Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Prut yürüşü — 1710–1713-cü illər Rusiya-Türkiyə müharibəsi zamanı I Pyotrun başçılıq etdiyi rus ordusunun 1711-ci ilin yayında Moldovada Osmanlı İmperiyasına qarşı yürüşü idi.
| Prut yürüşü | |
|---|---|
 | |
| |
Çar I Pyotr feldmarşal B. P. Şeremetyevin başçılıq etdiyi ordu ilə şəxsən Moldovaya getdi.
Prut çayı üzərində, İasi şəhərindən təqribən 75 km cənubda rus ordusu 120 minlik türk ordusu və 70 minlik Krım tatar süvariləri tərəfindən sağ sahilə sıxışdırıldı.
Ordunun ümidsiz vəziyyəti Peteri danışıqlara məcbur etdi və nəticədə 1696-cı ildə fəth edilən Azov və Azov dənizinin sahilləri Türkiyəyə verilən sülh müqaviləsi bağlandı.
Erkən tarix
Poltava döyüşündəki məğlubiyyətdən sonra İsveç kralı XII Karl Osmanlı İmperiyasına, Bender şəhərinə sığındı.
Fransız tarixçisi Georges Houdart XII Karlın qaçmasını Pyotrun "düzəldilməz səhvi" adlandırdı.
I Pyotr Türkiyə ilə XII Karlın Türkiyə ərazisindən çıxarılması haqqında müqavilə bağladı, lakin sultan sarayında əhval dəyişdi — İsveç kralına qalmağa icazə verildi və Ukrayna kazaklarının və Krım tatarlarının bir hissəsinin köməyi ilə Rusiyanın cənub sərhəddi üçün təhlükə yaratdı.
XII Karlzı sürgün etmək cəhdində I Pyotr Türkiyə ilə müharibə təhdidinə başladı, lakin buna cavab olaraq 20 noyabr 1710-cu ildə Sultan III Əhməd özü Rusiyaya müharibə elan etdi.
Müharibənin əsl səbəbi 1696-cı ildə Azovun rus qoşunları tərəfindən tutulması və Azov dənizində rus donanmasının meydana çıxması idi.
Türkiyə tərəfindəki müharibə Osmanlı İmperiyasının vassalları olan Krım tatarlarının müasir Ukrayna ərazisinə qış basqını ilə məhdudlaşdı.
I Pyotr Valaxiya və Moldova hökmdarlarının köməyinə arxalanaraq, Osmanlı İmperiyasının xristian vassallarını türklərlə döyüşmək üçün qaldırmağa ümid etdiyi Dunay çayına dərin yürüş etmək qərarına gəldi.
6 (17) mart 1711-ci ildə I Pyotr 1712-ci ildə baş tutan rəsmi toydan əvvəl də həyat yoldaşı və kraliça hesab edilməsini əmr etdiyi Yekaterina Alekseevna ilə birlikdə Moskvadan qoşunlara getdi.
Hələ əvvəllər knyaz M. M. Qolitsın 10 əjdaha alayı ilə Moldova sərhədlərinə doğru hərəkət etdi və feldmarşal B. P. Şeremetev 22 piyada alayı ilə şimaldan Livoniyadan çıxdı və ona qoşuldu.
Rusiyanın planı belə idi: Valaxiyada Dunay çayına çatmaq, türk ordusunun keçməsinin qarşısını almaq, sonra isə Dunaydan o tərəfdə Osmanlı imperiyasına tabe olan xalqların üsyanını qaldırmaq.
Prut yürüşündə Pyotrun müttəfiqləri
Mayın 30-da Moldovaya gedərkən I Pyotr Polşa kralı II Avqust ilə Pomeraniyada İsveç korpusuna qarşı hərbi əməliyyatların aparılması haqqında müqavilə bağladı.
Çar Polşa-Sakson ordusunu 15 min rus qoşunu ilə gücləndirdi və bununla da onun arxa hissəsini isveçlilərin düşmənçilik hərəkətlərindən qorudu.
Polşa-Litva Birliyini türk müharibəsinə çəkmək mümkün olmadı. Rumıniyalı tarixçi Armand Qrossunun fikrincə, "Moldova və Valaxiya boyarlarından ibarət nümayəndə heyətləri Sankt-Peterburqun qapılarını döyərək çardan onları pravoslav imperiyasına daxil etməyi xahiş etdilər…".
