Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Navaxo milləti — ABŞ-da Navaxo xalqının yerləşdiyi bir Hindistan rezervasiyası. Bu ərazi Arizona ştatının şimal-şərqini, Nyu Meksiko ştatının şimal-qərbini və Yuta ştatının cənub-şərqini əhatə edir. Navaxo hökumətinin qərargahı Arizona ştatının pəncərə qayası mənasına gələn Uindou Rok şəhərində yerləşir. Təxminən 17,544,500 akr (71,000 km²; 27,413 kvadrat mil) sahəsi ilə Navaxo milləti, ABŞ-da ən böyük Hindistan rezervasiyasıdır və sahəsi on ABŞ ştatından daha böyükdür. 2010-cu ildə rezervasiyada 332,129 Navaxo qəbilə üzvündən 173,667-si yaşayırdı. Geridə qalan 158,462 qəbilə üzvü isə şəhər yerlərində (26%), sərhəd qəsəbələrində (10%) və ABŞ-ın digər yerlərində (17%) yaşayırdı. 2020-ci ildə qəbilə üzvlərinin sayı 399,494-ə çataraq, qeydiyyata alınmış ən böyük qəbilə qrupu kimi Çeroki millətini geridə qoydu.
| Navaxo milləti | |||
|---|---|---|---|
| Naabeehó Bináhásdzo | |||
 | |||
| |||
| HGYO | |||
| Ölkə | |||
| Tarixi və coğrafiyası | |||
| Əsası qoyulub | 1 iyun 1868 | ||
| Sahəsi |
| ||
| Əhalisi | |||
| Əhalisi |
| ||
| Digər | |||
| navajo-nsn.gov | |||
  Navaxo milləti | |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Terminologiya
15 aprel 1969-cu ildə qəbilə rəsmi adını "Navaxo milləti" olaraq dəyişdirdi və bu ad onların möhüründə əks olunur. Navaxo dilində "Dine" "xalq" deməkdir və bu termin bir çox dillərdə kimi istifadə olunur. Navaxo əhalisi arasında hər iki termin işlədilir. 2017-ci ildə Navaxo Millət Şurası adı "Dine Milləti" olaraq dəyişdirmək barədə qanun layihəsini Navaxo və qeyri-Navaxo vətəndaşları arasında çaşqınlıq və narahatlıq yarada biləcəyi düşüncəsiylə rədd etdi.
Tarixi
Navaxo xalqının idarəetmə ənənəsi onların qəbilələrinə və şifahi tarixlərinə əsaslanır. Navaxo qəbilə sistemi onların cəmiyyətinin ayrılmaz hissəsidir. Bu sistem, Navaxo xalqının "gözəllik içində yürümək" adlandırdığı incə mədəniyyət qaydalarına qədər uzanan davranış qaydalarına malikdir.
Rezervasiya və genişləndirmə
19-cu əsrin ortalarında, 1860-cı illərdə, ABŞ ordusunun hökumət tərəfindən təsdiqlənmiş və yandırılmış torpaq siyasəti ilə bağlı aparılan bir sıra hərbi kampaniyalar nəticəsində əksər Navaxo xalqı evlərini tərk etməyə məcbur edildi. Ordu onların evlərini və əkin sahələrini yandırdı, mal-qaranı oğurladı və ya öldürdü ki, Navaxo xalqını zəiflədib aclıqla təslim olmağa məcbur etsin. 1864-cü ildə 8.000 nəfərdən ibarət əsas Navaxo qrupu 300 mil (500 km) məsafəni qət edərək "Uzun Yürüş" adlanan səfər zamanı Boske Redondoda həbsə məhkum edildi. 1868-ci il müqaviləsi "Navaxo Hindistan qoruğunu" təsis etdi və Navaxo xalqı Boske Redondodan bu əraziyə köçdü. Sərhədlər şimalda 37-ci paralel, cənubda Fort Defayansdan keçən xətt, şərqdə Fort Lyondan keçən xətt və qərbdə 109°30′ uzunluq dərəcəsi ilə müəyyən edildi. Ərazinin ilk genişləndirilməsi 28 oktyabr 1878-ci ildə Prezident Ruterford Heyz tərəfindən imzalanmış və qoruğun sərhədlərini 20 mil (32 km) qərbə doğru genişləndirmiş icra əmri ilə baş verdi. Daha sonrakı əlavələr 19-cu əsrin sonu və 20-ci əsrin əvvəllərində davam etdi. Bu genişləndirmələrin əksəriyyəti icra əmrləri ilə həyata keçirildi, bəziləri isə Konqres tərəfindən təsdiqləndi. Məsələn, Prezident Teodor Ruzveltin 1905-ci ildə Yuta ştatının Anet ətrafındakı ərazini əlavə etməsi ilə bağlı verdiyi icra əmri 1933-cü ildə Konqres tərəfindən təsdiq olundu.
