Qan xəstəlikləri
Növləri
Anemiya və ya qanazlığı vahid həcm qanda eritrositlərin və hemoqlobinin azalmasıdır. Qırmızı qan hüceyrələri (eritrositlər) bədənin toxumalarıni və heceyrələrini oksigenlə təmin edir. Hemoqlobin qırmızı qan hüceyrələrinin tərkibində oksigen-daşıyıcıdır və qan hüceyrələrinə qırmızı rəngi verir. Anemiyalı xəstələrdə kifayət qədər hemoglobin olmur. Anemiyanın ən çox yayılmış iki növü var: Dəmir çatışmazlığı və talassemiya.
Dəmir çatışmazlığının əmələ gəlməsində müəyyən faktorlar rol oynayır ki, bunlardan da ən əsası dəmirdir. Dəmir defisitli anemiya orqanizmdə dəmirin qida ilə kifayət qədər daxil olmaması, mədə-bağırsaq sistemində yaxşı sorulmaması və xroniki qanitirmələr nəticəsində əmələ gələ bilər. Bütün bunların da nəticəsində orqanizmdə dəmir çatışmazlığı yaranır və hemoqlobinin sintezi pozulur. Bu səbəbdən də qanazlığı olan insanlara dəmirlə zəngin qidalar (mal əti, qaraciyər, yumurta, qırmızı alma, çuğundur şirəsi və s.) qəbul etmək tövsiyə olunur.
Talassemiya – genetik defekt nəticəsində hemoqlobin sintezinin pozulması və xroniki anemiya ilə xarakterizə olunan irsi qan xəstəliyidir. Dünyada ən sıx rast gəlinən xəstəlikdir.
Hemofiliya – irsi xəstəlikdir. Qanın laxtalanma xüsusiyyətinin pozulması ilə xarakterizə olunur. Xəstəlik zamanı daxili orqanlara, oynaqlara, əzələlərə öz-özünə, zədə və ya cərrahi müdaxilə nəticəsində qanaxmalar baş verir. Hemofiliyanın ağır formasından əziyyət çəkən xəstələr oynaqlara (hemartroz) və əzələlərə (hematoma) tez-tez qan axması nəticəsində əlil halına düşürlər. Adətən xəstəlikdən kişilər əziyyət çəkirlər, qadınlar isə hemofiliyanın daşıyıcısı kimi çıxış edirlər və xəstəliyə tutulmurlar. Lakin, onlar xəstə oğlan uşaqları və ya daşıyıcı qız uşaqları dünyaya gətirə bilərlər. Xəstəliyin iki tipi mövcuddur : A və B. Bu adlandırmanı qanda əskik olan zülala görə edirlər. Hemofiliya A xəstəliyində qanda zülalın miqdarı yetərincə olmur. Hemofiliya xəstələrinin % 80i bu qrupdadır. Hemofiliya B xəstəliyində qan çatışmazlığı müşahidə olunur.
Leykemiya - qan və qan hüceyrələrini yaradan sümük iliyinin xərçəngidir. Leykemiyalı xəstələrdə əsas qanyaradıcı orqan olan sümük iliyində şiş hüceyrələrin inkişafı normal qanyaranmanın qarşısını alır, qırmızı qan kürəciklərinin miqdarı tədricən azalaraq elə bir həddə çatır ki, qan doğurdan da "ağarır".
Müalicəsi
Xəstəliyin düzgün təyin edilməsi üçün ilk növbədə qanın müayinəsindən başlamaq lazımdır. Həmçinin xəstəliyin fəsadları dalaq, qara ciyər və limfa vəzilərinə təsir etdiyi üçün bu orqanlar da müayinədən keçirilməlidir. Xəstəliyin yaranma səbəbi haqqında dəqiq məlumat olmadığına görə əvvəlcədən profilaktik tədbirlər həyata keçirmək çətindir. Ancaq müalicə zamanı ayrı-ayrı simptomları aradan qaldırmaq və zəiflətmək üçün hormonal, vitamin, antibiotik, qanköçürmə və damar daraldıcı preparatlardan istifadə edilir. Kəskin və xroniki leykozlarda xəstəliyin fəsadlarının aradan qaldırılması üçün hormonal müalicənin əhəmiyyəti böyükdür. Bu müalicə üsulu əsasən uşaq və yeniyetmələrə yaxşı təsir göstərir.
Ayrıca xəstələrin və ailələrin xəstəlik haqqında məlumatlandırılması, leykozun ümidsiz yox, tərsinə yaxşı müalicə və mənəvi dəstək ilə leykozlu xəstələrdə 85%-ə qədər tam müalicənin aşkar olunduğunu bildirmək müalicənin 2. əsas mərhələsidir.
Müalicənin əsasları və ilk müalicə
Çox yüksək dozada ən az 6 ədəd olan bir-birindən fərqli dərman ağızdan və damardan xəstəyə verilir. Burada əsas məqsəd blast adı verilən bədxassəli hüceyrələrin məhv edilməsidir. Ancaq bu xemoterapiyadərmanları yalnızca bədxassəli hüceyrələri deyil, faydalı hüceyrələri də məhv edir. Buna görə də uşaqların saçı tökülür, ağızlarında, bağırsaqlarında yaralar əmələ gəlir, halsızlaşırlar, immun sistemləri zəifləyir. İmmun sistemləri zəiflədiyi üçün ətrafda olan insanlardan, havadan , sudan, tozdan, mikropdan tezliklə başqa viruslara yoluxa bilərlər. Bunlardan qorunmaq üçün xəstələr qoruyucu masqalar taxırlar.
Müalicə metodları
Leykoz xəstəliyinin müalicəsindəki əsas prinsip blast adlı bədxassəli hüceyrələrin çoxalmasının qarşısını almaq, məhv etmək və normal qan hüceyrələrinin yaranmasını təmin etməkdir. Bədxassəli blast hüceyrələr çox sürətlə çoxalırlar. Bunlar yetkinlik və çoxalma zamanlarına görə müxtəlif mərhələlərə bölünürlər:
1. Mitoz
2. G mərhələsi
3. S mərhələsi
Müalicədə məqsəd bir-birindən fərli dərmanların bir proqramda uzun müddət istifadə olunaraq bütün blast hüceyrələrin məhv edilməsidir.Təqribən 3 il davam edən müalicədə 4 mərhələ yer alır:
1. Yükləmə müalicəsi
Bir birindən fərqli 5-6 cür dərman eyni vaxtda verilir. Məqsəd bədxassəli hüceyrələrin sürətlə 2 ay içində öldürülməsidir.
2. Gücləndirmə müalicəsi
Dağılan, məhv olmağa başlayan bədxassəli hüceyrələr özlərini yenidən bərpa etməyə çalışır. Bu mərhələdə yüksək dozada dərmanlar 3-4 ay damardan verilir.
3. Qabaqlayıcı müalicə
Özünü bərpa edən blastların qarşısını almaq üçün edilir. Bəzi hallarda radioterapiyadan (işıq terapiyası) istifadə olunur.
4. Davamlılıq müalicəsi
Məqsəd tamamilə yox edilmiş blast hüceyrələrin yenidən hansısa şəkildə yaranmasının qarşısını almaq üçün, ən son blast məhv edilənə qədər müalicənin davam etdirilməsidir. 2.5 - 3 il davam edir.
Xarici keçidlər
Qan xəstəlikləri - xanim.az