Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
Maria Aleksandrovna Spiridonova (rus. Мари́я Алекса́ндровна Спиридо́нова; 16 (28) oktyabr 1884, Tambov, Tambov quberniyası, Rusiya imperiyası – 11 sentyabr 1941, Oryol, RSFSR, SSRİ) — Rusiya inqilabçısı, Sol Sosialist İnqilab Partiyasının liderlərindən biri, inqilabçı, Stalin repressiyalarının qurbanı.
| Mariya Spiridonova | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 16 (28) oktyabr 1884 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 11 sentyabr 1941(56 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | güllə yarası[d] |
| Fəaliyyəti | inqilabçı, siyasətçi |
| Partiyası |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Mariya Spiridonova Tambovda kollegial katibin ailəsində anadan olub. 1902-ci ildə Tambov Qadın Gimnaziyasını bitirib (digər mənbələrə görə, siyasi etibarsızlığına görə Tambov Gimnaziyasının səkkizinci sinfindən qovulub). Əyalət zadəgan məclisində katib işləyib. Yerli Sosialist İnqilabçı təşkilatına qoşulub və partiyanın döyüş dəstəsinə üzv olub. 1905-ci ilin martında o, nümayişdə iştirak etdiyinə görə həbsə məruz qalıb, lakin tezliklə azad edilib.
İnqilabi fəaliyyəti
16 yanvar 1906-cı ildə Borisoqlebsk qatar stansiyasında 6-cı dərəcəli dövlət məmuru, Tambov qubernatorunun müşaviri G.N.Lujenovskiyə tapança ilə beş güllə atdı. Spiridonova əyalətdə kəndli iğtişaşlarının yatırılması zamanı, kütləvi şallaqlanma ilə müşayiət olunan cəza dəstələrinə son dərəcə qəddar rəhbərlik etdiyinə görə Lujenovski haqqında çıxardığı Sosialist İnqilab Partiyasının hökmünün icraçısı kimi çıxış etmişdi. Spiridonova bu qətli həyata keçirmək üçün könüllü olub. Lujenovskini öldürmək fürsəti əldə edənə qədər bir neçə gün stansiyalarda və qatarlarda onu izləyib. Lujenovskini öldürdükdən sonra özünü öldürməyə çalışdı, amma buna vaxtı çatmadı. Belə ki, ona çatan bir kazak tüfəngin qundağı ilə onun boynundan zərbə endirib. Zərbədən Mariya Spiridonova huşunu itirib, yerə yıxılıb. Məhkəmədə o, motivlərini belə izah edib: "Mən hökmün icrasını boynuma götürdüm, çünki ürəyim ağrıyırdı, yaşamaq biabırçı və çətin idi, şərin, istibdadın, zorakılığın təcəssümü olan Lujenovskidən sonra kəndlərdə baş verənləri eşidirdim. İşgəncədən ağlını itirmiş kişilərlə görüşmək məcburiyyətində qalanda, on beş yaşlı gözəl qızını, kazak təcavüzündən sonra itirən qoca ananı görəndə belə dəişətə gəldim. Bu halda ən dəhşətli işgəncə qorxusu perspektivi belə məni dayandıra bilməzdi".
Həbs zamanı Spiridonova işgəncələrə məruz qalıb. Həbsxanada onu müayinə edən həkim çoxsaylı xəsarətlər barədə ifadə verib. 1906-cı il fevralın 12-də liberal-demokratik "Rus" qəzeti Spiridonovanın həbsxanadan göndərdiyi məktubunu dərc edib. Məktubda O, orada məruz qaldığı zorakılıqları təsvir edirdi: "Spiridonovanın dediyinə görə, onu lüt soyundurublar və qamçı ilə döyüblər, sonra qatar vaqonunda jandarm zabiti ona cinsi təcavüz edib". Məktub bütün Rusiyaya yayılaraq əhəmiyyətli ictimai rezonansa səbəb oldu. Bu da Spiridonovaya dəstək üçün geniş ictimai kampaniyaya gətirib çıxardı. Onun müraciəti mətbuatda geniş işıqlandırıldı, nəticədə hakimiyyət rəsmi araşdırma aparmağa məcbur oldu. 1906-cı il martın 12-də Moskva Hərbi Dairə Məhkəməsinin ilkin iclası Spiridonovanı asılaraq ölüm cəzasına məhkum etdi.
O, on altı gün edam cəzasının icrasını gözləyib. Spiridonova sonralar yazdığı kimi, belə anlar insanı həmişəlik dəyişir. Mariya ölümü ləyaqətlə qarşılaya bilməyəcəyindən qorxub, ona görə də çörək qırıntılarından balaca adam düzəldib və onu sapla asaraq saatlarla yelləyib. Martın 28-də ona məlumat verilib ki, onun ölüm cəzası Nerçinsk katorqasında ömürlük həbslə əvəz edilib. Butırka həbsxanasında həbsdə olarkən Spiridonovanın xalq arasında populyarlığı xeyli artıb. Dostu və memuarçısı Aleksandra İzmailoviçin fikrincə, ictimai şüurda Spiridonovanın fiqurunda "xalqın şəfaətçisi" və "əzabkeş" obrazları birləşirdi.
