fbpx
Wikipedia

Müqəddəs Varvara kilsəsi (Bakı)

Avqust 09, 2021

Müqəddəs Varvara kilsəsi və ya Erməni kilsəsi — Azərbaycanın Bakı şəhərində 1797-ci ildən 1990-cu ilə qədər mövcud olmuş kilsə. Kilsə İçərişəhərdə yerləşir. XIX əsrin II yarısında kilsənin qarşısındakı keçmiş Varvarevskaya küçəsi də (indiki H.Rzayeva küçəsi) bu kilsənin o dövrdəki adı ilə adlandırılmışdır. Kilsə bütpərəst ailəsində doğulub, daha sonra xristianlığı qəbul etdiyi üçün 306-cı ildə öldürülmüş və sonradan müqəddəslik almış Varvaranın şərəfinə ucaldılmışdır.

Müqəddəs Varvara kilsəsi
Müqəddəs Varvara kilsəsi
40°21′58″ şm. e. 49°50′10″ ş. u.
Ölkə Azərbaycan
Şəhər Bakı
Yeri İçərişəhər
İnşası 1797 və ya 1799
Dağılıb 1990
Müqəddəs Varvara kilsəsi

Tarixi

Meydan məscidi

Qız qalası ilə ikimərtəbəli karvansarayın arasında, XVII əsrə aid olduğu ehtimal edilən kvadratşəkilli zala malik, məhəllə məscidi olaraq karvansaray kompleksinə aid edilərək xalq arasında "Meydan məscidi" kimi tanınmışdır.

Orta əsrlərdə bu məhəllədə bəzzaz dükanları var idi. İndiki A.Zeynallı küçəsi XX əsrin əvvəllərinə kimi Minarəli (Minaretskaya) küçəsi adlanırdı. Bu küçə karvan ticarət yolu üzərində olduğu üçün İçərişəhərin əsas memarlıq abidələri — məscidlər, karvansaraylar, hamamlar, aşağı və yuxarı bazar meydanları, həmçinin onlarla abidə məhz bu ərazidə yerləşirdi. Qız qalası yaxınlığında fəaliyyət göstərən iki meydan məscidinin biri də Varfolomey kilsəsinin qalıqlarının yerində olmuşdur. Engelbert Kempfer yol qeydlərində bu məscidlər haqqında məlumat verir. Müasirlərinin açıqlamalarına görə, 1960-cı illərdə bu məscidin mehrabını görənlər olub. Məscidin varlığına dair B.Dorn və Sara Aşurbəylinin əsərlərində də məlumat var. B.Dorn yazır ki, məscidin giriş qapısının üzərindəki epiqrafik yazı oxunmurdu.

Abidənin vaxtilə məscid kimi inşa edilməsini, onun çöl tərəfdən tinlərində memarlıq bəzəyi sayılan stalaktitsiz açılmış kəsikləri də sübut edir.[Mənbə göstərin] Abidə 1971, 1992 — 1996-cı illərdə qəza vəziyyətində olduğu üçün və tarixi şəraitdən asılı olaraq qismən sökülmüş, sadəcə, abidənin və zəng qülləsinin aşağı hissələri qalmışdır. Məscidin aşağı hissəsi hazırda torpaq altındadır. Məscid ilə zəng qülləsi arasında inşaat texnikası cəhətdən fərq vardır. Zəng qülləsi yonularaq cilalanmış daşlardan tikilmiş, məscid isə yonulmamış daşlardan inşa olunmuşdür.

Məscidin kilsəyə çevirilməsi

XIX əsrin II yarısında müsəlman məscidinin damında bəzi dəyişikliklər edilərək (məscidin damında dəlik açılaraq qübbə ucaldılmışdır) tipik xristian kilsəsinə çevrilmışdir. Zəng qüllələri kilsələrin yanında inşa olunurdu. Sovmələr (xristianlıqda kiçik məhəllə tipli ibadət yerləri) yanında zəng qülləsi tikilmirdi. Sonradan məscidin şimal hissəsində üç hissədən ibarət zəng qülləsi də ucaldılmışdır. 1871-ci ildə inşa olunmuş "Parapet" bağındakı erməni kilsəsinin və İçərişəhərdə 1857-ci ildə inşa olunmuş Qoşa qala qapıları yaxınlığındakı müqəddəs Nikolay kilsəsinin zəng qüllələri bir-birinə oxşardır.

1861-ci ildə rus hidpoqrafı kapitan-leytenant Ulskiy tərəfindən tərtib edilən Bakı və ətrafı xəritəsində qeyd edir ki, İçərişəhər ərazisindəki memarlıq abidələrinin mükəmməl izahı verildiyinə baxmayaraq, ikimərtəbəli karvansaray yanında heç bir abidə və yaxud kilsə təsvir olunmur.

