fbpx
Wikipedia

Polimerlər

Polimerlər yunanca "poli" – cox, "meros" – hissəcik deməkdir — çoxlu sayda təkrarlanan hissəciklərdən ibarət olan yüksəkmolekullu birləşmələrdir. Polimerləri təşkil edən bu hissəciklər elementar quruluş vahidləri adlandırılır. Bu elementar quruluş vahidlərinə müvafiq gələn, polimerlərin sintez edilməsi üçün sərf edilən ən azı bifunksional maddələrə və ya polimeri təşkil edən hər bir zərrəciyə monomerlər deyilir. Polimerlər öz xassələrinə görə alındıqları monomerlərdən kəskin fərqlənir. Bu isə polimerlərə müstəqil maddələr kimi baxmağa imkan verir.

Polimerlər bərk və maye aqreqat hallarında olur. Kiçik molekullu birləşmələrdən fərqli olaraq onlar qaz halında olmurlar. Buna səbəb böyük molyar kütləyə malik makromelekullar arasında çoxlu sayda qarşılıqlı cazibə qüvvələrinin olmasıdır. Makromolekulları bir-birindən ayırmaq üçün polimeri çox yüksək temperatura qədər qızdırmaq tələb olunur. Bu temperatura davam gətirməyən polimer qaynama temperaturuna çatmamış parçalanır, yəni destruksiyaya uğrayır. Polimerlər müxtəlif molekul kütləli makromolekullardan ibarət olduğundan onlar sabit bir temperaturda deyil, müəyyən temperatur intervalında əriyirlər. Xətti və şaxəli polimerlər müəyyən həlledicilərdə çətin də olsa həll olurlar. Üçölçülü polimerlərdə makromolekullar bir-biri ilə kimyəvi rabitələrlə birləşdiyindən (“tikildiyindən”) onları həlledici molekullar ayıra bilmir və belə polimerlər həll olmur, onlar yalnız həlledicinin müəyyən miqdarını udaraq şişirlər. Makromolekullar bir- birinə görə nizamlı yerləşdikdə kristal, nizamsız yerləşdikdə isə amorf polimerlər əmələ gəlir. Eyni bir makromolekul həm kristal həm də amorf fazanın yaranmasında iştirak edə bilər. Kristal polimerlər amorf polimerlərə nisbətən daha yüksək ərimə temperaturuna möhkəmliyə malik olur. Polimerin kristallaşma dərəcəsini artırmaq üçün onları dartaraq makromolekulların yerləşməsini daha nizamlı hala salırlar. Kristal polimerlər nizamlı quruluşlu polimerlərdən alınır. Bəzi polimerlər (kauçuklar, rezinlər) çox böyük (bir neçə yüz faiz) dönən deformasiyaya- yüksək elastiki deformasiyaya uğrayırlar, digərləri (bəzi plastik kütlələr) böyük mexaniki möhkəmliyə malik olurlar. Bütün polimerlərin hətta duru məhlulları belə böyük özlülüyə malik olur.

Ümumi məlumat

Polimerlər canlı orqanizmlərin həyatında mühüm rol oynayır. Ağaclara, otlara möhkəmlik verən sellüloza polimerdir. Geyimin hazırlandığı yun, pambıq və s. məhz polimer liflərdən ibarətdir. Hörümçək toru, ipəkqurdu baraması özü də polimerdir. Genetik kodun daşıyıcısı olan DNT də polimerdir.

Müasir dünya polimersiz təsəvvür etmək qeyri-mümkündür. Geyim, qida, qablaşdırma, tikinti, nəqliyyat, tibb və bir çox başqa sahələrdə tətbiq olunan polimerlər bizim həyatımızın əvəzolunmaz bir parçasıdır. Onlar dielektrik, yarımkeçirici və naqildirlər. Onlar həryerdədir.

Təsnifat

 
Burada A və B müvafiq elementar quruluş vahidlərini ifadə edir.

Polimerlər – çoxlu sayda təkrarlanan hissəciklərdən ibarət olan yüksəkmolekullu birləşmələrdir. Bu təkrarlanan hissəciklər elementar quruluş vahidləri adlanır. Elementar quruluş vahidlərinin eyni, yaxud müxtəlif olmasından asılı olaraq polimerlər homopolimerlər (a bəndi) və birgə polimerlərə (qalan bəndlər) bölünür. Birgə polimerlər təşkil olunduqları elementar quruluş vahidlərinin birləşmə ardıcıllığına müvafiq olaraq, müntəzəm (b), qeyri-müntəzəm (c), blok birgə polimerlər (d) və calaq birgə polimerlərə (e) bölünürlər.