Şərq sərhədi əsasən 1887-ci il Daves aktı çərçivəsində fərdi Navaxo ailələrinə torpaq paylanması nəticəsində formalaşdı. Bu eksperiment yerli amerikalıları əsas Amerika mədəniyyətinə assimilyasiya etmək üçün nəzərdə tutulmuşdu. Federal hökumət, Amerika ailələri arasında yayılmış kiçik ailə təsərrüfatlarının nümunəsi ilə icma torpaqlarını sahələrə bölüb paylamağı təklif etdi. Bu, həmin ərazilər üçün tayfa torpaq iddialarını ləğv etmək məqsədi daşıyırdı. Navaxo ailə başçılarına ayrılan bu torpaq sahələri əvvəlcə qoruğun bir hissəsi hesab edilmirdi. Üstəlik, federal hökumət bütün üzvlərə pay verildikdən sonra "artıq qalan" torpaqların "artıq" kimi qiymətləndirilib, qeyri-yerli amerikalılara satışa çıxarılmasına qərar verdi. Paylama proqramı 1934-cü ilə qədər davam etdi. Bu gün qoruq və qeyri-qoruq torpaqlarından ibarət olan bu mozaik sahə "dama sahəsi" adlanır. Bu proqram nəticəsində çoxlu Navaxo torpağı itirildi.
Qoruğun cənub-şərq hissəsində Navaxo milləti bəzi fermalar alıb və onları Nahata Dzil və ya yeni torpaqlar adlandırırdı. Bu torpaqlar Navaxo fərdlərinə, heyvandarlıq şirkətlərinə və otlaq assosiasiyalarına icarəyə verilirdi. 1996-cı ildə Qaraayaq tayfasından federal hökumətə qarşı təxminən 250.000–500.000 iddiaçı yerli amerikalılar adından kollektiv iddia qaldırdı. 2009-cu ildə Kobel və Salazar işi üzrə əldə edilən razılaşmaya əsasən, hökumətə qismən mülkiyyət hüquqlarını almaq və torpaqları tayfa qoruqlarına qaytarmaq üçün təxminən 2 milyard dollarlıq fond ayrıldı. Bu proqram çərçivəsində, əgər onların tayfası iştirak edirdisə, fərdi şəxslər torpaq paylarını bazar dəyərində könüllü olaraq sata bilərdi. 2017-ci ilin mart ayına qədər fərdi Navaxo üzvləri torpaq paylarını sataraq 104 milyon dollar əldə etdilər. Belə ki, 155,503 akr torpaq Daxili İşlər Nazirliyi tərəfindən Navaxo millətinə qaytarıldı.
Dil
2024-cü il dekabrın 30-da Navaxo millətinin prezidenti Buu Niqren qanun layihəsini imzalayaraq Navaxo dilini Navaxo millətinin rəsmi dili elan etdi. Bu addım, Navaxo millətində Navaxo dilinin nəsillərarası qorunmasını təşviq etmək və Navaxo dilinin istifadəsini inkişaf etdirmək üçün atılan mühüm addım oldu.
