Pyer Kornel
Pyer Kornel (6 iyun 1606 - 1 oktyabr 1684) — Molyer və Jan Rasinlə birlikdə XVII əsrin ən böyük üç fransız teatrçılarından biridir. Kornel "Fransız faciəsinin qurucusu" kimi tanınmış və qırx ilə yaxın bir müddət ərzində prodüserlik etmişdir.
| Pyer Kornel | |
|---|---|
| fr. Pierre Corneille | |
| Doğum tarixi | 6 iyun 1606[…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1 oktyabr 1684[…] (78 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri |
|
| Vətəndaşlığı | |
| Fəaliyyəti | dramaturq, şair, tərcüməçi, yazıçı, şair-vəkil[d] |
| Fəaliyyət illəri | 1625-ci ildən |
| İstiqamət | neoklassisizm |
| Üzvlüyü | |
| IMDb | ID 0180134 |
| Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Erkən həyatı və o dövrün oyunları
Kornel Fransanın Rouen şəhərində Marth le pesante və Pyer Kornelin (rütbəsiz bir məmur) uşağı olaraq dünyaya gəlmişdir. Məcburi bir Cizvit təhsili aldıqdan sonra on səkkiz yaşında hüquq təhsili almağa başladı. Bu təhsildən sonrakı tətbiqləri, ümumiyyətlə, müvəffəqiyyətsiz oldu. Kornelin atası oğlu üçün Rouen Meşə və Çay Nazirliyində iki dənə əhəmiyyətli mövqedə ona yer nizamladı. Nazirlikdə çalışarkən ilk oyununu yazdı. Oyunu, bir komediya olan "Mélite"ni nə vaxt yazdığı qəti deyil, ancaq ilk dəfə 1629-cu ildə bir gəzinti teatr kompaniyasına təqdim etdiyi zaman ortaya çıxdı. Kompaniya oyunu qəbul etdi və repertuarlarının bir parçası etdilər. Oyun Parisdə yaxşı qarşılandı və Kornel nizamlı olaraq oyunlar yazmağa başladı. Eyni il Parisə köçüb və qısa zamanda Fransız teatrının əhəmiyyətli adlarından biri halına gəldi. "Mélite"ylə başlayan ilk oyunları Fransız ortaoyunu ənənəsindən uzaqlaşaraq rəvacda olan zadəgan Paris dilini və hərəkətlərini əks etdirirdi. Kornel zamanındakı komediyalarını "une Peinture de la conversation des honnêtes gens" ("soylu sinfinin danışmalarının bir cədvəli") olaraq xarakterizə etmişdir. İlk gerçək faciəsi 1635-ci ildə səhnəyə qoyulan "Médée"dir.
Les cinq auteurs (Beş Şair)
1634-ci il Kornelə marağı daha da artırdı; Kardinal Richelieunun Rouenə gəzintisi xatirəsindən şeirlər yazması istənildi. Kardinal Korneli kəşf etdi və Les cinq Auteurs'in arasına qatdı ('Beş Şair'; eyni zamanda 'Beş yazıçılıq cəmiyyət' olaraq da çevrilə bilər). Bu cəmiyyətdə; Guillaume Colletet, Boisrobert, Jean Rotrou və Claude də Lestoile də vardı.
Bu beşlik Richelieu'nun fəzilətini ön plana çıxaran yeni teatr anlayışını gerçək həyata keçirmək üçün seçilmişdi. Richelieu fikirlerini təqdim edəcək, bu yazarlar da teatr formasında bu fikirleri işləyəcəkdilər. Ancaq Kardinal'in əmrləri əmrləri daha genişləndirməyə çalışan Kornel üçün çox qatıydı və beləcə zamanla ikisinin arasında anlaşılmazlıqlar meydana gəlməyə başladı. Kornelin cəmiyyətdəki ilk razılaşmasının müddəti bitincə Les cinq Auteurs'i buraxdı və Rouenə döndü.