1906-cı ildə Bakıda çap olunmuş "İssledovanie serkvey i prixodov Bakinskoy qubernii" kitabında A.İ.Onitskiy Qız qalası yaxınlığında 1815 və 1865-ci illərdə inşa olunmuş iki kilsə haqqında məlumat verir. Bu kitabda kilsələrdən birinin adı göstərilir (Varfolomey), lakin digərinin adı haqqında məlumat yoxdur. Kitabda bu kilsələrin yerli əhalidən yığılmış vəsait hesabına inşa olunduğuna dair məlumat da vardır. Bu barədə tədqiqatçı Ə.Paşazadənin də əsərlərində məlumat verilir.

Engelbert Kempferin 1683-cü ildə qələmə aldığı və 1712-ci ildə çap olunan "Bakı" qrafik rəsmini, həmçinin onun bu barədə yazdığı çöl gündəliyini araşdırarkən məlum olur ki, bu dövrdə Qız qalası yaxınlığında heç bir kilsə olmayıb, əksinə, iki məscidin olduğu aydınlaşır. Qız qalası qarşısında 1998-ci ildə arxeoloji qazıntılar nəticəsində arxeoloq F.İbrahimov tərəfindən tapılan və IX əsrə aid olunduğu ehtimal edilən məscid aşkarlanmışdır. E.Kempferin “Bakı” qrafik rəsmini diqqətlə araşdırarkən buradakı məscidlərdən birinin minarəli olduğu aydınlaşır. E.Kempferin əsərlərinin tədqiqatçısı, alman alimi, doktor Lottar Veysin məlumatlarına əsasən, E.Kempferin Bakı xəritəsi və Azərbaycan haqqındakı qeydləri hələ lazımi dərəcədə araşdırılmamışdır.

Məlumatlardan belə nəticə çıxarmaq olar ki, Bakıda 1724-cü ilə kimi ermənilər yaşamamışlar. Tədqiqatçıların araşdırmalarına görə, 1724-cü il I Pyotrun ermənilər haqqında verdiyi xüsusi Bəyannamədən sonra Bakıya ilk 11 erməni ailəsi (bəzi mənbələrdə 100 nəfərə yaxın) köçürülür. Bu ailələrin əksəriyyəti tacir idilər. Bəyannamədəki müddəalardan məlum olduğu kimi, I Pyotrun ermənilər üçün yaratdığı şəraitdən istifadə edərək onlar İçərişəhərdə bir neçə ticarət obyektini, o cümlədən ikimərtəbəli karvansarayı satın alırlar. Daha sonra Dumaya müraciət edib Bakıda onlara aid ibadət yerlərinin olmadığını qeyd edərək erməni kilsəsi tikmək istəklərini bildirirlər. Lakin Duma buna razılıq vermir. O zaman ikimərtəbəli karvansarayın yanında yerləşən bu kompleksə aid olan, lakin uzun zaman istifadəsiz qalmış məscidin damında dəlik açaraq kilsəyə xarakterik qübbə tikirlər. Beləliklə, məscid bir müddət erməni kilsəsi kimi fəaliyyət göstərir. XIX əsrin əvvəllərində abidə “Müqəddəs Varvara” kilsəsi adını almışdır.

Əslində, ərazidəki dini abidələrin inşasından daha öncə bu yerdə atəşpərəstlik məbədinin fəaliyyət göstərdiyi ehtimal olunur. Bəhs etdiyimiz abidə ilə əlaqəsi olmayan 10 hücrənin varlığı da bu ərazidə vaxtilə atəşpərəstlik məbədinin fəaliyyətdə olduğunu sübut edir. Zəng qülləsinin yerində isə atəşpərəstlik məbədinə aid səcdəgahın olması ehtimal edilir. Buna 1964-cü ilin mart ayında arxeoloji qazıntılar nəticəsində Qız qalası qarşısında sıratağlı dini-memarlıq kompleksi ərazisindən aşkar olunan, atəşpərəstlik dininə aid üçsəkili səkkizguşəli postament üzərindəki üst hissəsi neft töküb yandırılmaq üçün ovulmuş sütun da sübutdur. Bu ərazidə, əslində, müxtəlif dövrlərdə inşa olunmuş üç dinin (atəşpərəstlik məbədi, islam dövrü məscidi və xristian provoslav sovməsi) abidələrinin olduğu bəllidir.

İkimərtəbəli karvansaraya bitişik, təyinatsız qalmış və tarixi tam öyrənilməmiş bir abidənin aqibətini araşdırmaq üçün 12 sentyabr 2011-ci il tarixdən etibarən bu ərazidə xilasedici arxeoloji kəşfiyyat və torpaq təmizlik işlərinə başlanılmışdır.

