fbpx
Wikipedia

Makrotəkamül

Avqust 05, 2021

Makrotəkamül — növdən yüksək səviyyədə baş verən təkamüldür.Yəni bu zaman cins,fəsilə,dəstə ,sinif,şöbə,tip aləm və s. əmələ gəlir.Makrotəkamülü hiss etməməyimizin səbəbi ömrümüzün bu dəyişiklikləri hiss etməyəcək qədər qısa olmasıdır.Yəni makrotəkamül uzun müddətdə baş verən dəyişlilmədir.Makrotəkamülün əsasında mikrotəkamül durur.Onlar arasında kəskin fərq yoxdur. Canlıların inkişaf tarixində mikrotəkamüllə yanaşı, makrotəkamül də baş vermişdir. Makrotəkamül daha yüksək təkamül tək növdən yüksək taksonomik vahidlərin yaranmasına səbəb olmuşdur. Makrotəkamül uzun sürən proses olduğuna görə onu bilavasitə izləmək mümkün deyil. Makro və Mikrotəkamülün oxşar xüsusiyyətləri.

  • Hər ikisinin əsasında divergensiya durur.
  • Hər ikisinə təbii seçmə təsir edir.
  • Hər ikisinə yaşamaq uğrunda mübarizə təsir edir.

Makrotəkamül də mikrotəkamül kimi divergent xarakter daşıyır. O, bir sıra elmi dəlillərlə isbat edilir. Makrotəkamülü sübut etmək üçün bir çox dəlillərdən istifadə olunur.

Müqayisəli anotomiya dəlilləri

Makrotəkamülü sübut edən dəlillərdən biri də müqayisəli anatomiyadır.Bu dəlillərlə müasir dövrdə yaşayan canlıların orqanları, orqanlar sistemləri müqayisə edilir və təkamül nəticəsi çıxarılır. Makrotəkamül divergensiya və konvergensiya yolu ilə gedir.Oxşar yaşayış tərzi hər hansı iki növün konvergensiyasına gətirib çıxarır.

Divergensiya

Divergensiya-həyat şəraitinin dəyişilməsi nəticəsində növ daxilində əlamətin ayrı-ayrı şaxələrə parçalanmasıdır.Divergensiya növ ilə bərabər cinslərdə,dəstələrdə,fəsilələrdə və başqa taksonomoyalarda da baş verir.Divergensiya qohum növlərdə homoloji orqanların əmələ gəlməsi ilə baş verir.

Homoloji orqanalar

Homoloji orqanalar-Mənşəcə eyni, quruluş və funksiyaca müxtəlif olan orqanlardır. Məsələn:

  • Quru və su onurğalıların ətrafları( suiti,delfin)
  • Yarasanın qanadı ilə insanın qolu
  • Noxudun bığcığı ilə kaktusun tikanları(hər ikisi yarpaq mənşəlidir).

Konvergensiya

Konvergensiya-müxtəlif sistematik qruplardakı canlılarda oxşar mühit amillərinin təsirindən təkamülcə oxşar xüsusiyyətlər yaranmışdır.Konvergent inkişaf zamanı xarici qurluşda oxşarlıq yaranır.Bəzən isə bu fizioloji proseslərdə özünü göstərir(suda yaşama ilə əlaqədar suiti və balinada piy qatının yaranması) Oxşar mühit şəraitində müxtəlif sistematik qruplarda orqanizmlərin oxşar xüsusiyyətlər qazanması konvergensiyadır. Konvergensiyaya aid misallar

  • Suda yaşama ilə əlaqədar akula,ixtiozavr və balinalarda bədən formasının balığa bənzəməsi
  • Torpağı qazmağa uyğunlaşmış Köstəbək və danadişininin ön ətraflarının qurluşu

Konvergensiya analoji orqanların yaranmasına səbəb olur.

Analoji orqanalar

Analoji orqanalar isə quruluş və funksiyaca oxşar olub,mənşəcə fərqli olan orqanlardır.Məsələn

  • quşun və kəpənəyin qanadları
  • danadişi və kostəbəyin qazıcı ön ətrafızirincin
  • yemişanın tikanı (1.yarpaq 2.gövdə mənşəlidir)

Atavizmlər

Atavizmlər-canlı orqanizmlərin inkişafı zamanı bəzi rudiment orqanlar inkişaf edir. Onlar əcdadlarının əlamətlərini xatırladır. Məsələn, bəzən quyruqlu, bəzən çoxtüklü insanlar doğulur.