Valaxiya hökmdarı Konstantin Brankoveanu hələ 1709-cu ildə Rusiyaya nümayəndə heyəti göndərdi və Rusiyaya kömək etmək üçün 30.000 nəfərlik bir əsgər korpusu ayıracağını vəd etdi və rus ordusunu ərzaqla təmin edəcəyinə söz verdi və bunun müqabilində Valaxiya Rusiyanın protektoratı altında müstəqil bir knyazlığa çevrilməli idi.
Valaxiya Knyazlığı (indiki Rumıniya) Dunay çayının sol (şimal) sahilində yerləşirdi və 1476-cı ildən Osmanlı İmperiyasının vassalı idi.
1711-ci ilin iyununda türk ordusu rus ordusunu qarşılamaq üçün irəlilədikdə və süvari birləşmələri istisna olmaqla, rus ordusu Wallachia'ya çatmadıqda, Brankoveanu Peterin tərəfində hərəkət etməyə cəsarət etmədi, baxmayaraq ki, onun təbəələri rus qoşunlarının gəlişi vəziyyətində dəstək vəd etməyə davam etdi.
1711-ci il aprelin 13-də I Pyotr Krım xanının köməyi ilə hakimiyyətə gələn Pravoslav Moldaviya hökmdarı Dmitri Kantemirlə gizli Lutsk müqaviləsi bağladı.
Kantemir mükafat olaraq Moldova üçün imtiyazlı mövqe və miras yolu ilə taxt-taca keçmək imkanı alaraq, öz knyazlığını (1456-cı ildən Osmanlı İmperiyasının vassalı) rus çarından vassal asılılığına gətirdi.
Hazırda Prut çayı Rumıniya və Moldova arasında dövlət sərhədidir; 17–18-ci əsrlərdə belə idi
Moldova Knyazlığının tərkibinə paytaxtı İasi olan Prutun hər iki sahilindəki torpaqlar daxil idi.
Kantemir rus ordusuna kaman və çəngəllərlə silahlanmış altı minlik Moldaviyalı yüngül süvari əlavə etdi.
Moldaviya hökmdarının güclü ordusu yox idi, lakin onun köməyi ilə quraq rayonlarda rus ordusunu təmin etmək asan idi.
Rus ordusunun yaxınlaşdığını eşidən serblər və Monteneqrolular üsyançı hərəkat inkişaf etdirməyə başladılar, lakin zəif silahlanmış və zəif təşkil olunmuş birləşmələr rus qoşunları öz torpaqlarına gəlmədən ciddi dəstək verə bilmədilər.
Yürüş
Rus qoşunlarının marşrutu Kiyevdən Soroka qalasından (Dnestrdə) Moldova İasiyə, dost Polşa ərazisindən (müasir Ukraynanın bir hissəsi) Prut çayını keçməklə bir xətt idi.
Ərzaq çatışmazlığı səbəbindən rus ordusu 1711-ci ilin iyununda Polşa-Litva Birliyinin Moldova ilə sərhədi olan Dnestrdə cəmləşdi.
Feldmarşal Şeremetev və süvariləri iyunun əvvəlində Dnestrdən keçməli, sonra türklər üçün mümkün keçid məntəqələrini tutmaq, əsas ordunu təmin etmək üçün ərzaq anbarları yaratmaq və həmçinin Wallachia'yı Osmanlı İmperiyasına qarşı üsyana çəkmək üçün birbaşa Dunay çayına qaçmalı idilər.
Bununla belə, feldmarşal süvarilərin yem və ərzaqla təmin edilməsində problemlərlə üzləşdi, yerdə kifayət qədər hərbi dəstək tapmadı və İasiyə tərəf üz tutaraq Moldovada qaldı.
27 iyun 1711-ci ildə Dnestryanı keçdikdən sonra əsas ordu iki ayrı qrupda hərəkət etdi: öndə kazaklarla birlikdə generallar Allart və fon Enzberqin iki piyada diviziyası, ardınca I Pyotr mühafizə alayları, knyaz A. İ. Repnin və general A. Veniller komandirinin iki piyada diviziyası, eləcə də general A. A. Veniller komandiri idi. Ya. V. Bruce.
Dnestrdən Pruta qədər 6 günlük yürüş zamanı, gündüzlər isti və soyuq gecələr, yemək çatışmazlığından zəifləmiş bir çox rus əsgəri susuzluqdan və xəstəlikdən öldü.
Əsgərlər çətinliklərə dözə bilməyib canlarına qəsd etdilər.
İyulun 1-də (yeni üslub) Krım tatar süvariləri Prutun şərq sahilindəki Şeremetev düşərgəsinə hücum etdi. Ruslar 280 əjdahasını itirdilər, lakin hücumu dəf etdilər.