1970-ci illərdə mülki-müdafiə anbarı kimi istifadə olunan bu bina daha sonra banka çevrilmişdir. Bir müddət istifadəsiz qaldıqdan sonra, 1991-ci ildə abidənin yuxarı hissəsi sökülərək içi torpaq və daşla doldurulmuşdur.

İlk vaxtlar işə başlayarkən bu ərazidə 1727-1796-cı illərdə inşa edildiyi ehtimal edilən bir kilsənin öncə tikilmış digər daha qədim dini abidənin üzərində olduğu güman edilirdi. Əldə olunan bir sənəddə isə qazıntı aparılan sahədə yerləşən erməni qriqoryan kilsəsinə aid olan və yanında yerləşən 13 otaqdan ibarət ikimərtəbəli binanın rus-müsəlman məktəbinə kirayə verildiyi bildirilir. Bununla bərabər arxivdən ayrı-ayrı dövrlərdə Bakının müxtəlif ərazilərində erməni qriqoryan kilsələrinin tikilməsi barədə sənədlər və digər yazışmalar da əldə olunmuşdur.

Sentyabr ayının ikinci yarısında abidə ərazisində təmizləmə apararkən kilsənin döşəmə səviyyəsindən 2 metrə yaxın dərinlikdə torpaq qatındakı mədəni təbəqədən son orta əsrlərə aid maddi mədəniyyət nümunələri aşkar olunmuşdur. Bu maddi mədəniyyət nümunələri içərisində saxsı qab qırıqları, polixrom və monoxrom gil məişət qablarının fraqmentlərinə rast gəlinirdi.

Ümumiyyətlə, düzbucaqlı şəkildə inşa olunmuş kilsənin ümumi sahəsi 100 kvadratmetrə yaxındır. Qazıntı sahəsində təqribən 1 metr dərinlikdə, abidənin şərq tərəfində, şimal və cənub tərəfdən 80 sm. ölçüdə pillələri olan, kərpicdən tikilib üzərinə mərmər suvaq çəkilmiş 4.75x1.60x0.85 ölçüdə minbər aşkar olunmuşdur. Minbərin şimal və cənub tərəflərində 2x2 metr ölçüdə iki kiçik otaq da var. Minbərdən 1.2 metr aşağıda isə üzəri asfalt qatı ilə örtülmüş döşəmə aşkarlanmışdı. Kilsənin vaxtilə simal və cənub tərəfdən 1.75 metr enində qapıları üzə çıxmışdı. Kilsənin qərb tərəfində 1.60x1.30 metr ölçüdə pəncərə yeri var.

Qazıntı sahəsində torpaq qatının aşağı düşməsi tikili daxilində dörd iri daş sütunun olduğunu üzə çıxardı. Bu sütunlar abidənin mərkəzində deyil, qərb tərəfə yaxın paralel və simmetrik yerləşdirilmişdir. Daş sütunların üzərinə kəcdən suvaq çəkilmişdir. Sütunların arasındakı məsafə bərabər olub, 4.3 metrdir. Qazıntı sahəsində şimal-qərb tərəfdə yerləşən sütunun dibindən heyvan buynuzları, XX əsrin əvvəllərinə aid məişət əşya tullantıları və XVII-XVIII əsrlərə dair gil qab qırıqları aşkar olunmuşdur.

Kilsənin daxilindəki sütunların döşəməaltı hissəsinin qayada deyil, torpaq üzərində tikildiyi aydın olur. Sütunların oturduğu döşəmənin altı qazıntı zamanı material vermədi. Buna istinadən ehtimal etmək olar ki, kilsənin döşəməsinin altındakı təbəqə tökmə torpaqdır.

Sütunlar iki hissədən ibarətdir. Kilsənin döşəməsinin üzərindən qalxan sütunlar iri və yonulmuş daşlardan dördkünc formada, səliqəli tikilmişdir. Bu sütunların inşası zamanı yaxşı yonulmuş iri bud daşlarla bərabər, hər halda müsəlman qəbiristanlığından gətirilmiş sinə daşlarından da istifadə olunmuşdur. Bu sinə daşlarının yan tərəfləri kəsilərək sütunun formasına uyğunlaşdırılmışdır. Bu sütunlar, hər halda, kilsənin qübbəsini saxlamaq məqsədilə inşa olunmuşdur. Döşəmə altından bu sütunların kobud daşlarla səliqəsiz davam etdiyi müşahidə olunurdu. Döşəmənin altındakı bu tikili, çox güman ki, döşəmə üstündəki sütunların möhkəmliyini qorumaq məqsədi ilə torpaq qatı üzərində tikilmiş tumba rolunu oynayırmış. Döşəmə altındakı 1,5 metr hündürlüyündə olan sütunaltı tumbalar isə döşəməüstü tumbalardan daha böyük və kobud daşlardan səliqəsiz tikilmişdir.