Rudimentlər

Rudimentlər-bəzi yaşlı heyvanlarda bir qisim orqanlar vardır ki, onlar öz funksiyalarını yerinə yetirmir, yəni qalıq halındadır. Belə orqanlara rudimentlər deyilir. Rudimentlər də eyni mənşəyin olmasını sübut edir. Köstəbəyin və kor siçanın gözləri rudimentdir. Balinalarda və bəzi sürünənlərdə arxa ətrafların qurşaq sümükləri qalıq halında qalmış, yəni rudimentə çevrilmişdir. Məməlilərin üçüncü göz qapağı da rudimentdir.

Embirioloji dəlillər

Çarlz Darvinin təkamül təlimindən sonra bir çox alimlər yeni araşdırmalar aparmış, canlılarda oxşar və fərqli xüsusiyyətləri, baş verən dəyişiklikləri yalnız paleontoloji dəlillərlə yox, digər faktlarla da əsaslandırmağa çalışmışlar. Belə faktlardan biri də rüşeymlərin quruluşunda baş verən oxşarlıqlar olmuşdur. Embirioloji dəlillər-rüşeymlərin oxşarlığı.Embriologiya-orqanizmlərin rüşeym dövründə inkişafını öyrənir.Əsası ilk dəfə K.Ber tərəfindən qoyulmuşdur. İnkişaf dovründə xordalılarda ilk olaraq tipin sonra isə →sinfin →dəstənin→cinsin→növün əlamətlərini yaranır. Embriologiya elmi canlıların rüşeym mərhələsini öyrənir və təkamül dəlilləri verir. Darvin də orqanizmlərin fərdi inkişafının onların tarixi inkişafı ilə qarşılıqlı əlaqədə olduğunu söyləmişdir. Embrioloji dəlillər birhüceyrəlilərlə çoxhüceyrəlilər, onurğasızlarla onurğalılar və onurğalıların müxtəlif sinifləri arasında rüşeymlərin inkişafındakı oxşarlıqları üzə çıxarmışdır.Onurğalı heyvanların inkişafı birhüceyrəli ziqotdan başlayır. Sonra hüceyrə bölünərək çoxhüceyrəli birqatlı rüşeymə (blastula) çevrilir. Rüşeymin sonrakı inkişafı zamanı bağırsaqboşluqlulardakı kimi ilk bağırsaq boşluğu yaranır və divan iki qatdan ibarət qastrulaya çevrilir. Sonralar onlarda qurdlarda olan rüşeym vərəqləri, buğumayaqlıların ürəyinə oxşar döyünən damarlar və s. əmələ gəlir. Doğulmağa və yumurtadan çıxmağa az qalmış isə növün əlamətləri üzə çıxır.

Biogenetik qanun

XIX əsrin ikinci yarısında alman alimləri Frist Müller və Ernst Hekkel ontogenezin nisbəti qanununu - biogenetik qanunu kəşf etdilər. Bu qanuna görə, hər bir fərd öz inkişafında daxil olduğu növün tarixini qısa şəkildə təkrar edir. Yəni ontogenez filogenezin qısa təkrarıdır. Alman alimi və filosofu, “ekologiya” termininin müəllifi Ernst Hekkel 1868-ci ildə yazdığı “Təbii yaradılış tarixi” adlı kitabında insan, meymun və it rüşeymlərindən istifadə edərək bəzi müqayisələr aparır, mülahizələr irəli sürürdü. Çəkdiyi rəsmlər, demək olar ki, hamısı eyni idi. Hekkel bu rəsmlərə əsaslanaraq sözügedən canlıların eyni mənşədən yaranması fikrini müdafiə edirdi. . Frits Müller alman naturalistidir. Müllerin araşdırmaları, əsasən, darvinizmə, biologiyaya, bitki və heyvan filogenezinə aiddir. Müllerin digər işləri ibtidai dəniz heyvanlarının anatomiya və embriologiyasına, həşərat və çiçəklərin qarşılıqlı əlaqələrinə aiddir.

Ontogenez

Ontogenez -orqanizmlərin mayalanma anından (yəni ziqotdan başlayaraq) bioloji ölümünə qədər olan həyatıdır.