Polimer molekulu monomer molekullarının bir-biri ilə birləşərək əmələ gətirdiyi böyük molekul kütləli makromolekuldur. Makromolekulyar zənciri təşkil edən monomer zəncirlərinin karbon atomundan və ya karbonla yanaşı digər element atomlarından ibarət olmasına əsasən polimerlər homozəncirli və heterozəncirli olurlar.

Makromolekulyar zəncirin tərkibi kimi quruluşu da polimerin xassələrinə təsir göstərir odur ki, polimerlər zəncir quruluşlarına görə xətti (soldakı şəkil), şaxəli (ortadakı şəkil), torvarı olurlar (sağdakı şəkil). Əlbəttə, bu da polimerləri tam olaraq təsvir etmir. Belə ki, şaxəli polimerlər budaqşəkilli, daraqşəkilli, ulduzşəkilli və hiper şaxəli olduqları kimi, torvari polimerlər də nərdivanşəkilli, torşəkilli və üçölçülü olurlar.

   

Polimerlər eyni zamanda təşkil olunduqları elementar quruluş vahidlərinin təbiətinə müvafiq olaraq da fərqləndirilir. Belə ki, üzvi birləşmə olan monomerlərdən əmələ gəlmiş polimerlər üzvi, qeyri-üzvi monomerlərdən təşkil olunmuş polimerlər isə qeyri-üzvi polimerlər adlandırılır. Bu baxımdam polimerlərin orqanometallik növü də məlumdur.

Təbiətdə mövcud olmasına yaxud sənayedə alınmasına görə də polimerləri müxtəlif qruplarda cəmləşdirirlər. Bu baxımdan polimerlər təbii, süni və sintetik olurlar. Təbiətdə mövcud olan polimerlər təbii, təbii polimerlərə digər maddələrin təsiri ilə alınan polimerlərə süni, sənayedə birbaşa monomerlərdə sintez olunan polimerlərə isə sintetik polimerlər deyilir.

Polimerlər, bundan əlavə, əmələ gəlmə mexanizmlərinə və təşkil olunduqları elementar quruluş vahidlərinin polimerləşmə reaksiyasına daxil olan maddələrdən fərqli olmasına və ya fərqlənməməsinə görə də təsnif olunurlar.

Polimerlərin adlandırılması

Polimerlər onların təşkil olunduqları monomerlərin adlarına əsasən adlandırılır. Burada yeganə fərq homopolimerlərlə birgə polimerlərin adlandırılmasındadır. Belə ki, homopolimeri adlandırmaq üçün müvafiq monomerin adının qarşısına "poli" sözönü əlavə olunur. Məsələn, etilenin əmələ gətirdiyi polimer polietilendir. Birgə polimerlərin adlandırılması zamanı isə müvafiq monomerlərin adları və onlardan sonra isə birgə polimer sözü işlədilir.

Polimerlərin sintezi

Polimerləri sintez etmək üçün çoxlu sayda üsullar mövcuddur. Bu üsulları ümumi olaraq bir neçə qrupda təsnif edirlər. İlk öncə, polimerlərin sintezi onların alındığı maddəyə görə təsnif olunur. Belə ki, polimerlər həm birbaşa olaraq monomerlərdən, həm də digər polimerlərdən sintez edilə bilər. Monomerlərdən polimer sintezi iki mexanizm üzrə gedir: zəncirvari polimerləşməpilləli polimerləşmə.

Polimerlərin quruluşu

Polimerlərin quruluşu- xətti, şaxələnmiş və torlu ola bilər.

Xətti polimerlər

Xətti polimerlər polimerləşməsindən və xətti polikondensləşməsindən əmələ gəlir. Xətti makromolekullar nizamlı və nizamsız quruluşa malik ola bilər. Nizamlı quruluşa malik (stereonizam) polimerlərdə zəncirin ayrı-ayrı həlqələri fəzada müəyyən ardıcıllıqla təkrarlandığı halda, qeyri-nizamlı quruluşa malik polimerlərdə göstərilən nizamlılıq müşahidə olunmur. Nizamlı quruluşa malik polimerlər adətən kompleks katalizatorların iştirakı ilə ion metodu ilə alınır. Stereonizamlı polimerlərə kauçuku, polietileni, poliizobutileni, polipropileni misal göstərə bilərik. Şaxələnmiş polimerləri həm polimerləşmə, həm də polikondensləşmə peaksiyaları vasitəsilə almaq olar. Xətti və şaxələnmiş makromolekullar tərkibindəki atom və qrupların birqat rabitə ətrafında fırlanma qabiliyyətinə malik olması ilə əlaqədar öz fəza formalarını və konformasiyalarını daim dəyişmiş olurlar. Odur ki, xətti və şaxələnmiş polimerlər yüksək elastikliklə yanaşı, həmçinin termoplast xassəli olurlar, yəni kimyəvi təsir baş vermədən qızdırdıqda yumşalır, soyudulduqda isə bərkiyir və əksinə.