Arxeoloji kəşfiyyat zamanı sahənin mərkəzindən daha bir yanı və üz hissələrində ərəb qrafikası ilə yazılmış sinə daşı aşkar olunmuşdur. Daşın üzərində “Qurani Kərim”in “Bəqərə” surəsinin 256-cı ayəsindən bəzi sətirlər (Allahın tərifi) həkk olunmuşdur. Qəbir daşı XV-XVI əsrlərə aid olunur. Qəbir daşını araşdırarkən maraqlı fakt aşkar oldu: daş sütunlardan birinə uyğun yan tərəflərinin kəsilib sütunun inşasında istifadə olunduğu ortaya çıxdı.

Şimal-şərqdə yerləşən sütunun dibindən XVII əsrin sonlarına aid ağzı və lüləyi qırılmış çıraq tapıldı. Narın qumlu gildən bişirilmiş və açıq-qırmızı rəng almış çıraq maraqlı və təkmil formaya malikdir.

Bu ərazidən cənub-qərb sütununa yaxın təqribən döşəmə üstündən 70x50x40 ölçülü daş aşkar olundu. Daşın üzərindəki yazının son sətrində ərəb rəqəmlərilə 1793 yazısı aydın oxunur. Bundan nəticə çıxararaq ehtimal etmək olar ki, kilsə məhz 1793-cü ildə inşa edilmişdir.

Döşəmə səviyyəsindən 30 sm. aşağıda 50x50 ölçüdə kobud daşlarla tikilmiş quyuya bənzər tikili aşkar edildi. Tikilinin yaxınlığından, kilsə döşəməsindən təqribən 2 metr dərinlikdə mərkəzində oyuq olan uzunsov daş tapıldı. Daşda yanıq izləri yox idi. Onun təsərrüfatda həvəng daşı kimi istifadə edildiyi ehtimalı var.

Ərazidə orta əsrlərə aid xeyli sayda dulus məmulatı da tapıldı. Ərazinin mərkəzində atılmış şurfun təqribən 2-2,5 metr dərinliyindən polixrom və monoxrom qab qırıqları, qalın divarlı küpün oturacaq hissəsi aşkar olunmuşdur. Bəzi qabların səthi krem və ya ağ rəngli anqobla yaxşıca örtülmüşdü. Üzərində yayğın yaşıl mina ləkələri vardı. Bu ləkələr şəffaf mina altında sarımtıl-narıncı fon yaradırdı. Nimçə fraqmentlərinin kənarları və yanlarının yaşıl və sarı minası axarlı idi. Bəzi qab qırıqlarının oturacağının mərkəzi çoxləçəkli güllərlə bəzədilmişdi. Belə güllər, adətən daxili dairənin boş sahəsinə çəkilirdi. Camların isə yanları krem rəngli anqob fonunda, dairə boyu dalğavari oyma naxışla bəzədilmişdir. Bu qabları XIV-XV əsrlərə aid etmək olar.

Sahədən açıq və tünd rəngli iki ədəd kaşı qırığı da aşkar olunmuşdu. Bakıda, orta əsrlərdə kaşılardan adətən ictimai binaların bəzədilməsində istifadə edilirdi. Ümumiyyətlə, bina üzlüyündə iri ölçülü, ulduzvari və çoxbucaqlı naxışlı kaşıların hazırlanması böyük ustalıq tələb edir. İçərişəhərdə Məhəmməd məscidinin həyətində və Hacı Qayıb hamamının qarşısında belə çoxşaxəli kaşı qırıqları aşkar edilmişdi.

Ərazidən həmçinin xeyli miqdarda metaldan korroziyaya uğramış inşaat ləvazimatı da aşkar olunmuşdur. Onların çoxu qoyun və keçilərə aiddir. Sümüklər içərisində it kəllə sümüyünə də rast gəlinir. Bu sümüklər bəzən bir yerə yığılmış halda olurdu. Ehtimal etmək olar ki, müəyyən dövrdə yaxınlıqda yerləşən ikimərtəbəli karvansarayda qalan qonaqlar üçün kəsilmiş heyvanların sümükləri məhz yaxın olduğu üçün bu sahədə basdırılmışdır.

