Qrızlar və ya Qırızlar — "Şahdağ xalqları" kimi fərqləndirilən Azərbaycanın milli etnik nümayəndələri. Azərbaycanın Şimal zonasında Quba və Xaçmaz rayonlarının bəzi kəndlərində yaşayan, qrız dilində danışan, təxminən 1000 nəfərdən ibarət kiçik etnik qrupdur.
Nax-Dağıstan dil ailəsinin ləzgi dil qrupuna aid qrız dilində danışırlar. Qrızlar İslam dinin Sünni təriqətinə aiddilər.
Qrızların sayı haqqında müxtəlif məlumatlar var. N.K.Zeydlisin 1886-ci ilə aid məlumatlarına görə qrızlıların sayı 7767 nəfər olub. 1926-cu ilin siyahalınmasına görə qrızlıların sayı 2600 nəfər idi. 1959-cu ilin siyahalınması zamanı qrızlılar ayrıca bir qrup kimi qeydə alınmamışdır. "Кавказский этнографический сборник, том 3" kitabında qrızlıların sayı 9704 nəfər kimi qeyd olunmuşdur. 2005-ci ildə nəşr olunan "The Sociolinguistic Situation of the Kryz in Azerbaijan"-ın Vəli Xıdırova istinadən verdiyi məlumata görə Azərbaycanda qrızların sayı 10 000-15 000 arasında dəyişir.
Tarixi
Qrız kəndi
Qrızların tarixi demək olar ki öyrənilməyib.Qədim yunan alimi Strabon özünün 17 cildlik "Coğrafiya" əsərində qeyd edir ki, Qafqaz Albaniyasında 26 alban tayfası yaşayır və həmin tayfaların hərəsi öz dilində danışır. Qrızlar həmin 26 alban tayfasından biridir və o zamandan öz dilində danışırlar. Q.A.Qeybullayev "Azərbaycan Toponomiyası" əsərində Hər (Qafqaz Albaniyasında tayfa) tayfasının Qrızların əcdadı olduğunu bildirmişdi. Müəllifin yazdığına görə Hər tayfası Qafqaz Albaniyasının şimal-şərqində yayılmışdır və Qrızlar indi yaşadığı torpaqlara sonradan köçmüşlər.
T.Mustafazədənin "Quba Xanlığı" əsərində Qrız haqqında bir sıra maraqlı qeydlərə rast gəlmək olar:
"Bulqakova xəbər çatmışdı ki, öz ailəsini Qrız kəndində yerləşdirən Şeyxəli xan hər gecə Çərəkə adlı kiçik çayın kənarına eyni adlı kəndə gəlir və burada öz sadiq adamları ilə məsləhətləşmələr aparır."
"Bulqakov Xınalıq və Qrız kəndlərinə qasid göndərərək sakinlərdən xanın ailəsini tutub verməyi tələb etsə də heç bir nəticəyə nail olmamış və kəndləri cəzalandıraraq, 8 əmanət, 150 iri buynuzlu mal-qara və 100 qoyun almışdı."
"Şeyxəli Xan Qrız kəndini özünə iqamətgah seçərək buradan xanlığı idarə etməyə başladı. A.A.Bakıxanova görə, Şeyxəli xan Qrız kəndinin yaxınığında yeni şəhər salmağa və kəndi genişləndirməyə başladı. Görünür ki, yeni yaradılacaq şəhər istehkam xarakteri daşımalı idi"
"Lisaneviç21 oktyabr1810-cu il tarixli raportunda yazırdı ki, Qrız və Yuxarıbaş mahalları üsyançılardan təmizlənib, əyalətdə sakitlik bərpa olunub, Şeyxəli xan isə öz tərəfdarları ilə Tabasarana qaçmış, hal-hazırda Yersi kəndindədir."
