Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Mərmər taxtabiti — (lat. Halyomorpha halys Stal.) Yarımsərtqanadlılar dəstəsinin (Hemiptera) bağacıq-taxtabitilər (Pentatomidae) fəsiləsinə aiddir. İngilis dilli ədəbiyyatda "brown marmorated stink bug" adlandırılır. Qəhvəyi mərmər iyili zərərverici orijinal rənginə görə belə adlandırılıb.
| Mərmər taxtabiti | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Mərmər taxtabiti | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||
Morfoloji xüsusiyyətləri
Mərmər taxtabitinin bədəni armudşəkillidir, azca yastılaşmışdır, bədən uzunluğu 12–17 mm-dir. Həşəratın rəngi qəhvəyidir, baş və döş hissədə qeyri-adi naxışlar vizual görünüşdə mərməri xatırladır. Bədənin alt hissəsi ağ, yaxud açıq qəhvəyi rəngdədir, bəzən boz və ya qara nöqtəlidir. Bığcıqlarının son iki buğumunda ağ zolaqlar vardır. Ətrafları qəhvəyi olub ağ zolaqlıdır.
Bioekoloji xüsusiyyətləri
Aprel ayından başlayaraq həşəratlar qışladıqları yerlərdən çıxırlar və 1–2 həftə ərzində qidalanmaq üçün sahib bitkilərini axtarırlar. Mərmər taxtabitinin dişisi ağ rəngli, şarşəkilli 1,3–1,6 mm ölçüdə yumurtalar qoyur və onları 20–30 ədəd olmaqla topa halında yarpağın alt hissəsinə bərkidir. Yumurtadan çıxan sürfələr bir neçə gün yumurta topasının yanında qalırlar. Həşəratın sürfəsi beş yaş dövrü keçirir və ölçüsü birinci yaş dövründə 2,4 mm-dən beşinci yaş dövründə 12 mm-dək artır. Sürfənin rəngi birinci yaş dövründə narıncı və ya çəhrayı-qırmızı olur. İkinci yaş dövründən başlayaraq sürfə tündləşir və demək olar ki, qara rəng alır. Sonrakı yaş mərhələlərində sürfələr qəhvəyimtil-ağ rəngdə olurlar. Sürfələrin hər yaş mərhələsində belə fərqli olmağı həşəratın təyin edilməsini çətinləşdirir. Mərmər taxtabiti istisevən növdür və temperatur həddi 15–33 °C olduqda inkişaf edir, optimal temperatur 20–25 °C-dir.
Ziyanvericiliyi
Mərmər taxtabiti (Halyomorpha halys Stal.) meyvə və tərəvəz bitkilərinin, giləmeyvələrin, üzümün, dekorativ bitkilərin, qarğıdalının və s. təhlükəli ziyanvericisidir. Öz vətənində — Asiyada 300-dən artıq bitkiyə ziyan vurur. Yaponiyada iynəyarpaqlı ağacların — sərv və küknarın toxumlarına, Çində isə meşə ağaclarına ziyan vurur. Taxtabitilər meyvə və yarpaqlarda dəlik açaraq onların şirəsini sorurlar. Mərmər taxtabiti yaşayış yerlərinə də girərək bəzi insanlarda allergiya yaradır. Mərmər taxtabitinin xüsusi vəzilərindən axarlar vasitəsilə iyli maye ifraz olunur, bu iy yanıq rezin iyi ilə keşniş iyinin qarışığını xatırladır. Bu payız mövsümündə, həşəratlar özlərinə qışlama yerləri axtaranda baş verir. Məlumat üçün qeyd edək ki, 2010-cu ildə ABŞ da 33 ştatda mərmər taxtabitinin vurduğu ziyan 21 milyard dollar olmuşdur. Təkcə Nyu-york ştatında alma, üzüm, şaftalı, albalı, paxlalı bitkilər, qarğıdalı və xiyara vurduğu ziyan 878 milyon dollar təşkil etmişdir.2015-ci ilin ikinci yarısından etibarən Rusiya və Abxaziyanın rütubətli subtropik ərazilərində bu ziyanvericinin kütləvi artımı baş vermişdir.2016–2017-ci illərin nəticələrinə görə bu ziyanverici Rusiyada, Abxaziyada, Gürcüstanda meyvə, subtropik bitkilər və fındıq məhsulunun miqdarı və keyfiyyətinə böyük ziyan vurmuşdur. Abxaziyada şaftalı, naringi, xurmanın məhsuldarlığı 2–3 dəfə aşağı düşmüşdür. Gürcüstan isə fındıq ixracatında üçüncü yerdən dördüncü yerə enmişdir.
