fbpx
Wikipedia

Rza şah Pəhləvi

Rza şah Pəhləvi (fars. رضا پهلوی; 15 mart 1878, Mazandaran ostanı26 iyul 1944, Yohannesburq, Transvaal[d]) — İran şahı (1925-1941), pəhləvilər sülaləsinin banisi. Əhməd şah Qacar devirib Pəhləvi xanədanını qurmuşdur. Onun qurduğu Pəhləvi rejimi sekulyarist, milliyyətçi, militarist və anti-kommunist rejimdir.

Rza şah Pəhləvi
fars. رضا پهلوی
İranın Şahənşahı
15 dekabr 1925 — 16 sentyabr 1941
Sələfi Sultan Əhməd şah Qacar
Xələfi Məhəmməd Rza Pəhləvi
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi
Doğum yeri Alaşt, Savadkuh, Mazandaran
Vəfat tarixi (66 yaşında)
Vəfat yeri Yohanesburq, Cənubi Afrika
Vəfat səbəbi ürək-damar xəstəliyi[d]
Dəfn yeri Rza şah Pəhləvinin məqbərəsi
Həyat yoldaşı Tac-ol-Mülük
Uşaqları Oğulları: Məhəmməd Rza,
qızları: Əşrəf, Şəms
Hərbi xidmət
Rütbəsi briqada generalı

 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Doğumu

 
Rza şah Pəhləvinin doğum yeri, Savadkuh

Rza Xan 1878-ci il martın 15-də Mazandaran əyalətinin Savadkuh şəhərindəki Alaşt kəndində anadan olmuşdur. Atası Abbas Əli (1815-1878) Savadkuhda polkovnik idi. Anası Nüşafarin Zəhra Qafqazlı immiqrant idi. Rza Xanın babası Murad Əli Xan bir əsgər idi və 1848-ci ildə Herat mühasirəsində həyatını itirdi.

Murad Əli Xanın 7 oğlu var idi. İlk oğlu Çıraq Əli Tehranda yaşamış və orduda xidmət etmişdir. İkinci oğlu Nüsrətullah Xan Savadkuhda xidmət eləmiş və Rza Xanın əmisi ilə bir müddət çalışmışdır. Rza Xanın atası Abbas Əli Xan yeddinci oğlu idi.

Rza Xanın atası Abbas Əli Xan 1814-cü ildə Alaştda dünyaya gəlmişdir.Əfqan müharibəsində döyüşmüşdür. Rza Xan Albay Abbas Əli Xanın ikinci nikahından doğulmuşdur.

Gəncliyi

Rıza xan Abulkasım bəy'in tövsiyəsi ilə 16 yaşındakı bir vəzifəli məmur oldu. 1898-ci ildə özünün Savadkuh qəsəbəsində xidmət edirdi. Kürd xalqı Nusretullah Xanın (amcanın) razılığı ilə Kazzaq (fars. ززاق) birliyinə (təhsilsiz əsgərlərin birliyinə) qoşulub və 1920-ci il zərbələrinə qədər birlikdə xidmət etdi.

Rıza Xan cəsarət və yüngüllük sayəsində sürətlə yüksəldi. Rza xan bu birliyin əmri ilə bir çox vətəndaş müharibələrində mübarizə aparmış, eyni zamanda, xidmət etdiyi Abdul Hüseyn də Topçuluğı Mirzə Farmanfarma əmri ilə də öyrənmişdir. Ən qədim dövrlərdən Rza han Fars ordusunun xarici komandirlər tərəfindən əmr olunduğunu narahat etdi. Rza Xan tezliklə yüksəlmiş və Qazaxıstan birliyinin ilk İran komandiri olmuşdur.

Reza xan əmri dövründə o, Əhməd Şahın qabiliyyətsizliyindən bezmişdi.

Ölkə başçısına keçmək

1920-ci ildə sonlarında Sovetlər Birliyinin dəstəyi ilə Gilan'da ibarət və əksəriyyəti Gilanlı, Alı, kürd və ermənilərdən ibarət olan, özlərinə Jangali (Meşə adamı) adı verdikləri partizanlar, Mirzə Kuçik Xanın əmrindəki partizanlar, Tehrana ələ keçirmə səyinə girdilər . Partizan birliyi Sovetlərdən aldığı dəstəklə paytaxt Tehranda siyasi və ictimai böhrana səbəb oldu. 21 Fevral 1921-ci ildə Rza xan Seyyid Ziyaəddin Təbatəbai ilə birlik olub zərbə etdi. Komandirliyində olan əsgərlər 150 km. qərbdə Kazvinə yerləşdirilib və hökuməti qan tökmədən istefa verməyə məcbur etdi.

