fbpx
Wikipedia

Nisbi kəmiyyətlər

Avqust 12, 2021

Nisbi kəmiyyət sosial-iqtisadi hadisələrə xas olan kəmiyyət nisbətlərini göstərir.İki mütləq kəmiyyətin müqayisəsi nəticəsində alınan göstəriciyə nisbi kəmiyyət deyilir.

Nisbi kəmiyyətlərin ifadə formaları

Əmsal

Nisbi

Faiz

Müasir dövrdə nisbi kəmiyyətlərin ən geniş yayılmış ifadə formalarından biri də faizdir.Müqayisə edilən ədədi müqayisə üçün əsas götürülmüş kəmiyyətə bölüb , 100-ə vurduqda nisbi kəmiyyət faizlə ifadə edilmiş olur.

Promille və prodesimille.

Nisbi kəmiyyətlər əhali və səhiyyə statistikasında çox tez-tez promille (ədədin mində biri) və prodesimille ilə (ədədin on mində biri) ifadə olunurlar.Promilledə müqayisə üçün əsas götürülən kəmiyyət 1000-ə, prodesimilledə isə 10000-ə bərabər götürülür.“Promille” latınca hər 1000-ə düşən, “prodesimille” isə hər 10000-ə düşən mənasında istifadə edilir.Promilledən əhali statistikasında , prodesimilledən isə səhiyyə(tibb) statistikasında geniş istifadə edilir.

Nisbi kəmiyyətin növləri

Plan tapşırığı (müqavilə öhdəliyi)

 
Plan tapşırığı nisbi kəmiyyəti

Plan tapşırığı nisbi kəmiyyəti hesabat dövrünə nisbətən plan dövrü üçün nəzərdə tutulan göstəricilərin necə dəyişilməsini xarakterizə etmək üçün istifadə edilir. Plan tapşırığı nisbi kəmiyyəti, adətən, faizlə ifadə olunur və onu hesablamaq üçün hesabat dövründə nəzərdə tutulan plan tapşırığı göstəricisini 100-ə vurub müqayisə üçün əsas götürülmüş dövrün faktiki göstəricisinə bölmək lazımdır.


Məsələn, Azərbaycan Respublikasının bir bölgəsində 2014-cü ildə 180 ton taxıl istehsal edilmişdir. Həmin bölgədə 2015-ci ildə taxıl istehsalını 240 tona çatdırmaq nəzərdə tutulmuşdur. Buradan plan tapşırığı nisbi kəmiyyəti(240/180)*100=133% təşkil edər. Deməli,2015-ci ildə taxıl istehsalını 33% artırmaq nəzərdə tutulur.

Plan tapşırığının (müqavilə öhdəliyinin) yerinə yetirilməsi

 
Plan tapşırığının yerinə yetirilməsi nisbi kəmiyyəti

Plan tapşırığının yerinə yetirilməsi nisbi kəmiyyəti, bir qayda olaraq, faiz şəklində hesablanılır. Plan tapşırığının yerinə yetirilməsi nisbi kəmiyyətini hesablamaq üçün hesabat dövründə əldə edilmiş həqiqi nəticəni 100-ə vurub plan tapşırığına və ya planda nəzərdə tutulmuş göstəriciyə bölmək lazımdır. Bu zaman həm plan tapşırığı, həm də hesabat göstəricisi eyni obyekti və eyni dövrü əhatə etməlidir, həmçinin eyni ölçü vahidi ilə ifadə olunmalıdır.

Plan tapşırığının yerinə yetirilməsi nisbi kəmiyyəti nəzərdə tutulmuş plan ilə hesabat dövründə əldə edilmiş nəticəni müqayisə etmək üçündür.Məsələn cədvəlde verilmiş göstəricilərlə bunu hesablayaq.Planda 2013 – cüil üçün 250 ton istehsal nəzərdə tutlub lakin hesabat dövründə 300 ton istehsal olub. Deməli plan tapşırığının yerinə yetirilməsi nisbi kəmiyyəti (300/250)*100=120% təşkil edir.