Nerçinsk katorqasında sürgündə
Butırka həbsxanasında Spiridonova bir neçə tanınmış qadın inqilabçı və terrorçu ilə tanış oldu. O zaman Aleksandra İzmailoviç, Anastasiya Bitsenko, Lidiya Yezerskaya, Revekka Fialka və Mariya Şkolnikdə Buturkada həbsdə yatırdılar.
Nerçinsk katorqasında sürgünə göndəriləndə qatar hər bir stansiyadan keçəndə məhbəs qatarında “Sosialist İnqilabçılığın Anası”nın olduğunu eşidən izdiham onu salamlayır təntənəli yığıncaqlar və mitinqlər təşkil edirdi. İzmailoviç sonradan xatirələrində bu hadisəni belə xatırlayırdı: "Gündüzlər, axşamlar, gecələr hər dayanacaqda (pəncərələri döyüb Marusyanı oyandırırdılar) – camaat özünü unudacaq dərəcədə sevinirdi. Onu görməyin sevinci, bu qadına olan məhəbbət insanı vəcdə gətirirdi. Onu salamlamaq üçün stansiyaya on-yüz minlərlə insan axışıb gəlirdi. Onlar sevinc göz yaşları, bəzən də dəli hönkürtü ilə ağlayırdılar ki, bu da bizə heyrətamiz təsir bağışlayırdı. İçlərindəki alovu, sevinci necə ifadə edəcəklərini bilmədən ona çiçəklər yağdırırdılar. Cırıq və nimdaş paltar geyinən fəhlələr həyəcandan titrəyərək əllərini mis sikkələr olan vaqonun pəncərələrinə uzadırdılar. Stansiyalarda süd satan qadınlar qarovulçulara süd qabları verirdilər - "onları bizim qadınlar üçün götürün" qışqırırdılar. Xanımlar üzüklərini, hörmətli bəylər saatlarını çıxarıb verirdilər. Yadımdadır, bir ayağı qoltuqağa söykənən bir dənizçi, müharibədən qayıdarkən ondan bir neçə siqaret və bir mis sikkə götürmək üçün sədəqə istədi <…> Həmişə olduğu kimi, pəncərələrə sonsuz sayda konfet qutuları, portağal, peçenye (bütün yol boyu şirniyyat atəşinə tutlmuşduq), qəzetlər, sayı bilinməyən çiçəklər və mis, gümüş pullar (bəzən iki-beş qəpiyə qədər) atırdılar. Neçə dəfə bütün stansiyalarda qarşımıza çıxanlara pula ehtiyacımız olmadığını, altı nəfərin heç nəyə ehtiyacı olmadığını söylədik. Xeyli sayda xəz papaqlar əldən-ələ sürətlə dolaşmağa davam etdi və qarovul rəisi polkovnikimizə təhvil verildi" - O.V.Budnitskinin müəllifi olduğu "Rusiyanın qadın terrorçuları. Fədakar qatillər" əsərindən bir parça.
1906-cı ilin iyulunda terrorçular Akatuy cəzaçəkmə müəssisəsinə gətirildi. 1906-cı ilin sonuna qədər həbsxana rejimi kifayət qədər yumşaq idi. Məhbuslara gəzinti zamanı öz paltarlarını geyinmək, kitab almaq və sərbəst danışmağa icazə verilirdi. 1907-ci ilin qışında qadınların "siyasətçilərin" Maltsev həbsxanasına aparılması əmri alındı ki, bu da məhbusların qəzəbinə səbəb oldu, çünki şiddətli şaxtada səyahət həyat və sağlamlıq üçün son dərəcə təhlükəli ola bilərdi. Buna baxmayaraq, Alqaçin həbsxanasının rəisi Borodulin (sonralar Şimal Döyüş Uçuş Dəstəsinin üzvü tərəfindən öldürüləcək) xəstə olan Spiridonova və Şkolniklə bağlı köçürülmə əmrinin yerinə yetirilməsini sərt şəkildə tələb etdi.
Maltsev həbsxanasında əsasən cinayət törətməkdə təqsirli bilinən qadınlar saxlanılırdı. Məhbusların saxlanma şəraiti və məişət şəraiti son dərəcə ağır idi.
1917—1919-cu illər
Fevral inqilabından sonra Spiridonova ədliyyə naziri Aleksandr Kerenskinin əmri ilə azad edildi və 8 mart 1917-ci ildə Çitaya gəldi. Oradan isə may ayında Moskvaya gəldi və burada Sol Sosialist İnqilabçıları arasında əsas rollardan birini tutmağa başladı. Partiyanın sol qanadının Təşkilat Bürosuna daxil olaraq Petroqrad təşkilatında işləmiş, hərbi hissələrdə, fəhlələr arasında çıxış edərək müharibəni dayandırmağa, torpaqların kəndlilərə, hakimiyyətin Sovetlərə verilməsinə çağırışlar edirdi. O, “Zemlya i Volya” qəzeti ilə əməkdaşlıq edib, “Naş Put” jurnalının redaktoru olub, “Znamya Truda” qəzetinin redaksiya heyətinin üzvü seçilib. Qəzetlərdə o, tez-tez siyasi bəyanatlar verirdi. Spiridonova Fövqəladə və II Ümumrusiya Kəndli Qurultaylarının sədri seçilib, Mərkəzi İcraiyyə Komitəsində və Ümumrusiya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin kəndli bölməsində çalışıb.
