Müəyidəddin Ordi – Mənşəcə Azərbaycan türklərindən olan astronom-alim, Drezden muzeyində saxlanılan məşhur Ulduz qlobusunun müəllifi.
MÜƏYİDƏDDİN ORDİ
Doğum tarixi
Müəyyidəddin Ordinin Dəməşqdən Marağaya dəvət olunması
XIII əsrdə Çingiz xanın nəvəsi Hülaku xan özünün türk-monqol qoşunları ilə bütün Yaxın Şərqi işğal edərək, ərəb xilafətinin paytaxtı Bağdadı da hücumla tutur. Hülaku xan işğal etdiyi nəhəng ərazidə yeni Elxanilər (el xanları) dövlətini yaradır. Dövlətin mərkəzi Azərbaycan, paytaxtı əvvəlcə Marağa, sonra isə Təbriz olur. Elxanilər dövləti və yeni Hülakular sülaləsi rəsmi və daha çox formal olaraq paytaxtı Pekində yerləşən böyük türk-monqol dövlətinin tərkib hissəsi sayılırdı. Yeni Azərbaycan dövlətinin hakimləri təsdiq yarlıqlarını, dövlət möhürlərini və fəxri Çin titullarını oradan alırdılar.
Nəhəng türk imperiyasının başçısı, Yuanlar sülaləsinin banisi Xubilay imperiyanın qərb hüdudlarında gedən hadisələrlə bərk maraqlanırdı. Hülaku xanın yürüşü zamanı ona min nəfər Çin əskəri verilmişdi. Bunların arasında körpü və istehkam salan ustalar, daş atıcıları, eləcə də odlu silahdan məharətlə istifadə edən hərbçilər vardı. Vəziyyət sabitləşdikdən sonra Çindən alimlər, əczaçılar, sənətkarlar, rəssamlar, miniatür ustaları işləmək üçün Azərbaycana axışırlar. Hətta Təbrizdə kağız Çin pulları "çao"nu tədavülə buraxmağa da cəhdlər olur.
Azərbaycanın ən görkəmli dühalarından biri Nəsirəddin Tusi Hülaku xana məsləhətçi təyin edilir. Hələ bundan da qabaq böyük alim kimi Nəsirəddinin şöhrəti Pekinə gəlib çatmış və onu möhtəşəm bir mərkəz kimi düşünülmüş rəsədxananın tikintisinə kömək etməkdən ötrü paytaxta dəvət etmişdilər. Tusi isə Pekinə getməkdən imtina etmiş və Hülaku xanı rəsədxananın ilk növbədə imperiyanın deyil, Elxanilərin paytaxtında – Marağada tikilməsinin vacibliyinə inandırmışdı.
Bu iş üçün ölkənin hər yerindən alimlər çağrılır. Tusinin yazdığına görə, rəsədxananın tikintisində iştirak etmək üçün "Hülakü xan müxtəlif vilayətlərdən astronomik bilikləri olan alimlərin buraya gətirilməsini tələb edir – Dəməşqdən Müəyyidəddin Ordini, Mosuldan Fəxrəddin Marağini, Tiflisdən Fəxrəddin İxlatini və Qəzvindən Nəcməddin Dəbiranini. "Orası da məlumdur ki, rəsədxananın tikintisində və zəruri avadanlıqla təchiz olunmasında başlıca rolu Müəyyidəddin Ordi oynayır.
Ordi haqqında bioqrafik məlumatlar, demək olar ki, yoxdur. Tarixdə sənəd kimi yalnız onun ərəb dilində qələmə aldığı "Marağa rəsədxanasının astronomik alətləri haqda risalə"sinin iki əlyazma nüsxəsi qalmışdır. Bunlardan biri Parisin, digəri isə Tehranın milli kitabxanalarında saxlanılır. Birinci nüsxə XIX əsrin əvvəllərində Parisdəki xüsusi şərq dilləri məktəbinin müəllimi A. Jurden tərəfindən tapılıb fransız dilinə tərcümə olunur. Kitab Parisdə iki dəfə-1809 və 1810-cu illərdə nəşr olunur. 1811-ci ildə alman dilinə tərcümə edilir. Bu əsərdə Nəsirəddin Tusinin rəhbərliyi altında Müəyyidəddin Ordinin hazırladığı on mürəkkəb astronomik cihazın təsviri də var.