İyulun 3-də Allart və Enzberq bölmələri İasi ilə üzbəüz Pruta yaxınlaşdılar (İasi Prutdan kənarda yerləşir), sonra aşağı axına doğru irəlilədilər.
İyulun 6-da I Pyotr 2 diviziya, mühafizəçilər və ağır artilleriya ilə Moldaviya hökmdarı Dimitri Kantemirin çara qoşulduğu Prutun sağ (qərb) sahilinə keçdi.
İyulun 7-də Allart və Enzberg diviziyaları Prutun sol sahilində Baş Komandan Şeremetev korpusu ilə birləşdi.
Rus ordusu yemlə bağlı böyük problemlər yaşayırdı və Prutun sağ sahilinə keçməyə qərar verildi, orada daha çox yemək tapacaqlarını gözlədilər.
İyulun 11-də Şeremetev ordusunun baqaj qatarı ilə süvarilər Prutun sağ sahilinə keçməyə başladı, qalan qoşunlar isə şərq sahilində qaldı.
İyulun 12-də general K. E. Renne 8 əjdaha alayı (5056 nəfər) və 5000 moldovalı ilə türklərin xeyli yem və ərzaq ehtiyatı yaratdıqları Dunay sahilindəki Brailov şəhərinə (Rumıniyadakı müasir Braila) göndərildi.
İyulun 14-də Şeremetyevin bütün ordusu Prutun qərb sahilinə keçdi, orada I Pyotr ilə qoşunlar tezliklə ona yaxınlaşdılar.
Rabitələri qorumaq və yerli əhali arasında sülhü qorumaq üçün İasi və Dnestrdə 9 minə qədər əsgər qaldı.
Rus ordusu bütün qüvvələri birləşdirdikdən sonra Prutdan Dunaya doğru hərəkət etdi.
20 min tatar atları ilə üzərək Prut çayını keçdi və rusların kiçik arxa hissələrinə hücum etməyə başladı.
İyulun 17-də Rusiya ordusunda 47 minə qədər əsgərin sayıldığı bir baxış keçirildi.
İyulun 18-də rus avanqardı Falçi (müasir Felçiu) şəhəri yaxınlığında Prutun qərb sahilinə keçməyə başlayan böyük türk ordusundan xəbər tutdu.
Günorta saat 2-də türk süvariləri bir meydan təşkil edərək silahlardan atəş açaraq yavaş-yavaş piyada, tamamilə düşmən tərəfindən mühasirəyə alınaraq əsas orduya çəkilən general Yanus fon Eberştedtin (6 min əjdaha, 32 silah) avanqardına hücum etdi.
Rusları türklərin top çatışmazlığı və zəif silahları xilas etdi; türk atlılarının çoxu yalnız kamanla silahlanmışdı.
Gün batanda türk süvariləri geri çəkildi, bu da avanqardın gecəni sürətlə getməsinə və iyulun 19-da səhər tezdən orduya qoşulmasına imkan verdi.
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Prut yurusu 1710 1713 cu iller Rusiya Turkiye muharibesi zamani I Pyotrun basciliq etdiyi rus ordusunun 1711 ci ilin yayinda Moldovada Osmanli Imperiyasina qarsi yurusu idi Prut yurusu Car I Pyotr feldmarsal B P Seremetyevin basciliq etdiyi ordu ile sexsen Moldovaya getdi Prut cayi uzerinde Iasi seherinden teqriben 75 km cenubda rus ordusu 120 minlik turk ordusu ve 70 minlik Krim tatar suvarileri terefinden sag sahile sixisdirildi Ordunun umidsiz veziyyeti Peteri danisiqlara mecbur etdi ve neticede 1696 ci ilde feth edilen Azov ve Azov denizinin sahilleri Turkiyeye verilen sulh muqavilesi baglandi Erken tarixPoltava doyusundeki meglubiyyetden sonra Isvec krali XII Karl Osmanli Imperiyasina Bender seherine sigindi Fransiz tarixcisi Georges Houdart XII Karlin qacmasini Pyotrun duzeldilmez sehvi adlandirdi I Pyotr Turkiye ile XII Karlin Turkiye erazisinden cixarilmasi haqqinda muqavile bagladi lakin sultan sarayinda ehval deyisdi Isvec kralina qalmaga icaze verildi ve Ukrayna kazaklarinin ve Krim tatarlarinin bir hissesinin komeyi ile Rusiyanin cenub serheddi ucun tehluke yaratdi XII Karlzi surgun etmek cehdinde I Pyotr Turkiye ile muharibe tehdidine basladi lakin buna cavab olaraq 20 noyabr 1710 cu ilde Sultan III Ehmed ozu Rusiyaya muharibe elan etdi Muharibenin esl sebebi 1696 ci ilde Azovun