1941-ci ildə kənddə kişi cinsinə mənsub bütün gənc, qoca və hətta yeniyetmələr müharibəyə göndərilir. Onların çox hissəsi bir daha Qrıza qayıtmır. Bundan bir müddət sonra Qrız səmasında Bakını bombardman etməyə uçan alman təyyarələri görünür. Əhalinin dediyinə görə, Mozdok ətrafında gedən döyüşlərdəki topların səsi Qrıza kimi gəlib çatırdı. Müharibə vaxtı Qrızda Qırmızı ordunun hissələri də yerləşdirilir. Daima təşviş içində yaşayan qadınlar, uşaqlar və qocalar sonunda Qrızdan köçməyə məcbur olmuşlar. Onlar Quba rayonunun digər kəndlərinə və əsasən də Xaçmaz şəhərinə və onu əhatə edən 24 kəndə köçmüşlər. Əhalinin böyük hissəsi kənddən köçdükdən sonra kənddə qalan əhali orda mövcud olmuş qədim evləri dağıtmış və onların yerində indi mövcud olan evləri tikmişdir..
Xınalıq mahalı
Yəhudi tarixi
Qırızların geniş yəhudi tarixi vardır.Ərəblərin Albaniyaya yürüşü və onları mühasirədə saxlamasıyla Qırızlar İslamı qəbul etmişdir.Bu barədə çoxlu rus və ərəb mənbələrinə rast gəlmək olar.Hal-hazırda Qırızda 6-cı gün şam yandırılması adəti və bəzi yəhudi dini yazıları qorunub saxlanılır.Buna baxmayaraq Qırızın Yəhudi tarixi və Qırızların bu dili mənimsəmiş yəhudi toplumu olmasıyla bağlı heç bir genetik araşdırma aparılmamışdır.
Qrız obaları
"Qrız" adlı xalça
"Qrız" xovlu xalça, XVIII əsr
Qrızların obaları əsasən XVIII əsrin sonlarında əmələ gəlməyə başlamışdır. XIX əsrin sonlarında düzənlikdə olan obalara insanların axını daha da artmışdır. 1870-ci illərin ortalarından qrızların müəyyən hissəsi Müşkür mahalına köçür. Lakin qrızlar həmişə 3 yay ayı müddətində malik olduğu mal-qara ilə birlikdə dağlardakı yaylaqlara köçür. Müşkür mahalındakı Qrız obalarının sayı 58 çatırdı və onlar da dağ icmasının tərkibinə daxil olurlar. Ə.Qubatov "Azərbaycan xalqı ilə vahid qardaşlıq ailəsində" əsərində yazır: "XIX-cu əsrin sonlarına aid mənbə istisna olmaqla, Haputdan 57 oba, Qrızdan 37 oba, Buduqdan 12 oba və s. yarandığı qeyd edilmişdi". "Кавказский этнографический сборник, том 3"-də Qrızdan müxtəlif vaxtlarda 39 obanın ayrıldığı göstərilmişdir.
N.K.Zeydlic özünün "Списки населенных мест Российской Империи по Кавказскому краю" əsərində verdyi Qrız oblarının siyahısı belədir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, əsərdə Cek və Haputların obaları ayrıca verilmişdir.
Şıxbala Qrızlının Ə.Qubatovın "Azərbaycan xalqı ilə vahid qardaşlıq ailəsində" əsərinə istinadən verdiyi Xaçmaz rayonunda Qrızların yaşadığı obaların siyahısı belədir:
Xaçmaz rayonunda yaşayan Qrızlar ümumilikdə bu xalq üçün səciyyəvi olan cəhətləri qoruyub saxlıyırlar.
Görkəmli qrızlılar
İbrahim Qrızi – Hələlik bizə məlum olduğuna görə Qrız-Xınalıq bölgəsindən çıxmış ilk görkəmli alimdir. filologiya elmləri doktoru Nazif Qəhrəmanlı "Quba abidələri" məqaləsində onun adını çəkəndən (Qobustan, 1984, № 1) bir müddət sonra axtarışları davam etdirib "İbrahim Qrızi haqqında nə bilirik?" məqaləsində (Azərbaycan, 1999, 17 avqust) və "Azərbaycan kitabının inkişaf yolu (Qədim dövrdən XIX əsrin sonuna qədər)" kitabında (Azərbaycan Ensiklopediyası NPB, 2000, s. 113-116) ilk məlumat vermişdir. "İbrahim Qrızi haqqında nə bilirik?" məqaləsində (Azərbaycan, 1999, 17 avqust) qeyd olunur ki, İbrahim Qrızi şeyx titulu daşımışdır.Qədim Şərqdə yalnız Nizami Gəncəvi kimi ustadlar şeyx titulunu daşımışlar, bu da İbrahim Qrızinin böyüklüyünə dəlalət edən bir amildir.Təəssüf ki, alimin əsərləri günümüzə qədər gəlib çatmamışdır.