Qız qalası rayonunda yerləşən bütün abidələr müstəsna elmi əhəmiyyətə malikdir. Ərazidə turizmə xidmət edən ekspozisiyanın və info tabloların qoyulması məqsədəuyğundur. Bu tarixi məkanda aparılacaq daha geniş arxeoloji qazıntı işləri abidənin torpaq altında yatan gizli sirlərini aşkara çıxaracaq, məscidin içinin təmizlənməsinə, mehrabının üzə çıxmasına və bu abidə kompleksinin yaxın gələcəkdə konservasiya edilməsinə zəmin olacaq, həmçinin onun müasir turizm obyekti kimi təqdim olunmasına şərait yaradacaqdır.

İstinadlar

Mənbə

  • Ibrahimov, Kamil. "Qız qalası yaxınlığındakı abidə". www.anl.az. www.anl.az. İstifadə tarixi: 26 mart 2020.

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

Avqust 09, 2021
müqəddəs, varvara, kilsəsi, bakı, müqəddəs, varvara, kilsəsi, erməni, kilsəsi, azərbaycanın, bakı, şəhərində, 1797, ildən, 1990, ilə, qədər, mövcud, olmuş, kilsə, kilsə, içərişəhərdə, yerləşir, əsrin, yarısında, kilsənin, qarşısındakı, keçmiş, varvarevskaya, k. Muqeddes Varvara kilsesi ve ya Ermeni kilsesi Azerbaycanin Baki seherinde 1797 ci ilden 1990 cu ile qeder movcud olmus kilse Kilse Iceriseherde yerlesir XIX esrin II yarisinda kilsenin qarsisindaki kecmis Varvarevskaya kucesi de indiki H Rzayeva kucesi bu kilsenin o dovrdeki adi ile adlandirilmisdir Kilse butperest ailesinde dogulub daha sonra xristianligi qebul etdiyi ucun 306 ci ilde oldurulmus ve sonradan muqeddeslik almis Varvaranin serefine ucaldilmisdir Muqeddes Varvara kilsesiMuqeddes Varvara kilsesi40 21 58 sm e 49 50 10 s u Olke AzerbaycanSeher BakiYeri IceriseherInsasi 1797 ve ya 1799Dagilib 1990Muqeddes Varvara kilsesi Mundericat 1 Tarixi 1 1 Meydan mescidi 1 2 Mescidin kilseye cevirilmesi 2 Istinadlar 3 Menbe 4 Hemcinin bax 5 Xarici kecidlerTarixi RedakteMeydan mescidi Redakte Qiz qalasi ile ikimertebeli karvansarayin arasinda XVII esre aid oldugu ehtimal edilen kvadratsekilli zala malik mehelle mescidi olaraq karvansaray kompleksine aid edilerek xalq arasinda Meydan mescidi kimi taninmisdir Orta esrlerde bu mehellede bezzaz dukanlari var idi Indiki A Zeynalli kucesi XX esrin evvellerine kimi Minareli Minaretskaya kucesi adlanirdi Bu kuce karvan ticaret yolu uzerinde oldugu ucun Iceriseherin esas memarliq abideleri mescidler karvansaraylar hamamlar asagi ve yuxari bazar meydanlari hemcinin onlarla abide mehz bu erazide yerlesirdi Qiz qalasi yaxinliginda fealiyyet gosteren iki meydan mescidinin biri de Varfolomey kilsesinin qaliqlarinin yerinde olmusdur Engelbert Kempfer yol qeydlerinde bu mescidler haqqinda melumat verir Muasirlerinin aciqlamalarina gore 1960 ci illerde bu mescidin mehrabini gorenler olub Mescidin varligina dair B Dorn ve Sara Asurbeylinin eserlerinde de melumat var B Dorn yazir ki mescidin giris qapisinin uzerindeki epiqrafik yazi oxunmurdu Abidenin vaxtile mescid kimi insa edilmesini onun col terefden tinlerinde memarliq bezeyi sayilan stalaktitsiz acilmis kesikleri de subut edir Menbe gosterin Abide 1971 1992 1996 ci illerde qeza veziyyetinde oldugu ucun ve tarixi seraitden asili olaraq qismen sokulmus sadece abidenin ve zeng qullesinin asagi hisseleri qalmisdir Mescidin asagi hissesi hazirda torpaq altindadir Mescid ile zeng qullesi arasinda insaat texnikasi cehetden ferq vardir Zeng qullesi yonularaq cilalanmis daslardan tikilmis mescid ise yonulmamis daslardan insa olunmusdur Mescidin kilseye cevirilmesi Redakte XIX esrin II yarisinda muselman mescidinin daminda bezi deyisiklikler edilerek mescidin daminda delik acilaraq qubbe ucaldilmisdir tipik xristian kilsesine cevrilmisdir Zeng qulleleri kilselerin yaninda insa olunurdu Sovmeler xristianliqda