Şaxəli quruluşlu polimerlər

Şaxəli quruluşlu polimerlərdə elastiklik və termoplastiklik özünü çox az biruzə verir. Tor quruluşlu polimerlərdə isə elastiklik tamamilə itmiş olur.

Polimerlərin kristal halı

Əksər polimerlər amorf şəkildə olur. Bəzi polimerlər müəyyən şəraitdə kristal quruluşa malikdir. Kristal polimerləri stereonizamlı polimerlər əmələ gətirir. Belə polimerlərin nizamlı quruluşa və çevikliyə malik olmaları ilə əlaqədar müəyyən şəraitdə makromolekullar bir-birinə kifayət qədər yaxınlaşaraq molekullararası qüvvələrlə rabitələnir. Bu qüvvələr molekulların nizamlanaraq kristal quruluşun əmələ gəlməsinə səbəb olur. Kristal polimerlər aralarında amorf sahələr olan çoxlu sayda kristallardan təşkil olunur. Bəzi polimerlər maye kristallar əmələ gətirir.

Polimerlərin həqiqi məhlulları

Həllolma bir komponentin digərində paylanmasına deyilir. Çoxkomponentli sistem əzilmiş şəkildədir və ona dispers sistem deyilir. Komponentlərin əzilmə (doğranma) dərəcəsi disperslik dərəcəsi adlanır. Disperslik dərəcəsindən asılı olaraq sistemlər suspenziya, kolloid və həqiqi məhlullar sistemlərinə bölünürlər. Həqiqi məhlullar – dispers sistem olub, komponentləri molekula qədər disperləşə bilərlər. Həqiqi məhlullar üçün əsas aşağıdakı əlamətlər xarakterikdir:

  • komponentlər arasında oxşarlıq;
  • termodinamiki sabitlik ;
  • qatılığın sabit olması;
  • eyni fazada homogen sistemə malik olması.

Bu əlamətlərə nəzər salaraq, həqiqi məhlullar o vaxt əmələ gələ bilər ki, komponentlər arasında oxşarlıq və qarşılıqlı əlaqə olsun. Bu halda komponentlər öz-özünə xaricdən kömək olmadan molekula qədər disperləşirlər. Xarici qüvvənin təsiri olmadan öz-özünə disperləşmə həllolma və ya komponentlərin qarışması adlanır. Komponentlər müxtəlif miqdarda qarışa bilərlər. Qarışma nəticəsində müəyyən qatılığa malik polimer qarışıqları əmələ gəlir. Əgər təzyiq və temperatur dəyişməz qalırsa, həqiqi qarışıqların qatılığı vaxtdan asılı olaraq sabit qalır. Həqiqi qarışıq bir fazalı sistemdir. Ancaq üst-səthdə faza ayrılığı müşahidə oluna bilər, daxildə isə sistem homogen olaraq qalır. Həqiqi məhlulların əsas göstəricilərindən ən mühümü onların termodinamiki sabitliyidir. Termodinamiki sabit sistem elə sistemə deyilir ki, polimer qarışığının əmələ gəlməsi sərbəst enerjinin azalması ilə müşahidə olunur.

Calaq

'Calaq olunmuş birgə polimerlər- seçilmiş monomeri, başqa monomerdən alınmış polimerin və ya təbii polimerin iştirakı ilə polimerləşdirirlər. bu zaman polimerləşən monomerin böyüyüən zənciri polimerə təsir edərək, ondan hidrogen atomu və ya başqa atomlar ayıraraq, polimerin padikalını əmələ gətirir. Bu qayda ilə aktivləşmiş polimer, bir tərəfdən də əmələ gəlmiş yeni polimer zəncirini özünün sərbəst valentliklərinə birləşdirir. Bunun nəticəsində polimerdə yan budaqlar əmələ gəlir, başqa sözlə, polimer, yeni monomerdən əmələ gələn polimer ilə calaqlanır: əvvəlki polimerin əsas zənciri qalan budaqlardan fərqli olur, bu da calaq-polimerlərin yeni xassələr kəsb etməsinə səbəb olur.

Sintezi

Calaq olunmuş birgə polimerlərin sintez üsulları prinsip etibarilə blok birgə polimerlərin sintez üsulları ilə eynidir; fərq yalnız ondadır ki, tərkibinə görə fərqlənən fraqmenti birləşdirən atom və ya qruplar mövcud zəncirin ucunda deyil, orta hissəsində olmalıdır. Stirolu kaçuk lateksində polimerləşdirdikdə kauçuk stirol calaq-polimeri alınır. Bu kopolimer kifayət qədər möhkəm olması ilə bərabər, kövrəklik cəhətdən polistiroldan 4-5 dəfə zəifdir.

