Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Qızılböcəklər (lat. Buprestidae) — buğumayaqlılar tipinin sərtqanadlılar dəstəsinə aid olan fəsilə.
| Qızılböcəklər | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Qızılböcəklər | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
Xarici görünüşü
Bocəklər əsasən orta, nadir hallarda iri ölçülü olub, çox vaxt metal parıltılı olur. Bədənləri uzunsov, yığcam və ya silindir şəkillidir. Möhkəm çanaqla örtülmüş, qanadüstlükləri sona doğru daralır. Bığcıqları qısa, mişarşəkilli, ayaqları qısadır. Sürfələr ağımtıl, yastıdırlar. Uzun və nazik qarıncıqlıdırlar, ön döşləri genişlənmişdir, ayaqları yoxdur. Böyük olmayan tünd baş ön döşə doğru çəkilmişdir. Bədənin belə forması ağacda sərbəst hərəkət etməyə kömək edir.
Yayılması
Qızıl böcəklər (Buprestidaе) fəsiləsi Sərtqanadlılar (lat. Coleoptera) dəstəsinin ən gözəl fəsilələrindən biridir. Dünyada Qızıl böcəklər fəsiləsinin 15 min, keçmiş SSRİ-də əsasən cənub rayonlarında 500-ə qədər növü məlumdur. Qızıl böcəklər tropik ölkələrdə (80%-ə qədər) geniş yayılmışlar.
Həyat tərzi
Onlar yarpaqlarla ya da bitkinin nazik qabığı ilə qidalanırlar. Çox vaxt kambi qatını zədələləməklə ciddi ziyan vururlar. Böcəklər sutkanın gündüz vaxtlarında fəal olub, günəşsevəndirlər.İlin ən qızmar günlərində və saatlarında uçur. Əsasən, ağacların gövdələrində və yarpaqlarında təsadüf edilirlər. Təhlükə hiss etdikdə tez uçurlar, ya da bığcıq və ayaqlarını yığaraq yerə düşürlər. Ancaq bitki ilə qidalanan cücülərdir. Dişilər yumurtalarını ağacların qabığına qoyurlar. Bütünlükdə inkişafları 2 və hətta 3 il çəkir. Çoxalmaq üçün seyrək, yaxşı qızdırılan, kserofil şəraitdə yetişən, ilk növbədə talaları seçirlər. Sürfələr ovulmuş ağac və qabıqla qidalanır. Qızıl böcəklər fəsiləsi 6 yarımfəsiləyə ayrılır. Bu fəsilə özündə 185 cinsə aid 15000 növü əhatə edir ki, bunlardan da 26 cins və 338 növ Avropa və Qafqazın payına düşür. Azərbaycanda 150 cox növ qeydə alınıb. 15000 növdən 20% ən böyük Agrilus cinsinə daxildir. Onlardan 3000 yaxın növ tesvir edimişdir.
Təsnifatı
Yarımfəsilə:
Triba
Yarımtriba
Cins
Yarımtriba
Triba
Yarımtriba
Cins
Triba
Yarımtriba
Yarımfəsilə
-
Triba
Yarımtriba
Triba
Yarımfəsilə
Triba
Yarımtriba
Triba
Yarımtriba
Triba
Yarımtriba
Triba
Yarımfəsilə
Triba
Yarımtriba
Triba
Yarımtriba
Triba
Ziyanvericiliyi
Onlar bir qayda olaraq sağlam ağaclara toxunmurlar. Zəifləmiş, ölmüş və ya yeni kəsilmiş köhnə, quru ağaclarda məskunlaşırlar. Bəzi gövdə ziyanvericiləri canlı ağaclarda məskunlaşaraq qabığın altında yollar açır, kambi qatını və oduncağın canlı hissələrini məhv edərək onun qurumasına səbəb olurlar. Belə həşəratlar quraqlıqdan, su basmasından, yanğından, qaz və ya toz tullantılarından, yarpaq gəmiricilərindən və s. amillərdən əziyyət cəkən meşələr üçün böyük təhlükə yaradırlar. Zəifləmiş meşələrdə gövdə ziyanvericiləri kütləvi artım ocaqları yaradırlar.Bu bəzi hallarda 2–3 il,bəzi hallarda isə zəifləmiş ağacların ehtiyatı tükənənə qədər bir çox illər davam edir. Gövdə ziyanvericiləri süni salınmış, rütubətdən əziyyət çəkən meşələr üçün daha çox təhlükəlidirlər. Böcəklərə ağ, sarı, ağ- sarı, nadir hallarda başqa rəngli çiçəklərdə rast gəlinir. Fəsilənin yalnız fitofaq olan bir