Ordinin traktatında verilən məlumatların təhlili bir çox tədqiqatçıları belə bir qəti fikrə gətirmişdir ki, Marağa rəsədxanasındakı alətlər təkmilliyi ilə o dövrün bütün rəsədxanalarındakılardan seçilirmiş. Bu da məlumdur ki, Ordinin öz ixtirası olan bəzi alətlər sonradan dünyanın bir çox rəsədxanalarında istifadə olunub.
Ordinin görüşlərinin yayılmasında müxtəlif ölkələrdən Marağa rəsədxanasına çalışmaq və təcrübə keçmək üçün gəlmiş araşdırıcıların da böyük rolu olmuşdur. Marağa rəsədxanasının görkəmli tədqiqatçısı H.C.Məmmədbəylinin yazdığına görə, Ordinin hazırladığı alət və cihazlar Uluqbəyin, Tixo Bragenin, Caypur (Hindistan) rəsədxanalarında astronomik cihazqayırmanın inkişafında müstəsna rol oynayıb.
Müəyyidəddinin oğlu, Məhəmməd bin Müəyyidəddin Ordi də Marağa rəsədxanasında çalışmışdır. O da atasının yolu ilə gedərək,astronomik cihazlar hazırlanması sahəsində tanınmış mütəxəssislərdən olmuşdur. Onun yaratdığı ulduz qlobusu günümüzə qədər gəlib çatmışdır. Bu qlobus hal-hazırda Drezdendəki məşhur riyaziyyat-fizika salonunda saxlanılır və burada toplanmış qlobuslar arasında ən qədimi sayılır. Qlobusda ulduzların yerləşmə vəziyyətinə əsasən onun hazırlanma ilini müəyyələşdirmək mümkün olmuşdur – 1279-cu il. Avropanın bir çox böyük alimləri həmin qlobusun tədqiqi ilə məşğul olmuşlar. Bürüncdən düzəldilmiş və qızıl-gümüş suyu ilə naxışlanmış bu qlobus həm də XIII əsr Azərbaycan dekorativ sənətinin incilərindən sayılır.
müəyidəddin, ordi, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, mənşəcə, azərbaycan, türklərindən, olan, astronom, alim, drezden, muzeyində, saxlanılan, məşhur, ulduz, qlobusunun, müəl. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Mueyideddin Ordi Mensece Azerbaycan turklerinden olan astronom alim Drezden muzeyinde saxlanilan meshur Ulduz qlobusunun muellifi MUEYIDEDDIN ORDIDogum tarixi 387Mueyyideddin Ordinin Demesqden Maragaya devet olunmasi RedakteXIII esrde Cingiz xanin nevesi Hulaku xan ozunun turk monqol qosunlari ile butun Yaxin Serqi isgal ederek ereb xilafetinin paytaxti Bagdadi da hucumla tutur Hulaku xan isgal etdiyi neheng erazide yeni Elxaniler el xanlari dovletini yaradir Dovletin merkezi Azerbaycan paytaxti evvelce Maraga sonra ise Tebriz olur Elxaniler dovleti ve yeni Hulakular sulalesi resmi ve daha cox formal olaraq paytaxti Pekinde yerlesen boyuk turk monqol dovletinin terkib hissesi sayilirdi Yeni Azerbaycan dovletinin hakimleri tesdiq yarliqlarini dovlet mohurlerini ve fexri Cin titullarini oradan alirdilar Neheng turk imperiyasinin bascisi Yuanlar sulalesinin banisi Xubilay imperiyanin qerb hududlarinda geden hadiselerle berk maraqlanirdi Hulaku xanin yurusu zamani ona min nefer Cin eskeri verilmisdi Bunlarin arasinda korpu ve istehkam salan ustalar das aticilari elece de odlu silahdan meharetle istifade eden herbciler vardi Veziyyet sabitlesdikden sonra Cinden alimler eczacilar senetkarlar ressamlar miniatur ustalari islemek ucun Azerbaycana axisirlar Hetta Tebrizde kagiz Cin pullari cao nu tedavule buraxmaga da cehdler olur Azerbaycanin en gorkemli duhalarindan biri Nesireddin Tusi Hulaku xana meslehetci