Dinamika

 
Dinamika nisbi kəmiyyəti

Nisbi kəmiyyətlərin çox mühüm növlərindən biri dinamika nisbi kəmiyyətidir. Eyni keyfiyyətli sosial-iqtisadi hadisələrin səviyyələrinin zaman etibarı ilə dəyişilməsini xarakterizə edən nisbi göstəricilərə dinamika nisbi kəmiyyəti deyilir. Müxtəlif dövrlərə aid olan eyni keyfiyyətli hadisələrin müqayisəsi nəticəsində dinamika nisbi kəmiyyəti alınır. Dinamika nisbi kəmiyyəti hadisənin cari (hesabat) səviyyəsinin müqayisə üçün əsas götürülmüş dövrə nisbətən necə dəyişildiyini göstərir. Dinamika nisbi kəmiyyəti əmsal (dəfə) və faiz şəklində ifadə oluna bilər. Bu göstərici həm özündən qabaqkı, həm də uzun dövr üçün hesablanır. Uzun dövr üçün dinamika nisbi kəmiyyəti silsiləvi (özündən qabaqkı dövrə nisbətən) və əsas qaydada hesablana bilər. Uzun dövr üçün əsas qaydada hesablanılan dinamika nisbi kəmiyyətində müqayisə üçün götürüləcək əsas kəmiyyətin düzgün seçilməsinin xüsusi əhəmiyyəti vardır.

Quruluş

 
Qurluş nisbi kəmiyyəti

Quruluş nisbi kəmiyyəti məcmuyun tərkibini xarakterize edir.Onu hesablamaq üçün məcmuyun ayrı-ayrı hissələrinin kəmiyyətlərini yekun kəmiyyətə bölmək lazımdır.Öyrənilən məcmuyun quruluş nisbi kəmiyyətlərinin cəmi əmsalla hesabladıqda vahidə , faizlə hesabladıqda isə 100-ə bərabər olmalıdır.Burada Yükuna görə faizlə göstərilən hissədəki ədədlər quruluş nisbi kəmiyyətini ifadə edirlər. Və göründüyü kimi cəmləri 100 - ə bərabrdir.

Məsələn ( 2090534 /3566914 ) * 100 = 58,6 %

İntensivlik

 
İntensivlik nisbi kəmiyyəti

Hadisənin yayılma dərəcəsini xarakterizə edən göstərici intensivlik nisbi kəmiyyət adlanır. İntensivlik nisbi kəmiyyəti iki müxtəlif adlı mütləq kəmiyyətlərin müqayisəsi nəticəsində alınır. İntensivlik nisbi kəmiyyətə misal əhalinin hər 1000 nəfərinə düşən doğum, ölüm, təbii artım əmsallarını, əhalinin sıxlığı göstəricisini (hər km²-ə düşən əhalinin sayını), işə qəbul və işdən çıxma əmsallarını və s. göstərmək olar.

İntensivlik nisbi kəmiyyəti əmsal, faiz, promille, prodesimille ilə ifadə oluna bilər. Məsələn, promille ilə ifadə olunan doğum əmsalını hesablamaq üçün il ərzində doğulanların sayını 1000-ə vurub əhalinin orta illik sayına bölmək lazımdır. Bu qayda ilə ölüm və təbii artım əmsalları da hesablanır.

Cədvəldə verilmiş göstəricilər intensivlik nisbi kəmiyyətləri olub, əhalinin hər 1000 nəfərinə düşən doğum, ölüm və təbii artım göstəricilərini dinamikada xarakterizə edir.

Koordinasiya

 
Koordinasiya nisbi kəmiyyəti

Koordinasiya nisbi kəmiyyəti statistika məcmuyunda ayrı-ayrı hissələrin müqayisə üçün əsas götürülmüş hissəyə nisbətini xarakterize edir.Bu göstəricilər quruluş nisbi kəmiyyətinə oxşasada eyni deyil.Bu kəmiyyəti hesablamaq üçün tamın hissələrindən biri müqayisənin əsası kimi qəbul edilir və digər hissələr onunla müqayisə edilir.