Querelle du Cid
Üç birlik qaydasına görə bir oyunun gündoğumundan günbatımına qədər keçən müddət içində (zaman birliyi), eyni yerdə (məkan birliyi) keçməsi və bir neçə hadisə ya da vəziyyəti birdən ələ almaq yerinə tək bir hadisə üzərində sıxlaşması (hərəkət birliyi) lazım idi. Gerçəkdə bu qayda, Aristotelin, tragediyanın necə bir sənət növü olduğunu təsvir etməyə çalışdığı Peri poetikes (Poetika) kitabının səhv başa düşülməsindən qaynaqlanırdı. Kornelin Richelieu'ylə anlaşmazlığından sonra yazdığı ilk oyun, ümumiyyətlə, ən yaxşı oyunu sayılan Le Cid'dir (Ərəbcədə təxmini olaraq paşa ünvanına bərabər gələn 'al Sayyid' sözünün fransızcaya uyğunlaşdırılması nəticəsində yaranan söz). Oyun, Huillem de Castronun Mocedades del Cid (1621) oyununun üzərində qurulmuşdur. İndiki vaxtda fransız teatr tarixinin ən əhəmiyyətli oyunu sayılan Le Cid ilk dəfə səhnələndiyində böyük maraq topladı. Kornel ilə rəqib yazarlar Mairet və Georges də Scudery arasında oyun üzündən başlayan nəzəri müzakirələr qarşılıqlı günahlandırma yazılarında davam etdi.
Oyunun 1637 versiyası, klassik faciə / komediya ayrı-seçkiliyinə qarşı çıxaraq bir tragik komediya olaraq təqdim edildi. Le Cid, böyük bir müvəffəqiyyət olaraq görülmüşsə də, Querelle du Cid (Fransızcada 'Sid Tartışması' deməkdir) olaraq bilinən çox qızğın bir mübahisə mövzusu olmuşdur. Bundan əlavə, Richelieu, o sıralarda yeni qurulan Academie Française'in bu mövzuda bir qərar verməsini istədi. Richelieu'nün Academie Françaisei oyunu müvəffəqiyyətli saysa da qüsurlu olduğunu vurğulamışdır. Richelieu'nün Akademi'sine görə ənənəvi Zaman, Yer və Hadisə Birliyinə (Zaman Birliyi bütün hadisənin iyirmi dörd saatlıq bir zaman dilimində keçməsini, Yer Birliyi oyunda hadisənin olduğu yalnız bir məkanın olmasını, Hadisə Birliyi'ysə də hadisənin yalnız bir problemin ətrafında dönməsi lazım olduğuna inanır) hörmət etmədiyini vurğulamışlar. Yeni qurulan Academie, dövrünün mədəniyyət-sənət fəaliyyətlərinin ən əhəmiyyətli tənqidçisiydi və əslində Fransız diliylə əlaqədar işlər görsə də Richelieu'nin öz əmri üzərinə Le Cid'in bir araşdırması edilmişdir. Académie'nin oyun haqqındakı düşüncələri Jean Chapelain tərəfindən göstərilmişdir. Oyunun estetik baxımdan müvəffəqiyyətli, amma teatr texnikası baxımından səhv, əxlaqi baxımdan isə qeyri-kafi olduğu ifadə edildi. Bu ittihamların qaynağı teatrın əxlaqi nəsihətlər üçün bir qaynaq olduğu inancıydı. Əhəmiyyətli bir yazar olan Georges də Scudery belə oyunu, Observations sur le Cid ('Le Cid üzərinə müşahidələr') (1637) adı altında sərtcə tənqid etmişdir. Richelieu, Academie Française'in bu fikirinə əsaslanaraq Le Cid'in səhnələnməsini qadağan etdi.
Bu müzakirə Kornel üçün çox böyüdü və sonunda Rouenə geri dönməyə qərar verdi. Oyunlarından biri pis bir şəkildə tənqid edilincə cəmiyyətdən uzaqlaşdığı bilinməkdədir. Yazarın iki oyunu da Orta Çağ İspaniya'sında yaşamış olan Rodrigo Díaz de Vivar əfsanəsi üzərində qurulmuşdur.
Querelle du Cid'ə reaksiya
Müzakirə mühitinin durulmasının ardından Kornel 1640-cı ildə Parisə geri döndü. Querelle du Cid Kornelin teatr qaydalarına daha da diqqət etməsinə səbəb oldu və bu digər oyunlarında özünü göstərdi. Bu dövrdəki tragediyaları; Horace (1640, Richelieu'yə həsr), Cinna (1643) və Polyeucte'dir (1643). Le Cid'lə birlikdə bu oyunlar, ümumiyyətlə, 'Klassik Dördləmə' olaraq tanınırlar. Kornel ayrıca, Académie'nin tənqidlərini dinləyərək Le Cid'i, ənənəvi teatr qullarına daha yaxın hala gətirmək üçün iki dəfə dəyişdirdi. Oyunun 1648, 1660 və 1682 versiyaları artıq 'tragedik komediya' adıyla deyil, faciə adıyla təqdim edildi.