Filogenez

Filogenez - orqanizmlərin tarixi inkişafıdı.Qurbağa sürfəsinin (çömçəquy- ruğun) balığa oxşar əlamətləri:

  • quyruğun olması;
  • üzgəcin olması
  • qəlsəmələr;
  • ikikameralı ürək;
  • bir qan dövranı;
  • yan xətt orqanı;
  • ürəyində yalnız venoz qanın olması.

Milçək sürfəsi:

  • qurda bənzəyir;
  • ətrafları yoxdur;
  • qanadları yoxdur;
  • baş hissəsi inkişaf etməyib

Biogenetik qanunu sonralar Aleksey Nikolayeviç Severtsov və İvanoviç Şmalhauzen inkişaf etdirərək göstərmişlər ki, canlılar ontogenezlərin də əcdadın yetkin fərdinin yox, embrional mərhələlərinin əlamətlərini təkrar edir. Beləliklə, biogenik qanun ontogenezlə filogenez arasında olan əlaqələrə əsaslanaraq təkamülü isbat etmək üçün mühüm dəlillər verir. Makrotəkamülü sübut edən dəlillərdən biri də müqayisəli anatomiyadır.Bu dəlillərlə müasir dövrdə yaşayan canlıların orqanları, orqanlar sistemləri müqayisə edilir və təkamül nəticəsi çıxarılır.

Palentoloji dəlillər

Palentoloji dəlilləri bir neçə qrupa bölünür: Palentoloji dəlillər-təkamülü isbat edən dəlilərdən biri də qazıntı ahalında tapılan canlıların qalıqlarıdır.Bu qalıqlar onların hansı dövrdə hansı şəraitdə yaşadığını ,bu günkü canlılarla oxşar və fərqli xüsusiyyətlərini öyrənməyə, həm də qalıqların bizim dövrə qədər necə qorunub saxlandığını araşdırmağa imkan yaradır. Paleontoloji qalıqlara başqa adla Fosillər də deyirlər. Fosilləşmə prosesi elə də sadə bir proses deyil. Bunun üçün xüsusi şərait lazımdır. Belə ki, fosilləşmə müəyyən şərtlər daxilində ölmüş orqanizmlərin mineralların daxilində qalaraq qayalaşma prosesində morfoloji xüsusiyyətlərinin qayaya köçürülməsidir. Arxeoloji qazıntılar nəticəsində canlıların diş, sümük, çanaq, dırnaq və s. qalıqları tapılmışdır. Müasir dövrdə yaşayan canlıları bu qalıqlarla müqayisə etdikdə onlarda müəyyən dəyişikliklərin baş verdiyini görmək mümkündür.

Filogenetik sıralar

Filogenetik sıralar-arxeolji qazıntılar nəticəsində alimlər bir cox heyvanların filogenetik sırasını müəyyən etmişlər.Bunlardan dırnaqlıların, yırtıcıların, molyuskaların, xortumluların və s. heyvanların filogenetik qruplarını göstərmək olar. Atların filogenetik sıralarını Vladimir Onufriyeviç Kovalevski müəyyən etmişdir. Məlum olmuşdur ki, onların əcdadı əvvəlcə beşbarmaqlı, tülkü boyda olmuşdur, dişləri isə otyeyən heyvanlardakı kimi, qabarıq formalı idi. Heyvanlar hündür otların arasında gizlənmiş, sıçrayışla hərəkət etmişdir. Təkamül nəticəsində onlarda barmaqların sayı azalmağa başlamışdır. Neogenin sonunda mühit şəraitinin dəyişməsi, daha quraq olması nəticəsində bitkilər alçaqboylu, kobud və qaba olmuşlar. Fenokodus-tülkü boyda həmm bitki həm də heyvanala qidalanan canlı olub.Bunlardan atın əcdadı əmələ gəlib.Onun 5 barmağı olub. Eohippus- atın əcdadı sayılır.Ön ətrafında 4 arxa ətrafında 3 barmaq olub.Qabarıq dişləri olub.Neogen dövründə quraqlığın yaranması onun düşməndən xilas olmaq üçün sürətli qaçışına səbəb olub.Bu səbəbdən də onun ayaqları uzanmış,onurğa möhkəmlənmiş,barmaqda dırnaqlar yaranmışdır. Şəraitin dəyişilməsi Merihippus,Hiparion və nəhayət Müsair at yaranıb. elə şəraitdə çöllərdə heyvanlar yalnız qaçmaqla özlərini xilas edə bilərdilər. Təbii seçmə nəticəsində onlarda ətraflar uzanmış, barmaqların sayı azalmışdır. Bundan sonra heyvanlar sürətlə qaça bilmişlər. Nəticədə 3-cü barmaq inkişaf etmiş, 2-ci və 4-cü barmaqlar isə rudiment şəklində qalmışdır. Qaçmaq həm də onurğa sütununun möhkəmlənməsinə səbəb olmuşdur. Qaba yem onların dişlərinin səthinin dəyişməsi ilə, yəni qırışlı olması ilə nəticələnmişdir.

