fbpx
Wikipedia

Məcmu tələb-məcmu təklif modeli

Avqust 03, 2021

AD-AS modeli makroiqtisadiyyatı başa düşmək üçün yaradılan standard dərslik modelidir. Bu model Məcmu Tələbin Məcmu Təklifə bərabər olduğu haldakı qiymət səviyyəsini və real istehsal həcmini göstərir.

AD-AS Modeli

Məcmu tələb əyrisi aşağı meyillidir. Bu da aşağı qiymət səviyyəsində istehsala daha çox tələb olmasını göstərir. Məcmu tələbin aşağı meylli olmasına 3 effekt təsir göstərir:

  • Piqu və ya real balans effekti. Əgər ölkədə real qiymətlərin səviyyəsi aşağı enirsə, real sərvət artır. Yəni, qiymətlər enirsə alıcı 1 manatla daha çox məhsul ala bilir, bu da məcmu tələbi artırır.
  • Keyns və ya faiz dərəcəsi effekti. Məhsulların qiyməti düşürsə, pula olan tələb azalır. Bu faiz dərəcəsini aşağı endirir. İnvestisiya imkanları genişləndiyi üçün istehsal artır.
  • Xalis ixrac effekti. Hansı ölkədə ki, qiymətlər qalxırsa, onun məhsulları xarici məhsullar qarşısında daha az rəqabət qabiliyyətli olur və ixrac azalır. Daha az ixrac edən müəssisə daha az istehsal edir. Qiymətlər düşdükdə isə əksinə.

Məcmu təklif əyrisi isə aşağı istehsal səviyyələrində üfüqi (elastik) və bütün istehsal amillərinin tam istifadə olunduğu potensial istehsal nöktəsindən etibarən isə şaquli (qeyri-elastik) olur. Nə qədər ki, istehsal öz potensial səviyyəsinə çatmayıb, Məcmu Tələbin genişlənməsi özü ilə daha yüksək qiymət və istehsal səviyyəsi gətirəcək. AD-AS diaqramı inflyasiya ilə bağlı müxtəlif makroiqtisadi hadisələri izah etmək üçün də istifadə edirlir. Həmçinin bu model müxtəlif makroiqtisadi siyasətlərin effektlərini izah etmək üçün geniş pedaqoji əhəmiyyətə malikdir.

Məcmu tələb (ing. aggregate demant- AD) iqtisadiyyatdakı bütün əmtəə və xidmətlərin məcmu dəyərini əks etdirir. Əmtəə və xidmətlərin dəyər ölçüsündə toplanmasında səbəb iqtisadiyyatda olan bütün məhsulların fiziki olaraq toplamaq mümkün olmamasıdır. Bu şərt məcmu təklifə də aiddir. Məcmu təklif (ing. aggregate supply- AS) zaman çərçivəsinə görə, iki yerə ayrılır: uzunmüddətli məcmu təklif (LRAS – long-run aggregate supply) və qısamüddətli məcmu təklif (SRAS – short-run aggregate supply). Qısamüddətli dövrdə real ÜDM ilə potensial ÜDM arasında müəyyən tərəddüdlər olur.İqtisadiyyatda əsas məqsədlərdən biri istehsalın tam məşğulluq şəraitində həyata keçirilməsi, başqa sözlə əmək başda olmaqla bütün istehsal amillərindən tam istifadə etməkdir.

AD və AS əyrilərinin kəsişdiyi nöktədə iqtisadiyyatda tarazlığı təmin edən qiymət səviyyəsi və istehsal həcmi müəyyən edilir. Bu iki əyridəki dəyişmələr səbəbindən qiymət və istehsal səviyyəsi dəyişir.

Məcmu Tələb

Şəkil 2
 

Məcmu tələb əyrisi açıq bir iqtisadiyyatda bütün xərclərin cəmi kimi ifadə edilir:

AD= C+I+G+NX

  • C- istehlak xərcləri;
  • I- investisiyalar;
  • G- dövlət xərcləri;
  • NX- xalis ixrac, (NX= İxrac - İdxal).

Bu halda AD əyrisi hər qiymət səviyyəsində ev təsərrüfatlarının, firmaları və dövlətin almaq istədiyi əmtəə və xidmətlərin həcmini əks etdirəcək. Başqa sözlə, AD əyrisi yuxarıda göstərilən bütün istehlak, investisiya, xalis ixrac və dövlət xərclərini təmsil edir.

AD əyrisindəki dəyişmələrə səbəb ola biləcək amillər 3 qrupda əks olunur:

  • Gözlənmələr;
  • Xaricilərin gəlirləri və valyuta kursu;
  • Dövlət siyasəti.

Gözləntilər

Şəkil 3
 

Ev təsərrüfatları gələcəkdə gəlirlərində artım gözləyirlərsə, daha çox istehlak edəcəklər. Bu məcmu tələbin artmasına gətirib çıxaracaq və AD əyrisi sağa sürüşəcək. Bunun əksi olaraq gəlirlərin azalması gözlənilirsə, AD əyrisi sola doğru hərəkət edəcək. Bu hal firmalara da aiddir. Belə ki, firmalar gələcəkdə iqtisadiyyatda canlanma gözləyirlərsə, investisiya yönümlü xərclərini artıracaqlar. Bu məcmu tələbdə artışa və AD əyrisinin sağa doğru irəlləməsinə səbəb olacaq. Əks halda AD əyrisi sola sürüşəcəkdir.

Xaricilərin gəlirləri və valyuta kursu

Valyuta kursu yüksəldikdə, yəni milli valyuta xarici valyutalar qarşısında dəyər itirdikdə ölkə daxilindəki məhsullar xarici ölkələrə nisbətdə ucuzlaşır. Belə olan vəziyyətdə xalis ixrac və məcmu tələb yüksəlir. Bu da AD əyrisinin sağa doğru hərəkət etməsinə səbəb olur. Valyuta kursunun düşdüyü halda AD əyrisi sola sürüşəcəkdir. Xarici ölkələrin real gəlirləri çoxaldığda bu ölkələrin yerli məhsullara tələbi, yəni ixrac artacaqdır. Belə olan halda məcmu tələb artacaq və AD əyrisi sağa doğru hərəkət edəcəkdir. Diğər ölkələrdə iqtisadi durğunluq və böhran yaşanırsa, tələb əyrisi sola doğru sürüşəcəkdir.