Spiridonova bolşeviklərlə əməkdaşlıq etməyin zəruriliyini anlayırdı. 1917-ci il noyabrın 21-də Polşa Sosialist-İnqilab Partiyasının 1-ci Qurultayında o, “Onların kobud addımları bizə nə qədər yad olsa da, biz onlarla sıx təmasdayıq, çünki durğunluqdan çıxarılmış kütlələr onların ardınca gedir” - deyə çıxışında bildirmişdi. O, bolşeviklərin kütlələrə təsirinin müvəqqəti olduğuna inanırdı, çünki onlar "bütün nifrətdən qaynaqlanır" və bolşeviklər inqilabın ikinci mərhələsində iflas edəcəklər deyə düşünürdü. Onun fikrincə, bu mərhələ tezliklə başlayacaq, ancaq qloballaşdıqda uğur qazanacaq “sosial inqilab” olacaq. Oktyabr inqilabı “siyasi” inqilab kimi dünya inqilabının yalnız başlanğıcıdır. O, Sovetləri "xalq iradəsinin ən dolğun ifadəsi" kimi təsvir edirdi.
Sol Sosialist İnqilab Konfransı 1917-ci il noyabrın 18-də özünü PLSR-in I qurultayı elan edənə qədər Spiridonova solçuların PSR-də çoxluğu qazanacağına ümid bəsləyirdi. O dövrdə Spiridonova Sol Sosialist İnqilabçıları üçün ən vacib vəzifəni yerinə yetirirdi. Onun əsas vəzifəsi Kəndli Deputatlarının Fövqəladə və İkinci Ümumrusiya Qurultaylarında kəndli çoxluğunu öz tərəflərinə çəkmək idi. O, Polşa Sosialist Respublikasının 1-ci Qurultayında “Biz gənc bir partiya olaraq kəndlilərə qalib gəlməliyik” - deyə bildirmişdi. Sol Sosialist İnqilab Mərkəzi Komitəsinin Spiridonova ümid bəsləməsi təsadüfi deyildi. O vaxta qədər o, böyük əzabkeş imicinə əsasən populizm sayəsində kəndlilərin maraqlarını müdafiə edən emosional natiq, publisist və siyasi xadim şöhrətini əlavə edə bilmişdi. ABŞ kommunistlərinin lideri Con Rid o vaxt onu “Rusiyanın ən populyar və nüfuzlu qadını” adlandırırdı.
1918-ci il yanvarın 4-də bolşevik fraksiyası tərəfindən Mariya Spiridonovanın Müəssislər Məclisinin sədri vəzifəsinə namizədliyi irəli sürüldü. O, səsvermədə 160 səs topladı. Viktor Çernov 260 səs toplayaraq Müəssislər Məclisinin sədri seçildi. 1918-ci ilin yanvarında o, III Ümumrusiya Sovetlər Qurultayını "Torpaqların ictimailəşdirilməsi haqqında" qanunu qəbul etməyə çağırdı. 1918-ci ilin fevral-mart aylarında Spiridonova Petroqrad İnqilabi Müdafiə Komitəsinin üzvü idi.
Spiridonova Rusiya nümayəndə heyətinin Almaniya ilə sülh bağlamaq səylərini dəstəkləyərək bunun dünya inqilabına fayda verəcəyinə inanırdı: “İngiltərə və Fransa hökumətlərinin hərəkətlərindən sonra ayrıca sülhün bağlanması kütlələri işıq görməyə vadar edəcək təkan olacaq”. 1918-ci il aprelin 19-da Sol Sosialist İnqilab Partiyasının II Qurultayındakı məruzəsində Spiridonova Sol Sosialist İnqilabçılarını Brest Sülhü üçün məsuliyyəti bolşeviklərlə bölüşməyə çağırdı: “Sülh nə biz, nə də bolşeviklər tərəfindən imzalanmışdı: ehtiyac, aclıq və xalqın iradəsi ilə imzalanmışdı ki, biz sosialistlər arasında mübarizə aparmağa çalışırlar. Bir gücü təmsil edən İnqilab Partiyası Bolşevik Partiyasından fərqli hərəkət edərdi?”
1918-ci ilin aprelindən iyun ayına qədər olan dövrdə Spiridonova siyasi mövqeyini kəskin şəkildə dəyişdi. Bolşeviklərlə əməkdaşlıq edərək, Sol Sosialist İnqilabçılarının Xalq Komissarları Sovetindən çıxarılmasını kəskin şəkildə pisləyən bir neçə nəfərdən biri bolşeviklərin siyasi əleyhdarlarının düşərgəsinə keçdi. Öz təbirincə desək, Sol Sosialist İnqilabçıları Sovet hökumətini tərk etdikdən sonra o, bolşeviklərlə yeganə əlaqə idi və onları “başqalarından daha gec” tərk etdi. Eyni zamanda, Spiridonovanın Brest Sülhinə münasibəti kəskin şəkildə dəyişdi. Tezliklə bunun ardınca sol sosialist inqilabçılarının bolşeviklərə qarşı üsyanı baş verdi. Tarix elmləri doktoru Vladimir Lavrovun sözlərinə görə, Spiridonova Almaniya səfiri fon Mirbaxın qətlində əli olub – Yakov Blumkinlə məsləhətləşib[9].