Darbeninin uğurundan sonra Tabatabai baş nazir oldu. Rza Xan ordu komandanlığı oldu. 1921-ci ilin aprel ayında Müdafiə Nazirliyinə mövcud missiyası ilə birlikdə müraciət etdi. İşdə bu dövrdə Rza Xan yeni adını aldı: Rza Xan Sərdar Sepah (fars. رضا خان سردار سپه).

Rza Xan və birlikləri zərbəylə uğraşıyorken Pers Diplomat Moskvada rus birliklərinin İrandan (O dövr ölkənin adı daha Persia idi) geri çəkilmələri üçün bir andlaşma hazırlamaq üçün diplomatik danışıqlarını etməkdə idi.

Riza Khanın 1921 zərbəsi Böyük Britaniya tərəfindən dəstəkləndi. İngilis ona silah və döyüş sursatı verdi. Britaniya Rusiyanı İranı tərk etməsini istədi, çünki onların müstəmləkəçiliyini Hindistana təhlükə olaraq gördük. Bu dövrdə İran ərəb və monqol işğallarından sonra ən pis dövrü keçmişdir. Son dövrlərdə güc sahibi olan şahların heç biri güclü və bacarıqlı insanlar deyildilər İran ruslara qarşı iki döyüş itirmişdi və gün be gün xarici istilasının ölçüsü artırdı. 921-ci ildə ruslardan dəstək alan Mirzə Kiçik Xan Gilan sovet respublikasını elan etdi. Eyni zamanda Xorasan kürdləri öz bölgələrində qarışıqlıq yaratmağa başladılar.

Təbatəbai ilə qurduqları hökumət 100 gün davam etdi. Sonda Rza Khan hakimiyyəti ələ keçirib baş nazir oldu.

26 oktyabr 1923-cü ildə Rıza Khan hakimiyyətə gəldi və Əhməd Şah Britaniya səfirliyinə, sonra isə Avropaya qaçdı. Rıza Khan, baş nazir olaraq, Kaçar Dynasty'a aid tacı şahzadə və ailə üzvlərinin gücünə qarşı qorunmaq istədi. Yıllar ərzində bu ölkə üçün ölkə axtarırdıqları dövrdə bu yuxuya nail olmaq üçün çalışırdı. Onun iqtidarı olan qüvvələr respublikanı bütün ölkəyə yaymağa başladılar. Ancaq ölkədə qurulacaq respublika, İngilis maraqlarına qarşı çıxdı. Bundan başqa respublikanın qurulması ruhanilərin maraqlarına qarşı çıxdı. İllərdir İngilislər ölkə mollalarının nəbzini tuturdular, verdikləri dəstəklə mollalar respublikaya şiddətlə qarşı çıxdı onu taxıban təhsilsiz xalq da onlara peyk.

Respublika xəyalinin gerçekleşmeyeceğinin fərqinə varan, gücü əlindən qaçırmaq istəməyən və ölkəsinin bütövlüyünü qorumaq istəyən Rza Xan 1925-ci ildə artıq bütün qarşı çıxan mollalar və məclis vəkillərinə qarşı kraliyetini Məclisdə səs birliyi ilə qəbul etdirdi. İslam qanunlarını qorumaq və böyük dəyişikliklər etməmək üçün kənd cəmiyyətlərini, torpaq sahiblərini və tacirlərini inandırdı. Məclis 12 Dekabr 1925-ci ildə toplandı və kraliyətin Qacar ​​şahı Əhməd Şah'tan alınıb Rza Xana verilməsinə qərar verildi. Şübhəsiz Britaniyanın böyük rolu var idi onun taxta oturmasında, çünki İngilislər Qacarların Ruslara yaxınlığından və boyun əymələrini rahatsızlardı. Üç gün sonra, 15 dekabr 1925-ci ildə, o, padşahlığa söz verdi və rəsmi olaraq Pəhləvi hanedanını qurdu.

Hakimiyyəti dövrü

Rza şahın səltənətə başlaması asan olmamışdı, ölkə gərgin, ölkənin daxilində qiyamlar vardı. Rza Xan illərdir onlarla mübarizə edirdi amma səltənətinin ilk illərində hamısını yox etdi. O, ölkəni fərdi silahlandırmadan təmizlədi. Hazırda ölkədə şəxsi silahlara sahib olmaq üçün ciddi nəzarət altında qalır.

Rza Xan kabinetindəki nazirlərdən ona rəqib ola biləcək kəsləri təmizlədi, Kral naziri Teymurtaş, xaricilərdən rüşvət alma və şaha qarşı zərbə planı yapmayla günahlandırıldı və günahkar tapıldı. 1932-ci ildə onu işdən çıxartdı və 1933-cü ilin sentyabrında həbsxanada öldürüldü. Səltənətinin ilk üç ildə nəaliyyətlərində böyük rol oynayan maliyyə naziri Firuz da 1930-cu ilin mayında eyni cinayətlərdən günahkar tapıldı və yanvar 1928-ci ildə həbsxanada öldürüldü. Ədliyyə Nazirinə eyni cinayətlər ilə ittiham edildi və 1937-ci ilin Fevral ayında intihar etdi.