Yayılması
Mərmər taxtabitinin vətəni Cənub-Şərqi Asiya ölkələri, Çin, Yaponiya, Tayvan və Vyetnamdır. 1996-cı ildən mərmər taxtabiti ABŞ-nin bütün ərazisi boyunca fəal yayılmağa başlamışdır və 2014-cü ildə Kanadanın cənub vilayətlərində 34 ştatda qeydə alınmışdır. 2007-ci ildə İsveçrədə, 2010-cu ildə Yeni Zellandiyada aşkar olunmuşdur. 2007-ci ildə İngiltərədə ABŞ-dən hava nəqliyyatı ilə gələn sərnişinin yükündə iki canlı taxtabiti tapılmışdır. 2014-cü ildə B. N. Jimerikin və B. B. Quliy mərmər taxtabitinin aşkarlanması üçün Rusiyanın Krasnodar, Stavropol vilayətlərinin potensial region olduğunu göstərmişlər.
Mübarizə üsulları
Ziyanvericiyə qarşı mübarizəni yaz vaxtı birinci nəsil inkişafa başlayanda aparmaq lazımdır ki, birinci nəslin sayının azalmasını təmin etdikdə qanunauyğun olaraq sonrakı nəslin də sayı azalır. Mərmər taxtabiti isti yerləri xoşladığı üçün evlərdə, idarə binalarında məskunlaşırlar. Həşəratlar kitab rəflərində, divan və kresloların alt hissələrində, divarlardakı çatlarda, qapı və pəncərələrin dəliklərində, anbarlarda və s. qışlayır. Mərmər taxtabiti bitki ilə qidalanan növdür, insanları və ev heyvanlarını sancmır, xəstəlik yaymır və digər fiziki ziyan vurmur. Lakin bəzi insanlarda "pis qoxulu həşəratın" ifraz etdiyi allergenlərə qarşı yüksək həssaslıq ola bilər. Mərmər taxtabiti evlərdə çoxalmır. Ziyanvericinin evlərə keçməsinin qarşısını almaq üçün pəncərə və qapılara tor vurulmalıdır. Yaşayış yerlərində mərmər taxtabitiyə qarşı ən yaxşı mübarizə üsulu onların mexaniki yolla məhv edilməsidir. Bunun üçün tozsorandan da istifadə edilir. Mübarizə məqsədilə tələlərdən də istifadə olunması məsləhətdir: lampaların altına sabunlu su qoyulur. İşıga gələn ziyanvericiləri tutmaq üçün yapışqanlı lentləri də tətbiq etmək olar. Aerozollardan istifadə bir o qədər də səmərə vermir. İnsektisidlərdən istifadə edərkən isə onların yaşayış sahələrində istifadəsinin təhlükəsiz olduğu və buna icazə verildiyi nəzərə alınmalıdır.
Həmçinin bax
Ziyankar bağacıq
Xarici keçidlər
- brown marmorated stink bug
- Мраморный клоп (Halyomorpha halys Stål.) появился во влажных субтропиках России и Абхазии
Ədəbiyyat
- Nuriyeva İ. Azərbaycanda bitkiçilik üçün yeni, təhlükəli növ olan mərmər taxtabiti (Halyomorpha halys Stal.) // "Elm və həyat", № 1, 2018, s.66–68
- Жимерикин В.Н., Гулий В.В. Мраморный клоп // Защита и карантин растений, 2014, № 4, С. 40–43
- Wang H. J., Liu G. Q. Hemiptera: Scutelleridae, Tessaratomidae, Dinindoridae and Pentatomidae // Insect Fauna of Middle-West Qinling Range and South Mountains of Gansu Province: book (X.-K. Yang, Ed.)., Sci. Press, 2005, pp. 279–292
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2020-01-22 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2018-06-20.