kicik mehelle tipli ibadet yerleri yaninda zeng qullesi tikilmirdi Sonradan mescidin simal hissesinde uc hisseden ibaret zeng qullesi de ucaldilmisdir 1871 ci ilde insa olunmus Parapet bagindaki ermeni kilsesinin ve Iceriseherde 1857 ci ilde insa olunmus Qosa qala qapilari yaxinligindaki muqeddes Nikolay kilsesinin zeng qulleleri bir birine oxsardir 1861 ci ilde rus hidpoqrafi kapitan leytenant Ulskiy terefinden tertib edilen Baki ve etrafi xeritesinde qeyd edir ki Iceriseher erazisindeki memarliq abidelerinin mukemmel izahi verildiyine baxmayaraq ikimertebeli karvansaray yaninda hec bir abide ve yaxud kilse tesvir olunmur 1906 ci ilde Bakida cap olunmus Issledovanie serkvey i prixodov Bakinskoy qubernii kitabinda A I Onitskiy Qiz qalasi yaxinliginda 1815 ve 1865 ci illerde insa olunmus iki kilse haqqinda melumat verir Bu kitabda kilselerden birinin adi gosterilir Varfolomey lakin digerinin adi haqqinda melumat yoxdur Kitabda bu kilselerin yerli ehaliden yigilmis vesait hesabina insa olunduguna dair melumat da vardir Bu barede tedqiqatci E Pasazadenin de eserlerinde melumat verilir Engelbert Kempferin 1683 cu ilde qeleme aldigi ve 1712 ci ilde cap olunan Baki qrafik resmini hemcinin onun bu barede yazdigi col gundeliyini arasdirarken melum olur ki bu dovrde Qiz qalasi yaxinliginda hec bir kilse olmayib eksine iki mescidin oldugu aydinlasir Qiz qalasi qarsisinda 1998 ci ilde arxeoloji qazintilar neticesinde arxeoloq F Ibrahimov terefinden tapilan ve IX esre aid olundugu ehtimal edilen mescid askarlanmisdir E Kempferin Baki qrafik resmini diqqetle arasdirarken buradaki mescidlerden birinin minareli oldugu aydinlasir E Kempferin eserlerinin tedqiqatcisi alman alimi doktor Lottar Veysin melumatlarina esasen E Kempferin Baki xeritesi ve Azerbaycan haqqindaki qeydleri hele lazimi derecede arasdirilmamisdir Melumatlardan bele netice cixarmaq olar ki Bakida 1724 cu ile kimi ermeniler yasamamislar Tedqiqatcilarin arasdirmalarina gore 1724 cu il I Pyotrun ermeniler haqqinda verdiyi xususi Beyannameden sonra Bakiya ilk 11 ermeni ailesi bezi menbelerde 100 nefere yaxin kocurulur Bu ailelerin ekseriyyeti tacir idiler Beyannamedeki muddealardan melum oldugu kimi I Pyotrun ermeniler ucun yaratdigi seraitden istifade ederek onlar Iceriseherde bir nece ticaret obyektini o cumleden ikimertebeli karvansarayi satin alirlar Daha sonra Dumaya muraciet edib Bakida onlara aid ibadet yerlerinin olmadigini qeyd ederek ermeni kilsesi tikmek isteklerini bildirirler Lakin Duma buna raziliq vermir O zaman ikimertebeli karvansarayin yaninda yerlesen bu komplekse aid olan lakin uzun zaman istifadesiz qalmis mescidin daminda delik acaraq kilseye xarakterik qubbe tikirler Belelikle mescid bir muddet ermeni kilsesi kimi fealiyyet gosterir XIX esrin evvellerinde abide Muqeddes Varvara kilsesi adini almisdir Eslinde erazideki dini abidelerin insasindan daha once bu yerde atesperestlik mebedinin fealiyyet gosterdiyi ehtimal olunur Behs etdiyimiz abide ile elaqesi olmayan 10 hucrenin varligi da bu erazide vaxtile atesperestlik mebedinin fealiyyetde oldugunu subut edir Zeng qullesinin yerinde ise atesperestlik mebedine aid secdegahin olmasi ehtimal edilir Buna 1964 cu ilin mart ayinda arxeoloji qazintilar neticesinde Qiz qalasi qarsisinda siratagli dini memarliq kompleksi erazisinden askar olunan atesperestlik dinine aid ucsekili sekkizguseli postament uzerindeki ust hissesi neft tokub yandirilmaq ucun ovulmus sutun da subutdur Bu erazide eslinde muxtelif dovrlerde insa olunmus uc dinin atesperestlik mebedi islam dovru mescidi ve xristian provoslav sovmesi abidelerinin