Spermatozoid (yun.σπέρμα, σπέρματος) — ailə, yun.ζωή — həyat) — erkək qamet, qadın cinsiyyət qameti – yumurta hüceyrəsini mayalandırmağa xidmət edən kişi cinsiyyət hüceyrəsi. Yumurta hüceyrəsindən qat-qat kiçikdir. Spermatozoidlərin toxum şirəsi ilə qarışığı sperma adlanır.
Bir çox heyvanların spermatozoidləri tipik qurluşa malikdirlər.
Tipik spermatozoid baş, gövdə və quyruq hissədən ibarətdir. Baş hissədə xromosom daşıyıcısı hüceyrə nüvəsi, yumurta hüceyrəsinin divarını əritmək üçün lazım olan litik ferment ilə dolu akrosoma və sentriol yerləşmişdir. Baş və gövdə arası boğazcıqda adətən mitoxondrion və spiral mitoxondriya yerləşir. Quyruqcuq hərəkət funksiyası yerinə yetirir.
bir çox heyvanların spermatozoidləri atipik qurluşa malikdirlər. Amma kənaraçıxmalar da mövcuddur: akvarium balığı tetradon iki quyruqlu spermatozoidlərə malikdir, tritonlarda spermatozoidin quyruğu üzgəclidir, bəzi kisəli heyvanlarda spermatozoidlər ikiləşmiş olub cüt şəkildə sinxron hərəkət edirlər və yumurta hüceyrəsinə çatarkən ayrılmış olurlar. Spermatozoidlər mikroskopik ölçüdə olub onların uzunluğu 10 dan 100 mikronadək ola bilir. Siçan spermatozoidi insan spermatozoidindən 1,5 dəfə böyük ölçüyə malikdir. triton spermatozoidi insanınkindən bir neçə dəfə böyükdür.
İnsan spermatozoidi
Kəşfi
İlk dəfə 1677 ci ildə insan spermatozoidi holland mikroskopisti Anton van Levenhuk tərəfindən təsvir edilmişdir. Formal olaraq spermatozoidlərin kəşfi Yohan Hama məxsus olsa da Anton van Levenhuk ilk olaraq spermatozoidin şəklini çəkərək təsvir etmiş, və göstərmişdir ki, bu "toxum heyvancıqları" mayalanmada iştirak edirlər. Buna baxmayaraq demək olar ki, bir əsrə qədər belə hesab edilirdi ki, spermada tapılan bu "toxum heyvancıqları" parazit orqanizmlərdir və mayalanma bilavasitə toxum şirəsi hesabına baş verir. "Spermatozoid" termini ilk dəfə elmə XIX əsrin əvvəllərində Sankt Peterburq akademiyasının mənşəcə alman olan akademiki Karl Ernst fon Ber tərəfindən gətirilmişdir.
İnsan spermatozoidi quruluşundan doğan funksiyaya malik xüsusi hüceyrədir. Onun funksiyası, qadın cinsiyyət yolunu yumurta hüceyrəsinə qədər qət edərək, ona kişi genetik materialını daşımaqdan ibarətdir. Spermatozoid yumurta hüceyrəsinə daxil olaraq onu mayalamış olur. İnsan orqanizmin ən xırda hüceyrəsi sayılan spermatozoid 55 mkm uzunluqdadır. Spermatozoidin başı 5,0 mkm uzunluğa, 3,5 mkm eninə və 2,5 mkm hündürlüyə malikdir.
Baş
Spermatozoidin yumurta hüceyrəsini mayalandırması
Ellepsoid formalıdır, kənarları büzük, bir tərəfi çuxuqdur. Bəzən onu qaşıqla da müqayisə edirlər. Aşağıdakı hüceyrə elementlərinə malikdir:
Nüvə, tək-haploid xromosom dəstinə malikdir. Yumurta hüceyrəsi ilə birləşdikdə diploid orqanizm – ziqota əmələ gətirir. Spermatozoid nüvəsində RNT sintez olunmur.
Akrosoma, lizosomun şəkildəyişmiş içi 15 cür litik fermentlə dolu qılafcıqlı qovucuq olub, nüvənin önündə yerləşərək onun yarısını örtmüş olur. Yumurta hüceyrəsi ilə toqquşduqdan sonra bu qovucuqdakı ferment xaricə atılır və onun divarını yeyərək spermatozoidin daxil olması üçün kiçik giriş qapısı açmış olur.
Sentrosoma, mikroborucuqlar təşkil edərək quyruğun hərəkətliliyini təmin edir.
Gövdə və quyruq
Başın gövdəyə keçən hissədə daralma qeyd olunur ki, buna boğazcıq deyilir. Gövdənin mikroborucuq skletinin ətrafında spiral formalı mitoxondrilər yerləşmişdir. Burada spermatozoidin hərəkətliliyi üçün lazım olan enerji ATF sintezindən alınır. Gövdədən sonra gələn hissə quyruqdur. Quyruq gövdədən uzun olub spermatozoidin hərəkətverici qüvvəsi sayılır.