Dövlət Siyasəti

A. Vergiləri və transfertlər. Dövlət iqtisadiyyata müxtəlif yollarla müdaxilə edə bilər. Bunlardan biri fiskal siyasətdir. Əgər dövlət büdcə xərclərini yüksəldərsə, bu məcmu tələbi artırar. Vergilər də fiskal siyasətdə istifadə edilən alətlərdəndir. Dövlət vergiləri aşağı endirdiyi halda əhalinin sərəncamında qalan vəsait artar və eyni dərəcədə istehlak da artar. Bu məcmu tələbin artmasına və AD əyrisinin sağa sürüşməsinə səbəb olar. Transfertlər əhaliyə verilən maliyyə yardımıdır. Əgər bunun həcmində artım olarsa, ev təsərrüfatlarının gəliri artar, bu da məcmu tələbdə artıma gətirib çıxarar. Vergilər artarsa və ya transfertlər azalarsa, əhalinin sərəncamında qalan gəlir azalar bu da xərcləri, eləcə də mənmu tələbi azaldar. Bu isə AD əyrisini sola doğru sürüşdürər.

B. Fazi dərəcəsi. Dövlət iqtisadiyyata müdaxilə etmək üçün monetar siyasətdən də istifadə edir. Mərkəzi banklar dövlətin iqtisadi siyasətinə uyğun qərar qəbul edən və fəaliyyət göstərən qurumlardır. Mərkəzi banklar iqtisadiyyata pulun miqdarı və faiz dərəcəsini tənzimləməklə təsir göstərirlər. Əgər iqtisadiyyatda faiz dərəcəsi endirilirsə, borc almaq xərci azalar və investorlar üçün əlverişli vəziyyət yaranar. İnvestisiyalardakı artım məcmu gəliri artırar və AD əyrisi sağa doğru hərəkət edər. Sərt valyuta siyasətinin tətbiqi ilə pul təklifindəki azalma yuxarıdakı nəticənin əksinə çevirər.

Məcmu təklif

Şəkil 4
 

Məcmu təklif əyrisi hər qiymət səviyyəsində firmaların istehsal edib satmaq istədikləri əmtəə və xidmətlərin məcmu dəyərini əks etdirir. Məcmu təklif araşdırılanda dövr fərqlilikləri vacibdir. Qısamüddətli məcmu təklif əyrisi SRAS müsbət bir meylliliyə malikdir. Uzunmüddətli məcmu təklif əyrisi LRAS şaquli qəbul edilir. Çünki, uzunmüddətli dövrdə məcmu təklif qiymətdən deyil, digər amillərdən asılıdır. Ümumiyyətlə, məcmu təkliflə bağlı amillər aşağıdakılardır:

  • Resurs qiymətləri;
  • Texnologiya;
  • Gözləntilər.

Resurs qiymətləri

İstehsal prosesini xammal və digər resusrlar olmadan təsəvvür etmək mümkün deyildir. Buna görə məhsul istehsal edən firmalar istifadə edəcəkləri resurların qiymətlərini araşdırırlar. Xammal qiymətlərindəki artım firmalar üçün xərcləri də yüksəltdiyindən müəssisənin istehsal miqdarı, eləcə də makroiqtisadi səviyyədə məcmu təlklif azalacaqdır.

Texnologiya

Texnologiyadakı inkişaf müəssisələrin daha səmərəli fəaliyyət göstərməsinə, daha çox məhsul istehsal etməsinə və nəticədə məcmu təklifi artırmasına səbəb olur.

Gözləntilər

Firmalar həm istehsal amilləri bazarını (xammal, əmək, kapital və s.), həm də istehsal etdiyi məhsulun daxil olduğu bazarını tədqiq edirlər. Əgər firmalar gələcəkdə qiymət artımı gözləyirlərsə, gələcəkdə daha yüksək təklif irəli sürmək üçün bu günkü təkliflərini azaldacaqlar. Qiymət artımı xammal və digər istehsal amillərinin dəyərini yüksəltdiyindən firmaların xərcləri artacaq və həmin dövrdə istehsal azalacaq. Yəni gələcəkdə gözlənilən qiymət artımı hər iki halda məcmu təklifi azaldır.

Qısamüddətli dövr

Qısamüddətli dövrdə qiymət səviyyəsi artdıqca firmalar bunu daha çox gəlir mənbəyi hesab edirlər və istehsalı yəni təkliflərini artırırlar. Bu da bütövlükdə məcmu təklifi artımına səbəb olur. Başqa sözlə, qısamüddətli məcmu təklif əyrisi yuxarı doğru meyllidir.

Şəkil 5
 

İqtisadi nəzəriyyədə məcmu təklif əyrisinin üfüqi olduğu bir dövr vardır. Bu dövrdəki əyriyə “anlıq məcmu təklif əyrisi” deyilir. Anlıq ifadəsinin işlədilməsində məqsəd bu dövrün firmaların qiymət dəyişikliyinə təsir göstərə bilməyəcəyi qədər qısa olmasıdır. Bu zaman firmalar cari qiymətdə bazarın tələbinə uygun istənilən miqdarda məhsul təklif edirlər. Şərti   qiyməti anlıq olaraq sabit qəbul edildiyindən ISRAS üfüqi xətti bizə bu qiymət səviyyəsində məcmu təklif əyrisini göstərir. Bu anlıq dövr firmaların fəaliyyət göstərdiyi sektorlara uyğun olaraq bir neçə gün və ya bir neçə ay ola bilər. Əsas məsələ, bu dövr ərzində müəssisələrin aldığı xammalın və satdığı məhsulun qiymətində dəyişikliyin olmamasıdır.