1918-ci il iyulun 6-da V Ümumrusiya Sovetlər qurultayı zamanı Sol Sosialist İnqilabçılarının digər liderləri ilə birlikdə həbs edilərək Kremldəki qarovulxanaya göndərildi. Spiridonova həbsdə olarkən PLSR rəhbərliyinin bir sıra ciddi taktiki səhvlərə yol verdiyini yazıb. 1918-ci il noyabrın 27-də Ümumrusiya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin Ali İnqilab Tribunalı “Sol Sosialist İnqilab Partiyası Mərkəzi Komitəsinin Sovet hakimiyyətinə və inqilaba qarşı sui-qəsd” işinə baxdı və Spiridonovanı bir il müddətinə azadlıqdan məhrum etdi, lakin onun “xüsusi xidmətlərini” nəzərə alaraq, onu azad etdi.
22 yanvar 1919-cu ildə Spiridonova yenidən Moskva Çekası tərəfindən həbs edildi. Nikolay Buxarinin ittiham tərəfinin şahidi olduğu Moskva İnqilab Tribunalı Spiridonovanı Sovet hökumətinə böhtan atmaqda və bununla da əksinqilaba kömək etməkdə təqsirli bildi və onu bir il siyasi və ictimai fəaliyyətdən təcrid edərək Kreml xəstəxanasına göndərdi. 1919-cu ilin aprelində o, Sosialist İnqilab Mərkəzi Komitəsinin köməyi ilə oradan qaçdı və özünü qeyri-qanuni bir vəziyyətdə tapdı.
Represiyaya məruz qalması
Mədəniyyətdə
- "Altıncı iyul" filmində (SSRİ, 1968) Spiridonovanı Alla Demidova canlandırıb.
- "Çağırış səsi" filmində ("V.İ.Leninin portretinə zərbələr", 1967-1969) Spiridonovanı Lyudmila Voziyan canlandırıb.
- "Yol ayrıcında döyüş" filmində (SSRİ, 1982) Spiridonova rolunu Zinaida Slavina oynayıb.
- "Hearts of Iron IV Kaiserreich: Legacy of the Weltkrieg" kompüter strategiyasının modifikasiyasında onun obrazı görünür. Aleksandr Kerenskinin öldürülməsindən sonra o, Rusiyada hakimiyyətə gələ bilərdi.
İstinadlar
- Историческая энциклопедия Сибири (rus.). / под ред. В. А. Ламин Новосибирск: 2009.
- Журнал «Известия ЦК КПСС», № 9 (296) сентябрь 1989. — С. 107—109 — 650 000 экз.
- Л.Млечин. Самые громкие выстрелы в истории и знаменитые террористы. М., Ардис, 2017
- Sally A. Boniece. "The Spiridonova Case, 1906: Terror, Myth and Martyrdom,". Evanston: Northwestern University Press. Anthony Anemone. 2010. 127–151. ISBN .
- Будницкий О. В. . Женщины-террористки России. Бескорыстные убийцы. Феникс. 1999. 224. ISBN .
- . Женщины-террористки России. Бескорыстные убийцы. Феникс. 1999. 224. ISBN .
Ədəbiyyat
- Швецов С. П. Дело М. А. Спиридоновой. — СПб., 1906. — 72 с.
- Кравченко Т. Возлюбленная террора. — М.: Олимп; Смоленск: Русич, 1998. — 474 с. — 11 000 экз. — (Серия «Женщина-миф»).
- Мещеряков Ю. В. Мария Спиридонова. Страницы биографии. — Тамбов: Центр-пресс, 2001. — 178 с.
- Безбережьев С. В. Мария Александровна Спиридонова // ru:Вопросы истории. — 1990. — № 9. — С. 65—81.
- «Она могла умереть…»: (М. А. Спиридонова в тюремной психиатрической больнице) / Публ. подгот. В. В. Крылов, Т. Ф. Павлова // Кентавр. — 1994. — № 1. — С.49—60.
- Лавров В. М. Мария Спиридонова: террористка и жертва террора: Повествование в документах. — М.: Прогресс-Академия, 1995. — 288 с.
- Рид Дж. 10 дней, которые потрясли мир. — М., 1957. — С. 247.
- Владимирова В. Левые эсеры в 1917—1918 гг. // Пролетарская революция. — 1927. — № 1. — С. 112.
- Протоколы I съезда ПЛСР. — М., 1918. — C. 34—35.
- Ю. Фельштинский, С. Юшенков. Открытое письмо Марии Спиридоновой ЦК партии большевиков. ru/HISTORY/FELSHTINSKY/f3.txt
Xarici keçidlər
- Мария Александровна Спиридонова. Исторический портрет //«Вопросы истории», 1990, № 9.