Süleyman bəy – Qrızdan çıxmış yeganə bəy. O, irsi bəy olmamış, bəy titulunu rus ordusunda 25 illik xidmətinə görə almışdır. Süleyman bəyin oğlu Sankt-Peterburqda ali hərbi təhsil almışdır. Süleyman bəyin hərbi rütbəsi dəqiq bilinmir. (Bəzi məlumatlara görə general olmuşdur).
Xidirov Vəli Sərxan oğlu (1936-2010). Xaçmaz rayonunun Palçıqoba kəndində anadan olub. Qafqaz dilləri üzrə məşhur dilçi Y.D. Deşeriyevin rəhbərliyi altında Qrız dili üzrə namizədlik dissertasiyasını müdafiə edib. 1962-ci ildən indiki Bakı Slavyan Universitetində işləyib. Müasir Qrız dili və digər ləzgi dillərinin qrammatikası üzrə çoxsaylı məqalələr və "Глагол в крызском языке" kitabının müəllifidir.
Rəşidov Şahmurad Vəlimuradov – 1920-ci il təvəllüdlü. Dil-ədəbiyyat müəllimi. "Qrız və qrızlılar" kitabının müəllifi.
Mədinov Ramazan Abdulla oğlu – Ali dərəcəli həkim. "Tərəqqi medalı" laureatı.
Süleymanov Şıxbala Şərif oğlu (Şıxbala Qrızlı) – (1936-2014) Xaçmaz rayonunun Hacıəbdürrəhim oba kəndində ziyalı ailəsində anadan olmuşdur. 1962-2011 ci illərdə Hacıəbdürrəhim oba kənd ibtidai məktəbində direktor vəzifəsində çalısıb."Ekoloji tərbiyə" və "Dilimiz və tariximiz" rublikası altında 7 məqaləsi yerli və mərkəzi qəzetlərdə dərc edilmişdir.Məqalələrinin əksəriyyəti qrız etnosuna həsr edilmişdir."Qrızlar və qrız dili" kitabı müəllifin ilk nəşridir.
Ədəbiyyat
ГРЫЗЫ – ОТГОЛОСКИ ЭТНИЧЕСКОЙ ИСТОРИИ АЗЕРБАЙДЖАНА / "IRS" Jurnalı
Mustafazadə Tofiq, Quba Xanlığı
John M. Clifton, Janfer Mak, Gabriela Deckinga, Laura Lucht, and Calvin Tiessen, The Sociolinguistic Situation of the Kryz in Azerbaijan (SIL International 2005)
Şahdağ milli etnik qrupu ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı daha da zənginləşdirin.
Avqust 22, 2021
qrızlılar, qrızlar, qırızlar, şahdağ, xalqları, kimi, fərqləndirilən, azərbaycanın, milli, etnik, nümayəndələri, azərbaycanın, şimal, zonasında, quba, xaçmaz, rayonlarının, bəzi, kəndlərində, yaşayan, qrız, dilində, danışan, təxminən, 1000, nəfərdən, ibarət, k. Qrizlar ve ya Qirizlar 1 Sahdag xalqlari kimi ferqlendirilen Azerbaycanin milli etnik numayendeleri Azerbaycanin Simal zonasinda Quba ve Xacmaz rayonlarinin bezi kendlerinde yasayan qriz dilinde danisan texminen 1000 neferden ibaret kicik etnik qrupdur 2 Qrizlilarqriz krycӀa Umumi sayi10 000 15 000Yasadigi erazilerAzerbaycan Quba rayonu Qiriz kendi DiliQriz dili ve azerbaycan diliDiniIslam sunni Qohum xalqlarSahdag xalqlari LezgilerNax Dagistan dil ailesinin lezgi dil qrupuna aid qriz dilinde danisirlar Qrizlar Islam dinin Sunni teriqetine aiddiler Qrizlarin sayi haqqinda muxtelif melumatlar var N K Zeydlisin 1886 ci ile aid melumatlarina gore qrizlilarin sayi 7767 nefer olub 1926 cu ilin siyahalinmasina gore qrizlilarin sayi 2600 nefer idi 1959 cu ilin siyahalinmasi zamani qrizlilar ayrica bir qrup kimi qeyde alinmamisdir Kavkazskij etnograficheskij sbornik tom 3 kitabinda qrizlilarin sayi 9704 nefer kimi qeyd olunmusdur 2005 ci ilde nesr olunan The Sociolinguistic