Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yuxu xaşxaşı (lat. Papaver somniferum) — bitkilər aləminin qaymaqçiçəklilər dəstəsinin xaşxaşkimilər fəsiləsinin lalə cinsinə aid bitki növü.
| Yuxu xaşxaşı | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Növ: Yuxu xaşxaşı | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Botaniki xarakteristikası
Birillik ot bitkisi olub, hündürlüyü 100-150 sm olub, tərkibi çoxlu şirəyə malikdir. Gövdəsi düzqalxan, sıxyarpaqlı, göyümtül-yaşıl, yuxarı hissəsi adətən budaqlıdır. Yarpaqları növbəli, göyümtül, sıx, və ya aşağı hissəsi damarlı, nadir hallarda tükcüklüdür. Kökətrafı yarpaqlarının uzunluğu 30 sm, çətir kimi toplanmış, qısa saplaqlı, ellipssəkilli, iridişcikli və ya kəsilmiş-pərli olub, kənarları kəskin dişciklidir. Gövdə yarpaqlarının uzunluğu 20 sm, enli ellipssəkilli və ya tükcüklü itidişciklidir. Çiçəkləri 1-10 saylı, iri, gövdə zirvəsi budaqlanan, çiçəkləri uzun və yağlı şişkindir. Çiçəkləmə dövründə başı aşağı əyilmiş çiçəklər hamar, tərkibində tiryək olan sortlar göyümtül-yaşıl, uzunsov-ellipssəkilli, zirvəsinin uzunluğu 3-4,5 sm, yağlı sortlarda isə onların ölçülərinin uzunluğu 2-2,5 sm, aşağı hissəsi qırmızı-bənövşəyi və ya tam yaşıl, enli-ellipssəkillidir. Kasacığı çılpaq, çiçəkləmədən əvvəl açılmağa başlayır. Çiçək tacı 4 ləçəkli, çoxçiçəkli, müxtəlif rəngli (ağ, bənövşəyi, qırmızı, çəhrayı) olub, uzunluğu 30 sm-dir. Ləçəklər əsasən tünd rənglidir. Meyvələrin qutucuqlarının diametri 5sm olub, dairəvidir. Toxumları açıq-sarı (tiryək sortlarında), mavi, sarı və ya sarımtıl - qara (yağlı sortlarda) olur. İyun ayında çiçəkləyir, iyul-sentyabr aylarında meyvələri yetişdikdə toplanılır.
Qutucuqları yetişdikdə toplanılaraq tiryək alınır.
Özünəməxsus iylidir.
Tərkibi və təsiri
Qutucuğunda izoxinolin sırası alkaloidləri, müxtəlif qruplu 20-ə qədər alkaloidlər vardır. Başlıca olaraq fenantrenizoxinolin: morfin, kodein, tebain, benzilizoxinolin: papaverin, narkotin, naçein alkaloidləri vardır. Qutucuqlarında yetişmə zamanı 2,5%-ə qədər şirəyə rast gəlinir. Yağlı sortlarında yetişmə zamanı toxumlarının tərkibində 0,3-0,6% morfin, 0,08% nakotin, 0,07% kodein və 0,05% papaverin vardır.
Ağrıkəsici dərman olub, narkotik analeptikdir.
Birillik ot bitkisi olan lalənin döyülmüş qutucuq və toxumları (xammal) yuxugətirici və ağrıkəsici kimi keyfiyyətli dərman bitkisidir.
Morfin hydrochlorid, 1%-li məhlulu, 0,01 q həbi vardır. Ağrıkəsici narkotik analeptikdir.
Morfilonq, 0,5%-li inyeksiyadır. Ağrıkəsici narkotik analeptikdir.
Omnopon, 1-2%-li inyeksiyadır. Ağrıkəsici narkotik analeptikdir.
Kodein, «Kodelakt», «Kodterpin», Bexteriyev miksturası.
Tərkibindəki morfin yuxugətirici və ağrıkəsici kimi digər alkaloidlərdən daha çox üstünlük təşkil edir. Az dozası ağrıkəsici, yüksək dozası isə yuxugətirici, eyforiya effekti əmələ gətirməklə, morfinizm yaradır.
Morfin-hidroxloridin travma və şok əleyhinə hallarda işlədilir.
Kodein fosfat keyfiyyətli öskürəkkəsici preparatdır.
