fbpx
Wikipedia

Okean suyunun hərəkəti

Avqust 08, 2021

Okean suyunun hərəkəti — suyun hərəkətinə səbəb külək, hava kütlələri, Ay və Günəşin cazibə qüvvəsi, sualtı vulkan və zəlzələlərdir. Suyun hərəkəti 200 m dərinliyə qədər baş verir. Daha dərində su hərəkətsiz olduğundan okean dibinin relyefi dəyişmir.

Formaları

Suyun hərəkətinin 3 forması var:

  • Dalğanı yaradan başlıca səbəb küləkdir. Dalğanın ən hündür nöqtəsi yal, ən alçaq nöqtəsi daban adlanır: 2 qonşu yal arasındakı məsafə dalğanın uzunluğu, yal ilə daban arasındakı məsafə isə dalğanın hündürlüyü adlanır. Dalğanın hündürlüyü küləyin sürətindən, uzunluğu isə hövzənin dərinliyindən asılıdır. Sürətinə görə dalğalar:
  1. Şəlakət-0 m/san:
  2. Zəif (və ya kapillyar) - 1 m/san.;
  3. Qravitasiya-2-6 m/san.;
  4. Köpüklü -7-8 m/san.

Köpüklü dalğalanın yaranmasında duzluluğun rolu böyükdür. Dalğalar temperatur və duzluluğu yayır, donmanı gecikdirir. Dalğalanın dağıdıcı fəaliyyətinə abraziya deyilir. Bu işin nəticəsində sahil formalaşır. Çünki sahildə dalğa daha güclü olur. 30-38 ton ağırlığında zərbə vuraraq sahili dağıdır. Müxtəlif formalı sahillər (şxer, fyord, dalmasiya, ləpədöyən və s.) yaranır. Sahildə dalğanın sürəti azalır, hündürlüyü isə artır. Dalğalar aşıb sahilə tökülərək - ləpədöyən yaradır. Dənizin dərinliyi okeana nəzərən az olduğundan, dalğalar hündür olmur.

Sunami - sualtı vulkan və zəlzələlər zamanı yaranan güclü dalğalardır. Bu zaman su qatı okean dibindən səthə qədər hərəkətə gəlir. Sahilə yaxınlaşan sunaminin dayaz hissədə hündürlüyü artır və sahili dağıdır. Okeanın ortasında hündürlüyü 1 m-ə çatdığı halda, sahilboyunda, dar boğazda 50 m-ə çatır. Buna görə də gəmilər sunamidən zərər çəkməsin deyə, onları sahildən okeanın ortasına gətirmək lazımdır. Sunaminin əsas yayıldığı yer Sakit okeanın yüksək seysmik qurşağıdır. Dağıdıcı sunamilər Yaponiya, Havay adaları və Kamçatkada daha çox olur. Sunamiyə qarşı sahildə dalğaqıran tikilir.

  • Qabarma və çəkilmə — Ay və Günəşin cazibəsi nəticəsində okean suyunun vaxt aşırı qurunu basması qabarma, sonra geri qayıtması çəkilmə adlanır. Sahildə qabarmanın hündürlüyü 10 m-a çatır. Maksimum hündürlük Kanadanın Fandi körfəzində 13,6 m baş verir. Qabarma daxili dənizlərdə hiss edilmir. Çay mənsəbində qabarma güclü olduqda, bəzən çaydakı su geri axmağa başlayır. Buna bor hadisəsi deyilir. Qabarmadan elektrik enerjisi almaqda balıqçılıq və gəmiçilikdə istifadə olunur. Məsələn: qabarmanın köməyi ilə açıq dənizdən Temza çayına daxil olan gəmilər dənizdən aralıda yerləşmiş Londona üzürlər. Qabarmadan düzgün istifadə etmək üçün cədvəl tərtib edilir.

Okeanda su cərəyanları

Okean cərəyanları — suyun üfüqi istiqamətdə böyük məsafədə yerdəyişməsidir. Cərəyanlar - daimi küləklər və hava kütlələrinin təsiri ilə yaranır. Yerin öz oxu ətrafında fırlanması nəticəsində cərəyanlar Şimal yarımkürəsində sağa, Cənub yarımkürəsində isə sola meyl edirlər. Dünya okeanında 60-dan çox cərəyan var. Onlar ən çox Atlantik (22) və Sakit (20) okeanlarındadır. Cərəyanlar aid olduqları su hövzələrinin konfiqurasiyasını göstərir. Temperaturuna görə cərəyanlar isti və soyuq olur. Isti cərəyanlar alçaq coğrafi enliklərdən yüksəyə doğru, soyuq cərəyanlar isə yüksək coğrafi enliklərdən alcağa doğru hərəkət edir. İsti və soyuq cərəyanların qovuşduğu ərazilərdə tez-tez dumanlı və çiskinli havalar müşahidə edilir.