21 mart 1935-ci ildə Riza Şah xarici ölkələrdən İranı "Arians" torpağı kimi adlandırmasını istədi. Fars (Perçiya) əslində İran əyaləti idi. Düşmənlərə, qərb xalqlarının gözündə ölkənin keçmişi indiki olaraq ayrılacağını söylədilər. Əslində, dedikləri nə qədər səhv deyilsə, bir çox əcnəbi İranın İranla eyni ölkə olduğunu bilməyəcək.

1400 ildən sonra Riza Şah Yahudilərə hörmət göstərmək üçün İranın ilk kraliydi və bu hərəkətə cavab olaraq yəhudilər onu Kuroş (Kiros)dan sonra ikinci ən hörmətli baş elan etdilər. (Kuroş onlara İranda 2500 il bundan əvvəl həyat təhlükəsizliyi verib onları yerləşdirmişdi).

 
Atatürk və Rza şah Pəhləvi

1936-1941 dövrü qadınların diriliş dövrü idi. Rza Şah İslamın gətirdiyi örtükdən ölkənin qadınlarını xilas etmək istəyirdi, lakin hakimiyyətin həllini gözləmək məcburiyyətində qaldı. Tərəfdarların sözlərinə görə, örtük qadınların sosiallaşmasına və işinə mane olur. Rza şahın quru çarşafı qadağan edən və qadın və kişilərə yeni paltarların gətirildiyi qanuna (fars. حجاب كشف, Atatürkün islahatlarından paltar islahatının qarşılığı) ciddi müxalifət edənlər çıxdı. Din adamları və İslam inancına sahib olanlar qanuna qarşıdırlar. Bir çox qadın Rza Şahın istefa verdiyi və oğlunu əvəz edən və qara çarxlarını buraxdığı günə qədər evdən çıxmadı. Qanun ciddi şəkildə yoxlanılıb və müasirləşdirən cəmiyyətdə qadınlar ortaya çıxmağa başladılar. Qanun 1931-ci ildə Evlilik Qanunu və 1932-ci ildə Tehranda Qadınlar Konqresi tərəfindən təqib edildi. Ölkə kənd təsərrüfatı və ticarət baxımından qismən inkişafa nail olmuşdur. Yeni fabriklər quraşdırılmağa çalışıldı. Buna baxmayaraq, mühafizəkar tənqidçilər dini simvolu sayılan qadağalar səbəbindən hər hansı bir islahatını tənqid ediblər.

Rza Şah ölkədə mədrəsənin təhsilini başa çatdırdı. Müasir məktəblər artıq açıqdır. Uşaqlarınız məktəbə getməli idi. Rza Şah inanırdı ki, əgər İran şüurlu bir ictimaiyyətə sahib olsaydı, yalnız İranı xilas edə bilərdi. Təhsil islahatı da din adamların tənqid olundu, din adamları insanlara "Məktəblər oğullarınızı kafir, qızlarınızı fahişə olmaq üçün hazırlanır" şüarıyla məscidlərdə boy göstərməyə başladılar. Bir çox ailə uşaqlarını məktəbdən almağa başladı, amma Rza Şahın gücünə qarşılıq, bir çox din adamı, İraq torpaqlarına, Kərbəla və Nəcəfə qaçırdılar bəziləri isə Qumda gizləndilər. Onlardan biri də Rza Şahın gələcəkdə nə edəcəyini məhv etmək istəyən Ayətullah Xomeynidir.

Rıza Şah Avropaya çoxlu şagird oxumaq üçün təqaüd göndərdi. Tələbələrdən bəziləri universitetlərdə təhsil alır və ölkəyə qayıdır.

İndi Rıza Şah xəyallarının böyük bir hissəsinə çatdı. Lakin onun ən böyük arzusu tam müstəqil İran idi. İranda İngilis qüvvələri onu narahat edirdi. Əslində, illərdir kiçik ingilislərin tələblərini yerinə yetirməyə başladı. Məsələn, 1931-ci ildə kral hava yolu şirkəti İran üzərində uçmaqdan imtina etdi. Ancaq Lufthansanın İran üzərində uçmasına icazə vermişdi. 1932-ci ildə Britaniya birtərəfli olaraq William Knox D'Arcy ilə neft müqaviləsini ləğv etdi, sonra isə Anglo-Fars neft müqaviləsi izlədi. Müqavilə 1961-ci ildə başa çatdı və müqavilə İranın neft gəlirlərinin yalnız 16%-ni İran dövlətinə verəcəyini söylədi. Rza Şah 21% tələb etdi. İngilislər əyməli idi. Reformlar davam edirdi və Riza Şah xarici yabancılarla hər hansı bir əlaqədə çox diqqətli idi. Rza Şah ordunu yenidən təşkil etdi. Köhnə bölmə artıq bir ordu ola bilməzdi. İtalyanlarda aldığı gəmilərlə Deniz qüvvələrini Almanlardan aldığı bir neçə təyyarə Hava qüvvələrini qurdu və hamısını baş qərargah başçılığına (fars. ارتش ستاد) bağladı.