- Мария Спиридонова. Возлюбленная террора.
- Спиридонова М. А., Спиридонова А. Я. Письма
- Владимиров В. Е. По делу Спиридоновой
- Открытое письмо Марии Спиридоновой ЦК партии большевиков. Ноябрь 1918.
- Леонтьев Я. В. Об образе Марии Спиридоновой в прологе поэмы Б. Л. Пастернака «Девятьсот пятый год»
- «Карательная психиатрия» Статья в «Новой газете» 18.08.2003
- «Проявите гуманность и убейте сразу…» : Письмо М. А. Спиридоновой из следственного изолятора . 13 ноября 1937 года
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu sehifede is davam etmekdedir Mudaxile etmeye telesmeyin Eger komek etmek isteyirsinizse ya da sehife yarimciq qalibsa sehifeni yaradan istifadeci ile elaqe qura bilersiniz Sehifenin tarixcesinde sehife uzerinde islemis istifadecilerin adlarini gore bilersiniz Redaktelerinizi menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Bu meqale sonuncu defe 0 saniye evvel En Merker muzakire tohfeler terefinden redakte olunub Yenile Maria Aleksandrovna Spiridonova rus Mari ya Aleksa ndrovna Spirido nova 16 28 oktyabr 1884 Tambov Tambov quberniyasi Rusiya imperiyasi 11 sentyabr 1941 Oryol RSFSR SSRI Rusiya inqilabcisi Sol Sosialist Inqilab Partiyasinin liderlerinden biri inqilabci Stalin repressiyalarinin qurbani Mariya SpiridonovaDogum tarixi 16 28 oktyabr 1884Dogum yeri Tambov Tambov quberniyasi Rusiya imperiyasiVefat tarixi 11 sentyabr 1941 1941 09 11 56 yasinda Vefat yeri Oryol RSFSR SSRIVefat sebebi gulle yarasi d Fealiyyeti inqilabci siyasetciPartiyasi Sosialist Inqilabcilar Partiyasi 1905 1917 Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiMariya Spiridonova Tambovda kollegial katibin ailesinde anadan olub 1902 ci ilde Tambov Qadin Gimnaziyasini bitirib diger menbelere gore siyasi etibarsizligina gore Tambov Gimnaziyasinin sekkizinci sinfinden qovulub Eyalet zadegan meclisinde katib isleyib Yerli Sosialist Inqilabci teskilatina qosulub ve partiyanin doyus destesine uzv olub 1905 ci ilin martinda o numayisde istirak etdiyine gore hebse meruz qalib lakin tezlikle azad edilib Inqilabi fealiyyeti 16 yanvar 1906 ci ilde Borisoqlebsk qatar stansiyasinda 6 ci dereceli dovlet memuru Tambov qubernatorunun musaviri G N Lujenovskiye tapanca ile bes gulle atdi Spiridonova eyaletde kendli igtisaslarinin yatirilmasi zamani kutlevi sallaqlanma ile musayiet olunan ceza destelerine son derece qeddar rehberlik etdiyine gore Lujenovski haqqinda cixardigi Sosialist Inqilab Partiyasinin hokmunun icracisi kimi cixis etmisdi Spiridonova bu qetli heyata kecirmek ucun konullu olub Lujenovskini oldurmek furseti elde edene qeder bir nece gun stansiyalarda ve qatarlarda onu izleyib Lujenovskini oldurdukden sonra ozunu oldurmeye calisdi amma buna vaxti catmadi Bele ki ona catan bir kazak tufengin qundagi ile onun boynundan zerbe endirib Zerbeden Mariya Spiridonova husunu itirib yere yixilib Mehkemede o motivlerini bele izah edib Men hokmun icrasini boynuma goturdum cunki ureyim agriyirdi yasamaq biabirci ve cetin idi serin istibdadin zorakiligin tecessumu olan Lujenovskiden sonra kendlerde bas verenleri esidirdim Isgenceden aglini itirmis kisilerle gorusmek mecburiyyetinde qalanda on bes yasli gozel qizini kazak tecavuzunden sonra itiren qoca anani gorende bele deisete geldim Bu halda en dehsetli isgence qorxusu perspektivi bele meni dayandira bilmezdi Hebs zamani Spiridonova isgencelere meruz qalib Hebsxanada onu muayine eden hekim coxsayli xesaretler barede ifade verib 1906 ci il fevralin 12 de liberal demokratik Rus qezeti Spiridonovanin hebsxanadan gonderdiyi mektubunu derc edib Mektubda O orada meruz qaldigi zorakiliqlari tesvir edirdi Spiridonovanin dediyine gore onu lut soyundurublar ve qamci ile doyubler sonra qatar vaqonunda jandarm zabiti ona cinsi tecavuz edib Mektub butun Rusiyaya yayilaraq ehemiyyetli ictimai rezonansa sebeb oldu Bu da Spiridonovaya destek ucun genis ictimai kampaniyaya getirib