Papaverin-hidroxlorid spazmolotik dərman kimi damar spazmlarının (hipertoniya, stenokardiya, miqren) götürülməsində, saya əzələlərinin spazmlarını aradan qaldıraraq, bağırsaq ağrılarında və bronxial astmada yaxşı nəticə verir.
İstinadlar
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 508.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yuxu xasxasi lat Papaver somniferum bitkiler aleminin qaymaqcicekliler destesinin xasxaskimiler fesilesinin lale cinsine aid bitki novu Yuxu xasxasiElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Deste QaymaqciceklilerFesile XasxaskimilerYarimfesile Triba Cins LaleNov Yuxu xasxasiBeynelxalq elmi adiPapaver somniferum L 1753Sekil axtarisiITIS 18894NCBI 3469EOL 594796Botaniki xarakteristikasiBirillik ot bitkisi olub hundurluyu 100 150 sm olub terkibi coxlu sireye malikdir Govdesi duzqalxan sixyarpaqli goyumtul yasil yuxari hissesi adeten budaqlidir Yarpaqlari novbeli goyumtul six ve ya asagi hissesi damarli nadir hallarda tukcukludur Koketrafi yarpaqlarinin uzunlugu 30 sm cetir kimi toplanmis qisa saplaqli ellipssekilli iridiscikli ve ya kesilmis perli olub kenarlari keskin disciklidir Govde yarpaqlarinin uzunlugu 20 sm enli ellipssekilli ve ya tukcuklu itidisciklidir Cicekleri 1 10 sayli iri govde zirvesi budaqlanan cicekleri uzun ve yagli siskindir Cicekleme dovrunde basi asagi eyilmis cicekler hamar terkibinde tiryek olan sortlar goyumtul yasil uzunsov ellipssekilli zirvesinin uzunlugu 3 4 5 sm yagli sortlarda ise onlarin olculerinin uzunlugu 2 2 5 sm asagi hissesi qirmizi benovseyi ve ya tam yasil enli ellipssekillidir Kasacigi cilpaq ciceklemeden evvel acilmaga baslayir Cicek taci 4 lecekli coxcicekli muxtelif rengli ag benovseyi qirmizi cehrayi olub uzunlugu 30 sm dir Lecekler esasen tund renglidir Meyvelerin qutucuqlarinin diametri 5sm olub dairevidir Toxumlari aciq sari tiryek sortlarinda mavi sari ve ya sarimtil qara yagli sortlarda olur Iyun ayinda cicekleyir iyul sentyabr aylarinda meyveleri yetisdikde toplanilir Qutucuqlari yetisdikde toplanilaraq tiryek alinir Ozunemexsus iylidir Terkibi ve tesiriQutucugunda izoxinolin sirasi alkaloidleri muxtelif qruplu 20 e qeder alkaloidler vardir Baslica olaraq fenantrenizoxinolin morfin kodein tebain benzilizoxinolin papaverin narkotin nacein alkaloidleri vardir Qutucuqlarinda yetisme zamani 2 5 e qeder sireye rast gelinir Yagli sortlarinda yetisme zamani toxumlarinin terkibinde 0 3 0 6 morfin 0 08 nakotin 0 07 kodein ve 0 05 papaverin vardir Agrikesici derman olub narkotik analeptikdir Birillik ot bitkisi olan lalenin doyulmus qutucuq ve toxumlari xammal yuxugetirici ve agrikesici kimi keyfiyyetli derman bitkisidir Morfin hydrochlorid 1 li mehlulu 0 01 q hebi vardir Agrikesici narkotik analeptikdir Morfilonq 0 5 li inyeksiyadir Agrikesici narkotik analeptikdir Omnopon 1 2 li inyeksiyadir Agrikesici narkotik analeptikdir Kodein Kodelakt Kodterpin Bexteriyev miksturasi Terkibindeki morfin yuxugetirici ve agrikesici kimi diger alkaloidlerden daha cox ustunluk teskil edir Az dozasi agrikesici yuksek dozasi ise yuxugetirici eyforiya effekti emele getirmekle morfinizm yaradir Morfin hidroxloridin travma ve sok eleyhine hallarda isledilir Kodein fosfat keyfiyyetli oskurekkesici preparatdir Papaverin hidroxlorid spazmolotik derman kimi damar spazmlarinin hipertoniya stenokardiya miqren goturulmesinde saya ezelelerinin spazmlarini aradan qaldiraraq bagirsaq agrilarinda ve bronxial astmada yaxsi netice verir IstinadlarLinnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 508 Hemcinin bax