İsti cərəyanlar

Suyunun temperaturu ətraf sulardan isti olan cərəyanlara deyilir. Ekvatorial zonadan isti cərəyanlar okeanların qərb kənarı ilə qütblərə doğru hərəkət edir. Isti okean cərəyanları quru üzərində qalxan hərəkətli isti hava kütlələrini gətirir ki, nəticədə sahil zonasına bol yağıntı gətirir. Isti okean cərəyanlarının təsiri ilə qışda okean suları donmur (məs: Murmansk limanı). Mozambik, Braziliya, Norveç, Yaponiya kimi dövlətlərin sahillərini isti okean cərəyanları yuyur. Sakit okeanda - Passat, Kurosio, Şərqi Avstraliya, Şimali Sakit okean cərəyanı; Atlantik okeanda - Qolfstrim, Norveç, Şimali Atlantika, Antil, Braziliya. Qvineya; Qviana; Hind okeanında - Musson, Iynə, Mozambik, Cənubi Passat kimi isti cərəyanlar mövcuddur.

Soyuq cərəyanlar

Suyunun temperaturu ətraf sulardan soyuq olan cərəyanlara deyilir. Qütb ərazilərindən soyuq sular okeanların şərq kənarı ilə ekvatora doğru aparılır. Soyuq okean cərəyanlarının təsiri altında sahildə enən hava kütlələri hakim olur. Nəticədə sahildə kəskin quraqlıq səhra yaranır. Sakit okeanda - Peru, Kaliforniya; Atlantik okeanında - Bengel, Folklend, Labrador, Kanar; Hind okeanında - Somali: Şimal Buzlu okeanında - Buzaltı, Transarktika kimi soyuq cərəyanlar var.

Somali cərəyanından başqa bütün soyuq cərəyanlar tropik enliklərdə materikin qərbindən, isti cərəyanlar isə materikin şərqindən axır. Xəritədə isti cərəyanlar qırmızı, soyuq cərəyanlar isə göy rənglə verilir. Ən böyük cərəyan Qərb küləkləri (uzunluğu 30 min km) cərəyanıdır. Bu cərəyan Yerin öz oxu ətrafında fırlanması və daimi küləklərin təsiri ilə Antarktida ətrafında dövr edərək, 3 okean suyunu qarışdırır. Ən nəhəng isti cərəyan Qolfstrim cərəyanı isə Atlantik okeanı sularını Şimal Buzlu okeanına aparır və Avropada Ural dağlarına qədər iqlimi yumşaldır.

Qərb küləkləri və Şimali Atlantika cərəyanları okeanlar arasında su mübadiləsində böyük rol oynayan cərəyanlardır.

Cərəyanların əhəmiyyəti

  1. İstini, soyuğu. duzluluğu yayır;
  2. İqlimə təsir edir;
  3. Elektrik enerjisi mənbəyidir;
  4. Gəmilərin hərəkəti üçün əhəmiyyətlidir:
  5. Butulka poçtudur.

Su kütlələri

Su kütlələri – temperaturuna, duzluluğuna, sıxlığına, oksigenin miqdarına görə bir-birindən fərqlənən sulara deyilir. Üfüqi istiqamətdə 4 su kütləsi var;

  1. Ekvatorial - isti, «şirin»;
  2. Tropik – isti, «şor»:
  3. Mülayim – mülayim, «şirin»:
  4. Qütb – soyuq,«şirin».

Su kütlələri atmosferə istilik və rütubət verir, havadan karbon qazını alır və oksigeni verir. Su kütlələri qarışaraq öz xassələrini dəyişir.

Su kütlələrinin 2 yarımtipi var: sahilboyu və okeandaxili. Dərinliyinə görə su kütlələri:

  1. Səth;
  2. Keçid;
  3. Dərinlik;
  4. Dibyanı.

İstinadlar

  1. ↑ "Küləyin təsirilə okean suyunun hərəkəti okean cərəyanlarını yaradır. Ayın və Günəşin cazibə qüvvəsi ilə qabarma və çəkilmə dalğaları əmələ gəlir. Sualtı vulkan və zəlzələ zamanı okeanlarda sunami dalğaları əmələ gəlir. Tropik enliklərdə materiklərin şərq sahillərindən isti cərəyanlar, qərb sahillərindən soyuq cərəyanlar keçir. Mülayim enliklərdə şərqdən soyuq, qərbdən isti cərəyanlar axır" (azərb.). e-derslik.edu.az. İstifadə tarixi: 2021-03-13.
  2. National Ocean Service (March 25, 2008). "Surface Ocean Currents". noaa.gov. National Oceanic and Atmospheric Administration. July 6, 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-06-13.
  3. NOAA, NOAA. "What is a current?". Ocean Service Noaa. National Ocean Service. İstifadə tarixi: 13 December 2020.
  4. Rahmstorf, S (2003). "The concept of the thermohaline circulation" (PDF). Nature. 421 (6924): 699. Bibcode:2003Natur.421..699R. doi:10.1038/421699a. PMID 12610602. (#parameter_ignored)
  5. Lappo, SS (1984). "On reason of the northward heat advection across the Equator in the South Pacific and Atlantic ocean". Study of Ocean and Atmosphere Interaction Processes. Moscow Department of Gidrometeoizdat (in Mandarin): 125–9.
  6. Primeau, F (2005). "Characterizing transport between the surface mixed layer and the ocean interior with a forward and adjoint global ocean transport model" (PDF). Journal of Physical Oceanography. 35 (4): 545–64. Bibcode:2005JPO....35..545P. doi:10.1175/JPO2699.1.

Ədəbiyyat

  • Евгенов Н. И. (1957). Морские течения (Изд. 2-е 3000 nüs.). Л.: Гидрометеоиздат.
  • Hansen, B.; Østerhus, S; Quadfasel, D; Turrell, W (2004). "Already the day after tomorrow?". Science. 305 (5686): 953–954. doi:10.1126/science.1100085. PMID 15310882. (#parameter_ignored)
  • Kerr, Richard A. (2004). "A slowing cog in the North Atlantic ocean's climate machine". Science. 304 (5669): 371–372. doi:10.1126/science.304.5669.371a. PMID 15087513. (#parameter_ignored)
  • Munday, Phillip L.; Jones, Geoffrey P.; Pratchett, Morgan S.; Williams, Ashley J. (2008). "Climate change and the future for coral reef fishes". Fish and Fisheries. 9 (3): 261–285. doi:10.1111/j.1467-2979.2008.00281.x.
  • Rahmstorf, S. (2003). "Thermohaline circulation: The current climate". Nature. 421 (6924): 699. Bibcode:2003Natur.421..699R. doi:10.1038/421699a. PMID 12610602. (#parameter_ignored)
  • Roemmich, D. (2007). "Physical oceanography: Super spin in the southern seas". Nature. 449 (7158): 34–35. Bibcode:2007Natur.449...34R. doi:10.1038/449034a. PMID 17805284. (#parameter_ignored)