Almaniyada Adolf Hitler, Aryanların üstün yarış olduğunu söylədi. İranda onun nəvələri aryalılara çatırdılar. İngilislərin əlini ölkədən kəsmək istədi, belə ki, "Tam müstəqil İran" xəyali gerçək olacaqdı. Moskva cəbhəsi pis vəziyyətdə idi. İttifaq qüvvələri İranın İran ərazisi üzərində döyüş sursatı göndərmək istədi. Rza Şah bu təklifi rədd etdi. Bu cavabın qarşılığında ittifaq gücləri ölkəyə girməyə başladı. 1941 Avqustunda Ruslar şimal-qərbdən, İngilislər cənubdan ölkəyə girdi. Rza Şah orduya hazır ol əmrini verdi. Ancaq bu hərəkat üçün ordu hazırlığı qeyri-kafi idi. Ruslardan alınan silahlar Ruslara qarşı hərəkət edirdi. Yenə də İran xaricilərin siyasi hiylələrinə qurban getmişdi. Xaricilər İrana girdilər, Rza Şah daha çox gərginlik və qarışıqlığın yaşanmaması üçün istefa etmək məcburiyyətində qaldı, Məhəmmədəli Füruğinin etdiyi diplomatik səylər nəticəsində Britaniya Rza Şahın oğlu Məhəmməd Rza Pehlevi'nin, Rza Şahın yerinə taxta oturmasını qəbul etdilər. İngiltərədən gələn mesajda:

"Veliahtınızın sizin yerinizə taxta oturmasını qəbul edirik amma majestelerini başqa bir variant olduğunu düşünməsinlər." deyirdi.

İngiliz istilası tamamlandı ve ittifak güçleri İran demir yollarını kullanma hakkını elde ettiler, işte bu dönemde Vinston Çörçill İran'ı "Zafer köprüsü" olarak adlandırdı.

Ölümü

İngilislər hələ Rza Şahdan qorxurlar. Xaricdən Bəndər Abbası həbsdə saxlayaraq, onlara qarşı yenidən cəhd edəcəyini düşünürdülər. O, atasını və böyük lideri ilə aldığı bir neçə İran torpağı ilə İranı tərk etdi. İngilis ilk onu Mauritius adasına apardı. Rza Şah tanış olmayan tropik hava şəraitinə görə xəstə idi. Uzun bir müharibədən sonra ingilis onu Cənubi Afrikada Yohannesburqa aparmaq üçün qəbul etdi. Rza Şah 26 iyul 1944-cü ildə Yohannesburqda öldü. Onun ölümündən bir çox ziyalılar İngilislər tərəfindən hakim idi, lakin heç vaxt təsdiqlənməmişdi. Həkim həssas olduğunu, heç bir ürək problemi olmadığını söylədi.

Ölümündən sonra Misirdə mumyalanmış və Qahirədəki Al Rifanın məscidində gizlənmişdi. İllər sonra mumiya ölkəyə geri döndü və Ray şəhərində bir türbə mərasimində dəfn edildi. İran parlamenti ölümündən sonra ona "Böyük" (fars. بزرگ) ləqəbini verdi. 1979-cu il İran inqilabından sonra mozolesi Sadiq Halkalı, Ayətullah Xomeyninin razılığı ilə məhv edildi.

İslahatları

  • Mirzə Kuçik Han və digərlərinin çıxardığı qarışıqlığı susdurdu və İran AzərbaycanıGilan - Mazandaranda mərkəzi hökumətin gücünü oturtdu. O, kürd üsyanlarını basdı.
  • Xüsusilə KaşanLuristanda hökm sürən quldurları yoxdur etdi.
  • Ordunun birləşməsi və modernləşdirilməsi. Hərbi xidmətdən keçmək.
  • Xuzistanda ortaya çıxan hökumətin basdırılması, bölgənin İrana təkrar bağlanması.
  • Cənub-Şimal dəmir yolunun tikintisi.
  • Şəriət hakim yerinə məhkəmə sisteminin yaradılması. Kapitulyasiya qanunlarının ləğvi.
  • İran Milli Bankının qurulması və ingilis banklarının İran iqtisadiyyatındakı yerlərinin kiçildilməsi.
  • Dəniz və hava qüvvələrinin yaradılması.
  • İran pullarını xarici banklarda İrana aparmaq.
  • Gömrük qanunvericiliyinin aradan qaldırılması və gəlirlərin dövlət hesabına daxil edilməsi.
  • Ziraat Bankının təsisi.
  • Hat və Dress kodunu çıxarmaq.
  • Tütünşəkər fabriklərinin ölkənin dörd bir yanında qurulması.
  • Təhsil sisteminin modernləşdirilməsi.