Həmçinin bax
İstinadlar
- https://data.census.gov/profile/?g=2500000US2430.
- "History". www.navajo-nsn.gov. March 21, 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-25.
- "Navajo Population Profile – 2010 U.S. Census" (PDF). Navajo Nation Government. September 6, 2015 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 April 2021.
- Lonas, Lexi. "Navajo Nation becomes largest tribe in US after pandemic saw climb in enrollment". The Hill (ingilis). 2021-05-22. July 20, 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-20.
- "'Diné Nation' legislation fails to garner enough support" (PDF). November 12, 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: November 12, 2021.
- Denetdale, Jennifer Nez. Reclaiming Dine History: The Legacies of Navajo Chief Manuelito and Juanita. Tucson, Arizona: University of Arizona Press. 2007. səh. 8. ISBN .
- "Planting: Diné shares seeds of wisdom". Navajo Times. January 24, 2019. səh. A4.
- Iverson, Peter; Rossel, Monty. Diné: A History of the Navajos. Albuquerque, New Mexico: University of New Mexico Press. 2002.
- "Hubbell Trading Post. Site History" Arxiv surəti 7 noyabr 2012 tarixindən (Wayback Machine) saytında Arxivləşdirilib noyabr 7, 2012, at the Wayback Machine, National Park Service, Accessed 2010-11-05.
- "BRIEF FOR AMICUS CURIAE NEW MEXICO OIL AND GAS ASSOCIATION IN SUPPORT OF PETITIONER" (PDF). sct.narf.org. August 4, 2020 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: April 23, 2020.
- Staff, Native News Online. "Diné Bizaad Becomes the Official Language of Navajo Nation". Native News Online (ingilis). 2024-12-30. İstifadə tarixi: 2025-01-27.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Navaxo milleti ABS da Navaxo xalqinin yerlesdiyi bir Hindistan rezervasiyasi 2 Bu erazi Arizona statinin simal serqini Nyu Meksiko statinin simal qerbini ve Yuta statinin cenub serqini ehate edir Navaxo hokumetinin qerargahi Arizona statinin pencere qayasi menasina gelen Uindou Rok seherinde yerlesir Texminen 17 544 500 akr 71 000 km 27 413 kvadrat mil sahesi ile Navaxo milleti ABS da en boyuk Hindistan rezervasiyasidir ve sahesi on ABS statindan daha boyukdur 2010 cu ilde rezervasiyada 332 129 Navaxo qebile uzvunden 173 667 si yasayirdi Geride qalan 158 462 qebile uzvu ise seher yerlerinde 26 serhed qesebelerinde 10 ve ABS in diger yerlerinde 17 yasayirdi 3 2020 ci ilde qebile uzvlerinin sayi 399 494 e cataraq qeydiyyata alinmis en boyuk qebile qrupu kimi Ceroki milletini geride qoydu 4 Navaxo milletiNaabeeho Binahasdzo Bayraq d 36 11 13 nbsp sm nbsp e 109 34 25 nbsp q nbsp u H G Y O Olke nbsp ABS Tarixi ve cografiyasi Esasi qoyulub 1 iyun 1868 Sahesi 62 362 nbsp km Ehalisi Ehalisi 165 158 nbsp nef 2020 1 Diger navajo nsn govNavaxo milleti nbsp Vikianbarda elaqeli mediafayllar Navaxoda Navaxo milletinin bolmelerinin xeritesi Navaxo qadini selalede teq 1920 Mundericat 1 Terminologiya 2 Tarixi 2 1 Rezervasiya ve genislendirme 3 Dil 4 Hemcinin bax 5 IstinadlarTerminologiyaredakte15 aprel 1969 cu ilde qebile resmi adini Navaxo milleti olaraq deyisdirdi ve bu ad onlarin mohurunde eks olunur 5 Navaxo dilinde Dine xalq