oldugu bellidir Ikimertebeli karvansaraya bitisik teyinatsiz qalmis ve tarixi tam oyrenilmemis bir abidenin aqibetini arasdirmaq ucun 12 sentyabr 2011 ci il tarixden etibaren bu erazide xilasedici arxeoloji kesfiyyat ve torpaq temizlik islerine baslanilmisdir 1970 ci illerde mulki mudafie anbari kimi istifade olunan bu bina daha sonra banka cevrilmisdir Bir muddet istifadesiz qaldiqdan sonra 1991 ci ilde abidenin yuxari hissesi sokulerek ici torpaq ve dasla doldurulmusdur Ilk vaxtlar ise baslayarken bu erazide 1727 1796 ci illerde insa edildiyi ehtimal edilen bir kilsenin once tikilmis diger daha qedim dini abidenin uzerinde oldugu guman edilirdi Elde olunan bir senedde ise qazinti aparilan sahede yerlesen ermeni qriqoryan kilsesine aid olan ve yaninda yerlesen 13 otaqdan ibaret ikimertebeli binanin rus muselman mektebine kiraye verildiyi bildirilir Bununla beraber arxivden ayri ayri dovrlerde Bakinin muxtelif erazilerinde ermeni qriqoryan kilselerinin tikilmesi barede senedler ve diger yazismalar da elde olunmusdur Sentyabr ayinin ikinci yarisinda abide erazisinde temizleme apararken kilsenin doseme seviyyesinden 2 metre yaxin derinlikde torpaq qatindaki medeni tebeqeden son orta esrlere aid maddi medeniyyet numuneleri askar olunmusdur Bu maddi medeniyyet numuneleri icerisinde saxsi qab qiriqlari polixrom ve monoxrom gil meiset qablarinin fraqmentlerine rast gelinirdi Umumiyyetle duzbucaqli sekilde insa olunmus kilsenin umumi sahesi 100 kvadratmetre yaxindir Qazinti sahesinde teqriben 1 metr derinlikde abidenin serq terefinde simal ve cenub terefden 80 sm olcude pilleleri olan kerpicden tikilib uzerine mermer suvaq cekilmis 4 75x1 60x0 85 olcude minber askar olunmusdur Minberin simal ve cenub tereflerinde 2x2 metr olcude iki kicik otaq da var Minberden 1 2 metr asagida ise uzeri asfalt qati ile ortulmus doseme askarlanmisdi Kilsenin vaxtile simal ve cenub terefden 1 75 metr eninde qapilari uze cixmisdi Kilsenin qerb terefinde 1 60x1 30 metr olcude pencere yeri var Qazinti sahesinde torpaq qatinin asagi dusmesi tikili daxilinde dord iri das sutunun oldugunu uze cixardi Bu sutunlar abidenin merkezinde deyil qerb terefe yaxin paralel ve simmetrik yerlesdirilmisdir Das sutunlarin uzerine kecden suvaq cekilmisdir Sutunlarin arasindaki mesafe beraber olub 4 3 metrdir Qazinti sahesinde simal qerb terefde yerlesen sutunun dibinden heyvan buynuzlari XX esrin evvellerine aid meiset esya tullantilari ve XVII XVIII esrlere dair gil qab qiriqlari askar olunmusdur Kilsenin daxilindeki sutunlarin dosemealti hissesinin qayada deyil torpaq uzerinde tikildiyi aydin olur Sutunlarin oturdugu dosemenin alti qazinti zamani material vermedi Buna istinaden ehtimal etmek olar ki kilsenin dosemesinin altindaki tebeqe tokme torpaqdir Sutunlar iki hisseden ibaretdir Kilsenin dosemesinin uzerinden qalxan sutunlar iri ve yonulmus daslardan dordkunc formada seliqeli tikilmisdir Bu sutunlarin insasi zamani yaxsi yonulmus iri bud daslarla beraber her halda muselman qebiristanligindan getirilmis sine daslarindan da istifade olunmusdur Bu sine daslarinin yan terefleri kesilerek sutunun formasina uygunlasdirilmisdir Bu sutunlar her halda kilsenin qubbesini saxlamaq meqsedile insa olunmusdur Doseme altindan bu sutunlarin kobud daslarla seliqesiz davam etdiyi musahide olunurdu Dosemenin altindaki bu tikili cox guman ki doseme ustundeki sutunlarin mohkemliyini qorumaq meqsedi ile torpaq qati uzerinde tikilmis tumba rolunu oynayirmis Doseme altindaki 1 5 metr hundurluyunde olan sutunalti tumbalar ise dosemeustu tumbalardan daha boyuk ve kobud daslardan seliqesiz tikilmisdir