Avqust 08, 2021
okean, suyunun, hərəkəti, suyun, hərəkətinə, səbəb, külək, hava, kütlələri, günəşin, cazibə, qüvvəsi, sualtı, vulkan, zəlzələlərdir, suyun, hərəkəti, dərinliyə, qədər, baş, verir, daha, dərində, hərəkətsiz, olduğundan, okean, dibinin, relyefi, dəyişmir, mündər. Okean suyunun hereketi suyun hereketine sebeb kulek hava kutleleri Ay ve Gunesin cazibe quvvesi sualti vulkan ve zelzelelerdir Suyun hereketi 200 m derinliye qeder bas verir Daha derinde su hereketsiz oldugundan okean dibinin relyefi deyismir 1 Mundericat 1 Formalari 2 Okeanda su cereyanlari 2 1 Isti cereyanlar 2 2 Soyuq cereyanlar 3 Cereyanlarin ehemiyyeti 4 Su kutleleri 5 Istinadlar 6 EdebiyyatFormalari RedakteSuyun hereketinin 3 formasi var Dalgani yaradan baslica sebeb kulekdir Dalganin en hundur noqtesi yal en alcaq noqtesi daban adlanir 2 qonsu yal arasindaki mesafe dalganin uzunlugu yal ile daban arasindaki mesafe ise dalganin hundurluyu adlanir Dalganin hundurluyu kuleyin suretinden uzunlugu ise hovzenin derinliyinden asilidir Suretine gore dalgalar 1 Selaket 0 m san Zeif ve ya kapillyar 1 m san Qravitasiya 2 6 m san Kopuklu 7 8 m san Kopuklu dalgalanin yaranmasinda duzlulugun rolu boyukdur Dalgalar temperatur ve duzlulugu yayir donmani gecikdirir Dalgalanin dagidici fealiyyetine abraziya deyilir Bu isin neticesinde sahil formalasir Cunki sahilde dalga daha guclu olur 30 38 ton agirliginda zerbe vuraraq sahili dagidir Muxtelif formali sahiller sxer fyord dalmasiya lepedoyen ve s yaranir Sahilde dalganin sureti azalir hundurluyu ise artir Dalgalar asib sahile tokulerek lepedoyen yaradir Denizin derinliyi okeana nezeren az oldugundan dalgalar hundur olmur Sunami sualti vulkan ve zelzeleler zamani yaranan guclu dalgalardir Bu zaman su qati okean dibinden sethe qeder herekete gelir Sahile yaxinlasan sunaminin dayaz hissede hundurluyu artir ve sahili dagidir Okeanin ortasinda hundurluyu 1 m e catdigi halda sahilboyunda dar bogazda 50 m e catir Buna gore de gemiler sunamiden zerer cekmesin deye onlari sahilden okeanin ortasina getirmek lazimdir Sunaminin esas yayildigi yer Sakit okeanin yuksek seysmik qursagidir Dagidici sunamiler Yaponiya Havay adalari ve Kamcatkada daha cox olur Sunamiye qarsi sahilde dalgaqiran tikilir Qabarma ve cekilme Ay ve Gunesin cazibesi neticesinde okean suyunun vaxt asiri qurunu basmasi qabarma sonra geri qayitmasi cekilme adlanir Sahilde qabarmanin hundurluyu 10 m a catir 2 Maksimum hundurluk Kanadanin Fandi korfezinde 13 6 m bas verir Qabarma daxili denizlerde hiss edilmir Cay mensebinde qabarma guclu olduqda bezen caydaki su geri axmaga baslayir Buna bor hadisesi deyilir Qabarmadan elektrik enerjisi almaqda baliqciliq ve gemicilikde istifade olunur Meselen qabarmanin komeyi ile aciq denizden Temza cayina daxil olan gemiler denizden aralida yerlesmis Londona uzurler Qabarmadan duzgun istifade etmek ucun cedvel tertib edilir 3 Okeanda su cereyanlari RedakteOkean cereyanlari suyun ufuqi istiqametde boyuk mesafede yerdeyismesidir Cereyanlar daimi kulekler ve hava kutlelerinin tesiri ile yaranir Yerin oz oxu etrafinda firlanmasi neticesinde cereyanlar Simal yarimkuresinde saga Cenub yarimkuresinde ise sola meyl edirler Dunya okeaninda 60 dan cox cereyan var Onlar en cox Atlantik 22 ve Sakit 20 okeanlarindadir Cereyanlar aid olduqlari su hovzelerinin konfiqurasiyasini gosterir Temperaturuna gore cereyanlar isti ve soyuq olur Isti cereyanlar alcaq cografi enliklerden yukseye dogru soyuq cereyanlar ise yuksek cografi enliklerden alcaga dogru hereket edir Isti ve soyuq cereyanlarin qovusdugu erazilerde tez tez dumanli ve ciskinli havalar musahide edilir 4 5 Isti cereyanlar Redakte Suyunun temperaturu etraf sulardan isti olan cereyanlara deyilir Ekvatorial zonadan isti cereyanlar okeanlarin qerb kenari ile qutblere dogru hereket edir Isti okean cereyanlari quru uzerinde qalxan hereketli isti hava kutlelerini getirir ki neticede sahil zonasina bol yaginti getirir Isti okean cereyanlarinin tesiri ile qisda okean sulari donmur mes Murmansk limani 6 Mozambik Braziliya Norvec Yaponiya kimi dovletlerin sahillerini isti okean cereyanlari yuyur Sakit okeanda Passat Kurosio Serqi Avstraliya Simali Sakit okean cereyani Atlantik okeanda Qolfstrim Norvec Simali Atlantika Antil Braziliya Qvineya Qviana Hind okeaninda Musson Iyne Mozambik Cenubi