Qısamüddətli dövrdə məcmu təklif əyrisində sürüşmələrin səbəbləri

Şəkil 6
 

Qısamüddətdə məcmu təklifdə artma və ya azalmaya səbəb olan amilləri aşağıdakı 4 qrupda cəmləşdirmək olar:

  • Əmək haqqı səviyyəsi;
  • Digər istehsal amillərinin qiymətindəki dəyişikliklər;
  • Məhsuldarlıqda dəyişikliklər;
  • Təklif şokları.

Əmək haqqındakı dəyişikliklər

Qısa müddətli dövrdə firmalar fəaliyyət göstərərkən sərmayə miqdarının dəyişmədiyi fərz edilir. Bu zaman xərclərin artımına əmək haqqı faktoru təsir edir. Əgər firmada çalışan işçilərin əmək haqqısında artım baş verərsə, bu zaman firmaların xərci artacaq və istehsal azalacaq. Bu da qısamüddətli təklif əyrisini sola doğru sürüşdürəcək.

Digər istehsal amillərinin qiymətindəki dəyişikliklər

Hər nə qədər əmək fatorundan başqa digər xərclər nisbi sabit olsa da, onların qiymətlərindəki dəyişiklik məcmu təklifə təsir göstərir. Məsələn, neft qiymətlərinin azalması xərcləri aşağı endirəcək. Bu da istehsalın və məcmu təklifin artmasına səbəb olacaq.

Məhsuldarlığın dəyişməsi

Məhsuldarlıqdakı artım istehsalın daha səmərəli olmasına və xərclərin azalmasına səbəb olacaqdır ki, bu da istehsalı artıran bir amildir. Belə olduğu halda SRAS əyrisi sağa doğru hərəkət edəcəkdir.

Təklif şokları

Qısamüddətli təklif əyrisinin sürüşməsindəki səbəblərdən biri də təklif şoklarıdır. Bu şoklar yaratdığı iqtisadi təsirlərə görə, müsbət və mənfi şoklar olaraq iki yerə ayrılır. Müsbət təklif şoklarına iqlimdəki mülayimləşmə nəticəsində kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalındakı ani artım, mənfi şoklara isə bir çox ölkənin iştirak etdiyi müharibələr misal ola bilər. Müsbət təklif şokları SRAS əyrisini sağa, mənfi təklif şokları isə sola sürüşdürür.

Uzunmüddətli dövr

Şəkil 7
 

Uzunmüddətli dövrdə istehsal həm xammal və digət istehsal amilləri, həm də məhsul qiymətlərindən asılı deyildir. Uzunmüddətli dövr firma və sektordan asılı olaraq 1-2 həftə və ya bir neçə il ola bilər. Uzunmüddətli dövrdə məcmu təklif tam məşğulluq səviyyəsindədir. Bu dövrdə istehsal miqdarını istehsal amillərinin həcmi təyin edir. Məcmu təklif qrafikində bu dəyişənlər göstərilmədiyindən LRAS əyrisi şaqulidir. Yəni uzunmüddətli dövrdə məcmu təklif qiymətdən asılı deyil.

Qrafikdə uzunmüddətli məcmu təklif (LRAS) əyrisi potensial istehsal səviyyəsi kimi qəbul olunan  nöktəsindən başlayaraq, qiymət (P) oxuna paralel düz xətt şəklində göstərilmişdir. Bütün resursların tam istifadə edildiyi üçün istehsal öz potensial səviyyəsinə yüksəlir. Texnalogiyadakı inkişaf və ya istehsal amillərindəki real artım ÜDM-in potensial səviyyəsini yüksəldir. Bu isə uzunmüddətli məcmu təklif əyrisinin yerini dəyişməsinə səbəb olur və   əyrisi   əyrininə doru sürüşür.

“AD-AS modeli” və makroiqtisadi tarazlıq

Şəkil 8
 

Ölkə iqtisadiyyatında bəzən iqtisadi artım, bəzən isə geriləmə müşahidə oluna bilər. İqtisadi durğunluq dövrü ağır keçdikdə bu geriləməyə səbəb olur. “AD-AS modeli” daha çox bu geriləmənin izah edilməsində istifadə edilir. Tərəddüdlərin müşahidə olunmadığı makroiqtisadi tarazlıq Şəkil 8-da əks etdirilib.

İqtisadi tərəddüdləri əvvəlcədən müəyyən etmək mümkün deyildir. İqtisadçılar iqtisadiyyatdakı qısamüddətli tərəddüdləri izah etdərkən “Məcmu tələb- Məcmu təklif modeli”ndən istifadə edirlər.

İqtisadiyyatda deflyasiya baş verirsə, təşviq edici (tələb artırıcı) tədbirlər görmək lazımdır. İnflyasiya başverdikdə isə tələb azaldıcı addımlar atılmalıdır.

Şəkil 9
 

Şəkil 9-un (a)panelində deflyasiyanın baş verdiyi iqtisadi vəziyyət əks olunur.

Qısamüddətli milli gəlir səviyyəsi  , potensial istehsal isə  səviyyəsindədir. Bu onu ifadə edir ki, qısamüddətli dövrdəki istehsal potensial səviyyəsindən az olmuşdur, yəni qısamüddətli dövrdə tam məşğulluq səviyyəsinə çatılmamışdır. Potensial ÜDM ilə real ÜDM arasındakı belə fərqə deflyonist kəsr deyilir.

Deflyonist kərs zamanı potensial istehsal real istehsaldan çoxdur. Əgər qısamüddətli dövrdə potensial istehsal real istehsaldan çox olarsa, inflyansyonist kəsr yaranır.