- (PDF). 2019-06-01 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-21.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mermer taxtabiti lat Halyomorpha halys Stal Yarimsertqanadlilar destesinin Hemiptera bagaciq taxtabitiler Pentatomidae fesilesine aiddir Ingilis dilli edebiyyatda brown marmorated stink bug adlandirilir Qehveyi mermer iyili zererverici orijinal rengine gore bele adlandirilib Mermer taxtabitiElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir Mermer taxtabitiBeynelxalq elmi adiHalyomorpha halys Carl Stal 1855Sekil axtarisiITIS 915660NCBI 286706EOL 3686128Morfoloji xususiyyetleriMermer taxtabitinin bedeni armudsekillidir azca yastilasmisdir beden uzunlugu 12 17 mm dir Heseratin rengi qehveyidir bas ve dos hissede qeyri adi naxislar vizual gorunusde mermeri xatirladir Bedenin alt hissesi ag yaxud aciq qehveyi rengdedir bezen boz ve ya qara noqtelidir Bigciqlarinin son iki bugumunda ag zolaqlar vardir Etraflari qehveyi olub ag zolaqlidir Bioekoloji xususiyyetleriMermer taxtabiti Aprel ayindan baslayaraq heseratlar qisladiqlari yerlerden cixirlar ve 1 2 hefte erzinde qidalanmaq ucun sahib bitkilerini axtarirlar Mermer taxtabitinin disisi ag rengli sarsekilli 1 3 1 6 mm olcude yumurtalar qoyur ve onlari 20 30 eded olmaqla topa halinda yarpagin alt hissesine berkidir Yumurtadan cixan surfeler bir nece gun yumurta topasinin yaninda qalirlar Heseratin surfesi bes yas dovru kecirir ve olcusu birinci yas dovrunde 2 4 mm den besinci yas dovrunde 12 mm dek artir Surfenin rengi birinci yas dovrunde narinci ve ya cehrayi qirmizi olur Ikinci yas dovrunden baslayaraq surfe tundlesir ve demek olar ki qara reng alir Sonraki yas merhelelerinde surfeler qehveyimtil ag rengde olurlar Surfelerin her yas merhelesinde bele ferqli olmagi heseratin teyin edilmesini cetinlesdirir Mermer taxtabiti istiseven novdur ve temperatur heddi 15 33 C olduqda inkisaf edir optimal temperatur 20 25 C dir ZiyanvericiliyiMermer taxtabiti Halyomorpha halys Stal meyve ve terevez bitkilerinin gilemeyvelerin uzumun dekorativ bitkilerin qargidalinin ve s tehlukeli ziyanvericisidir Oz veteninde Asiyada 300 den artiq bitkiye ziyan vurur Yaponiyada iyneyarpaqli agaclarin serv ve kuknarin toxumlarina Cinde ise mese agaclarina ziyan vurur Taxtabitiler meyve ve yarpaqlarda delik acaraq onlarin siresini sorurlar Mermer taxtabiti yasayis yerlerine de girerek bezi insanlarda allergiya yaradir Mermer taxtabitinin xususi vezilerinden axarlar vasitesile iyli maye ifraz olunur bu iy yaniq rezin iyi ile kesnis iyinin qarisigini xatirladir Bu payiz movsumunde heseratlar ozlerine qislama yerleri axtaranda bas verir Melumat ucun qeyd edek ki 2010 cu ilde ABS da 33 statda mermer taxtabitinin vurdugu ziyan 21 milyard dollar olmusdur Tekce Nyu york statinda alma uzum saftali albali paxlali bitkiler qargidali ve xiyara vurdugu ziyan 878 milyon dollar teskil etmisdir 2015 ci ilin ikinci yarisindan etibaren Rusiya ve Abxaziyanin rutubetli subtropik erazilerinde bu ziyanvericinin kutlevi artimi