Məsələn : Azərbaycan Respublikasında hər 1000 kişiyə düşən qadınların sayı 2000-ci ildə 1045,8, 2003-cü ildə isə 1038,9 olmuşdur. Ayrı-ayrı yaş qruplarında bu göstərici ciddi fərqlənirlər. Belə ki, 20-24 yaş qrupunda 2003-cü ildə bu göstərici 1002,2 olmuşdursa, 30-34 yaş qrupunda 1118,1, 70 və daha yuxarı yaşda 1234,9 olmuşdur.

Məsələn: 2014 – cü il üzrə 30/15=2 hər qadına düşən kişi sayını göstərən koordinasiya nisbi kəmiyyəti 2015 – ci il üzrə 45/10=4,5 hər qadına düşən kişi sayını göstərən koordinasiya nisbi kəmiyyəti.

Müqayisə

 
2012 ci il ÜDM həcminə görə sıralama

Nisbi kəmiyyətlərin çox geniş yayılmış və tarixən ən qədim növlərindən biri müqayisə nisbi kəmiyyətidir. Müxtəlif obyektlərə aid olan eyni növ göstəricilərin müqayisəsi nəticəsində alınan göstəriciyə müqayisə nisbi kəmiyyəti deyilir. Müqayisə nisbi kəmiyyətinin düzgün hesablanmasında əsas məsələ müqayisə edilən göstəricilərin eyni dövrə aid olmasıdır və göstəricilərin eyni metodla hesablanmasıdır. Müqayisə nisbi kəmiyyətləri, bir qayda olaraq, əmsal (dəfə) və faiz şəklində ifadə olunurlar.

Cədvəldə 2012-ci il üzrə ölkələrin ÜDM həcmi verilmişdir.Bu göstəricilər eyni dövrə aiddir.Burada bir göstəricini baza göstərib və ya cəmlərini 100% göstərib bir-birləri ilə müqayisə edə bilərik .

