tokatdaki elxanli qislagina geden Sulamis ona qatilmagi redd eden Sivasi muhasire etdi Bele ki Sulamisin usyan xeberini Sivasda esidilen kimi bezi noyonlar ona tabe olmaqdan imtina etdiler Seher divarlarini berkidib Allaha tevekkul deyib vurusmaga hazirlasdilar 8 martda Sulamisinin qardasi Bugaquci Sivasi muhasire etdi ve 40 gun qalani almaga cehd etdi 17 aprelde Sulamis ozu sehere yaxinlasdi Seheri almaq ucun hiyle isletdi Amma bacarmadi Coban ve Baskirdin qosunlari terefinden meglub olub Misire qacdi Tarixciler qeyd edirler ki muhasire sirasinda elxanli eskerleri Sivasa catdilar Qazan xanin ordusunda hetta Selcuqlu esgerleri de vardi Savas esnasinda esgerleri Sulamise xeyanet etdiler ve Elxanli ordusuna qatildilar Bunu goren Qaraman turkmenleri de savas meydanini terk ederek olkelerine donduler Sulamis arxasina aldigi bu boyuk desteye ve yaxaladigi fursete baxmayaraq ugur qazana bilmedi Suriyaya qacdi aprel 1299 ve oradan onu destekleyen Memluk sultaninin yanina Misire kecdi Misirde Sultan Lacin ona ya Memluk olkesinde bir meqam secmesini ya da verilecek yeni bir destekle olkesine getmesini soyledi Sulamis ikincisini secdi Qardasi Kutaktu Emir Bekteymur el Celebi ve oradan aldigi guvveyle Anadoluya donmek uzre yola cixdi Yaninda Anadoludan beri beraberinde olan Besni naibi Emir Bedreddin ez Zerdkas da vardi Helebden ve Demesqden ved edilmis olan yardimci quvveleri aldi Anadoluya girdi Ancaq uzerine gelen Elxanli gucleri qarsisindan qacaraq Sisde gizlendi Orada Emir Coban ve Basgird terefinden yaxalandi Tebrize goturuldu ve edam edildi sentyabr 1299 Sulamis noyon 1299 cu ilde Sultan Mahmud Qazan xana qarsi usyan qaldirdi Tutulub Tebriz seherinde edam edildi Onun tumeni Buga Masara verildi 1299 cu il tarixinde elxanlilara qarsi aparilan Sulamis usyani sebebiyle Rum Selcuqlu sultani III Elaeddin Keykubad dovlet merkezini terk etmis Selcuqlular bir muddet bassiz qalmisdilar Osman bey Selcuqlu merkezindeki bassizliq ve qarisiqliq gunlerinden etibaren daha serbest hereket etmeye baslamis Bizans eleyhine mutemadiyen genislemis ve bu genislemede elxanli nufuzu engel olmamisdir Dolayisiyla tarixciler terefinden bu tarix 1299 Istiqlal ili olaraq qebul edilmisdir AilesiSulamis noyonun Yaqubsah aga adli oglu vardi Istinadlaren Nuveyri XXXI 339 Ibn Xaldun 487 488 el Ayni III 405 IV 293 el Mekrizi I 3 852 el Ayni III 400 Sulamisin kunyesi Devadaride Sulamis ibn Bakbu bin Bacu Baycu olaraq kecir bax Ibn ed Devadari IX 8 Sumer 1969 67 68 Spuler 1987 110 Resideddin 1999 642 643 Resideddin 2000 156 Mekrizi I 3 876 877 Ayni III 400 Agsarayi 194 Resideddin 1999 643 Resideddin 2000 156 Sumer 1969 67 Ozgudenli 2009 118 119 Grousset 2006 420 Howorth 1890 428 Togan 1981 243 329 Cahen 1979 306 Togan 1981 321 Inalcik 2004 446 Inalcik 2010 24 Mekrizi I 3 876 Kalkasandi V 362 Howorth 1890 428 Togan 1981 329 330 Kalkasandi V 362 Uzuncarsili 1988 3 Cahen 1979 293 294 Agsarayi 218 Resideddin 1999 643 Resideddin 2000 156 Sumer 1996 71 Mekrizi I 3 877 Howorth 1890 428 Turan 1996 624 625 Tekindag 1997 320 Agsarayi 194 SEBASTACI LETOPIS Fezlullah Resideddin hesab edir ki bu hadise 27 aprel 1299 cu ilde olub Rashid ad din str 181 Mekrizi I 3 877 Kalkasandi V 362 363 Baybars el Mensuri 1998 319 Yucel 1980 185 Agsarayi 198 Resideddin 1999 643 Resideddin 2000 156 Agsarayi 198 Anadolu Selcuqlulari Dovleti Tarixi III Anonim Selcuqname 67 Nuveyri XXXI 374 Mekrizi I 3 877 Sumer 1969 68 69 Qalstyan 2005 59 60 Ersan 2010 156 157 Rashid ad Din zaglavie Sbornik letopisej ssylka http www vostlit info Texts rus16 Rasidaddin 4 frametext8 html 7Cmesto M L god 1946 tom 3 stranicy 181 182 http www cukurca net modules php name Domanic amp file Kurulus 2012 03 18 at the Wayback Machine Hasan Efe Domanic Tarihi Arastirmalari Grubu Uyesi Kurulusun Topragi DOMANICHemcinin baxElxaniler dovleti