Təsviri

  • Mövcud polimer iştirakı ilə başqa monomerin polimerləşməsi. Bu üsulda başlanğıc polimer kimi orta carbon atomlarında asanlıqla homolitik parçalanmaya qabil rabitələr saxlayan polimerlərdən istifadə olunur. Məsələn, stirolla brom-stirolun birgə polimerini metilmetakrilatla qızdırdıqda stirol-metilmetakrilat calaq olunmuş birgə polimeri alınır.
  • Polimer makromolekuluna asanlıqla parçalıana bilən qrupların daxil edilməsi. Belə hallarda polimer makromolekuluna peroksid və ya hidroperoksid qruplarının daxil edilməsi əlverişlidir, çünki bun qruplar qızdırıldıqda asanlıqla radikallar əmələ gətirirlər. Peroksid və hidroperoksid qruplarını xloranhidrid zvenosu olan polimerə daxil etmək daha asandır. Polimer peroksidini başqa monomer mühitində qızdırdıqda calaq olunmuş birgə polimer əmələ gəlir.
  • Aktiv funksional qruplar və ya mütəhərrik atomlar saxlayan polimerlərin bifunksional monomerlərlə, yaxud oliqomerlərlə qarşılıqlı təsiri. Bu üsulla poliamidlər, poliuretanlıar, polispirtlər və s. kimi geniş yayılmış polimerlərə bu və ya başqa tərkibli zəncir fraqmentlərini calaq etmək olar.

Blok birgə polimerlər

Müxtəlif tərkibli xətti makro-molekulların (blokların) birləşərək bir xətti makromolekul əmələ gətirməsi blok birgə polimerləşmə (blok-sopolimerləşmə) adlanır.

Təsviri

Blok birgə polimerləşmədə bir polimerdə ona daxil olan polimerlərin xassələrini birləşdirmək olur. Blok birgə polimerləşmənin həyata keçirilməsinin aşağıdakı üsulları var:

  • Oliqomer və ya polimer moleükuluna asanlıqla parçalanaraq sərbəst radikal əmələ gətirən qrupların daxil edilməsi. Hər hansı monomeri CBr4, yaxud CBrCl3 mühitində polimerləşdirdikdə uclarında CBr3, yaxud CCl3 qalıqları olan makromolekullar əmələ gəlir. Belə aktiv sonluğu olan oliqomeri başqa monomer mühitində şüalandırdıqda blok birgə polimer alınır.
  • Uclarında aktiv funksional qruplar saxlayan polikondensləşmə məhsullarının başqa monomerlərlə polikondensləşməsi. Polikondensləşmə nəticəsində uclarında eyni, yaxud müxtəlif funksional qruplar saxlayan oliqomer məhsullar almaq mümkündür. Bu məhsulların başqa tərkibli polikondensləşmə monomerləri ilə reaksiyası nəticəsində blok birgə polimer alına bilər. Məsələn, polietilenoksidin dimetitereftalat və etilenqlikolla polikondensləşməsindən polietilenoksid və polietilentereftalat blok birgə polimeri alınır.
  • “Canlı” polimerlərdən alınma. Metalüzvi birləşmələr iştirakı ilə anion polimerləşmə nəticəsində alınan polimerlər öz aktivliyini uzun müddət saxlayır və belə polimerlər başqa monomerin polimerləşməsi üçün inisiator rolunu oynaya bilər.
  • Aktiv qrupu olmayan polimerin başqa monomer mühitində şüalandırılması. Aktiv funksional qrupu olmayan polimerləri şüalandırdıqda zəncirin homolitik qırılması baş verir və uc karbon atomlarında qoşalaşmamış elektron olan radikallar yaranır. Əgər belə şüalanma başqa monomer mühitində aparılsa onda alınan radikallar monomeri polimerləşdirər və blok birgə polimer alınar. Məsələn, polimetilmetakrilat stirol mühitində şüalandırıldıqda stirol metilmetakrilat blok birgə polimeri əmələ gəlir.
  • Blok birgə polimerlərin bu alınma üsulunda qoşalaşmış elektronun orta karbon atomunda olduğu radikalların əmələ gəlməsi də mümkündür, bu isə calaq olunmuş birgə polimerin alınması ilə nəticələnə bilər.