Spermatozoidin hərəkəti
Spermotozoid quyruqcuğun köməyi ilə öz boylama oxu ətrafında fırlanaraq hərəkət edir. Onun sürəti 0,1 mm/san və ya təqribən saatda 30 sm-dir. Insanda eyakulyasiyalı koitusdan 1–2 saat sonra spermatozoidlər uşaqlıq borularının, mayalanmanın baş verdiyi, ampulyar hissəsinə yetişmiş olurlar. İnsanın orqanizmində spermatozoidlər qeyri aktiv formada olurlar. Onların aktivliyi prostat şirəsinə qarışdıqdan sonra oradakı fermentlərin təsirindən baş verir. Onların qadın cinsiyyət yolundakı hərəkəti müstəqil şəkildə, maye axınının əks istiqamətində olur. Mayalanma üçün spermatozoid 20 sm məsafə (servikal kanal – 2 sm, uşaqlıq boşluğu – 5 sm, uşaqlıq boruları – 12 sm) qət etməlidir.
Yaşama qabiliyyəti
İnsan orqanizmində spermotozoidlər yetişdiyi gündən başlayaraq 30–64 gün həyat qabiliyyətli olurlar. Eyakulyasiyadan sonra mühitdən asılı olaraq 24 saat sağ qala bilirlər. Uşaqlıq dəhlizində spermatozoidlər bir neçə saata məhv olurlar. Uşaqlıq boynunda, uşaqlıqda və uşaqlıq borusunda 3 günə qədər sağ qala bilirlər.
Mənbə
Vivien Marx: Das Samenbuch, alles über Spermien, Sex und Fruchtbarkeit. Fischer-Taschenbuch-Verlag, Frankfurt am Main 1999. ISBN 3-596-14140-0
Robie H. Harris: Was jetzt kommt ist … einfach irre! Ein Buch über Eier und Spermien, Geburt, Babys und Zusammenleben. Beltz & Gelberg, Weinheim 2002. ISBN 3-407-75319-5
Дроздов А. Л., Иванков В. Н. Морфология гамет животных. Значение для систематики и филогенетики. — М., Изд.дом "Круглый год", 2000. — 460 с.: илл.
Avqust 01, 2021
spermatozoid, σπέρμα, σπέρματος, ailə, ζωή, həyat, erkək, qamet, qadın, cinsiyyət, qameti, yumurta, hüceyrəsini, mayalandırmağa, xidmət, edən, kişi, cinsiyyət, hüceyrəsi, yumurta, hüceyrəsindən, kiçikdir, lərin, toxum, şirəsi, ilə, qarışığı, sperma, adlanır, y. Spermatozoid yun sperma spermatos aile yun zwh heyat erkek qamet qadin cinsiyyet qameti yumurta huceyresini mayalandirmaga xidmet eden kisi cinsiyyet huceyresi Yumurta huceyresinden qat qat kicikdir Spermatozoidlerin toxum siresi ile qarisigi sperma adlanir SpermatozoidYumurta huceyresini mayalayan spermatozoidSpermatozoidin qurlusuLatinca spermiusmatroQrey subyekt 258 1243Sistem Sidik cinsiyyet lat Systema urogenitale BNAUzv Kisi cinsiyyet lat Organa genitalia masculinaMeSH SpermatozoaDorlands Elsevier Spermatozoabaxmuzakireredakte Mundericat 1 Qurulusu 2 Insan spermatozoidi 2 1 Kesfi 3 Qurulusu ve funksiyasi 3 1 Bas 3 2 Govde ve quyruq 3 3 Spermatozoidin hereketi 3 4 Yasama qabiliyyeti 4 MenbeQurulusu Redakte Bir cox heyvanlarin spermatozoidleri tipik qurlusa malikdirler Tipik spermatozoid bas govde ve quyruq hisseden ibaretdir Bas hissede xromosom dasiyicisi huceyre nuvesi yumurta huceyresinin divarini eritmek ucun lazim olan litik ferment ile dolu akrosoma ve sentriol yerlesmisdir Bas ve govde arasi bogazciqda adeten mitoxondrion ve spiral mitoxondriya yerlesir Quyruqcuq hereket funksiyasi yerine yetirir bir cox heyvanlarin spermatozoidleri atipik qurlusa malikdirler Amma kenaracixmalar da movcuddur akvarium baligi tetradon iki quyruqlu spermatozoidlere malikdir tritonlarda spermatozoidin quyrugu uzgeclidir bezi kiseli heyvanlarda spermatozoidler ikilesmis olub cut sekilde sinxron hereket edirler ve yumurta huceyresine catarken ayrilmis olurlar Spermatozoidler mikroskopik olcude olub onlarin uzunlugu 10 dan 100 mikronadek ola bilir Sican spermatozoidi insan spermatozoidinden 1 5 defe boyuk olcuye malikdir triton spermatozoidi insaninkinden bir nece defe boyukdur Insan spermatozoidi RedakteKesfi Redakte Ilk defe 1677 ci ilde insan spermatozoidi holland mikroskopisti Anton van Levenhuk terefinden tesvir edilmisdir Formal olaraq spermatozoidlerin kesfi Yohan Hama mexsus olsa da Anton van