İnflyansyonist kəsr (Şəkil 9-un (b)paneli) iqtisadiyyatdakı resurslardan həddən artıq istifadə olunduğunu göstərir. İşçi qüvvəsi baxımından yanaşdıqda, bu hal konyuktur işsizliyin olmadığı və təbii işsizliyin də aşağı düşdüyü halı xarakterizə edir. Amma resurslardan istifadənin artması onlara olan tələbin artırdığından resurs qiymətlərində artım baş verir. Resurs qiymətlərindəki artım maya dəyəri, dolayı olaraq məhsulun qiymətini artırır və inflyasiyaya səbəb olur

Durğunluq və geriləmə (resessiya)

İqtisadi dalğalanmalar uzunmüddətli tarazlıq səviyyəsi ətrafında əmələ gələn qısamüddətli tərəddüdlərdir. Bu tərəddüdlər iqtisadiyyatda durgunluğa səbəb ola və iqtisadi geriləməyə gətirib çıxara bilər.

İqtisadi geriləmə (resessiya)

Bu vəziyyətin aradan qalxması üçün ya bazarların buna cavab verməsini (uyğunlaşmasını) gözləmək ya da dövlətin müdaxiləsi lazımdır. Resessiya dövründə real ÜDM potensial ÜDM-dən aşağıda formalaşır.

Resesiya iki səbəbdən yarana bilər: mənfi tələb şoku və mənfi təklif şoku. Bu iki səbəb fərqli nəticələrə gətirib çıxarır.

Tələb şoku

Şəkil 10
 

Şəkil 10-də məcmu təklifdən irəli gələn geriləmə əks olunmuşdur. İlkin vəziyyətdə iqtisadiyyat A nöktəsində, həm uzunmüddətli, həm də qısamüddətli dövrdə tarazlıqdadır. Bu vəziyyət iqtisadiyyat baxımından optimal hesab edilir.

İndi fərz edək ki, məcmu tələbi azaldan bir hadisə baş verib. Məsələn, siyasi hakimiyyətə olan inam zəifləyib və bunun təsiri ilə ev təsərrüfatlarının investisiya qoyuluşuna meylliliyi azalıb.

Belə vəziyyətdə məcmu tələb əyrisi   –dən  -yə sürüşəcəkdir. Qısamüddətli SRAS əyrisi hələ ki, sabitdir. Bu vəziyyətdə iqtisadiyyat yeni tarazlıq nöktəsi olan B-yə doğru hərəkət edir və ölkədəki qiymət səviyyəsi  -dən  -yə geriləyir. İstehsal səviyyəsi isə  -dən  -ə geriləyir. Bu prosesə dövlət müdaxilə etməzsə, bir müddət sonra azalan istehsal səbəbindən işsizlik artar, əmək bazarında rəqabət artdığından əmək haqqları aşağı enər. Bu istehsal xərclərinin azalmasına və istehsal həcminin artmasına səbəb olar. Beləliklə, qısamüddətli məcmu təklif əyrisi sağa hərəkət edər. İstehsal tam məşğulluğa çatana qədər artar və C nöktəsində yenidən uzunmüddətli və qısamüddətli tarazlıq əldə olunar.

Belə vəziyyətdə iqtisadi geriləmənin milli gəlir üzərindəki təsiri aradan qalxar. Amma qiymətlərin ümumi səviyyəsi daha da aşağı səviyyəyə düşəcəkdir. Nəticə etibarı ilə, tələb şokuna məcmu təklif ilə cavab verilmişdir və tarazlıq yenidən əldə olunmuşdur amma iqtisadiyyatda deflyasiya baş vermişdir.

Təklif şoku

Şəkil 11
 

İqtisadi geriləməyə səbəb ola biləcək və qısamüddətli məcmu təklif əyrisinin sola sürüşməsinə gətirib çıxaracaq digər bir səbəb isə mənfi təklif şokudur. Təsəvvür edək ki, dünya enerji ehtiyatlarına yaranan problem qiymətlərdə artıma səbəb olur. Enerji qiymətlərindəki bu artım istehsal xərclərini artıracaq və SRAS əyrisini sola sürüşdürəcəkdir. Bu zaman baş verəcək hadisələrin necə formalaşacağını və nəticənin nə olabiləcəyini Şəkil 11-də görə bilərik.

İlkin vəziyyətdə A nöktəsində həm qısamüddətli, həm də uzunmüddətli tarazlıq təmin edilib. Dünya enerji qiymətlərində baş verən artım   əyrisini   əyrisinə doğru hərətək etməsinə səbəb olub. Beləliklə, qısamüddətli dövrdə yeni tarazlıq nöktəsi əldə olunmuşdur. Yeni tarazlıq nöktəsində ÜDM-in həcmi potensial ÜDM-dən azdır.Bu vəziyyətdə iqtisadiyyat B nöktəsindədir. Ölkə iqtisadiyyatı kiçilmişdir. Eyni zamanda qiymət səviyyəsi də  -dən  -ə yüksəlmiş, yəni inflyasiya baş verib. Ölkə iki problem ilə eyni anda üzləşib: həm iqtisadi geriləmə, həm də inflyasiya yaranıb. İqtisadi ədəbiyyatlarda bu hadisə “staqflyasiya” adlanır. Staqflyasiya iki yolla sona çatır: bazarın uyğunlaşması və dövlət müdaxiləsi. Fərz edək ki, dövlət büdcə xərclərini artırır və bu   əyrisini  əyrisinə sürüşür. Dövlət xərclərindəki artım məcmu tələbi artırır. Dövlət xərclərindəki artım potensial istehsalın təmin edildiyi tam məşğulluq əldə edilənə qədər artar və bu nöktədə dayanar. Ölkə iqtisadiyyatı yenidən uzunmüddətli və qısamüddətli tarazlığı bərpa edir.

İqtisadi geriləmə aradan qaldırılıb və istehsal yenidən öz potensial səviyyəsinə qayıdıb. təklif şokuna tələb yönlü müdaxilə bir problemi – iqtisadi geriləməni aradan qaldırmışdır, digər problemi – inflyasiyanı isə daha da böyütmüşdür.