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

  • Rışard Kapuşinski "Şahənşah" - romandan bir parça (rus dilində)
  • [1][ölü keçid]
  1. Rezā Shāh // SNAC (ing.) — 2010.
  2. Reza Shah Pahlavi // Encyclopædia Britannica (ing.)

şah, pəhləvi, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, pəhləvi, dəqiqləşdirmə, fars, رضا, پهلوی, mart, 1878, mazandaran, ostanı, iyul, 1944, yohannesburq, transvaal, iran, şahı, 1925, 1941, pəhləvilər, sülaləsinin, banisi, əhməd, şah, qacar, devirib, pəhləvi, x. Bu adin diger istifade formalari ucun bax Rza Pehlevi deqiqlesdirme Rza sah Pehlevi fars رضا پهلوی 15 mart 1878 1 Mazandaran ostani 26 iyul 1944 2 Yohannesburq Transvaal d Iran sahi 1925 1941 pehleviler sulalesinin banisi Ehmed sah Qacar devirib Pehlevi xanedanini qurmusdur Onun qurdugu Pehlevi rejimi sekulyarist milliyyetci militarist ve anti kommunist rejimdir Rza sah Pehlevifars رضا پهلویIranin Sahensahi15 dekabr 1925 16 sentyabr 1941Selefi Sultan Ehmed sah QacarXelefi Mehemmed Rza PehleviSexsi melumatlarDogum tarixi 15 mart 1878Dogum yeri Alast Savadkuh MazandaranVefat tarixi 26 iyul 1944 66 yasinda Vefat yeri Yohanesburq Cenubi AfrikaVefat sebebi urek damar xesteliyi d Defn yeri Rza sah Pehlevinin meqberesiHeyat yoldasi Tac ol MulukUsaqlari Ogullari Mehemmed Rza qizlari Esref SemsHerbi xidmetRutbesi briqada generali Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Dogumu 2 Gencliyi 3 Olke bascisina kecmek 4 Hakimiyyeti dovru 5 Olumu 6 Islahatlari 7 Hemcinin bax 8 Xarici kecidlerDogumu Redakte Rza sah Pehlevinin dogum yeri Savadkuh Rza Xan 1878 ci il martin 15 de Mazandaran eyaletinin Savadkuh seherindeki Alast kendinde anadan olmusdur Atasi Abbas Eli 1815 1878 Savadkuhda polkovnik idi Anasi Nusafarin Zehra Qafqazli immiqrant idi Rza Xanin babasi Murad Eli Xan bir esger idi ve 1848 ci ilde Herat muhasiresinde heyatini itirdi Murad Eli Xanin 7 oglu var idi Ilk oglu Ciraq Eli Tehranda yasamis ve orduda xidmet etmisdir Ikinci oglu Nusretullah Xan Savadkuhda xidmet elemis ve Rza Xanin emisi ile bir muddet calismisdir Rza Xanin atasi Abbas Eli Xan yeddinci oglu idi Rza Xanin atasi Abbas Eli Xan 1814 cu ilde Alastda dunyaya gelmisdir Efqan muharibesinde doyusmusdur Rza Xan Albay Abbas Eli Xanin ikinci nikahindan dogulmusdur Gencliyi RedakteRiza xan Abulkasim bey in tovsiyesi ile 16 yasindaki bir vezifeli memur oldu 1898 ci ilde ozunun Savadkuh qesebesinde xidmet edirdi Kurd xalqi Nusretullah Xanin amcanin raziligi ile Kazzaq fars ززاق birliyine tehsilsiz esgerlerin birliyine qosulub ve 1920 ci il zerbelerine qeder birlikde xidmet etdi Riza Xan cesaret ve yungulluk sayesinde suretle yukseldi Rza xan bu birliyin emri ile bir cox vetendas muharibelerinde mubarize aparmis eyni zamanda xidmet etdiyi Abdul Huseyn de Topculugi Mirze Farmanfarma emri ile de oyrenmisdir En qedim dovrlerden Rza han Fars ordusunun xarici komandirler terefinden emr olundugunu narahat etdi Rza Xan tezlikle yukselmis ve Qazaxistan birliyinin ilk Iran komandiri olmusdur Reza xan emri dovrunde o Ehmed Sahin qabiliyyetsizliyinden bezmisdi Olke bascisina kecmek Redakte1920 ci ilde sonlarinda Sovetler Birliyinin desteyi ile Gilan da ibaret ve ekseriyyeti Gilanli Ali kurd ve ermenilerden ibaret olan ozlerine Jangali Mese adami adi verdikleri partizanlar Mirze Kucik Xanin emrindeki partizanlar Tehrana ele kecirme seyine girdiler Partizan birliyi Sovetlerden aldigi destekle paytaxt Tehranda siyasi ve ictimai bohrana sebeb oldu 21 Fevral 1921 ci ilde Rza xan Seyyid Ziyaeddin Tebatebai ile birlik olub zerbe etdi Komandirliyinde olan