Qarabaş qağayı
Qarabaş qağayı (lat. Larus melanocephalus) — Qağayılar fəsiləsinə aid quş növü.
| Qarabaş qağayı | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ichthyaetus melanocephalus | |||||||||||||||||||||||||
| Elmi təsnifat | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| Elmi adı | |||||||||||||||||||||||||
| Ichthyaetus melanocephalus (Temminck, 1820 | |||||||||||||||||||||||||
| Sinonimlər | |||||||||||||||||||||||||
| Larus melanocephalus | |||||||||||||||||||||||||
| Mühafizə statusu | |||||||||||||||||||||||||
Statusu
Nadirdir.
Kateqoriyası
(EN). Təhlükə altındadır.
Genefond əhəmiyyəti
Azərbaycanda cinsin 8 növün-dən biridir.
Qısa təsviri
Başı və boynunun yuxarı hissəsi parlaq qara, qanadlarının ucu ağdır. Dimdiyi iri və qırmızıdır, amma qara zolağı var [1, 6].
Yayılması
Avropa və Asiyada yayılıb, qışlamaq üçün Aralıq dənizinə qədər miqrasiya edir [7]. Azərbaycanda Bakı arxipelaqında nəsil verir [2, 6]. Miqrant populyasiyası Xəzər dənizi sahilində və daxili su hövzələrində müşahidə olunur [2].
Yaşayış yeri və həyat tərzi
Bitki örtüyündən məhrum olan kiçik adada nəsil verir [2]. Yem üçün materikə uçur [5]. Əsasən miqrasiya dövründə olur, kiçik bir populyasiyası Bakı arxipelaqının Babur-Qutan adasında nəsil verir. May ayında gəlir. Adada yosundan suya yaxın yuva tikir, içəri¬si¬nə lələk döşəyir, 2-3 açıq rəngli (ağımtıl-boz) yumurta verir, 27-28 gün kürt yatır, iyun ayının ikinci yarısında körpə ba¬la¬ları olur, avqustda isə pərvaz balaları müşahidə edilir. Adanın və dənizin sahilindən xırda balıq ovlayır, lakin çox vaxt materikə uçub həşərat və başqa onurğasızları, bəzən də siçanabənzər gəmiriciləri ovlayır [2, 4, 7].
Sayı
1980-ci illərə qədər Azərbaycanda nəsil verməsi məlum olmayıb. 1982-ci ildə Q.T. Mustafayev Bakı arxipe-laqının Babur-Qutan adasında nəsil verməsini öyrənib və öz diplomçu tələbəsi Yaşar Hüseynovun diplom işi əsərinə daxil etdirib. Sonrakı sayı 04. 01. 1998-ci ildə Samur çayının deltasında 49 fərd (Mustafayevin şifahi gündəliyi), 13. 05. 1989-cu ildə Bakı arxipelaqının Qutan adasında 28 cüt (reproduktiv) [8], 13. 04. 1990-cı ildə Kiçik Qızılqaz gölündə (Şirvan Milli Parkı) 1 [9] fərd olub. 2002-ci ildə Azərbaycanda 350 [3,6], 2009-cu ildə isə 140 fərd qarabaş qağayı qeyd olunub (Mustafayev, 2009, Şəxsi gündəliyi).
Məhdudlaşdırıcı amillər
Adaların yaxınlığında icazəli ovçuluq edilməsi, qağayıların yumurtasından ərzaq kimi istifadə olunması, səs-küyün çoxalması.
Əhali üçün əhəmiyyəti
Elmi və estetik əhəmiyyəti var. Əsas yemi çəyirtkə və siçandır.
Qorunması üçün qəbul edilmiş tədbirlər
Ovlanması və yumurtasının yığılması qadağandır. Faydalı fauna sta-tusu ilə qorunur. Qızılağac Dövlət Təbiət Qoruğu, Şirvan, Abşeron, Ağgöl Milli Parkları və su-bataqlıq ərazilərində olan yasaqlıqlar əsas biotopudur. Ramsar, Bern, Bonn konvensiyalarına və AEWA sazişinə daxil edilib.
Qorunması üçün məsləhət görülmüş tədbirlər
Bakı və Abşeron arxipelaqlarının Dövlət Təbiət Yasaqlığı statusu ilə qorunması çox faydalı olar [6].
Məlumat mənbələri
1. Mustafayev Q.T. Azərbaycanda ornitofaunanın taksonomik spektri. Bakı, BDU, 2004, s. 7-32;
2. Mustafayev Q.T., Məmmədov A.T. Azərbaycanın kolonial quşları. Bakı, “Nasir”, 2006, s. 62;
3. Mustafayev Q.T., Babayev İ.R. Lənkəran-Talış bölgəsində nadir və nəsli kəsilmək qorxusu olan quşlar // Zoologiya İnstitutunun əsərlər toplusu (Musayev-85). Bakı, “Elm”, 2006, s. 80-82;
4. Mustafayev Q.T., Babayev İ.R. və b. Quşlar sinfi-Aves // Azərbaycanın heyvanlar aləmi. III cild. Onurğalılar. Bakı, “Elm”, 2004, s. 281-282;
5. Mustafayev Q.T., Sadıqova N.A. Təbiətdə quşların yemlənmə qaydalarına görə yaranan qrupları // XXI əsrdə “Biologiyanın aktual problemləri” mövzusunda Respublika elmi konf. mat-rı., Bakı, BDU, 2010, s. 126-132;
6. Mustafayev Q.T., Sadıqova N.A. Azərbaycanın quşları. Bakı, “Çaşıoğlu”, 2005, s. 206;
7. Дементьев Г.П., Гладков Н.А. (ред.). Птицы Советского Союза. М.Л., “Советская наука”, 1951, том III, с. 524-528.
8. Патрикеев М.В. Первая гнездовая находка черноголовой чайки на Каспийском море (Азербайджан) // Редкие, малочисленные и малоизученные птицы Северного Кавкааза. Материалы научно-прак. кон. ции. Ставрополь, 1990, с. 76-77;
9. Патрикеев М.В. К весеннее-летней авиафауне юго-восточной Ширвани и сопредельных территорий // Фауна, население и экология птиц Северного Кавказа. Мат. начно-практической конференции. Ставрополь, 1991, с. 34-40.
10. Mustafayev Q.T., Babayev İ.R. Quşların qorunması (monoqrafiya). Bakı, "Elm", 2012, 255 s.