İstinadlar

  1. Healey, Nigel M. (2002). "AD-AS model". In Snowdon, Brian; Vane, Howard. An Encyclopedia of Macroeconomics. Northhampton, Massachusetts: Edward Elgar Publishing. pp. 11–18. səh 12
  2. ↑ Healey, Nigel M. 2002. səh 13
  3. Healey, Nigel M. 2002. səh 12
  4. ↑ http://fbemoodle.emu.edu.tr/index.php

Avqust 03, 2021
məcmu, tələb, məcmu, təklif, modeli, modeli, makroiqtisadiyyatı, başa, düşmək, üçün, yaradılan, standard, dərslik, modelidir, model, məcmu, tələbin, məcmu, təklifə, bərabər, olduğu, haldakı, qiymət, səviyyəsini, real, istehsal, həcmini, göstərir, modeliməcmu, . AD AS modeli makroiqtisadiyyati basa dusmek ucun yaradilan standard derslik modelidir 1 Bu model Mecmu Telebin Mecmu Teklife beraber oldugu haldaki qiymet seviyyesini ve real istehsal hecmini gosterir 2 AD AS ModeliMecmu teleb eyrisi asagi meyillidir Bu da asagi qiymet seviyyesinde istehsala daha cox teleb olmasini gosterir Mecmu telebin asagi meylli olmasina 3 effekt tesir gosterir 2 Piqu ve ya real balans effekti Eger olkede real qiymetlerin seviyyesi asagi enirse real servet artir Yeni qiymetler enirse alici 1 manatla daha cox mehsul ala bilir bu da mecmu telebi artirir Keyns ve ya faiz derecesi effekti Mehsullarin qiymeti dusurse pula olan teleb azalir Bu faiz derecesini asagi endirir Investisiya imkanlari genislendiyi ucun istehsal artir Xalis ixrac effekti Hansi olkede ki qiymetler qalxirsa onun mehsullari xarici mehsullar qarsisinda daha az reqabet qabiliyyetli olur ve ixrac azalir Daha az ixrac eden muessise daha az istehsal edir Qiymetler dusdukde ise eksine Mecmu teklif eyrisi ise asagi istehsal seviyyelerinde ufuqi elastik ve butun istehsal amillerinin tam istifade olundugu potensial istehsal noktesinden etibaren ise saquli qeyri elastik olur 3 Ne qeder ki istehsal oz potensial seviyyesine catmayib Mecmu Telebin genislenmesi ozu ile daha yuksek qiymet ve istehsal seviyyesi getirecek AD AS diaqrami inflyasiya ile bagli muxtelif makroiqtisadi hadiseleri izah etmek ucun de istifade edirlir Hemcinin bu model muxtelif makroiqtisadi siyasetlerin effektlerini izah etmek ucun genis pedaqoji ehemiyyete malikdir Mecmu teleb ing aggregate demant AD iqtisadiyyatdaki butun emtee ve xidmetlerin mecmu deyerini eks etdirir Emtee ve xidmetlerin deyer olcusunde toplanmasinda sebeb iqtisadiyyatda olan butun mehsullarin fiziki olaraq toplamaq mumkun olmamasidir Bu sert mecmu teklife de aiddir Mecmu teklif ing aggregate supply AS zaman cercivesine gore iki yere ayrilir uzunmuddetli mecmu teklif LRAS long run aggregate supply ve qisamuddetli mecmu teklif SRAS short run aggregate supply Qisamuddetli dovrde real UDM ile potensial UDM arasinda mueyyen tereddudler olur Iqtisadiyyatda esas meqsedlerden biri istehsalin tam mesgulluq seraitinde heyata kecirilmesi basqa sozle emek basda olmaqla butun istehsal amillerinden tam istifade etmekdir AD ve AS eyrilerinin kesisdiyi noktede iqtisadiyyatda tarazligi temin eden qiymet seviyyesi ve istehsal hecmi mueyyen edilir Bu iki eyrideki deyismeler sebebinden qiymet ve istehsal seviyyesi deyisir Mundericat 1 Mecmu Teleb 1 1 Gozlentiler 1 2 Xaricilerin gelirleri ve valyuta kursu 1 3 Dovlet Siyaseti 2 Mecmu teklif 2 1 Resurs qiymetleri 2 2 Texnologiya 2 3 Gozlentiler 3 Qisamuddetli dovr 3 1 Qisamuddetli dovrde mecmu teklif eyrisinde surusmelerin sebebleri 3 2 Emek haqqindaki deyisiklikler 3 3 Diger istehsal amillerinin qiymetindeki deyisiklikler 3 4 Mehsuldarligin deyismesi 3 5 Teklif soklari 4 Uzunmuddetli dovr 5 AD AS modeli ve makroiqtisadi tarazliq 6 Durgunluq ve gerileme resessiya 6 1 Iqtisadi gerileme resessiya 6 2 Teleb soku 6 3 Teklif soku 7 IstinadlarMecmu Teleb RedakteSekil 2 Mecmu teleb eyrisi aciq bir iqtisadiyyatda butun xerclerin cemi kimi ifade edilir 4 AD C I G NX C istehlak xercleri I investisiyalar G dovlet xercleri NX xalis ixrac NX Ixrac Idxal Bu halda AD eyrisi her qiymet seviyyesinde ev teserrufatlarinin firmalari ve dovletin almaq istediyi emtee ve xidmetlerin hecmini eks etdirecek Basqa sozle AD eyrisi yuxarida gosterilen butun istehlak investisiya xalis ixrac ve dovlet xerclerini temsil edir 4 AD eyrisindeki deyismelere sebeb ola bilecek amiller 3 qrupda eks olunur Gozlenmeler Xaricilerin gelirleri ve valyuta kursu Dovlet siyaseti Gozlentiler Redakte Sekil 3 Ev teserrufatlari gelecekde gelirlerinde artim gozleyirlerse daha cox istehlak edecekler Bu mecmu telebin artmasina getirib cixaracaq ve AD eyrisi saga surusecek Bunun eksi olaraq gelirlerin azalmasi gozlenilirse AD eyrisi sola dogru hereket edecek Bu hal firmalara da aiddir Bele ki firmalar gelecekde iqtisadiyyatda canlanma