Levenhuk ilk olaraq spermatozoidin seklini cekerek tesvir etmis ve gostermisdir ki bu toxum heyvanciqlari mayalanmada istirak edirler Buna baxmayaraq demek olar ki bir esre qeder bele hesab edilirdi ki spermada tapilan bu toxum heyvanciqlari parazit orqanizmlerdir ve mayalanma bilavasite toxum siresi hesabina bas verir Spermatozoid termini ilk defe elme XIX esrin evvellerinde Sankt Peterburq akademiyasinin mensece alman olan akademiki Karl Ernst fon Ber terefinden getirilmisdir Qurulusu ve funksiyasi Redakte 1 Akrosoma 2 Huceyre qilafi 3 Huceyre nuvesi 4 Mitoxondri Insan spermatozoidi qurulusundan dogan funksiyaya malik xususi huceyredir Onun funksiyasi qadin cinsiyyet yolunu yumurta huceyresine qeder qet ederek ona kisi genetik materialini dasimaqdan ibaretdir Spermatozoid yumurta huceyresine daxil olaraq onu mayalamis olur Insan orqanizmin en xirda huceyresi sayilan spermatozoid 55 mkm uzunluqdadir Spermatozoidin basi 5 0 mkm uzunluga 3 5 mkm enine ve 2 5 mkm hundurluye malikdir Bas Redakte Spermatozoidin yumurta huceyresini mayalandirmasi Ellepsoid formalidir kenarlari buzuk bir terefi cuxuqdur Bezen onu qasiqla da muqayise edirler Asagidaki huceyre elementlerine malikdir Nuve tek haploid xromosom destine malikdir Yumurta huceyresi ile birlesdikde diploid orqanizm ziqota emele getirir Spermatozoid nuvesinde RNT sintez olunmur Akrosoma lizosomun sekildeyismis ici 15 cur litik fermentle dolu qilafciqli qovucuq olub nuvenin onunde yerleserek onun yarisini ortmus olur Yumurta huceyresi ile toqqusduqdan sonra bu qovucuqdaki ferment xarice atilir ve onun divarini yeyerek spermatozoidin daxil olmasi ucun kicik giris qapisi acmis olur Sentrosoma mikroborucuqlar teskil ederek quyrugun hereketliliyini temin edir Govde ve quyruq Redakte Basin govdeye kecen hissede daralma qeyd olunur ki buna bogazciq deyilir Govdenin mikroborucuq skletinin etrafinda spiral formali mitoxondriler yerlesmisdir Burada spermatozoidin hereketliliyi ucun lazim olan enerji ATF sintezinden alinir Govdeden sonra gelen hisse quyruqdur Quyruq govdeden uzun olub spermatozoidin hereketverici quvvesi sayilir Spermatozoidin hereketi Redakte Spermotozoid quyruqcugun komeyi ile oz boylama oxu etrafinda firlanaraq hereket edir Onun sureti 0 1 mm san ve ya teqriben saatda 30 sm dir Insanda eyakulyasiyali koitusdan 1 2 saat sonra spermatozoidler usaqliq borularinin mayalanmanin bas verdiyi ampulyar hissesine yetismis olurlar Insanin orqanizminde spermatozoidler qeyri aktiv formada olurlar Onlarin aktivliyi prostat siresine qarisdiqdan sonra oradaki fermentlerin tesirinden bas verir Onlarin qadin cinsiyyet yolundaki hereketi musteqil sekilde maye axininin eks istiqametinde olur Mayalanma ucun spermatozoid 20 sm mesafe servikal kanal 2 sm usaqliq boslugu 5 sm usaqliq borulari 12 sm qet etmelidir Yasama qabiliyyeti Redakte Insan orqanizminde spermotozoidler yetisdiyi gunden baslayaraq 30 64 gun heyat qabiliyyetli olurlar Eyakulyasiyadan sonra muhitden asili olaraq 24 saat sag qala bilirler Usaqliq dehlizinde spermatozoidler bir nece saata mehv olurlar Usaqliq boynunda usaqliqda ve usaqliq borusunda 3 gune qeder sag qala bilirler Menbe RedakteVivien Marx Das Samenbuch alles uber Spermien Sex und Fruchtbarkeit Fischer Taschenbuch Verlag Frankfurt am Main 1999 ISBN 3 596 14140 0 Robie H Harris Was jetzt kommt ist einfach irre Ein Buch uber Eier und Spermien Geburt Babys und Zusammenleben Beltz amp Gelberg Weinheim 2002 ISBN 3 407 75319 5 Drozdov A L Ivankov V N Morfologiya gamet zhivotnyh Znachenie dlya sistematiki i filogenetiki M Izd dom Kruglyj god 2000 460 s ill Menbe https az wikipedia org w index php title Spermatozoid amp oldid 5974436, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