İstinadlar

<https://www.facebook.com/variasiya/

S.M.Hacıyev. Statistikanın ümumi nəzəriyyəsi. Dərslik. Bakı. 2005

Həmçinin bax

Statistika

Mütləq kəmiyyətlər

Statistika Dispersiya

Xarici keçidlər

Avqust 12, 2021
nisbi, kəmiyyətlər, nisbi, kəmiyyət, sosial, iqtisadi, hadisələrə, olan, kəmiyyət, nisbətlərini, göstərir, mütləq, kəmiyyətin, müqayisəsi, nəticəsində, alınan, göstəriciyə, nisbi, kəmiyyət, deyilir, mündəricat, ifadə, formaları, əmsal, faiz, promille, prodesim. Nisbi kemiyyet sosial iqtisadi hadiselere xas olan kemiyyet nisbetlerini gosterir Iki mutleq kemiyyetin muqayisesi neticesinde alinan gostericiye nisbi kemiyyet deyilir Mundericat 1 Nisbi kemiyyetlerin ifade formalari 1 1 Emsal 1 2 Faiz 1 3 Promille ve prodesimille 2 Nisbi kemiyyetin novleri 2 1 Plan tapsirigi muqavile ohdeliyi 2 2 Plan tapsiriginin muqavile ohdeliyinin yerine yetirilmesi 2 3 Dinamika 2 4 Qurulus 2 5 Intensivlik 2 6 Koordinasiya 2 7 Muqayise 3 Istinadlar 4 Hemcinin bax 5 Xarici kecidlerNisbi kemiyyetlerin ifade formalari RedakteEmsal Redakte Nisbi Faiz Redakte Muasir dovrde nisbi kemiyyetlerin en genis yayilmis ifade formalarindan biri de faizdir Muqayise edilen ededi muqayise ucun esas goturulmus kemiyyete bolub 100 e vurduqda nisbi kemiyyet faizle ifade edilmis olur Promille ve prodesimille Redakte Nisbi kemiyyetler ehali ve sehiyye statistikasinda cox tez tez promille ededin minde biri ve prodesimille ile ededin on minde biri ifade olunurlar Promillede muqayise ucun esas goturulen kemiyyet 1000 e prodesimillede ise 10000 e beraber goturulur Promille latinca her 1000 e dusen prodesimille ise her 10000 e dusen menasinda istifade edilir Promilleden ehali statistikasinda prodesimilleden ise sehiyye tibb statistikasinda genis istifade edilir Nisbi kemiyyetin novleri RedaktePlan tapsirigi muqavile ohdeliyi Redakte Plan tapsirigi nisbi kemiyyeti Plan tapsirigi nisbi kemiyyeti hesabat dovrune nisbeten plan dovru ucun nezerde tutulan gostericilerin nece deyisilmesini xarakterize etmek ucun istifade edilir Plan tapsirigi nisbi kemiyyeti adeten faizle ifade olunur ve onu hesablamaq ucun hesabat dovrunde nezerde tutulan plan tapsirigi gostericisini 100 e vurub muqayise ucun esas goturulmus dovrun faktiki gostericisine bolmek lazimdir Meselen Azerbaycan Respublikasinin bir bolgesinde 2014 cu ilde 180 ton taxil istehsal edilmisdir Hemin bolgede 2015 ci ilde taxil istehsalini 240 tona catdirmaq nezerde tutulmusdur Buradan plan tapsirigi nisbi kemiyyeti 240 180 100 133 teskil eder Demeli 2015 ci ilde taxil istehsalini 33 artirmaq nezerde tutulur Plan tapsiriginin muqavile ohdeliyinin yerine yetirilmesi Redakte Plan tapsiriginin yerine yetirilmesi nisbi kemiyyeti Plan tapsiriginin yerine yetirilmesi nisbi kemiyyeti bir qayda olaraq faiz seklinde hesablanilir Plan tapsiriginin yerine yetirilmesi nisbi kemiyyetini hesablamaq ucun hesabat dovrunde elde edilmis heqiqi neticeni 100 e vurub plan tapsirigina ve ya planda nezerde tutulmus gostericiye bolmek lazimdir Bu zaman hem plan tapsirigi hem de hesabat gostericisi eyni obyekti ve eyni dovru ehate etmelidir hemcinin eyni olcu vahidi ile ifade olunmalidir Plan tapsiriginin yerine yetirilmesi nisbi kemiyyeti nezerde tutulmus plan ile hesabat dovrunde elde edilmis neticeni muqayise etmek ucundur Meselen cedvelde verilmis gostericilerle bunu hesablayaq Planda 2013 cuil ucun 250 ton istehsal nezerde tutlub lakin hesabat dovrunde 300 ton istehsal olub Demeli plan tapsiriginin yerine yetirilmesi nisbi kemiyyeti 300 250 100 120 teskil edir Dinamika Redakte Dinamika nisbi kemiyyeti Nisbi kemiyyetlerin cox muhum novlerinden biri dinamika nisbi kemiyyetidir Eyni keyfiyyetli sosial iqtisadi hadiselerin seviyyelerinin zaman etibari ile deyisilmesini xarakterize eden nisbi gostericilere dinamika nisbi kemiyyeti deyilir Muxtelif dovrlere aid olan eyni keyfiyyetli hadiselerin muqayisesi neticesinde dinamika nisbi kemiyyeti alinir Dinamika