Situation of the Kryz in Azerbaijan in Veli Xidirova istinaden verdiyi melumata gore Azerbaycanda qrizlarin sayi 10 000 15 000 arasinda deyisir Mundericat 1 Tarixi 2 Yehudi tarixi 3 Qriz obalari 4 Gorkemli qrizlilar 5 Edebiyyat 6 Istinadlar 7 Hemcinin baxTarixi Redakte Qriz kendi Qrizlarin tarixi demek olar ki oyrenilmeyib Qedim yunan alimi Strabon ozunun 17 cildlik Cografiya eserinde qeyd edir ki Qafqaz Albaniyasinda 26 alban tayfasi yasayir ve hemin tayfalarin heresi oz dilinde danisir Qrizlar hemin 26 alban tayfasindan biridir ve o zamandan oz dilinde danisirlar Q A Qeybullayev Azerbaycan Toponomiyasi eserinde Her Qafqaz Albaniyasinda tayfa tayfasinin Qrizlarin ecdadi oldugunu bildirmisdi Muellifin yazdigina gore Her tayfasi Qafqaz Albaniyasinin simal serqinde yayilmisdir ve Qrizlar indi yasadigi torpaqlara sonradan kocmusler T Mustafazedenin Quba Xanligi eserinde Qriz haqqinda bir sira maraqli qeydlere rast gelmek olar Bulqakova xeber catmisdi ki oz ailesini Qriz kendinde yerlesdiren Seyxeli xan her gece Cereke adli kicik cayin kenarina eyni adli kende gelir ve burada oz sadiq adamlari ile meslehetlesmeler aparir Bulqakov Xinaliq ve Qriz kendlerine qasid gondererek sakinlerden xanin ailesini tutub vermeyi teleb etse de hec bir neticeye nail olmamis ve kendleri cezalandiraraq 8 emanet 150 iri buynuzlu mal qara ve 100 qoyun almisdi Seyxeli Xan Qriz kendini ozune iqametgah secerek buradan xanligi idare etmeye basladi A A Bakixanova gore Seyxeli xan Qriz kendinin yaxiniginda yeni seher salmaga ve kendi genislendirmeye basladi Gorunur ki yeni yaradilacaq seher istehkam xarakteri dasimali idi Lisanevic 21 oktyabr 1810 cu il tarixli raportunda yazirdi ki Qriz ve Yuxaribas mahallari usyancilardan temizlenib eyaletde sakitlik berpa olunub Seyxeli xan ise oz terefdarlari ile Tabasarana qacmis hal hazirda Yersi kendindedir 1941 ci ilde kendde kisi cinsine mensub butun genc qoca ve hetta yeniyetmeler muharibeye gonderilir Onlarin cox hissesi bir daha Qriza qayitmir Bundan bir muddet sonra Qriz semasinda Bakini bombardman etmeye ucan alman teyyareleri gorunur Ehalinin dediyine gore Mozdok etrafinda geden doyuslerdeki toplarin sesi Qriza kimi gelib catirdi Muharibe vaxti Qrizda Qirmizi ordunun hisseleri de yerlesdirilir Daima tesvis icinde yasayan qadinlar usaqlar ve qocalar sonunda Qrizdan kocmeye mecbur olmuslar Onlar Quba rayonunun diger kendlerine ve esasen de Xacmaz seherine ve onu ehate eden 24 kende kocmusler Ehalinin boyuk hissesi kendden kocdukden sonra kendde qalan ehali orda movcud olmus qedim evleri dagitmis ve onlarin yerinde indi movcud olan evleri tikmisdir Xinaliq mahaliYehudi tarixi RedakteQirizlarin genis yehudi tarixi vardir Ereblerin Albaniyaya yurusu ve onlari muhasirede saxlamasiyla Qirizlar Islami qebul etmisdir Bu barede coxlu rus ve ereb menbelerine rast gelmek olar Hal hazirda Qirizda 6 ci gun sam yandirilmasi adeti ve bezi yehudi dini yazilari qorunub saxlanilir Buna baxmayaraq Qirizin Yehudi tarixi