demekdir ve bu termin bir cox dillerde endonim kimi istifade olunur Navaxo ehalisi arasinda her iki termin isledilir 2017 ci ilde Navaxo Millet Surasi adi Dine Milleti olaraq deyisdirmek barede qanun layihesini Navaxo ve qeyri Navaxo vetendaslari arasinda casqinliq ve narahatliq yarada bileceyi dusuncesiyle redd etdi 6 TarixiredakteNavaxo xalqinin idareetme enenesi onlarin qebilelerine ve sifahi tarixlerine esaslanir Navaxo qebile sistemi onlarin cemiyyetinin ayrilmaz hissesidir Bu sistem Navaxo xalqinin gozellik icinde yurumek adlandirdigi ince medeniyyet qaydalarina qeder uzanan davranis qaydalarina malikdir 7 8 Rezervasiya ve genislendirmeredakte nbsp 1868 ci ilden 1934 cu ile qeder Navaxo qorugunun serhed deyisiklikleri ve genislendirilmesi nbsp ABS in Cenub Qerbi dord kunc bolgesinde gosterilen Navaxo milletinin xeritesi nbsp 1904 cu ilde bir genc navaxo adaminin fotosekili 19 cu esrin ortalarinda 1860 ci illerde ABS ordusunun hokumet terefinden tesdiqlenmis ve yandirilmis torpaq siyaseti ile bagli aparilan bir sira herbi kampaniyalar neticesinde ekser Navaxo xalqi evlerini terk etmeye mecbur edildi Ordu onlarin evlerini ve ekin sahelerini yandirdi mal qarani ogurladi ve ya oldurdu ki Navaxo xalqini zeifledib acliqla teslim olmaga mecbur etsin 1864 cu ilde 8 000 neferden ibaret esas Navaxo qrupu 300 mil 500 km mesafeni qet ederek Uzun Yurus adlanan sefer zamani Boske Redondoda hebse mehkum edildi 1868 ci il muqavilesi Navaxo Hindistan qorugunu tesis etdi ve Navaxo xalqi Boske Redondodan bu eraziye kocdu Serhedler simalda 37 ci paralel cenubda Fort Defayansdan kecen xett serqde Fort Lyondan kecen xett ve qerbde 109 30 uzunluq derecesi ile mueyyen edildi 9 Erazinin ilk genislendirilmesi 28 oktyabr 1878 ci ilde Prezident Ruterford Heyz terefinden imzalanmis ve qorugun serhedlerini 20 mil 32 km qerbe dogru genislendirmis icra emri ile bas verdi Daha sonraki elaveler 19 cu esrin sonu ve 20 ci esrin evvellerinde davam etdi Bu genislendirmelerin ekseriyyeti icra emrleri ile heyata kecirildi bezileri ise Konqres terefinden tesdiqlendi Meselen Prezident Teodor Ruzveltin 1905 ci ilde Yuta statinin Anet etrafindaki erazini elave etmesi ile bagli verdiyi icra emri 1933 cu ilde Konqres terefinden tesdiq olundu 10 Serq serhedi esasen 1887 ci il Daves akti cercivesinde ferdi Navaxo ailelerine torpaq paylanmasi neticesinde formalasdi Bu eksperiment yerli amerikalilari esas Amerika medeniyyetine assimilyasiya etmek ucun nezerde tutulmusdu Federal hokumet Amerika aileleri arasinda yayilmis kicik aile teserrufatlarinin numunesi ile icma torpaqlarini sahelere bolub paylamagi teklif etdi Bu hemin eraziler ucun tayfa torpaq iddialarini legv etmek meqsedi dasiyirdi Navaxo aile bascilarina ayrilan bu torpaq saheleri evvelce qorugun bir hissesi hesab edilmirdi Ustelik federal hokumet butun uzvlere pay verildikden sonra artiq qalan torpaqlarin artiq kimi qiymetlendirilib qeyri yerli amerikalilara satisa cixarilmasina qerar verdi Paylama proqrami 1934 cu ile qeder davam etdi Bu gun qoruq ve qeyri qoruq torpaqlarindan ibaret olan bu mozaik sahe dama sahesi adlanir Bu proqram neticesinde coxlu Navaxo