bas vermisdir 2016 2017 ci illerin neticelerine gore bu ziyanverici Rusiyada Abxaziyada Gurcustanda meyve subtropik bitkiler ve findiq mehsulunun miqdari ve keyfiyyetine boyuk ziyan vurmusdur Abxaziyada saftali naringi xurmanin mehsuldarligi 2 3 defe asagi dusmusdur Gurcustan ise findiq ixracatinda ucuncu yerden dorduncu yere enmisdir YayilmasiMermer taxtabitinin veteni Cenub Serqi Asiya olkeleri Cin Yaponiya Tayvan ve Vyetnamdir 1996 ci ilden mermer taxtabiti ABS nin butun erazisi boyunca feal yayilmaga baslamisdir ve 2014 cu ilde Kanadanin cenub vilayetlerinde 34 statda qeyde alinmisdir 2007 ci ilde Isvecrede 2010 cu ilde Yeni Zellandiyada askar olunmusdur 2007 ci ilde Ingilterede ABS den hava neqliyyati ile gelen sernisinin yukunde iki canli taxtabiti tapilmisdir 2014 cu ilde B N Jimerikin ve B B Quliy mermer taxtabitinin askarlanmasi ucun Rusiyanin Krasnodar Stavropol vilayetlerinin potensial region oldugunu gostermisler Mubarize usullariZiyanvericiye qarsi mubarizeni yaz vaxti birinci nesil inkisafa baslayanda aparmaq lazimdir ki birinci neslin sayinin azalmasini temin etdikde qanunauygun olaraq sonraki neslin de sayi azalir Mermer taxtabiti isti yerleri xosladigi ucun evlerde idare binalarinda meskunlasirlar Heseratlar kitab reflerinde divan ve kreslolarin alt hisselerinde divarlardaki catlarda qapi ve pencerelerin deliklerinde anbarlarda ve s qislayir Mermer taxtabiti bitki ile qidalanan novdur insanlari ve ev heyvanlarini sancmir xestelik yaymir ve diger fiziki ziyan vurmur Lakin bezi insanlarda pis qoxulu heseratin ifraz etdiyi allergenlere qarsi yuksek hessasliq ola biler Mermer taxtabiti evlerde coxalmir Ziyanvericinin evlere kecmesinin qarsisini almaq ucun pencere ve qapilara tor vurulmalidir Yasayis yerlerinde mermer taxtabitiye qarsi en yaxsi mubarize usulu onlarin mexaniki yolla mehv edilmesidir Bunun ucun tozsorandan da istifade edilir Mubarize meqsedile telelerden de istifade olunmasi meslehetdir lampalarin altina sabunlu su qoyulur Isiga gelen ziyanvericileri tutmaq ucun yapisqanli lentleri de tetbiq etmek olar Aerozollardan istifade bir o qeder de semere vermir Insektisidlerden istifade ederken ise onlarin yasayis sahelerinde istifadesinin tehlukesiz oldugu ve buna icaze verildiyi nezere alinmalidir Hemcinin baxZiyankar bagaciqXarici kecidlerbrown marmorated stink bug Mramornyj klop Halyomorpha halys Stal poyavilsya vo vlazhnyh subtropikah Rossii i AbhaziiEdebiyyatNuriyeva I Azerbaycanda bitkicilik ucun yeni tehlukeli nov olan mermer taxtabiti Halyomorpha halys Stal Elm ve heyat 1 2018 s 66 68 Zhimerikin V N Gulij V V Mramornyj klop Zashita i karantin rastenij 2014 4 S 40 43 Wang H J Liu G Q Hemiptera Scutelleridae Tessaratomidae Dinindoridae and Pentatomidae Insect Fauna of Middle West Qinling Range and South Mountains of Gansu Province book X K Yang Ed Sci Press 2005 pp 279 292Istinadlar Arxivlenmis suret PDF 2020 01 22 tarixinde PDF Istifade tarixi 2018 06 20 PDF 2019 06 01 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 06 21