Mənbə

  • Əkbərov O.H. Yüksəkmolekullu birləşmələr kimyası. 2007.
  • Гришин Д.Ф., Гришин И.Д.Современные методы контролируемой радикальной полимеризации для получения новых материалов с заданными своствами.2010 (Электронное учебное пособие)
  • M.Mövsümzadə "Üzvi kimya", Maarif-1966.

Ədəbiyyat

D.Brown & oth. "Polymer science: Theory and Practice"; O.Əkbərov "Yüksək molekullu birləşmələr kimyası"; http://www.ccess.info; K.S. Şıxəliyev, T.M. Naibova, F.Ə. Əmirov "Polimer qarışıqlarının alınması"

İstinadlar

polimerlər, yunanca, poli, meros, hissəcik, deməkdir, çoxlu, sayda, təkrarlanan, hissəciklərdən, ibarət, olan, yüksəkmolekullu, birləşmələrdir, təşkil, edən, hissəciklər, elementar, quruluş, vahidləri, adlandırılır, elementar, quruluş, vahidlərinə, müvafiq, gə. Polimerler yunanca poli cox meros hissecik demekdir coxlu sayda tekrarlanan hisseciklerden ibaret olan yuksekmolekullu birlesmelerdir Polimerleri teskil eden bu hissecikler elementar qurulus vahidleri adlandirilir Bu elementar qurulus vahidlerine muvafiq gelen polimerlerin sintez edilmesi ucun serf edilen en azi bifunksional maddelere ve ya polimeri teskil eden her bir zerreciye monomerler deyilir Polimerler oz xasselerine gore alindiqlari monomerlerden keskin ferqlenir Bu ise polimerlere musteqil maddeler kimi baxmaga imkan verir Polimerler berk ve maye aqreqat hallarinda olur Kicik molekullu birlesmelerden ferqli olaraq onlar qaz halinda olmurlar Buna sebeb boyuk molyar kutleye malik makromelekullar arasinda coxlu sayda qarsiliqli cazibe quvvelerinin olmasidir Makromolekullari bir birinden ayirmaq ucun polimeri cox yuksek temperatura qeder qizdirmaq teleb olunur Bu temperatura davam getirmeyen polimer qaynama temperaturuna catmamis parcalanir yeni destruksiyaya ugrayir Polimerler muxtelif molekul kutleli makromolekullardan ibaret oldugundan onlar sabit bir temperaturda deyil mueyyen temperatur intervalinda eriyirler Xetti ve saxeli polimerler mueyyen helledicilerde cetin de olsa hell olurlar Ucolculu polimerlerde makromolekullar bir biri ile kimyevi rabitelerle birlesdiyinden tikildiyinden onlari helledici molekullar ayira bilmir ve bele polimerler hell olmur onlar yalniz helledicinin mueyyen miqdarini udaraq sisirler Makromolekullar bir birine gore nizamli yerlesdikde kristal nizamsiz yerlesdikde ise amorf polimerler emele gelir Eyni bir makromolekul hem kristal hem de amorf fazanin yaranmasinda istirak ede biler Kristal polimerler amorf polimerlere nisbeten daha yuksek erime temperaturuna mohkemliye malik olur Polimerin kristallasma derecesini artirmaq ucun onlari dartaraq makromolekullarin yerlesmesini daha nizamli hala salirlar Kristal polimerler nizamli quruluslu polimerlerden alinir Bezi polimerler kaucuklar rezinler cox boyuk bir nece yuz faiz donen deformasiyaya yuksek elastiki deformasiyaya ugrayirlar digerleri bezi plastik kutleler boyuk mexaniki mohkemliye malik olurlar Butun polimerlerin hetta duru mehlullari bele boyuk ozluluye malik olur Mundericat 1 Umumi melumat 2 Tesnifat 3 Polimerlerin adlandirilmasi 4 Polimerlerin sintezi 5 Polimerlerin qurulusu 6 Xetti polimerler 7 Saxeli quruluslu polimerler 8 Polimerlerin kristal hali 9 Polimerlerin heqiqi mehlullari 10 Calaq 10 1 Sintezi 10 2 Tesviri 11 Blok birge polimerler 11 1 Tesviri 12 Menbe 13 Edebiyyat 14 IstinadlarUmumi melumat RedaktePolimerler canli orqanizmlerin heyatinda muhum rol oynayir Agaclara otlara mohkemlik veren selluloza polimerdir Geyimin hazirlandigi yun pambiq ve s mehz polimer liflerden ibaretdir Horumcek toru ipekqurdu baramasi ozu de polimerdir Genetik kodun dasiyicisi olan DNT de polimerdir Muasir dunya polimersiz tesevvur etmek qeyri mumkundur Geyim qida qablasdirma tikinti neqliyyat tibb ve bir cox basqa sahelerde tetbiq olunan polimerler bizim heyatimizin evezolunmaz bir parcasidir Onlar dielektrik yarimkecirici ve naqildirler