cixardi Onun muracieti metbuatda genis isiqlandirildi neticede hakimiyyet resmi arasdirma aparmaga mecbur oldu 1906 ci il martin 12 de Moskva Herbi Daire Mehkemesinin ilkin iclasi Spiridonovani asilaraq olum cezasina mehkum etdi O on alti gun edam cezasinin icrasini gozleyib Spiridonova sonralar yazdigi kimi bele anlar insani hemiselik deyisir Mariya olumu leyaqetle qarsilaya bilmeyeceyinden qorxub ona gore de corek qirintilarindan balaca adam duzeldib ve onu sapla asaraq saatlarla yelleyib Martin 28 de ona melumat verilib ki onun olum cezasi Nercinsk katorqasinda omurluk hebsle evez edilib Butirka hebsxanasinda hebsde olarken Spiridonovanin xalq arasinda populyarligi xeyli artib Dostu ve memuarcisi Aleksandra Izmailovicin fikrince ictimai suurda Spiridonovanin fiqurunda xalqin sefaetcisi ve ezabkes obrazlari birlesirdi Nercinsk katorqasinda surgunde Butirka hebsxanasinda Spiridonova bir nece taninmis qadin inqilabci ve terrorcu ile tanis oldu O zaman Aleksandra Izmailovic Anastasiya Bitsenko Lidiya Yezerskaya Revekka Fialka ve Mariya Skolnikde Buturkada hebsde yatirdilar Nercinsk katorqasinda surgune gonderilende qatar her bir stansiyadan kecende mehbes qatarinda Sosialist Inqilabciligin Anasi nin oldugunu esiden izdiham onu salamlayir tenteneli yigincaqlar ve mitinqler teskil edirdi Izmailovic sonradan xatirelerinde bu hadiseni bele xatirlayirdi Gunduzler axsamlar geceler her dayanacaqda pencereleri doyub Marusyani oyandirirdilar camaat ozunu unudacaq derecede sevinirdi Onu gormeyin sevinci bu qadina olan mehebbet insani vecde getirirdi Onu salamlamaq ucun stansiyaya on yuz minlerle insan axisib gelirdi Onlar sevinc goz yaslari bezen de deli honkurtu ile aglayirdilar ki bu da bize heyretamiz tesir bagislayirdi Iclerindeki alovu sevinci nece ifade edeceklerini bilmeden ona cicekler yagdirirdilar Ciriq ve nimdas paltar geyinen fehleler heyecandan titreyerek ellerini mis sikkeler olan vaqonun pencerelerine uzadirdilar Stansiyalarda sud satan qadinlar qarovulculara sud qablari verirdiler onlari bizim qadinlar ucun goturun qisqirirdilar Xanimlar uzuklerini hormetli beyler saatlarini cixarib verirdiler Yadimdadir bir ayagi qoltuqaga soykenen bir denizci muharibeden qayidarken ondan bir nece siqaret ve bir mis sikke goturmek ucun sedeqe istedi lt gt Hemise oldugu kimi pencerelere sonsuz sayda konfet qutulari portagal pecenye butun yol boyu sirniyyat atesine tutlmusduq qezetler sayi bilinmeyen cicekler ve mis gumus pullar bezen iki bes qepiye qeder atirdilar Nece defe butun stansiyalarda qarsimiza cixanlara pula ehtiyacimiz olmadigini alti neferin hec neye ehtiyaci olmadigini soyledik Xeyli sayda xez papaqlar elden ele suretle dolasmaga davam etdi ve qarovul reisi polkovnikimize tehvil verildi O V Budnitskinin muellifi oldugu Rusiyanin qadin terrorculari Fedakar qatiller eserinden bir parca 1906 ci ilin iyulunda terrorcular Akatuy cezacekme muessisesine getirildi 1906 ci ilin sonuna qeder hebsxana rejimi kifayet qeder yumsaq idi Mehbuslara gezinti zamani oz paltarlarini geyinmek kitab almaq ve serbest danismaga icaze verilirdi 1907 ci ilin qisinda qadinlarin siyasetcilerin Maltsev hebsxanasina aparilmasi emri alindi ki bu da mehbuslarin qezebine sebeb oldu cunki siddetli saxtada seyahet heyat ve saglamliq ucun son derece tehlukeli ola bilerdi Buna baxmayaraq Alqacin hebsxanasinin reisi Borodulin sonralar Simal Doyus Ucus Destesinin uzvu terefinden oldurulecek xeste olan Spiridonova ve Skolnikle bagli kocurulme emrinin yerine yetirilmesini sert sekilde teleb etdi Maltsev hebsxanasinda esasen cinayet toretmekde teqsirli bilinen qadinlar saxlanilirdi Mehbuslarin saxlanma seraiti ve meiset seraiti son derece agir idi 1917 1919 cu iller Fevral inqilabindan sonra Spiridonova edliyye naziri Aleksandr Kerenskinin emri ile azad edildi ve 8 mart 1917 ci ilde Citaya geldi Oradan ise may ayinda Moskvaya geldi ve burada Sol Sosialist