gozleyirlerse investisiya yonumlu xerclerini artiracaqlar Bu mecmu telebde artisa ve AD eyrisinin saga dogru irellemesine sebeb olacaq Eks halda AD eyrisi sola surusecekdir Xaricilerin gelirleri ve valyuta kursu Redakte Valyuta kursu yukseldikde yeni milli valyuta xarici valyutalar qarsisinda deyer itirdikde olke daxilindeki mehsullar xarici olkelere nisbetde ucuzlasir Bele olan veziyyetde xalis ixrac ve mecmu teleb yukselir Bu da AD eyrisinin saga dogru hereket etmesine sebeb olur Valyuta kursunun dusduyu halda AD eyrisi sola surusecekdir Xarici olkelerin real gelirleri coxaldigda bu olkelerin yerli mehsullara telebi yeni ixrac artacaqdir Bele olan halda mecmu teleb artacaq ve AD eyrisi saga dogru hereket edecekdir Diger olkelerde iqtisadi durgunluq ve bohran yasanirsa teleb eyrisi sola dogru surusecekdir 4 Dovlet Siyaseti Redakte A Vergileri ve transfertler Dovlet iqtisadiyyata muxtelif yollarla mudaxile ede biler Bunlardan biri fiskal siyasetdir Eger dovlet budce xerclerini yukselderse bu mecmu telebi artirar Vergiler de fiskal siyasetde istifade edilen aletlerdendir Dovlet vergileri asagi endirdiyi halda ehalinin serencaminda qalan vesait artar ve eyni derecede istehlak da artar Bu mecmu telebin artmasina ve AD eyrisinin saga surusmesine sebeb olar Transfertler ehaliye verilen maliyye yardimidir Eger bunun hecminde artim olarsa ev teserrufatlarinin geliri artar bu da mecmu telebde artima getirib cixarar Vergiler artarsa ve ya transfertler azalarsa ehalinin serencaminda qalan gelir azalar bu da xercleri elece de menmu telebi azaldar Bu ise AD eyrisini sola dogru surusdurer B Fazi derecesi Dovlet iqtisadiyyata mudaxile etmek ucun monetar siyasetden de istifade edir Merkezi banklar dovletin iqtisadi siyasetine uygun qerar qebul eden ve fealiyyet gosteren qurumlardir Merkezi banklar iqtisadiyyata pulun miqdari ve faiz derecesini tenzimlemekle tesir gosterirler Eger iqtisadiyyatda faiz derecesi endirilirse borc almaq xerci azalar ve investorlar ucun elverisli veziyyet yaranar Investisiyalardaki artim mecmu geliri artirar ve AD eyrisi saga dogru hereket eder Sert valyuta siyasetinin tetbiqi ile pul teklifindeki azalma yuxaridaki neticenin eksine cevirer 4 Mecmu teklif RedakteSekil 4 Mecmu teklif eyrisi her qiymet seviyyesinde firmalarin istehsal edib satmaq istedikleri emtee ve xidmetlerin mecmu deyerini eks etdirir Mecmu teklif arasdirilanda dovr ferqlilikleri vacibdir Qisamuddetli mecmu teklif eyrisi SRAS musbet bir meylliliye malikdir Uzunmuddetli mecmu teklif eyrisi LRAS saquli qebul edilir Cunki uzunmuddetli dovrde mecmu teklif qiymetden deyil diger amillerden asilidir 4 Umumiyyetle mecmu teklifle bagli amiller asagidakilardir Resurs qiymetleri Texnologiya Gozlentiler Resurs qiymetleri Redakte Istehsal prosesini xammal ve diger resusrlar olmadan tesevvur etmek mumkun deyildir Buna gore mehsul istehsal eden firmalar istifade edecekleri resurlarin qiymetlerini arasdirirlar Xammal qiymetlerindeki artim firmalar ucun xercleri de yukseltdiyinden muessisenin istehsal miqdari elece de makroiqtisadi seviyyede mecmu telklif azalacaqdir Texnologiya Redakte Texnologiyadaki inkisaf muessiselerin daha semereli fealiyyet gostermesine daha cox mehsul istehsal etmesine ve neticede mecmu teklifi artirmasina sebeb olur Gozlentiler Redakte Firmalar hem istehsal amilleri bazarini xammal emek kapital ve s hem de istehsal etdiyi mehsulun daxil oldugu bazarini tedqiq edirler Eger firmalar gelecekde qiymet artimi gozleyirlerse gelecekde daha yuksek teklif ireli surmek ucun bu gunku tekliflerini azaldacaqlar Qiymet artimi xammal ve diger istehsal amillerinin deyerini yukseltdiyinden firmalarin xercleri artacaq ve hemin dovrde istehsal azalacaq Yeni gelecekde gozlenilen qiymet artimi her iki halda mecmu teklifi azaldir Qisamuddetli dovr RedakteQisamuddetli dovrde qiymet seviyyesi artdiqca firmalar bunu daha cox gelir menbeyi hesab edirler ve istehsali yeni tekliflerini artirirlar Bu da butovlukde mecmu teklifi artimina sebeb olur Basqa sozle qisamuddetli mecmu teklif eyrisi yuxari dogru meyllidir 4 Sekil 5 Iqtisadi nezeriyyede mecmu teklif eyrisinin ufuqi oldugu bir dovr vardir Bu dovrdeki eyriye anliq mecmu teklif eyrisi deyilir Anliq ifadesinin isledilmesinde meqsed bu dovrun firmalarin qiymet deyisikliyine tesir gostere bilmeyeceyi qeder qisa olmasidir Bu zaman firmalar cari qiymetde bazarin telebine uygun istenilen miqdarda mehsul teklif edirler Serti P 1 displaystyle P 1 qiymeti anliq olaraq sabit qebul edildiyinden ISRAS ufuqi xetti bize bu qiymet seviyyesinde mecmu teklif eyrisini gosterir Bu anliq dovr firmalarin fealiyyet