rus qosunlari terefinden tutulmasi ve Azov denizinde rus donanmasinin meydana cixmasi idi Turkiye terefindeki muharibe Osmanli Imperiyasinin vassallari olan Krim tatarlarinin muasir Ukrayna erazisine qis basqini ile mehdudlasdi I Pyotr Valaxiya ve Moldova hokmdarlarinin komeyine arxalanaraq Osmanli Imperiyasinin xristian vassallarini turklerle doyusmek ucun qaldirmaga umid etdiyi Dunay cayina derin yurus etmek qerarina geldi 6 17 mart 1711 ci ilde I Pyotr 1712 ci ilde bas tutan resmi toydan evvel de heyat yoldasi ve kralica hesab edilmesini emr etdiyi Yekaterina Alekseevna ile birlikde Moskvadan qosunlara getdi Hele evveller knyaz M M Qolitsin 10 ejdaha alayi ile Moldova serhedlerine dogru hereket etdi ve feldmarsal B P Seremetev 22 piyada alayi ile simaldan Livoniyadan cixdi ve ona qosuldu Rusiyanin plani bele idi Valaxiyada Dunay cayina catmaq turk ordusunun kecmesinin qarsisini almaq sonra ise Dunaydan o terefde Osmanli imperiyasina tabe olan xalqlarin usyanini qaldirmaq Prut yurusunde Pyotrun muttefiqleriMayin 30 da Moldovaya gederken I Pyotr Polsa krali II Avqust ile Pomeraniyada Isvec korpusuna qarsi herbi emeliyyatlarin aparilmasi haqqinda muqavile bagladi Car Polsa Sakson ordusunu 15 min rus qosunu ile guclendirdi ve bununla da onun arxa hissesini isveclilerin dusmencilik hereketlerinden qorudu Polsa Litva Birliyini turk muharibesine cekmek mumkun olmadi Ruminiyali tarixci Armand Qrossunun fikrince Moldova ve Valaxiya boyarlarindan ibaret numayende heyetleri Sankt Peterburqun qapilarini doyerek cardan onlari pravoslav imperiyasina daxil etmeyi xahis etdiler Valaxiya hokmdari Konstantin Brankoveanu hele 1709 cu ilde Rusiyaya numayende heyeti gonderdi ve Rusiyaya komek etmek ucun 30 000 neferlik bir esger korpusu ayiracagini ved etdi ve rus ordusunu erzaqla temin edeceyine soz verdi ve bunun muqabilinde Valaxiya Rusiyanin protektorati altinda musteqil bir knyazliga cevrilmeli idi Valaxiya Knyazligi indiki Ruminiya Dunay cayinin sol simal sahilinde yerlesirdi ve 1476 ci ilden Osmanli Imperiyasinin vassali idi 1711 ci ilin iyununda turk ordusu rus ordusunu qarsilamaq ucun ireliledikde ve suvari birlesmeleri istisna olmaqla rus ordusu Wallachia ya catmadiqda Brankoveanu Peterin terefinde hereket etmeye cesaret etmedi baxmayaraq ki onun tebeeleri rus qosunlarinin gelisi veziyyetinde destek ved etmeye davam etdi 1711 ci il aprelin 13 de I Pyotr Krim xaninin komeyi ile hakimiyyete gelen Pravoslav Moldaviya hokmdari Dmitri Kantemirle gizli Lutsk muqavilesi bagladi Kantemir mukafat olaraq Moldova ucun imtiyazli movqe ve miras yolu ile taxt taca kecmek imkani alaraq oz knyazligini 1456 ci ilden Osmanli Imperiyasinin vassali rus carindan vassal asililigina getirdi Hazirda Prut cayi Ruminiya ve Moldova arasinda dovlet serhedidir 17 18 ci esrlerde bele idi Moldova Knyazliginin terkibine paytaxti Iasi olan Prutun her iki sahilindeki torpaqlar daxil idi Kantemir rus ordusuna kaman ve cengellerle silahlanmis alti minlik Moldaviyali yungul suvari elave etdi Moldaviya hokmdarinin guclu ordusu yox idi lakin onun komeyi ile quraq rayonlarda rus ordusunu temin etmek asan idi Rus ordusunun yaxinlasdigini esiden serbler ve Monteneqrolular usyanci herekat inkisaf etdirmeye basladilar lakin zeif silahlanmis ve zeif teskil olunmus birlesmeler rus qosunlari oz torpaqlarina gelmeden ciddi destek vere bilmediler YurusRus qosunlarinin marsrutu Kiyevden Soroka qalasindan Dnestrde Moldova