Onlar heryerdedir Tesnifat Redakte Burada A ve B muvafiq elementar qurulus vahidlerini ifade edir Polimerler coxlu sayda tekrarlanan hisseciklerden ibaret olan yuksekmolekullu birlesmelerdir Bu tekrarlanan hissecikler elementar qurulus vahidleri adlanir Elementar qurulus vahidlerinin eyni yaxud muxtelif olmasindan asili olaraq polimerler homopolimerler a bendi ve birge polimerlere qalan bendler bolunur Birge polimerler teskil olunduqlari elementar qurulus vahidlerinin birlesme ardicilligina muvafiq olaraq muntezem b qeyri muntezem c blok birge polimerler d ve calaq birge polimerlere e bolunurler Polimer molekulu monomer molekullarinin bir biri ile birleserek emele getirdiyi boyuk molekul kutleli makromolekuldur Makromolekulyar zenciri teskil eden monomer zencirlerinin karbon atomundan ve ya karbonla yanasi diger element atomlarindan ibaret olmasina esasen polimerler homozencirli ve heterozencirli olurlar Makromolekulyar zencirin terkibi kimi qurulusu da polimerin xasselerine tesir gosterir odur ki polimerler zencir quruluslarina gore xetti soldaki sekil saxeli ortadaki sekil torvari olurlar sagdaki sekil Elbette bu da polimerleri tam olaraq tesvir etmir Bele ki saxeli polimerler budaqsekilli daraqsekilli ulduzsekilli ve hiper saxeli olduqlari kimi torvari polimerler de nerdivansekilli torsekilli ve ucolculu olurlar Polimerler eyni zamanda teskil olunduqlari elementar qurulus vahidlerinin tebietine muvafiq olaraq da ferqlendirilir Bele ki uzvi birlesme olan monomerlerden emele gelmis polimerler uzvi qeyri uzvi monomerlerden teskil olunmus polimerler ise qeyri uzvi polimerler adlandirilir Bu baximdam polimerlerin orqanometallik novu de melumdur Tebietde movcud olmasina yaxud senayede alinmasina gore de polimerleri muxtelif qruplarda cemlesdirirler Bu baximdan polimerler tebii suni ve sintetik olurlar Tebietde movcud olan polimerler tebii tebii polimerlere diger maddelerin tesiri ile alinan polimerlere suni senayede birbasa monomerlerde sintez olunan polimerlere ise sintetik polimerler deyilir Polimerler bundan elave emele gelme mexanizmlerine ve teskil olunduqlari elementar qurulus vahidlerinin polimerlesme reaksiyasina daxil olan maddelerden ferqli olmasina ve ya ferqlenmemesine gore de tesnif olunurlar Polimerlerin adlandirilmasi RedaktePolimerler onlarin teskil olunduqlari monomerlerin adlarina esasen adlandirilir Burada yegane ferq homopolimerlerle birge polimerlerin adlandirilmasindadir Bele ki homopolimeri adlandirmaq ucun muvafiq monomerin adinin qarsisina poli sozonu elave olunur Meselen etilenin emele getirdiyi polimer polietilendir Birge polimerlerin adlandirilmasi zamani ise muvafiq monomerlerin adlari ve onlardan sonra ise birge polimer sozu isledilir Polimerlerin sintezi RedaktePolimerleri sintez etmek ucun coxlu sayda usullar movcuddur Bu usullari umumi olaraq bir nece qrupda tesnif edirler Ilk once polimerlerin sintezi onlarin alindigi maddeye gore tesnif olunur Bele ki polimerler hem birbasa olaraq monomerlerden hem de diger polimerlerden sintez edile biler Monomerlerden polimer sintezi iki mexanizm uzre gedir zencirvari polimerlesme ve pilleli polimerlesme Polimerlerin qurulusu RedaktePolimerlerin qurulusu xetti saxelenmis ve torlu ola biler Xetti polimerler RedakteXetti polimerler polimerlesmesinden ve xetti polikondenslesmesinden emele gelir Xetti makromolekullar nizamli ve nizamsiz qurulusa malik ola biler Nizamli qurulusa malik stereonizam polimerlerde zencirin ayri ayri helqeleri fezada mueyyen ardicilliqla tekrarlandigi halda qeyri nizamli qurulusa malik polimerlerde gosterilen nizamliliq musahide olunmur Nizamli qurulusa malik polimerler adeten kompleks katalizatorlarin istiraki ile ion metodu ile alinir Stereonizamli polimerlere kaucuku polietileni poliizobutileni polipropileni misal gostere bilerik Saxelenmis polimerleri hem polimerlesme hem de polikondenslesme