gosterdiyi sektorlara uygun olaraq bir nece gun ve ya bir nece ay ola biler Esas mesele bu dovr erzinde muessiselerin aldigi xammalin ve satdigi mehsulun qiymetinde deyisikliyin olmamasidir Qisamuddetli dovrde mecmu teklif eyrisinde surusmelerin sebebleri Redakte Sekil 6 Qisamuddetde mecmu teklifde artma ve ya azalmaya sebeb olan amilleri asagidaki 4 qrupda cemlesdirmek olar 4 Emek haqqi seviyyesi Diger istehsal amillerinin qiymetindeki deyisiklikler Mehsuldarliqda deyisiklikler Teklif soklari Emek haqqindaki deyisiklikler Redakte Qisa muddetli dovrde firmalar fealiyyet gostererken sermaye miqdarinin deyismediyi ferz edilir Bu zaman xerclerin artimina emek haqqi faktoru tesir edir Eger firmada calisan iscilerin emek haqqisinda artim bas vererse bu zaman firmalarin xerci artacaq ve istehsal azalacaq Bu da qisamuddetli teklif eyrisini sola dogru surusdurecek Diger istehsal amillerinin qiymetindeki deyisiklikler Redakte Her ne qeder emek fatorundan basqa diger xercler nisbi sabit olsa da onlarin qiymetlerindeki deyisiklik mecmu teklife tesir gosterir Meselen neft qiymetlerinin azalmasi xercleri asagi endirecek Bu da istehsalin ve mecmu teklifin artmasina sebeb olacaq Mehsuldarligin deyismesi Redakte Mehsuldarliqdaki artim istehsalin daha semereli olmasina ve xerclerin azalmasina sebeb olacaqdir ki bu da istehsali artiran bir amildir Bele oldugu halda SRAS eyrisi saga dogru hereket edecekdir Teklif soklari Redakte Qisamuddetli teklif eyrisinin surusmesindeki sebeblerden biri de teklif soklaridir Bu soklar yaratdigi iqtisadi tesirlere gore musbet ve menfi soklar olaraq iki yere ayrilir Musbet teklif soklarina iqlimdeki mulayimlesme neticesinde kend teserrufati mehsullarinin istehsalindaki ani artim menfi soklara ise bir cox olkenin istirak etdiyi muharibeler misal ola biler Musbet teklif soklari SRAS eyrisini saga menfi teklif soklari ise sola surusdurur Uzunmuddetli dovr RedakteSekil 7 Uzunmuddetli dovrde istehsal hem xammal ve diget istehsal amilleri hem de mehsul qiymetlerinden asili deyildir Uzunmuddetli dovr firma ve sektordan asili olaraq 1 2 hefte ve ya bir nece il ola biler Uzunmuddetli dovrde mecmu teklif tam mesgulluq seviyyesindedir Bu dovrde istehsal miqdarini istehsal amillerinin hecmi teyin edir Mecmu teklif qrafikinde bu deyisenler gosterilmediyinden LRAS eyrisi saqulidir Yeni uzunmuddetli dovrde mecmu teklif qiymetden asili deyil 4 Qrafikde uzunmuddetli mecmu teklif LRAS eyrisi potensial istehsal seviyyesi kimi qebul olunan U D M p displaystyle UDM p noktesinden baslayaraq qiymet P oxuna paralel duz xett seklinde gosterilmisdir Butun resurslarin tam istifade edildiyi ucun istehsal oz potensial seviyyesine yukselir Texnalogiyadaki inkisaf ve ya istehsal amillerindeki real artim UDM in potensial seviyyesini yukseldir Bu ise uzunmuddetli mecmu teklif eyrisinin yerini deyismesine sebeb olur ve L R A S 1 displaystyle LRAS 1 eyrisi L R A S 2 displaystyle LRAS 2 eyrinine doru surusur AD AS modeli ve makroiqtisadi tarazliq RedakteSekil 8 Olke iqtisadiyyatinda bezen iqtisadi artim bezen ise gerileme musahide oluna biler Iqtisadi durgunluq dovru agir kecdikde bu gerilemeye sebeb olur AD AS modeli daha cox bu gerilemenin izah edilmesinde istifade edilir 4 Tereddudlerin musahide olunmadigi makroiqtisadi tarazliq Sekil 8 da eks etdirilib Iqtisadi tereddudleri evvelceden mueyyen etmek mumkun deyildir Iqtisadcilar iqtisadiyyatdaki qisamuddetli tereddudleri izah etderken Mecmu teleb Mecmu teklif modeli nden istifade edirler Iqtisadiyyatda deflyasiya bas verirse tesviq edici teleb artirici tedbirler gormek lazimdir Inflyasiya basverdikde ise teleb azaldici addimlar atilmalidir Sekil 9 Sekil 9 un a panelinde deflyasiyanin bas verdiyi iqtisadi veziyyet eks olunur Qisamuddetli milli gelir seviyyesi U D M r displaystyle UDM r potensial istehsal ise U D M p displaystyle UDM p seviyyesindedir Bu onu ifade edir ki qisamuddetli dovrdeki istehsal potensial seviyyesinden az olmusdur yeni qisamuddetli dovrde tam mesgulluq seviyyesine catilmamisdir Potensial UDM ile real UDM arasindaki bele ferqe deflyonist kesr deyilir 4 Deflyonist kers zamani potensial istehsal real istehsaldan coxdur Eger qisamuddetli dovrde potensial istehsal real istehsaldan cox olarsa inflyansyonist kesr yaranir Inflyansyonist kesr Sekil 9 un b paneli iqtisadiyyatdaki resurslardan hedden artiq istifade olundugunu gosterir Isci quvvesi baximindan yanasdiqda bu hal konyuktur issizliyin olmadigi ve tebii issizliyin de asagi dusduyu hali xarakterize edir Amma resurslardan istifadenin artmasi onlara olan telebin artirdigindan resurs qiymetlerinde artim bas verir