teyin edilir Hele bundan da qabaq boyuk alim kimi Nesireddinin sohreti Pekine gelib catmis ve onu mohtesem bir merkez kimi dusunulmus resedxananin tikintisine komek etmekden otru paytaxta devet etmisdiler Tusi ise Pekine getmekden imtina etmis ve Hulaku xani resedxananin ilk novbede imperiyanin deyil Elxanilerin paytaxtinda Maragada tikilmesinin vacibliyine inandirmisdi Bu is ucun olkenin her yerinden alimler cagrilir Tusinin yazdigina gore resedxananin tikintisinde istirak etmek ucun Hulaku xan muxtelif vilayetlerden astronomik bilikleri olan alimlerin buraya getirilmesini teleb edir Demesqden Mueyyideddin Ordini Mosuldan Fexreddin Maragini Tiflisden Fexreddin Ixlatini ve Qezvinden Necmeddin Debiranini Orasi da melumdur ki resedxananin tikintisinde ve zeruri avadanliqla techiz olunmasinda baslica rolu Mueyyideddin Ordi oynayir Ordi haqqinda bioqrafik melumatlar demek olar ki yoxdur Tarixde sened kimi yalniz onun ereb dilinde qeleme aldigi Maraga resedxanasinin astronomik aletleri haqda risale sinin iki elyazma nusxesi qalmisdir Bunlardan biri Parisin digeri ise Tehranin milli kitabxanalarinda saxlanilir Birinci nusxe XIX esrin evvellerinde Parisdeki xususi serq dilleri mektebinin muellimi A Jurden terefinden tapilib fransiz diline tercume olunur Kitab Parisde iki defe 1809 ve 1810 cu illerde nesr olunur 1811 ci ilde alman diline tercume edilir Bu eserde Nesireddin Tusinin rehberliyi altinda Mueyyideddin Ordinin hazirladigi on murekkeb astronomik cihazin tesviri de var Ordinin traktatinda verilen melumatlarin tehlili bir cox tedqiqatcilari bele bir qeti fikre getirmisdir ki Maraga resedxanasindaki aletler tekmilliyi ile o dovrun butun resedxanalarindakilardan secilirmis Bu da melumdur ki Ordinin oz ixtirasi olan bezi aletler sonradan dunyanin bir cox resedxanalarinda istifade olunub Ordinin goruslerinin yayilmasinda muxtelif olkelerden Maraga resedxanasina calismaq ve tecrube kecmek ucun gelmis arasdiricilarin da boyuk rolu olmusdur Maraga resedxanasinin gorkemli tedqiqatcisi H C Memmedbeylinin yazdigina gore Ordinin hazirladigi alet ve cihazlar Uluqbeyin Tixo Bragenin Caypur Hindistan resedxanalarinda astronomik cihazqayirmanin inkisafinda mustesna rol oynayib Mueyyideddinin oglu Mehemmed bin Mueyyideddin Ordi de Maraga resedxanasinda calismisdir O da atasinin yolu ile gederek astronomik cihazlar hazirlanmasi sahesinde taninmis mutexessislerden olmusdur Onun yaratdigi ulduz qlobusu gunumuze qeder gelib catmisdir Bu qlobus hal hazirda Drezdendeki meshur riyaziyyat fizika salonunda saxlanilir ve burada toplanmis qlobuslar arasinda en qedimi sayilir Qlobusda ulduzlarin yerlesme veziyyetine esasen onun hazirlanma ilini mueyyelesdirmek mumkun olmusdur 1279 cu il Avropanin bir cox boyuk alimleri hemin qlobusun tedqiqi ile mesgul olmuslar Buruncden duzeldilmis ve qizil gumus suyu ile naxislanmis bu qlobus hem de XIII esr Azerbaycan dekorativ senetinin incilerinden sayilir Hemcinin bax RedakteNesreddin Tusi Maraga resedxanasi Ulduz qlobusu Menbe https az wikipedia org w index php title Mueyideddin Ordi amp oldid 5505768, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