esgerler 150 km qerbde Kazvine yerlesdirilib ve hokumeti qan tokmeden istefa vermeye mecbur etdi Darbeninin ugurundan sonra Tabatabai bas nazir oldu Rza Xan ordu komandanligi oldu 1921 ci ilin aprel ayinda Mudafie Nazirliyine movcud missiyasi ile birlikde muraciet etdi Isde bu dovrde Rza Xan yeni adini aldi Rza Xan Serdar Sepah fars رضا خان سردار سپه Rza Xan ve birlikleri zerbeyle ugrasiyorken Pers Diplomat Moskvada rus birliklerinin Irandan O dovr olkenin adi daha Persia idi geri cekilmeleri ucun bir andlasma hazirlamaq ucun diplomatik danisiqlarini etmekde idi Riza Khanin 1921 zerbesi Boyuk Britaniya terefinden desteklendi Ingilis ona silah ve doyus sursati verdi Britaniya Rusiyani Irani terk etmesini istedi cunki onlarin mustemlekeciliyini Hindistana tehluke olaraq gorduk Bu dovrde Iran ereb ve monqol isgallarindan sonra en pis dovru kecmisdir Son dovrlerde guc sahibi olan sahlarin hec biri guclu ve bacariqli insanlar deyildiler Iran ruslara qarsi iki doyus itirmisdi ve gun be gun xarici istilasinin olcusu artirdi 921 ci ilde ruslardan destek alan Mirze Kicik Xan Gilan sovet respublikasini elan etdi Eyni zamanda Xorasan kurdleri oz bolgelerinde qarisiqliq yaratmaga basladilar Tebatebai ile qurduqlari hokumet 100 gun davam etdi Sonda Rza Khan hakimiyyeti ele kecirib bas nazir oldu 26 oktyabr 1923 cu ilde Riza Khan hakimiyyete geldi ve Ehmed Sah Britaniya sefirliyine sonra ise Avropaya qacdi Riza Khan bas nazir olaraq Kacar Dynasty a aid taci sahzade ve aile uzvlerinin gucune qarsi qorunmaq istedi Yillar erzinde bu olke ucun olke axtarirdiqlari dovrde bu yuxuya nail olmaq ucun calisirdi Onun iqtidari olan quvveler respublikani butun olkeye yaymaga basladilar Ancaq olkede qurulacaq respublika Ingilis maraqlarina qarsi cixdi Bundan basqa respublikanin qurulmasi ruhanilerin maraqlarina qarsi cixdi Illerdir Ingilisler olke mollalarinin nebzini tuturdular verdikleri destekle mollalar respublikaya siddetle qarsi cixdi onu taxiban tehsilsiz xalq da onlara peyk Respublika xeyalinin gerceklesmeyeceginin ferqine varan gucu elinden qacirmaq istemeyen ve olkesinin butovluyunu qorumaq isteyen Rza Xan 1925 ci ilde artiq butun qarsi cixan mollalar ve meclis vekillerine qarsi kraliyetini Meclisde ses birliyi ile qebul etdirdi Islam qanunlarini qorumaq ve boyuk deyisiklikler etmemek ucun kend cemiyyetlerini torpaq sahiblerini ve tacirlerini inandirdi Meclis 12 Dekabr 1925 ci ilde toplandi ve kraliyetin Qacar sahi Ehmed Sah tan alinib Rza Xana verilmesine qerar verildi Subhesiz Britaniyanin boyuk rolu var idi onun taxta oturmasinda cunki Ingilisler Qacarlarin Ruslara yaxinligindan ve boyun eymelerini rahatsizlardi Uc gun sonra 15 dekabr 1925 ci ilde o padsahliga soz verdi ve resmi olaraq Pehlevi hanedanini qurdu Hakimiyyeti dovru RedakteRza sahin seltenete baslamasi asan olmamisdi olke gergin olkenin daxilinde qiyamlar vardi Rza Xan illerdir onlarla mubarize edirdi amma seltenetinin ilk illerinde hamisini yox etdi O olkeni ferdi silahlandirmadan temizledi Hazirda olkede sexsi silahlara sahib olmaq ucun ciddi nezaret altinda qalir Rza Xan kabinetindeki nazirlerden ona reqib ola bilecek kesleri temizledi Kral naziri Teymurtas xaricilerden rusvet alma ve saha qarsi zerbe plani yapmayla gunahlandirildi ve gunahkar tapildi 1932 ci ilde onu isden cixartdi ve 1933 cu ilin sentyabrinda hebsxanada olduruldu Seltenetinin ilk uc ilde nealiyyetlerinde boyuk rol oynayan maliyye naziri Firuz da 1930 cu ilin mayinda eyni cinayetlerden gunahkar tapildi ve yanvar 1928 ci ilde hebsxanada olduruldu Edliyye Nazirine eyni cinayetler