Passat kimi isti cereyanlar movcuddur Soyuq cereyanlar Redakte Suyunun temperaturu etraf sulardan soyuq olan cereyanlara deyilir Qutb erazilerinden soyuq sular okeanlarin serq kenari ile ekvatora dogru aparilir Soyuq okean cereyanlarinin tesiri altinda sahilde enen hava kutleleri hakim olur Neticede sahilde keskin quraqliq sehra yaranir Sakit okeanda Peru Kaliforniya Atlantik okeaninda Bengel Folklend Labrador Kanar Hind okeaninda Somali Simal Buzlu okeaninda Buzalti Transarktika kimi soyuq cereyanlar var Somali cereyanindan basqa butun soyuq cereyanlar tropik enliklerde materikin qerbinden isti cereyanlar ise materikin serqinden axir Xeritede isti cereyanlar qirmizi soyuq cereyanlar ise goy rengle verilir En boyuk cereyan Qerb kulekleri uzunlugu 30 min km cereyanidir Bu cereyan Yerin oz oxu etrafinda firlanmasi ve daimi kuleklerin tesiri ile Antarktida etrafinda dovr ederek 3 okean suyunu qarisdirir En neheng isti cereyan Qolfstrim cereyani ise Atlantik okeani sularini Simal Buzlu okeanina aparir ve Avropada Ural daglarina qeder iqlimi yumsaldir Qerb kulekleri ve Simali Atlantika cereyanlari okeanlar arasinda su mubadilesinde boyuk rol oynayan cereyanlardir Cereyanlarin ehemiyyeti RedakteIstini soyugu duzlulugu yayir Iqlime tesir edir Elektrik enerjisi menbeyidir Gemilerin hereketi ucun ehemiyyetlidir Butulka poctudur Su kutleleri RedakteSu kutleleri temperaturuna duzluluguna sixligina oksigenin miqdarina gore bir birinden ferqlenen sulara deyilir Ufuqi istiqametde 4 su kutlesi var Ekvatorial isti sirin Tropik isti sor Mulayim mulayim sirin Qutb soyuq sirin Su kutleleri atmosfere istilik ve rutubet verir havadan karbon qazini alir ve oksigeni verir Su kutleleri qarisaraq oz xasselerini deyisir Su kutlelerinin 2 yarimtipi var sahilboyu ve okeandaxili Derinliyine gore su kutleleri Seth Kecid Derinlik Dibyani Istinadlar Redakte 1 2 Kuleyin tesirile okean suyunun hereketi okean cereyanlarini yaradir Ayin ve Gunesin cazibe quvvesi ile qabarma ve cekilme dalgalari emele gelir Sualti vulkan ve zelzele zamani okeanlarda sunami dalgalari emele gelir Tropik enliklerde materiklerin serq sahillerinden isti cereyanlar qerb sahillerinden soyuq cereyanlar kecir Mulayim enliklerde serqden soyuq qerbden isti cereyanlar axir azerb e derslik edu az Istifade tarixi 2021 03 13 National Ocean Service March 25 2008 Surface Ocean Currents noaa gov National Oceanic and Atmospheric Administration July 6 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 06 13 NOAA NOAA What is a current Ocean Service Noaa National Ocean Service Istifade tarixi 13 December 2020 Rahmstorf S 2003 The concept of the thermohaline circulation PDF Nature 421 6924 699 Bibcode 2003Natur 421 699R doi 10 1038 421699a PMID 12610602 parameter ignored Lappo SS 1984 On reason of the northward heat advection across the Equator in the South Pacific and Atlantic ocean Study of Ocean and Atmosphere Interaction Processes Moscow Department of Gidrometeoizdat in Mandarin 125 9 Primeau F 2005 Characterizing transport between the surface mixed layer and the ocean interior with a forward and adjoint global ocean transport model PDF Journal of Physical Oceanography 35 4 545 64 Bibcode 2005JPO 35 545P doi 10 1175 JPO2699 1 Edebiyyat RedakteEvgenov N I 1957 Morskie techeniya Izd 2 e 3000 nus L Gidrometeoizdat Hansen B Osterhus S Quadfasel D Turrell W 2004 Already the day after tomorrow Science 305 5686 953 954 doi 10 1126 science 1100085 PMID 15310882 parameter ignored Kerr Richard A 2004 A slowing cog in the North Atlantic ocean s climate machine Science 304 5669 371 372 doi 10 1126 science 304 5669 371a PMID 15087513 parameter ignored Munday Phillip L Jones Geoffrey P Pratchett Morgan S Williams Ashley J 2008 Climate change and the future for coral reef fishes Fish and Fisheries 9 3 261 285 doi 10 1111 j 1467 2979 2008 00281 x Rahmstorf S 2003 Thermohaline circulation The current climate Nature 421 6924 699 Bibcode 2003Natur 421 699R doi 10 1038 421699a PMID 12610602 parameter ignored Roemmich D 2007 Physical oceanography Super spin in the southern seas Nature 449 7158 34 35 Bibcode 2007Natur 449 34R doi 10 1038 449034a PMID 17805284 parameter ignored Menbe https az wikipedia org w index php title Okean suyunun hereketi amp oldid 5840366, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.