Resurs qiymetlerindeki artim maya deyeri dolayi olaraq mehsulun qiymetini artirir ve inflyasiyaya sebeb olurDurgunluq ve gerileme resessiya RedakteIqtisadi dalgalanmalar uzunmuddetli tarazliq seviyyesi etrafinda emele gelen qisamuddetli tereddudlerdir Bu tereddudler iqtisadiyyatda durgunluga sebeb ola ve iqtisadi gerilemeye getirib cixara biler 4 Iqtisadi gerileme resessiya Redakte Bu veziyyetin aradan qalxmasi ucun ya bazarlarin buna cavab vermesini uygunlasmasini gozlemek ya da dovletin mudaxilesi lazimdir Resessiya dovrunde real UDM potensial UDM den asagida formalasir Resesiya iki sebebden yarana biler menfi teleb soku ve menfi teklif soku Bu iki sebeb ferqli neticelere getirib cixarir Teleb soku Redakte Sekil 10 Sekil 10 de mecmu teklifden ireli gelen gerileme eks olunmusdur Ilkin veziyyetde iqtisadiyyat A noktesinde hem uzunmuddetli hem de qisamuddetli dovrde tarazliqdadir Bu veziyyet iqtisadiyyat baximindan optimal hesab edilir Indi ferz edek ki mecmu telebi azaldan bir hadise bas verib Meselen siyasi hakimiyyete olan inam zeifleyib ve bunun tesiri ile ev teserrufatlarinin investisiya qoyulusuna meylliliyi azalib Bele veziyyetde mecmu teleb eyrisi A D 1 displaystyle AD 1 den A D 2 displaystyle AD 2 ye surusecekdir Qisamuddetli SRAS eyrisi hele ki sabitdir Bu veziyyetde iqtisadiyyat yeni tarazliq noktesi olan B ye dogru hereket edir ve olkedeki qiymet seviyyesi P 1 displaystyle P 1 den P 2 displaystyle P 2 ye gerileyir Istehsal seviyyesi ise U D M p displaystyle UDM p den U D M 2 displaystyle UDM 2 e gerileyir Bu prosese dovlet mudaxile etmezse bir muddet sonra azalan istehsal sebebinden issizlik artar emek bazarinda reqabet artdigindan emek haqqlari asagi ener Bu istehsal xerclerinin azalmasina ve istehsal hecminin artmasina sebeb olar Belelikle qisamuddetli mecmu teklif eyrisi saga hereket eder Istehsal tam mesgulluga catana qeder artar ve C noktesinde yeniden uzunmuddetli ve qisamuddetli tarazliq elde olunar Bele veziyyetde iqtisadi gerilemenin milli gelir uzerindeki tesiri aradan qalxar Amma qiymetlerin umumi seviyyesi daha da asagi seviyyeye dusecekdir Netice etibari ile teleb sokuna mecmu teklif ile cavab verilmisdir ve tarazliq yeniden elde olunmusdur amma iqtisadiyyatda deflyasiya bas vermisdir 4 Teklif soku Redakte Sekil 11 Iqtisadi gerilemeye sebeb ola bilecek ve qisamuddetli mecmu teklif eyrisinin sola surusmesine getirib cixaracaq diger bir sebeb ise menfi teklif sokudur Tesevvur edek ki dunya enerji ehtiyatlarina yaranan problem qiymetlerde artima sebeb olur Enerji qiymetlerindeki bu artim istehsal xerclerini artiracaq ve SRAS eyrisini sola surusdurecekdir Bu zaman bas verecek hadiselerin nece formalasacagini ve neticenin ne olabileceyini Sekil 11 de gore bilerik Ilkin veziyyetde A noktesinde hem qisamuddetli hem de uzunmuddetli tarazliq temin edilib Dunya enerji qiymetlerinde bas veren artim S R A S 1 displaystyle SRAS 1 eyrisini S R A S 2 displaystyle SRAS 2 eyrisine dogru heretek etmesine sebeb olub Belelikle qisamuddetli dovrde yeni tarazliq noktesi elde olunmusdur Yeni tarazliq noktesinde UDM in hecmi potensial UDM den azdir Bu veziyyetde iqtisadiyyat B noktesindedir Olke iqtisadiyyati kicilmisdir Eyni zamanda qiymet seviyyesi de P 1 displaystyle P 1 den P 2 displaystyle P 2 e yukselmis yeni inflyasiya bas verib Olke iki problem ile eyni anda uzlesib hem iqtisadi gerileme hem de inflyasiya yaranib Iqtisadi edebiyyatlarda bu hadise staqflyasiya adlanir Staqflyasiya iki yolla sona catir bazarin uygunlasmasi ve dovlet mudaxilesi Ferz edek ki dovlet budce xerclerini artirir ve bu A D 1 displaystyle AD 1 eyrisini A D 2 displaystyle AD 2 eyrisine surusur Dovlet xerclerindeki artim mecmu telebi artirir Dovlet xerclerindeki artim potensial istehsalin temin edildiyi tam mesgulluq elde edilene qeder artar ve bu noktede dayanar Olke iqtisadiyyati yeniden uzunmuddetli ve qisamuddetli tarazligi berpa edir Iqtisadi gerileme aradan qaldirilib ve istehsal yeniden oz potensial seviyyesine qayidib teklif sokuna teleb yonlu mudaxile bir problemi iqtisadi gerilemeni aradan qaldirmisdir diger problemi inflyasiyani ise daha da boyutmusdur 4 Istinadlar Redakte Healey Nigel M 2002 AD AS model In Snowdon Brian Vane Howard An Encyclopedia of Macroeconomics Northhampton Massachusetts Edward Elgar Publishing pp 11 18 seh 12 1 2 Healey Nigel M 2002 seh 13 Healey Nigel M 2002 seh 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 http fbemoodle emu edu tr index phpMenbe https az wikipedia org w index php title Mecmu teleb mecmu teklif modeli amp oldid 5971290, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.