ile ittiham edildi ve 1937 ci ilin Fevral ayinda intihar etdi 21 mart 1935 ci ilde Riza Sah xarici olkelerden Irani Arians torpagi kimi adlandirmasini istedi Fars Perciya eslinde Iran eyaleti idi Dusmenlere qerb xalqlarinin gozunde olkenin kecmisi indiki olaraq ayrilacagini soylediler Eslinde dedikleri ne qeder sehv deyilse bir cox ecnebi Iranin Iranla eyni olke oldugunu bilmeyecek 1400 ilden sonra Riza Sah Yahudilere hormet gostermek ucun Iranin ilk kraliydi ve bu herekete cavab olaraq yehudiler onu Kuros Kiros dan sonra ikinci en hormetli bas elan etdiler Kuros onlara Iranda 2500 il bundan evvel heyat tehlukesizliyi verib onlari yerlesdirmisdi Ataturk ve Rza sah Pehlevi 1936 1941 dovru qadinlarin dirilis dovru idi Rza Sah Islamin getirdiyi ortukden olkenin qadinlarini xilas etmek isteyirdi lakin hakimiyyetin hellini gozlemek mecburiyyetinde qaldi Terefdarlarin sozlerine gore ortuk qadinlarin sosiallasmasina ve isine mane olur Rza sahin quru carsafi qadagan eden ve qadin ve kisilere yeni paltarlarin getirildiyi qanuna fars حجاب كشف Ataturkun islahatlarindan paltar islahatinin qarsiligi ciddi muxalifet edenler cixdi Din adamlari ve Islam inancina sahib olanlar qanuna qarsidirlar Bir cox qadin Rza Sahin istefa verdiyi ve oglunu evez eden ve qara carxlarini buraxdigi gune qeder evden cixmadi Qanun ciddi sekilde yoxlanilib ve muasirlesdiren cemiyyetde qadinlar ortaya cixmaga basladilar Qanun 1931 ci ilde Evlilik Qanunu ve 1932 ci ilde Tehranda Qadinlar Konqresi terefinden teqib edildi Olke kend teserrufati ve ticaret baximindan qismen inkisafa nail olmusdur Yeni fabrikler qurasdirilmaga calisildi Buna baxmayaraq muhafizekar tenqidciler dini simvolu sayilan qadagalar sebebinden her hansi bir islahatini tenqid edibler Rza Sah olkede medresenin tehsilini basa catdirdi Muasir mektebler artiq aciqdir Usaqlariniz mektebe getmeli idi Rza Sah inanirdi ki eger Iran suurlu bir ictimaiyyete sahib olsaydi yalniz Irani xilas ede bilerdi Tehsil islahati da din adamlarin tenqid olundu din adamlari insanlara Mektebler ogullarinizi kafir qizlarinizi fahise olmaq ucun hazirlanir suariyla mescidlerde boy gostermeye basladilar Bir cox aile usaqlarini mektebden almaga basladi amma Rza Sahin gucune qarsiliq bir cox din adami Iraq torpaqlarina Kerbela ve Necefe qacirdilar bezileri ise Qumda gizlendiler Onlardan biri de Rza Sahin gelecekde ne edeceyini mehv etmek isteyen Ayetullah Xomeynidir Riza Sah Avropaya coxlu sagird oxumaq ucun teqaud gonderdi Telebelerden bezileri universitetlerde tehsil alir ve olkeye qayidir Indi Riza Sah xeyallarinin boyuk bir hissesine catdi Lakin onun en boyuk arzusu tam musteqil Iran idi Iranda Ingilis quvveleri onu narahat edirdi Eslinde illerdir kicik ingilislerin teleblerini yerine yetirmeye basladi Meselen 1931 ci ilde kral hava yolu sirketi Iran uzerinde ucmaqdan imtina etdi Ancaq Lufthansanin Iran uzerinde ucmasina icaze vermisdi 1932 ci ilde Britaniya birterefli olaraq William Knox D Arcy ile neft muqavilesini legv etdi sonra ise Anglo Fars neft muqavilesi izledi Muqavile 1961 ci ilde basa catdi ve muqavile Iranin neft gelirlerinin yalniz 16 ni Iran dovletine vereceyini soyledi Rza Sah 21 teleb etdi Ingilisler eymeli idi Reformlar davam edirdi ve Riza Sah xarici yabancilarla her hansi bir elaqede cox diqqetli idi Rza Sah ordunu yeniden teskil etdi Kohne bolme artiq bir ordu ola bilmezdi Italyanlarda aldigi gemilerle Deniz quvvelerini Almanlardan aldigi bir nece teyyare Hava quvvelerini qurdu ve hamisini bas qerargah basciligina fars ارتش ستاد bagladi Almaniyada Adolf Hitler Aryanlarin