Inqilabcilari arasinda esas rollardan birini tutmaga basladi Partiyanin sol qanadinin Teskilat Burosuna daxil olaraq Petroqrad teskilatinda islemis herbi hisselerde fehleler arasinda cixis ederek muharibeni dayandirmaga torpaqlarin kendlilere hakimiyyetin Sovetlere verilmesine cagirislar edirdi O Zemlya i Volya qezeti ile emekdasliq edib Nas Put jurnalinin redaktoru olub Znamya Truda qezetinin redaksiya heyetinin uzvu secilib Qezetlerde o tez tez siyasi beyanatlar verirdi Spiridonova Fovqelade ve II Umumrusiya Kendli Qurultaylarinin sedri secilib Merkezi Icraiyye Komitesinde ve Umumrusiya Merkezi Icraiyye Komitesinin kendli bolmesinde calisib Spiridonova bolseviklerle emekdasliq etmeyin zeruriliyini anlayirdi 1917 ci il noyabrin 21 de Polsa Sosialist Inqilab Partiyasinin 1 ci Qurultayinda o Onlarin kobud addimlari bize ne qeder yad olsa da biz onlarla six temasdayiq cunki durgunluqdan cixarilmis kutleler onlarin ardinca gedir deye cixisinda bildirmisdi O bolseviklerin kutlelere tesirinin muveqqeti olduguna inanirdi cunki onlar butun nifretden qaynaqlanir ve bolsevikler inqilabin ikinci merhelesinde iflas edecekler deye dusunurdu Onun fikrince bu merhele tezlikle baslayacaq ancaq qloballasdiqda ugur qazanacaq sosial inqilab olacaq Oktyabr inqilabi siyasi inqilab kimi dunya inqilabinin yalniz baslangicidir O Sovetleri xalq iradesinin en dolgun ifadesi kimi tesvir edirdi Sol Sosialist Inqilab Konfransi 1917 ci il noyabrin 18 de ozunu PLSR in I qurultayi elan edene qeder Spiridonova solcularin PSR de coxlugu qazanacagina umid besleyirdi O dovrde Spiridonova Sol Sosialist Inqilabcilari ucun en vacib vezifeni yerine yetirirdi Onun esas vezifesi Kendli Deputatlarinin Fovqelade ve Ikinci Umumrusiya Qurultaylarinda kendli coxlugunu oz tereflerine cekmek idi O Polsa Sosialist Respublikasinin 1 ci Qurultayinda Biz genc bir partiya olaraq kendlilere qalib gelmeliyik deye bildirmisdi Sol Sosialist Inqilab Merkezi Komitesinin Spiridonova umid beslemesi tesadufi deyildi O vaxta qeder o boyuk ezabkes imicine esasen populizm sayesinde kendlilerin maraqlarini mudafie eden emosional natiq publisist ve siyasi xadim sohretini elave ede bilmisdi ABS kommunistlerinin lideri Con Rid o vaxt onu Rusiyanin en populyar ve nufuzlu qadini adlandirirdi 1918 ci il yanvarin 4 de bolsevik fraksiyasi terefinden Mariya Spiridonovanin Muessisler Meclisinin sedri vezifesine namizedliyi ireli suruldu O sesvermede 160 ses topladi Viktor Cernov 260 ses toplayaraq Muessisler Meclisinin sedri secildi 1918 ci ilin yanvarinda o III Umumrusiya Sovetler Qurultayini Torpaqlarin ictimailesdirilmesi haqqinda qanunu qebul etmeye cagirdi 1918 ci ilin fevral mart aylarinda Spiridonova Petroqrad Inqilabi Mudafie Komitesinin uzvu idi Spiridonova Rusiya numayende heyetinin Almaniya ile sulh baglamaq seylerini destekleyerek bunun dunya inqilabina fayda vereceyine inanirdi Ingiltere ve Fransa hokumetlerinin hereketlerinden sonra ayrica sulhun baglanmasi kutleleri isiq gormeye vadar edecek tekan olacaq 1918 ci il aprelin 19 da Sol Sosialist Inqilab Partiyasinin II Qurultayindaki meruzesinde Spiridonova Sol Sosialist Inqilabcilarini Brest Sulhu ucun mesuliyyeti bolseviklerle bolusmeye cagirdi Sulh ne biz ne de bolsevikler terefinden imzalanmisdi ehtiyac acliq ve xalqin iradesi ile imzalanmisdi ki biz sosialistler arasinda mubarize aparmaga calisirlar Bir gucu temsil eden Inqilab Partiyasi Bolsevik Partiyasindan ferqli hereket ederdi 1918 ci ilin aprelinden iyun ayina qeder olan dovrde Spiridonova siyasi movqeyini keskin sekilde deyisdi Bolseviklerle emekdasliq ederek Sol Sosialist Inqilabcilarinin Xalq Komissarlari Sovetinden cixarilmasini keskin sekilde pisleyen bir nece neferden biri bolseviklerin siyasi eleyhdarlarinin dusergesine kecdi Oz tebirince desek Sol Sosialist Inqilabcilari Sovet hokumetini terk etdikden sonra o bolseviklerle yegane elaqe idi ve onlari