Arxeoloji kesfiyyat zamani sahenin merkezinden daha bir yani ve uz hisselerinde ereb qrafikasi ile yazilmis sine dasi askar olunmusdur Dasin uzerinde Qurani Kerim in Beqere suresinin 256 ci ayesinden bezi setirler Allahin terifi hekk olunmusdur Qebir dasi XV XVI esrlere aid olunur Qebir dasini arasdirarken maraqli fakt askar oldu das sutunlardan birine uygun yan tereflerinin kesilib sutunun insasinda istifade olundugu ortaya cixdi Simal serqde yerlesen sutunun dibinden XVII esrin sonlarina aid agzi ve luleyi qirilmis ciraq tapildi Narin qumlu gilden bisirilmis ve aciq qirmizi reng almis ciraq maraqli ve tekmil formaya malikdir Bu eraziden cenub qerb sutununa yaxin teqriben doseme ustunden 70x50x40 olculu das askar olundu Dasin uzerindeki yazinin son setrinde ereb reqemlerile 1793 yazisi aydin oxunur Bundan netice cixararaq ehtimal etmek olar ki kilse mehz 1793 cu ilde insa edilmisdir Doseme seviyyesinden 30 sm asagida 50x50 olcude kobud daslarla tikilmis quyuya benzer tikili askar edildi Tikilinin yaxinligindan kilse dosemesinden teqriben 2 metr derinlikde merkezinde oyuq olan uzunsov das tapildi Dasda yaniq izleri yox idi Onun teserrufatda heveng dasi kimi istifade edildiyi ehtimali var Erazide orta esrlere aid xeyli sayda dulus memulati da tapildi Erazinin merkezinde atilmis surfun teqriben 2 2 5 metr derinliyinden polixrom ve monoxrom qab qiriqlari qalin divarli kupun oturacaq hissesi askar olunmusdur Bezi qablarin sethi krem ve ya ag rengli anqobla yaxsica ortulmusdu Uzerinde yaygin yasil mina lekeleri vardi Bu lekeler seffaf mina altinda sarimtil narinci fon yaradirdi Nimce fraqmentlerinin kenarlari ve yanlarinin yasil ve sari minasi axarli idi Bezi qab qiriqlarinin oturacaginin merkezi coxlecekli gullerle bezedilmisdi Bele guller adeten daxili dairenin bos sahesine cekilirdi Camlarin ise yanlari krem rengli anqob fonunda daire boyu dalgavari oyma naxisla bezedilmisdir Bu qablari XIV XV esrlere aid etmek olar Saheden aciq ve tund rengli iki eded kasi qirigi da askar olunmusdu Bakida orta esrlerde kasilardan adeten ictimai binalarin bezedilmesinde istifade edilirdi Umumiyyetle bina uzluyunde iri olculu ulduzvari ve coxbucaqli naxisli kasilarin hazirlanmasi boyuk ustaliq teleb edir Iceriseherde Mehemmed mescidinin heyetinde ve Haci Qayib hamaminin qarsisinda bele coxsaxeli kasi qiriqlari askar edilmisdi Eraziden hemcinin xeyli miqdarda metaldan korroziyaya ugramis insaat levazimati da askar olunmusdur Onlarin coxu qoyun ve kecilere aiddir Sumukler icerisinde it kelle sumuyune de rast gelinir Bu sumukler bezen bir yere yigilmis halda olurdu Ehtimal etmek olar ki mueyyen dovrde yaxinliqda yerlesen ikimertebeli karvansarayda qalan qonaqlar ucun kesilmis heyvanlarin sumukleri mehz yaxin oldugu ucun bu sahede basdirilmisdir Qiz qalasi rayonunda yerlesen butun abideler mustesna elmi ehemiyyete malikdir Erazide turizme xidmet eden ekspozisiyanin ve info tablolarin qoyulmasi meqsedeuygundur Bu tarixi mekanda aparilacaq daha genis arxeoloji qazinti isleri abidenin torpaq altinda yatan gizli sirlerini askara cixaracaq mescidin icinin temizlenmesine mehrabinin uze cixmasina ve bu abide kompleksinin yaxin gelecekde konservasiya edilmesine zemin olacaq hemcinin onun muasir turizm obyekti kimi teqdim olunmasina serait yaradacaqdir Istinadlar RedakteMenbe RedakteIbrahimov Kamil Qiz qalasi yaxinligindaki abide www anl az www anl az Istifade tarixi 26 mart 2020 Hemcinin bax RedakteXarici kecidler RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Muqeddes Varvara kilsesi Baki amp oldid 5218767, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.