torpagi itirildi 11 Qorugun cenub serq hissesinde Navaxo milleti bezi fermalar alib ve onlari Nahata Dzil ve ya yeni torpaqlar adlandirirdi Bu torpaqlar Navaxo ferdlerine heyvandarliq sirketlerine ve otlaq assosiasiyalarina icareye verilirdi 1996 ci ilde Qaraayaq tayfasindan federal hokumete qarsi texminen 250 000 500 000 iddiaci yerli amerikalilar adindan kollektiv iddia qaldirdi 2009 cu ilde Kobel ve Salazar isi uzre elde edilen razilasmaya esasen hokumete qismen mulkiyyet huquqlarini almaq ve torpaqlari tayfa qoruqlarina qaytarmaq ucun texminen 2 milyard dollarliq fond ayrildi Bu proqram cercivesinde eger onlarin tayfasi istirak edirdise ferdi sexsler torpaq paylarini bazar deyerinde konullu olaraq sata bilerdi 2017 ci ilin mart ayina qeder ferdi Navaxo uzvleri torpaq paylarini sataraq 104 milyon dollar elde etdiler Bele ki 155 503 akr torpaq Daxili Isler Nazirliyi terefinden Navaxo milletine qaytarildi 12 Dilredakte2024 cu il dekabrin 30 da Navaxo milletinin prezidenti Buu Niqren qanun layihesini imzalayaraq Navaxo dilini Navaxo milletinin resmi dili elan etdi Bu addim Navaxo milletinde Navaxo dilinin nesillerarasi qorunmasini tesviq etmek ve Navaxo dilinin istifadesini inkisaf etdirmek ucun atilan muhum addim oldu 13 Hemcinin baxredakteNavaxo diliIstinadlarredakte https data census gov profile g 2500000US2430 History www navajo nsn gov March 21 2023 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2022 05 25 Navajo Population Profile 2010 U S Census PDF Navajo Nation Government September 6 2015 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 8 April 2021 Lonas Lexi Navajo Nation becomes largest tribe in US after pandemic saw climb in enrollment The Hill ingilis 2021 05 22 July 20 2023 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 07 20 David E Wilkins Wilkins David Eugene The Navajo Political Experience Dine College Press Tsaile Tsehilį 1999 p 3 Dine Nation legislation fails to garner enough support PDF November 12 2021 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi November 12 2021 Denetdale Jennifer Nez Reclaiming Dine History The Legacies of Navajo Chief Manuelito and Juanita Tucson Arizona University of Arizona Press 2007 seh nbsp 8 ISBN nbsp 978 0 8165 2420 4 Planting Dine shares seeds of wisdom Navajo Times January 24 2019 seh nbsp A4 Iverson Peter Rossel Monty Dine A History of the Navajos Albuquerque New Mexico University of New Mexico Press 2002 Hubbell Trading Post Site History Arxiv sureti 7 noyabr 2012 tarixinden Wayback Machine saytinda Arxivlesdirilib noyabr 7 2012 at the Wayback Machine National Park Service Accessed 2010 11 05 David E Wilkins The Navajo Political Experience Dine College Press Tsaile Tsehilį 1999 page 58 BRIEF FOR AMICUS CURIAE NEW MEXICO OIL AND GAS ASSOCIATION IN SUPPORT OF PETITIONER PDF sct narf org August 4 2020 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi April 23 2020 Staff Native News Online Dine Bizaad Becomes the Official Language of Navajo Nation Native News Online ingilis 2024 12 30 Istifade tarixi 2025 01 27 Menbe https az wikipedia org w index php title Navaxo milleti amp oldid 8161738