ve Qirizlarin bu dili menimsemis yehudi toplumu olmasiyla bagli hec bir genetik arasdirma aparilmamisdir Qriz obalari Redakte Qriz adli xalca Qriz xovlu xalca XVIII esr Qrizlarin obalari esasen XVIII esrin sonlarinda emele gelmeye baslamisdir XIX esrin sonlarinda duzenlikde olan obalara insanlarin axini daha da artmisdir 1870 ci illerin ortalarindan qrizlarin mueyyen hissesi Muskur mahalina kocur Lakin qrizlar hemise 3 yay ayi muddetinde malik oldugu mal qara ile birlikde daglardaki yaylaqlara kocur Muskur mahalindaki Qriz obalarinin sayi 58 catirdi ve onlar da dag icmasinin terkibine daxil olurlar E Qubatov Azerbaycan xalqi ile vahid qardasliq ailesinde eserinde yazir XIX cu esrin sonlarina aid menbe istisna olmaqla Haputdan 57 oba Qrizdan 37 oba Buduqdan 12 oba ve s yarandigi qeyd edilmisdi Kavkazskij etnograficheskij sbornik tom 3 de Qrizdan muxtelif vaxtlarda 39 obanin ayrildigi gosterilmisdir N K Zeydlic ozunun Spiski naselennyh mest Rossijskoj Imperii po Kavkazskomu krayu eserinde verdyi Qriz oblarinin siyahisi beledir Onu da qeyd etmek lazimdir ki eserde Cek ve Haputlarin obalari ayrica verilmisdir Qriz 26 ev Qara yanig 20 ev Digah oba 20 ev Sumagir qislaq 11 ev Tepeyatagi 7 ev Qaraxan oba 17 ev Yardim oba 5 ev Ispat oba 9 ev Haci Memmed oba 4 ev Agaverdi oba 6 ev Pirqulu oba 28 ev Rustem oba 4 ev Ibrahimxelil oba 5 ev Bagi oba 4 ev Cinar tala 20 ev Mancar oba 6 ev Girde tala 20 ev Ehmedxan oba 5 ev Ovucli oba 11 ev Haciebdurrehim oba 9 ev Sibir oba 15 ev Usta Memmed oba 19 ev Bala oba 13 ev Uzun oba 81 ev Haci qazma 35 ev Ehmed oba 52 ev Haciehmed oba 31 ev Serif oba 26 ev Tikanli oba 37 ev Haci Qurban oba 43 ev Qala oba 23 ev Manaf oba 4 ev Qara bucaq 8 ev Dink oba 19 ev Hebibkend 25 evUmumilikde 668 evSixbala Qrizlinin E Qubatovin Azerbaycan xalqi ile vahid qardasliq ailesinde eserine istinaden verdiyi Xacmaz rayonunda Qrizlarin yasadigi obalarin siyahisi beledir Rizvan bulagi adlanan yerden Ag dagin gorunusu Haci qazma Haciehmed oba Ehmed oba Haci Qurban oba Mancar oba Serif oba Uzun oba Mecid oba Yataq oba Tikanli oba Nagi oba Haciebdurrehim oba Sibir oba Palciq oba Cinar tala Molla oba Agasirin oba Pirqulu oba Hacimemmed oba Agaverdi oba Idris oba Ferzeli oba Necef oba Sumagir Digah oba HebibkendXacmaz rayonunda yasayan Qrizlar umumilikde bu xalq ucun seciyyevi olan cehetleri qoruyub saxliyirlar Gorkemli qrizlilar RedakteIbrahim Qrizi Helelik bize melum olduguna gore Qriz Xinaliq bolgesinden cixmis ilk gorkemli alimdir filologiya elmleri doktoru Nazif Qehremanli Quba abideleri meqalesinde onun adini cekenden Qobustan 1984 1 bir muddet sonra axtarislari davam etdirib Ibrahim Qrizi haqqinda ne bilirik meqalesinde Azerbaycan 1999 17 avqust ve Azerbaycan kitabinin inkisaf yolu Qedim dovrden XIX esrin sonuna qeder kitabinda Azerbaycan Ensiklopediyasi NPB 2000 s 113 116 ilk melumat vermisdir Ibrahim Qrizi haqqinda ne bilirik meqalesinde Azerbaycan 1999 17 avqust qeyd olunur ki Ibrahim Qrizi seyx titulu dasimisdir