peaksiyalari vasitesile almaq olar Xetti ve saxelenmis makromolekullar terkibindeki atom ve qruplarin birqat rabite etrafinda firlanma qabiliyyetine malik olmasi ile elaqedar oz feza formalarini ve konformasiyalarini daim deyismis olurlar Odur ki xetti ve saxelenmis polimerler yuksek elastiklikle yanasi hemcinin termoplast xasseli olurlar yeni kimyevi tesir bas vermeden qizdirdiqda yumsalir soyudulduqda ise berkiyir ve eksine Saxeli quruluslu polimerler RedakteSaxeli quruluslu polimerlerde elastiklik ve termoplastiklik ozunu cox az biruze verir Tor quruluslu polimerlerde ise elastiklik tamamile itmis olur Polimerlerin kristal hali RedakteEkser polimerler amorf sekilde olur Bezi polimerler mueyyen seraitde kristal qurulusa malikdir Kristal polimerleri stereonizamli polimerler emele getirir Bele polimerlerin nizamli qurulusa ve cevikliye malik olmalari ile elaqedar mueyyen seraitde makromolekullar bir birine kifayet qeder yaxinlasaraq molekullararasi quvvelerle rabitelenir Bu quvveler molekullarin nizamlanaraq kristal qurulusun emele gelmesine sebeb olur Kristal polimerler aralarinda amorf saheler olan coxlu sayda kristallardan teskil olunur Bezi polimerler maye kristallar emele getirir Polimerlerin heqiqi mehlullari RedakteHellolma bir komponentin digerinde paylanmasina deyilir Coxkomponentli sistem ezilmis sekildedir ve ona dispers sistem deyilir Komponentlerin ezilme dogranma derecesi disperslik derecesi adlanir Disperslik derecesinden asili olaraq sistemler suspenziya kolloid ve heqiqi mehlullar sistemlerine bolunurler Heqiqi mehlullar dispers sistem olub komponentleri molekula qeder disperlese bilerler Heqiqi mehlullar ucun esas asagidaki elametler xarakterikdir komponentler arasinda oxsarliq termodinamiki sabitlik qatiligin sabit olmasi eyni fazada homogen sisteme malik olmasi Bu elametlere nezer salaraq heqiqi mehlullar o vaxt emele gele biler ki komponentler arasinda oxsarliq ve qarsiliqli elaqe olsun Bu halda komponentler oz ozune xaricden komek olmadan molekula qeder disperlesirler Xarici quvvenin tesiri olmadan oz ozune disperlesme hellolma ve ya komponentlerin qarismasi adlanir Komponentler muxtelif miqdarda qarisa bilerler Qarisma neticesinde mueyyen qatiliga malik polimer qarisiqlari emele gelir Eger tezyiq ve temperatur deyismez qalirsa heqiqi qarisiqlarin qatiligi vaxtdan asili olaraq sabit qalir Heqiqi qarisiq bir fazali sistemdir Ancaq ust sethde faza ayriligi musahide oluna biler daxilde ise sistem homogen olaraq qalir Heqiqi mehlullarin esas gostericilerinden en muhumu onlarin termodinamiki sabitliyidir Termodinamiki sabit sistem ele sisteme deyilir ki polimer qarisiginin emele gelmesi serbest enerjinin azalmasi ile musahide olunur Calaq Redakte Calaq olunmus birge polimerler secilmis monomeri basqa monomerden alinmis polimerin ve ya tebii polimerin istiraki ile polimerlesdirirler bu zaman polimerlesen monomerin boyuyuen zenciri polimere tesir ederek ondan hidrogen atomu ve ya basqa atomlar ayiraraq polimerin padikalini emele getirir Bu qayda ile aktivlesmis polimer bir terefden de emele gelmis yeni polimer zencirini ozunun serbest valentliklerine birlesdirir Bunun neticesinde polimerde yan budaqlar emele gelir basqa sozle polimer yeni monomerden emele gelen polimer ile calaqlanir evvelki polimerin esas zenciri qalan budaqlardan ferqli olur bu da calaq polimerlerin yeni xasseler kesb etmesine sebeb olur Sintezi Redakte Calaq olunmus birge polimerlerin sintez usullari prinsip etibarile blok birge polimerlerin sintez usullari ile eynidir ferq yalniz ondadir ki terkibine gore ferqlenen fraqmenti birlesdiren atom ve ya qruplar movcud zencirin ucunda deyil orta hissesinde olmalidir Stirolu kacuk lateksinde polimerlesdirdikde kaucuk stirol calaq polimeri alinir Bu kopolimer kifayet qeder mohkem olmasi ile beraber kovreklik cehetden polistiroldan 4 5 defe zeifdir