çox növləri meşə və kənd təsərrüfatı bitkilərinin ziyanvericiləri kimi maraq doğurur. Qızıl böcəklər içərisində kollarda yaşayan (tamnobiontlar), həm də ağaclarda yaşayan (dendrobiontlara) növlərə təsadüf edilir. Hər iki qrup bir həyat formasında birləşdirilir. Belə ki, həm ağacda, həm də kolda yaşayan həşəratların ətraf mühitə uyğunlaşmaları demək olar ki, eynidir. Ağaclarda və kollarda məskunlaşmada yarusların da təsiri vardır (gövdə və budaqların müxtəlif hündürlük zonaları). Bir çox qızılböcəklər -xortobiontdurlar, endo — və ektobiontlar da vardır. Təsərrüfat baxımından bu böcəklər yalnız meşəçilikdə və bağçılıqda əhəmiyyət daşıyırlar. Burada da onların kütləvi artımı nadir hadisədir. Ziyanvurma həddinə görə bu fəsiləni aşağıdakı qruplara ayırırlar: 1) ziyansız növlər. Onların sürfələri yalnız məhv olmuş ağaclarda yaşayırlar; 2)nisbətən təhlükəli növlər. Sürfələri həyat qabiliyyəti olan ağacların gövdə və budaqlarında yaşayırlar; 3) çox təhlükəli növlər. Xüsusilə, cavan ağaclarda məskunlaşırlar. Belə qradasiyaya uyğun olaraq fəsilənin potensial təhlükəli bəzi cinslərini səciyyələndirmək olar.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2008.
- Ślipiński S. A., Leschen R. A. B., Lawrence J. F. Order Coleoptera Linnaeus, 1758. // Animal Biodiversity: An Outline of Higher-level Classification and Survey of Taxonomic Richness / red. Z. Zhang 2011. C. 3148, burax. 1. S. 203–208. , 978-1-86977-850-7
- Azərbayvcanın heyvanlar aləmi, II cild. Bakı, Elm, 2004
Ədəbiyyat
- Azərbayvcanın heyvanlar aləmi, II cild. Bakı, Elm, 2004
Xarici keçidlər
- Ətraf Mühit[ölü keçid]
- Златки (Buprestidae)
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qizilbocekler lat Buprestidae bugumayaqlilar tipinin sertqanadlilar destesine aid olan fesile QizilboceklerElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir QizilboceklerBeynelxalq elmi adiBuprestidae Uilyam Elford Lic 1815 Sekil axtarisiITIS 114968NCBI 50527EOL 7473FW 346369Xarici gorunusuBocekler esasen orta nadir hallarda iri olculu olub cox vaxt metal pariltili olur Bedenleri uzunsov yigcam ve ya silindir sekillidir Mohkem canaqla ortulmus qanadustlukleri sona dogru daralir Bigciqlari qisa misarsekilli ayaqlari qisadir Surfeler agimtil yastidirlar Uzun ve nazik qarinciqlidirlar on dosleri genislenmisdir ayaqlari yoxdur Boyuk olmayan tund bas on dose dogru cekilmisdir Bedenin bele formasi agacda serbest hereket etmeye komek edir YayilmasiQizil bocekler Buprestidae fesilesi Sertqanadlilar lat Coleoptera destesinin en gozel fesilelerinden biridir Dunyada Qizil bocekler fesilesinin 15 min kecmis SSRI de esasen cenub rayonlarinda 500 e qeder novu melumdur Qizil bocekler tropik olkelerde 80 e qeder genis yayilmislar Heyat terziOnlar yarpaqlarla ya da bitkinin nazik qabigi ile qidalanirlar Cox vaxt kambi qatini zedelelemekle ciddi ziyan vururlar Bocekler sutkanin gunduz vaxtlarinda feal olub gunessevendirler Ilin en qizmar gunlerinde ve saatlarinda ucur Esasen agaclarin govdelerinde ve yarpaqlarinda tesaduf edilirler Tehluke hiss etdikde tez ucurlar ya da bigciq ve ayaqlarini yigaraq yere dusurler Ancaq bitki ile qidalanan cuculerdir Disiler yumurtalarini agaclarin qabigina qoyurlar Butunlukde inkisaflari 2 ve