nisbi kemiyyeti hadisenin cari hesabat seviyyesinin muqayise ucun esas goturulmus dovre nisbeten nece deyisildiyini gosterir Dinamika nisbi kemiyyeti emsal defe ve faiz seklinde ifade oluna biler Bu gosterici hem ozunden qabaqki hem de uzun dovr ucun hesablanir Uzun dovr ucun dinamika nisbi kemiyyeti silsilevi ozunden qabaqki dovre nisbeten ve esas qaydada hesablana biler Uzun dovr ucun esas qaydada hesablanilan dinamika nisbi kemiyyetinde muqayise ucun goturulecek esas kemiyyetin duzgun secilmesinin xususi ehemiyyeti vardir Qurulus Redakte Qurlus nisbi kemiyyeti Qurulus nisbi kemiyyeti mecmuyun terkibini xarakterize edir Onu hesablamaq ucun mecmuyun ayri ayri hisselerinin kemiyyetlerini yekun kemiyyete bolmek lazimdir Oyrenilen mecmuyun qurulus nisbi kemiyyetlerinin cemi emsalla hesabladiqda vahide faizle hesabladiqda ise 100 e beraber olmalidir Burada Yukuna gore faizle gosterilen hissedeki ededler qurulus nisbi kemiyyetini ifade edirler Ve gorunduyu kimi cemleri 100 e berabrdir Meselen 2090534 3566914 100 58 6 Intensivlik Redakte Intensivlik nisbi kemiyyeti Hadisenin yayilma derecesini xarakterize eden gosterici intensivlik nisbi kemiyyet adlanir Intensivlik nisbi kemiyyeti iki muxtelif adli mutleq kemiyyetlerin muqayisesi neticesinde alinir Intensivlik nisbi kemiyyete misal ehalinin her 1000 neferine dusen dogum olum tebii artim emsallarini ehalinin sixligi gostericisini her km e dusen ehalinin sayini ise qebul ve isden cixma emsallarini ve s gostermek olar Intensivlik nisbi kemiyyeti emsal faiz promille prodesimille ile ifade oluna biler Meselen promille ile ifade olunan dogum emsalini hesablamaq ucun il erzinde dogulanlarin sayini 1000 e vurub ehalinin orta illik sayina bolmek lazimdir Bu qayda ile olum ve tebii artim emsallari da hesablanir Cedvelde verilmis gostericiler intensivlik nisbi kemiyyetleri olub ehalinin her 1000 neferine dusen dogum olum ve tebii artim gostericilerini dinamikada xarakterize edir Koordinasiya Redakte Koordinasiya nisbi kemiyyeti Koordinasiya nisbi kemiyyeti statistika mecmuyunda ayri ayri hisselerin muqayise ucun esas goturulmus hisseye nisbetini xarakterize edir Bu gostericiler qurulus nisbi kemiyyetine oxsasada eyni deyil Bu kemiyyeti hesablamaq ucun tamin hisselerinden biri muqayisenin esasi kimi qebul edilir ve diger hisseler onunla muqayise edilir Meselen Azerbaycan Respublikasinda her 1000 kisiye dusen qadinlarin sayi 2000 ci ilde 1045 8 2003 cu ilde ise 1038 9 olmusdur Ayri ayri yas qruplarinda bu gosterici ciddi ferqlenirler Bele ki 20 24 yas qrupunda 2003 cu ilde bu gosterici 1002 2 olmusdursa 30 34 yas qrupunda 1118 1 70 ve daha yuxari yasda 1234 9 olmusdur Meselen 2014 cu il uzre 30 15 2 her qadina dusen kisi sayini gosteren koordinasiya nisbi kemiyyeti 2015 ci il uzre 45 10 4 5 her qadina dusen kisi sayini gosteren koordinasiya nisbi kemiyyeti Muqayise Redakte 2012 ci il UDM hecmine gore siralama Nisbi kemiyyetlerin cox genis yayilmis ve tarixen en qedim novlerinden biri muqayise nisbi kemiyyetidir Muxtelif obyektlere aid olan eyni nov gostericilerin muqayisesi neticesinde alinan gostericiye muqayise nisbi kemiyyeti deyilir Muqayise nisbi kemiyyetinin duzgun hesablanmasinda esas mesele muqayise edilen gostericilerin eyni dovre aid olmasidir ve gostericilerin eyni metodla hesablanmasidir Muqayise nisbi kemiyyetleri bir qayda olaraq emsal defe ve faiz seklinde ifade olunurlar Cedvelde 2012 ci il uzre olkelerin UDM hecmi verilmisdir Bu gostericiler eyni dovre aiddir Burada bir gostericini baza gosterib ve ya cemlerini 100 gosterib bir birleri ile muqayise ede bilerik Istinadlar Redakte lt https www facebook com variasiya S M Haciyev Statistikanin umumi nezeriyyesi Derslik Baki 2005Hemcinin bax RedakteStatistikaMutleq kemiyyetlerStatistika DispersiyaXarici kecidler RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Nisbi kemiyyetler amp oldid 5691903, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.