Iasiye dost Polsa erazisinden muasir Ukraynanin bir hissesi Prut cayini kecmekle bir xett idi Erzaq catismazligi sebebinden rus ordusu 1711 ci ilin iyununda Polsa Litva Birliyinin Moldova ile serhedi olan Dnestrde cemlesdi Feldmarsal Seremetev ve suvarileri iyunun evvelinde Dnestrden kecmeli sonra turkler ucun mumkun kecid menteqelerini tutmaq esas ordunu temin etmek ucun erzaq anbarlari yaratmaq ve hemcinin Wallachia yi Osmanli Imperiyasina qarsi usyana cekmek ucun birbasa Dunay cayina qacmali idiler Bununla bele feldmarsal suvarilerin yem ve erzaqla temin edilmesinde problemlerle uzlesdi yerde kifayet qeder herbi destek tapmadi ve Iasiye teref uz tutaraq Moldovada qaldi 27 iyun 1711 ci ilde Dnestryani kecdikden sonra esas ordu iki ayri qrupda hereket etdi onde kazaklarla birlikde generallar Allart ve fon Enzberqin iki piyada diviziyasi ardinca I Pyotr muhafize alaylari knyaz A I Repnin ve general A Veniller komandirinin iki piyada diviziyasi elece de general A A Veniller komandiri idi Ya V Bruce Dnestrden Pruta qeder 6 gunluk yurus zamani gunduzler isti ve soyuq geceler yemek catismazligindan zeiflemis bir cox rus esgeri susuzluqdan ve xestelikden oldu Esgerler cetinliklere doze bilmeyib canlarina qesd etdiler Iyulun 1 de yeni uslub Krim tatar suvarileri Prutun serq sahilindeki Seremetev dusergesine hucum etdi Ruslar 280 ejdahasini itirdiler lakin hucumu def etdiler Iyulun 3 de Allart ve Enzberq bolmeleri Iasi ile uzbeuz Pruta yaxinlasdilar Iasi Prutdan kenarda yerlesir sonra asagi axina dogru irelilediler Iyulun 6 da I Pyotr 2 diviziya muhafizeciler ve agir artilleriya ile Moldaviya hokmdari Dimitri Kantemirin cara qosuldugu Prutun sag qerb sahiline kecdi Iyulun 7 de Allart ve Enzberg diviziyalari Prutun sol sahilinde Bas Komandan Seremetev korpusu ile birlesdi Rus ordusu yemle bagli boyuk problemler yasayirdi ve Prutun sag sahiline kecmeye qerar verildi orada daha cox yemek tapacaqlarini gozlediler Iyulun 11 de Seremetev ordusunun baqaj qatari ile suvariler Prutun sag sahiline kecmeye basladi qalan qosunlar ise serq sahilinde qaldi Iyulun 12 de general K E Renne 8 ejdaha alayi 5056 nefer ve 5000 moldovali ile turklerin xeyli yem ve erzaq ehtiyati yaratdiqlari Dunay sahilindeki Brailov seherine Ruminiyadaki muasir Braila gonderildi Iyulun 14 de Seremetyevin butun ordusu Prutun qerb sahiline kecdi orada I Pyotr ile qosunlar tezlikle ona yaxinlasdilar Rabiteleri qorumaq ve yerli ehali arasinda sulhu qorumaq ucun Iasi ve Dnestrde 9 mine qeder esger qaldi Rus ordusu butun quvveleri birlesdirdikden sonra Prutdan Dunaya dogru hereket etdi 20 min tatar atlari ile uzerek Prut cayini kecdi ve ruslarin kicik arxa hisselerine hucum etmeye basladi Iyulun 17 de Rusiya ordusunda 47 mine qeder esgerin sayildigi bir baxis kecirildi Iyulun 18 de rus avanqardi Falci muasir Felciu seheri yaxinliginda Prutun qerb sahiline kecmeye baslayan boyuk turk ordusundan xeber tutdu Gunorta saat 2 de turk suvarileri bir meydan teskil ederek silahlardan ates acaraq yavas yavas piyada tamamile dusmen terefinden muhasireye alinaraq esas orduya cekilen general Yanus fon Eberstedtin 6 min ejdaha 32 silah avanqardina hucum etdi Ruslari turklerin top catismazligi ve zeif silahlari xilas etdi turk atlilarinin coxu yalniz kamanla silahlanmisdi Gun batanda turk suvarileri geri cekildi bu da avanqardin geceni suretle getmesine ve iyulun 19 da seher tezden orduya qosulmasina imkan verdi Istinadlar