Qedim Serqde yalniz Nizami Gencevi kimi ustadlar seyx titulunu dasimislar bu da Ibrahim Qrizinin boyukluyune delalet eden bir amildir Teessuf ki alimin eserleri gunumuze qeder gelib catmamisdir Suleyman bey Qrizdan cixmis yegane bey O irsi bey olmamis bey titulunu rus ordusunda 25 illik xidmetine gore almisdir Suleyman beyin oglu Sankt Peterburqda ali herbi tehsil almisdir Suleyman beyin herbi rutbesi deqiq bilinmir Bezi melumatlara gore general olmusdur Xidirov Veli Serxan oglu 1936 2010 Xacmaz rayonunun Palciqoba kendinde anadan olub Qafqaz dilleri uzre meshur dilci Y D Deseriyevin rehberliyi altinda Qriz dili uzre namizedlik dissertasiyasini mudafie edib 1962 ci ilden indiki Baki Slavyan Universitetinde isleyib Muasir Qriz dili ve diger lezgi dillerinin qrammatikasi uzre coxsayli meqaleler ve Glagol v kryzskom yazyke kitabinin muellifidir Residov Sahmurad Velimuradov 1920 ci il tevelludlu Dil edebiyyat muellimi Qriz ve qrizlilar kitabinin muellifi Medinov Ramazan Abdulla oglu Ali dereceli hekim Tereqqi medali laureati Suleymanov Sixbala Serif oglu Sixbala Qrizli 1936 2014 Xacmaz rayonunun Haciebdurrehim oba kendinde ziyali ailesinde anadan olmusdur 1962 2011 ci illerde Haciebdurrehim oba kend ibtidai mektebinde direktor vezifesinde calisib Ekoloji terbiye ve Dilimiz ve tariximiz rublikasi altinda 7 meqalesi yerli ve merkezi qezetlerde derc edilmisdir Meqalelerinin ekseriyyeti qriz etnosuna hesr edilmisdir Qrizlar ve qriz dili kitabi muellifin ilk nesridir Edebiyyat RedakteGRYZY OTGOLOSKI ETNIChESKOJ ISTORII AZERBAJDZhANA IRS Jurnali Mustafazade Tofiq Quba Xanligi John M Clifton Janfer Mak Gabriela Deckinga Laura Lucht and Calvin Tiessen The Sociolinguistic Situation of the Kryz in Azerbaijan SIL International 2005 Qriz adli xalca olu kecid Qriz xovlu xalca XVIII esr Musavat Efqan Muxtarli Qriz haqqinda olu kecid Sahmurad Qrizli Residov Qriz ve Qrizlilar Baki Azernesr 1996 Sixbala Qrizli Suleymanov Qrizlar ve Qriz dili Baki 2002 Ibrahim Qrizi haqqinda ne bilirik Azerbaycan 1999 17 avqust N Zejdlic Spiski naselennyh mest Rossijskoj Imperii po Kavkazskomu krayu Sh M Saadiev Lingvisticheskij enciklopedicheskij slovar Kryzskij yazyk B B Talibov Yazyki Rossijskoj federacii i sosednih gosudarstv Tom II Kryzskij yazyk Hidirov V S Glagol v kryzskom yazyke Baku 2007 386 s BSE izdanie 2 e tom 23 str 535 Narody Kavkaza t 2 M 1962 Istinadlar Redakte Azerbaycan etnoqrafiyasi Uc cildde I cild Baki Serq Qerb 2007 seh 12 2016 04 09 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 03 04 http www ecostyle az sehife asp id 628 Arxivlesdirilib 2011 10 07 at the Wayback Machine Azerbaycanin muasir etnik palitrasiHemcinin bax Redakte Sahdag xalqlari portaliQriz dili Qriz Ibrahim Qrizi Sahdag milli etnik qrupu ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani daha da zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Qrizlilar amp oldid 6095755, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
.jpg.html){kind=link}