Tesviri Redakte Movcud polimer istiraki ile basqa monomerin polimerlesmesi Bu usulda baslangic polimer kimi orta carbon atomlarinda asanliqla homolitik parcalanmaya qabil rabiteler saxlayan polimerlerden istifade olunur Meselen stirolla brom stirolun birge polimerini metilmetakrilatla qizdirdiqda stirol metilmetakrilat calaq olunmus birge polimeri alinir Polimer makromolekuluna asanliqla parcaliana bilen qruplarin daxil edilmesi Bele hallarda polimer makromolekuluna peroksid ve ya hidroperoksid qruplarinin daxil edilmesi elverislidir cunki bun qruplar qizdirildiqda asanliqla radikallar emele getirirler Peroksid ve hidroperoksid qruplarini xloranhidrid zvenosu olan polimere daxil etmek daha asandir Polimer peroksidini basqa monomer muhitinde qizdirdiqda calaq olunmus birge polimer emele gelir Aktiv funksional qruplar ve ya muteherrik atomlar saxlayan polimerlerin bifunksional monomerlerle yaxud oliqomerlerle qarsiliqli tesiri Bu usulla poliamidler poliuretanliar polispirtler ve s kimi genis yayilmis polimerlere bu ve ya basqa terkibli zencir fraqmentlerini calaq etmek olar Blok birge polimerler RedakteMuxtelif terkibli xetti makro molekullarin bloklarin birleserek bir xetti makromolekul emele getirmesi blok birge polimerlesme blok sopolimerlesme adlanir Tesviri Redakte Blok birge polimerlesmede bir polimerde ona daxil olan polimerlerin xasselerini birlesdirmek olur Blok birge polimerlesmenin heyata kecirilmesinin asagidaki usullari var Oliqomer ve ya polimer moleukuluna asanliqla parcalanaraq serbest radikal emele getiren qruplarin daxil edilmesi Her hansi monomeri CBr4 yaxud CBrCl3 muhitinde polimerlesdirdikde uclarinda CBr3 yaxud CCl3 qaliqlari olan makromolekullar emele gelir Bele aktiv sonlugu olan oliqomeri basqa monomer muhitinde sualandirdiqda blok birge polimer alinir Uclarinda aktiv funksional qruplar saxlayan polikondenslesme mehsullarinin basqa monomerlerle polikondenslesmesi Polikondenslesme neticesinde uclarinda eyni yaxud muxtelif funksional qruplar saxlayan oliqomer mehsullar almaq mumkundur Bu mehsullarin basqa terkibli polikondenslesme monomerleri ile reaksiyasi neticesinde blok birge polimer alina biler Meselen polietilenoksidin dimetitereftalat ve etilenqlikolla polikondenslesmesinden polietilenoksid ve polietilentereftalat blok birge polimeri alinir Canli polimerlerden alinma Metaluzvi birlesmeler istiraki ile anion polimerlesme neticesinde alinan polimerler oz aktivliyini uzun muddet saxlayir ve bele polimerler basqa monomerin polimerlesmesi ucun inisiator rolunu oynaya biler Aktiv qrupu olmayan polimerin basqa monomer muhitinde sualandirilmasi Aktiv funksional qrupu olmayan polimerleri sualandirdiqda zencirin homolitik qirilmasi bas verir ve uc karbon atomlarinda qosalasmamis elektron olan radikallar yaranir Eger bele sualanma basqa monomer muhitinde aparilsa onda alinan radikallar monomeri polimerlesdirer ve blok birge polimer alinar Meselen polimetilmetakrilat stirol muhitinde sualandirildiqda stirol metilmetakrilat blok birge polimeri emele gelir Blok birge polimerlerin bu alinma usulunda qosalasmis elektronun orta karbon atomunda oldugu radikallarin emele gelmesi de mumkundur bu ise calaq olunmus birge polimerin alinmasi ile neticelene biler Menbe RedakteEkberov O H Yuksekmolekullu birlesmeler kimyasi 2007 Grishin D F Grishin I D Sovremennye metody kontroliruemoj radikalnoj polimerizacii dlya polucheniya novyh materialov s zadannymi svostvami 2010 Elektronnoe uchebnoe posobie M Movsumzade Uzvi kimya Maarif 1966 Edebiyyat RedakteD Brown amp oth Polymer science Theory and Practice O Ekberov Yuksek molekullu birlesmeler kimyasi http www ccess info K S Sixeliyev T M Naibova F E Emirov Polimer qarisiqlarinin alinmasi Istinadlar RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Polimerler amp oldid 5971253, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.