Kornelin səsi 1640-cı illərin ortasında daha da yayıldı və ilk antologiyası basıldı. 1641-ci ildə yeddi uşağının anası olan Marie də Lampérière'lə evləndi. Bu dövrdə Kornel, ümumiyyətlə, tragediyalar təqdim etmişdir: La Mort də Pompey (1644), Rodogune (1645), Theodore (1646) və Heraclius (1647). Ayrıca bunlarla bərabər bir də komediya yazmışdır: Le Menteur (1644). Pertharite'nin 1652-ci ildə aldığı pis şərh Kornelin həvəsini qırdı və teatrı buraxmasına səbəb oldu. Teatrdan sonra, Tomas a Kempis'in Imitation of Christ'inin nəzm bir tərcüməsinə başladı və bu əsəri 1656-cı ildə tamamladı. Hardasa səkkiz illik bir yoxluğun ardından Kornel 1659-cu ildə teatra geri dönməyə razı edilə bildi. Teatra döndükdən dərhal sonra XIV Louis tərəfindən bəyənilən Oedipe'i yazdı. Ertəsi il, qismən öz tərzinin müdafiəsi olan Trois discours sur le poem dramatique'i ('Dramatik şeir üzərinə üç nitq') nümayiş etdi. Kornelin bir mənada Querelle du Cid'ə qarşı müdafiə etməsi olan bu əsərdə, eyni zamanda klassik teatr qaydalarının əhəmiyyətini qəbul etmiş amma bu qaydaları Le Cid'də qırışını da məntiqli bir şəkildə açıqlamışdır. Kornelə görə, Aristotelin dramatik rəhbəri qatı qaydalar təqdim etməkdən çox şərhə açıq bir əsərdir və bu qaydaların bu qədər qatı tətbiqi inkişafı önləyəcək.
Son oyunları
Kornel bir çox əsər yazan bir yazar olmasına baxmayaraq (1659-cu ildən sonra on dörd il boyunca hər ilə bir oyun) bu oyunları, köhnə oyunları qədər maraq qazanmadı. Digər oyun yazıçıları daha çox rəvacda idi. 1670-ci ildə Kornel və rəqibi olan Jean Racine'yə eyni hadisə üzərində fərqli oyunlar yazmaları deyildi. İki oyun yazıçısı da digərinin də eyni şeyi etdiyindən xəbərsiz və oyunlar tamamlandığında Kornelin Tite olmaq Bérénice'i (1671), Racine'in Bérénice'indən daha üstün görülmüşdür. Moliere də bu zamanlar da çox məşhur idi və Kornellə bir komediya olan Psyché'ni (1671) yazmışdır. Kornelin daha sonrakı oyunları, ümumiyyətlə, tragediyalardı. Bunlar; La Toison d'or (1660), Sertorius (1662), Othon (1664), Agésilas (1666) və Attiladır (1667). Kornelin ən son oyunu Suréna'dır (1674). Bu oyundan sonra, səhnəni son dəfə tərk etmiş və 1684-cü ildə Parisdəki evində ölmüşdür. St. Roch kilsəsində basdırılan Kornel 1821-ci ilə qədər baş daşısız bir şəkildə basdırılmış qalmışdır.
Əsərləri
Mélite (1629) Clitandre (1630-31) la Veuve (1631) la Galerie du Palais (1631-32) la Place Royal (1633-34) l'Illusion comique (1636) Meden (1635) le Cid (1637) Horace (1640) Cinna (1641) Polyeucte (1642) la Mort də Pompey (1643) Le Menteur (1643) Rodogune (1644) Heraclius (1647) Don Sanche d'Aragon (1650) Andromède, (1650) Nicomède, (1651) Pertharite, (1651) l'Imitation də Jésus-Christ (1656) Oedipe (1659) Trois discours sur le poem dramatique (1660) La Toison d'or (1660) Sertorius (1662) Othon (1664) Agésilas (1666) Attila (1667) Tite olmaq BERENICE (1670) Psych (Moliere və Philippe Quinault'yla birlikdə, 1671) Suréna (1674)
İstinadlar
- ↑ Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru: açıq məlumat platforması — 2011.
- ↑ Encyclopædia Britannica
- ↑ Internet Broadway Database — 2000.
- Корнель Пьер // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1973. — Т. 13 : Конда — Кун. — С. 188–189.
- Encyclopédie Larousse en ligne
- Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes — 1999.
- www.academie-francaise.fr