ustun yaris oldugunu soyledi Iranda onun neveleri aryalilara catirdilar Ingilislerin elini olkeden kesmek istedi bele ki Tam musteqil Iran xeyali gercek olacaqdi Moskva cebhesi pis veziyyetde idi Ittifaq quvveleri Iranin Iran erazisi uzerinde doyus sursati gondermek istedi Rza Sah bu teklifi redd etdi Bu cavabin qarsiliginda ittifaq gucleri olkeye girmeye basladi 1941 Avqustunda Ruslar simal qerbden Ingilisler cenubdan olkeye girdi Rza Sah orduya hazir ol emrini verdi Ancaq bu herekat ucun ordu hazirligi qeyri kafi idi Ruslardan alinan silahlar Ruslara qarsi hereket edirdi Yene de Iran xaricilerin siyasi hiylelerine qurban getmisdi Xariciler Irana girdiler Rza Sah daha cox gerginlik ve qarisiqligin yasanmamasi ucun istefa etmek mecburiyyetinde qaldi Mehemmedeli Furuginin etdiyi diplomatik seyler neticesinde Britaniya Rza Sahin oglu Mehemmed Rza Pehlevi nin Rza Sahin yerine taxta oturmasini qebul etdiler Ingiltereden gelen mesajda Veliahtinizin sizin yerinize taxta oturmasini qebul edirik amma majestelerini basqa bir variant oldugunu dusunmesinler deyirdi Ingiliz istilasi tamamlandi ve ittifak gucleri Iran demir yollarini kullanma hakkini elde ettiler iste bu donemde Vinston Corcill Iran i Zafer koprusu olarak adlandirdi Olumu RedakteIngilisler hele Rza Sahdan qorxurlar Xaricden Bender Abbasi hebsde saxlayaraq onlara qarsi yeniden cehd edeceyini dusunurduler O atasini ve boyuk lideri ile aldigi bir nece Iran torpagi ile Irani terk etdi Ingilis ilk onu Mauritius adasina apardi Rza Sah tanis olmayan tropik hava seraitine gore xeste idi Uzun bir muharibeden sonra ingilis onu Cenubi Afrikada Yohannesburqa aparmaq ucun qebul etdi Rza Sah 26 iyul 1944 cu ilde Yohannesburqda oldu Onun olumunden bir cox ziyalilar Ingilisler terefinden hakim idi lakin hec vaxt tesdiqlenmemisdi Hekim hessas oldugunu hec bir urek problemi olmadigini soyledi Olumunden sonra Misirde mumyalanmis ve Qahiredeki Al Rifanin mescidinde gizlenmisdi Iller sonra mumiya olkeye geri dondu ve Ray seherinde bir turbe merasiminde defn edildi Iran parlamenti olumunden sonra ona Boyuk fars بزرگ leqebini verdi 1979 cu il Iran inqilabindan sonra mozolesi Sadiq Halkali Ayetullah Xomeyninin raziligi ile mehv edildi Islahatlari RedakteMirze Kucik Han ve digerlerinin cixardigi qarisiqligi susdurdu ve Iran Azerbaycani ve Gilan Mazandaranda merkezi hokumetin gucunu oturtdu O kurd usyanlarini basdi Xususile Kasan ve Luristanda hokm suren quldurlari yoxdur etdi Ordunun birlesmesi ve modernlesdirilmesi Herbi xidmetden kecmek Xuzistanda ortaya cixan hokumetin basdirilmasi bolgenin Irana tekrar baglanmasi Cenub Simal demir yolunun tikintisi Seriet hakim yerine mehkeme sisteminin yaradilmasi Kapitulyasiya qanunlarinin legvi Iran Milli Bankinin qurulmasi ve ingilis banklarinin Iran iqtisadiyyatindaki yerlerinin kicildilmesi Deniz ve hava quvvelerinin yaradilmasi Iran pullarini xarici banklarda Irana aparmaq Gomruk qanunvericiliyinin aradan qaldirilmasi ve gelirlerin dovlet hesabina daxil edilmesi Ziraat Bankinin tesisi Hat ve Dress kodunu cixarmaq Tutun ve seker fabriklerinin olkenin dord bir yaninda qurulmasi Tehsil sisteminin modernlesdirilmesi Hemcinin bax RedakteNusaferin Ayrimli TaculmulukXarici kecidler RedakteRisard Kapusinski Sahensah romandan bir parca rus dilinde 1 olu kecid Sexs haqqinda olan bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Reza Shah SNAC ing 2010 Reza Shah Pahlavi Encyclopaedia Britannica ing Menbe https az wikipedia org w index php title Rza sah Pehlevi amp oldid 5965286, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.