hetta 3 il cekir Coxalmaq ucun seyrek yaxsi qizdirilan kserofil seraitde yetisen ilk novbede talalari secirler Surfeler ovulmus agac ve qabiqla qidalanir Qizil bocekler fesilesi 6 yarimfesileye ayrilir Bu fesile ozunde 185 cinse aid 15000 novu ehate edir ki bunlardan da 26 cins ve 338 nov Avropa ve Qafqazin payina dusur Azerbaycanda 150 cox nov qeyde alinib 15000 novden 20 en boyuk Agrilus cinsine daxildir Onlardan 3000 yaxin nov tesvir edimisdir TesnifatiAgrilus viridisCoraebus rubiCoraebus elatus Yarimfesile Triba Yarimtriba Cins Yarimtriba Triba Yarimtriba Cins Triba Yarimtriba Yarimfesile Triba Yarimtriba Triba Yarimfesile Triba Yarimtriba Triba Yarimtriba Triba Yarimtriba Triba Yarimfesile Triba Yarimtriba Triba Yarimtriba TribaZiyanvericiliyiOnlar bir qayda olaraq saglam agaclara toxunmurlar Zeiflemis olmus ve ya yeni kesilmis kohne quru agaclarda meskunlasirlar Bezi govde ziyanvericileri canli agaclarda meskunlasaraq qabigin altinda yollar acir kambi qatini ve oduncagin canli hisselerini mehv ederek onun qurumasina sebeb olurlar Bele heseratlar quraqliqdan su basmasindan yangindan qaz ve ya toz tullantilarindan yarpaq gemiricilerinden ve s amillerden eziyyet ceken meseler ucun boyuk tehluke yaradirlar Zeiflemis meselerde govde ziyanvericileri kutlevi artim ocaqlari yaradirlar Bu bezi hallarda 2 3 il bezi hallarda ise zeiflemis agaclarin ehtiyati tukenene qeder bir cox iller davam edir Govde ziyanvericileri suni salinmis rutubetden eziyyet ceken meseler ucun daha cox tehlukelidirler Boceklere ag sari ag sari nadir hallarda basqa rengli ciceklerde rast gelinir Fesilenin yalniz fitofaq olan bir cox novleri mese ve kend teserrufati bitkilerinin ziyanvericileri kimi maraq dogurur Qizil bocekler icerisinde kollarda yasayan tamnobiontlar hem de agaclarda yasayan dendrobiontlara novlere tesaduf edilir Her iki qrup bir heyat formasinda birlesdirilir Bele ki hem agacda hem de kolda yasayan heseratlarin etraf muhite uygunlasmalari demek olar ki eynidir Agaclarda ve kollarda meskunlasmada yaruslarin da tesiri vardir govde ve budaqlarin muxtelif hundurluk zonalari Bir cox qizilbocekler xortobiontdurlar endo ve ektobiontlar da vardir Teserrufat baximindan bu bocekler yalniz mesecilikde ve bagciliqda ehemiyyet dasiyirlar Burada da onlarin kutlevi artimi nadir hadisedir Ziyanvurma heddine gore bu fesileni asagidaki qruplara ayirirlar 1 ziyansiz novler Onlarin surfeleri yalniz mehv olmus agaclarda yasayirlar 2 nisbeten tehlukeli novler Surfeleri heyat qabiliyyeti olan agaclarin govde ve budaqlarinda yasayirlar 3 cox tehlukeli novler Xususile cavan agaclarda meskunlasirlar Bele qradasiyaya uygun olaraq fesilenin potensial tehlukeli bezi cinslerini seciyyelendirmek olar IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2008 Slipinski S A Leschen R A B Lawrence J F Order Coleoptera Linnaeus 1758 Animal Biodiversity An Outline of Higher level Classification and Survey of Taxonomic Richness red Z Zhang 2011 C 3148 burax 1 S 203 208 ISBN 978 1 86977 849 1 978 1 86977 850 7 Azerbayvcanin heyvanlar alemi II cild Baki Elm 2004EdebiyyatAzerbayvcanin heyvanlar alemi II cild Baki Elm 2004Xarici kecidlerEtraf Muhit olu kecid Zlatki Buprestidae Hemcinin baxBozumtul qizilbocek