basqalarindan daha gec terk etdi Eyni zamanda Spiridonovanin Brest Sulhine munasibeti keskin sekilde deyisdi Tezlikle bunun ardinca sol sosialist inqilabcilarinin bolseviklere qarsi usyani bas verdi Tarix elmleri doktoru Vladimir Lavrovun sozlerine gore Spiridonova Almaniya sefiri fon Mirbaxin qetlinde eli olub Yakov Blumkinle meslehetlesib 9 1918 ci il iyulun 6 da V Umumrusiya Sovetler qurultayi zamani Sol Sosialist Inqilabcilarinin diger liderleri ile birlikde hebs edilerek Kremldeki qarovulxanaya gonderildi Spiridonova hebsde olarken PLSR rehberliyinin bir sira ciddi taktiki sehvlere yol verdiyini yazib 1918 ci il noyabrin 27 de Umumrusiya Merkezi Icraiyye Komitesinin Ali Inqilab Tribunali Sol Sosialist Inqilab Partiyasi Merkezi Komitesinin Sovet hakimiyyetine ve inqilaba qarsi sui qesd isine baxdi ve Spiridonovani bir il muddetine azadliqdan mehrum etdi lakin onun xususi xidmetlerini nezere alaraq onu azad etdi 22 yanvar 1919 cu ilde Spiridonova yeniden Moskva Cekasi terefinden hebs edildi Nikolay Buxarinin ittiham terefinin sahidi oldugu Moskva Inqilab Tribunali Spiridonovani Sovet hokumetine bohtan atmaqda ve bununla da eksinqilaba komek etmekde teqsirli bildi ve onu bir il siyasi ve ictimai fealiyyetden tecrid ederek Kreml xestexanasina gonderdi 1919 cu ilin aprelinde o Sosialist Inqilab Merkezi Komitesinin komeyi ile oradan qacdi ve ozunu qeyri qanuni bir veziyyetde tapdi Represiyaya meruz qalmasiMedeniyyetde Altinci iyul filminde SSRI 1968 Spiridonovani Alla Demidova canlandirib Cagiris sesi filminde V I Leninin portretine zerbeler 1967 1969 Spiridonovani Lyudmila Voziyan canlandirib Yol ayricinda doyus filminde SSRI 1982 Spiridonova rolunu Zinaida Slavina oynayib Hearts of Iron IV Kaiserreich Legacy of the Weltkrieg komputer strategiyasinin modifikasiyasinda onun obrazi gorunur Aleksandr Kerenskinin oldurulmesinden sonra o Rusiyada hakimiyyete gele bilerdi IstinadlarIstoricheskaya enciklopediya Sibiri rus pod red V A Lamin Novosibirsk 2009 ISBN 5 8402 0230 4 Zhurnal Izvestiya CK KPSS 9 296 sentyabr 1989 S 107 109 650 000 ekz L Mlechin Samye gromkie vystrely v istorii i znamenitye terroristy M Ardis 2017 Sally A Boniece The Spiridonova Case 1906 Terror Myth and Martyrdom Evanston Northwestern University Press Anthony Anemone 2010 127 151 ISBN 978 0810126923 Budnickij O V Zhenshiny terroristki Rossii Beskorystnye ubijcy Feniks 1999 224 ISBN 999 00 1401858 0 Zhenshiny terroristki Rossii Beskorystnye ubijcy Feniks 1999 224 ISBN 999 00 1401858 0 EdebiyyatShvecov S P Delo M A Spiridonovoj SPb 1906 72 s Kravchenko T Vozlyublennaya terrora M Olimp Smolensk Rusich 1998 474 s 11 000 ekz Seriya Zhenshina mif Mesheryakov Yu V Mariya Spiridonova Stranicy biografii Tambov Centr press 2001 178 s Bezberezhev S V Mariya Aleksandrovna Spiridonova ru Voprosy istorii 1990 9 S 65 81 Ona mogla umeret M A Spiridonova v tyuremnoj psihiatricheskoj bolnice Publ podgot V V Krylov T F Pavlova Kentavr 1994 1 S 49 60 Lavrov V M Mariya Spiridonova terroristka i zhertva terrora Povestvovanie v dokumentah M Progress Akademiya 1995 288 s Rid Dzh 10 dnej kotorye potryasli mir M 1957 S 247 Vladimirova V Levye esery v 1917 1918 gg Proletarskaya revolyuciya 1927 1 S 112 Protokoly I sezda PLSR M 1918 C 34 35 Yu Felshtinskij S Yushenkov Otkrytoe pismo Marii Spiridonovoj CK partii bolshevikov ru HISTORY FELSHTINSKY f3 txtXarici kecidlerMariya Aleksandrovna Spiridonova Istoricheskij portret Voprosy istorii 1990 9 Mariya Spiridonova Vozlyublennaya terrora Spiridonova M A Spiridonova A Ya Pisma Vladimirov V E Po delu Spiridonovoj Otkrytoe pismo Marii Spiridonovoj CK partii bolshevikov Noyabr 1918 Leontev Ya V Ob obraze Marii Spiridonovoj v prologe poemy B L Pasternaka Devyatsot pyatyj god Karatelnaya psihiatriya Statya v Novoj gazete 18 08 2003 Proyavite gumannost i ubejte srazu Pismo M A Spiridonovoj iz sledstvennogo izolyatora 13 noyabrya 1937 goda