İzatoplar

İzatoplar-Çöküntü suxurlarının yaşı,yer qabığının yaşı onlarda olan radioaktiv maddələrin izatoplarının miqdarına görə təyin edilir. Çöküntü süxurlarının yaşı onlarda olan radioaktiv maddələrin izotoplarına görə müəyyən olunur. Radioaktiv maddələrin parçalanması ətraf mühit şəraitindən asılı deyil. Ona görə də yer qatının yaşı onda olan radioaktiv maddə miqdarına görə təyin edilir. Məhz buna əsasən də Yer planetinin yaşı müəyyən olmuşdur.

Keçid formalar

Keçid formalar- tapılan qalıqların bir çoxu keçid formalar kimi qəbul olunur,aralıq mövqedə dururlar. Paleontoloqlar müxtəlif geoloji dövrlərə aid bitki və heyvan qalıqlarını aşkar etmişlər. Bunların bir qismi keçid formalar hesab olunur. Onlara aşağıdakıları misal göstərmək olar.

  • Trilobitlər - həlqəvi qurdlarla buğumayaqlılar arasında keçid forma hesab olunur. Onların buğumlarında, sinir sistemində, tənəffüs orqanlarında oxşarlıq çoxdur. Ancaq trilobitlərin hər buğumunda bir cüt ətraf olmuşdur.
  • İxtiosteqa - iki böyük taksonu birləşdirir. Onlar balıqlarla suda-quruda yaşayanlar arasında keçid forma hesab edilir. Həm üzgəc, həm də ətrafları olmuşdur. Bədənlərinin üzəri pulcuqlarla örtülmüşdür. Onlara oxşar olan steqosefallarda hətta sürünənlərin əlamətlərinin olduğu da güman edilir.
  • Katilozavrlar - qədim sürünənlərdir. Onların bəzilərində suda-quruda yaşayanların əlamətlərinə rast gəlinir.
  • İnostranseviya - sürünənlərlə məməlilər arasında keçid formasıdır. Onlarda kəllənin, onurğanın, ətrafların quruluşunda məməlilərə oxşarlıq daha çox olmuşdur. Bu heyvanların dişləri də, məməlilərdə olduğu kimi, kəsici, köpək və azı dişlərinə bölünmüşdür.Arxeopteriks - sürünənlərin əlamətləri ilə yanaşı, quşların da əlamətləri olmuşdur. Lələklərin olması, ön ətrafların qanadlara çevrilməsi, pəncə lüləsi, içi boş sümüklər, çəngəl sümüyünün olmasına görə quşlara; dişlərin, uzun quyruq fəqərələrinin, qarın qabırğalarının olmasına, pəncə sümüklərinin bitişməsinə görə isə sürünənlərə oxşamışdır. Onlarda döş tili inkişaf etməmişdir, uça bilməmişlər. Yalnız ağacdan-ağaca süzmə hərəkəti etmişlər. Hal-hazırda arxeopteriksi birbaşa sürünənlərlə quşlar arasında keçid forma kimi götürmürlər.
  • Psilofitlər - yosunlarla ali sporlu bitkilər arasında keçid formasıdır. Dənizlərin kənarında bitən, ağaca və ota bənzər formaları var imiş. Üzərində pulcuqlar olmuş, yeraltı hissələri kökümsova bənzəmişdir. Torpağa rizoidlər vasitəsilə bərkimişdir. Dəricik üzərində ağızcıqlar var imiş. Onlarda mexaniki, ötürücü, örtük toxumalarının olduğu güman edilir.

Stratiqrafik dəlillər

Stratiqrafik dəlillər-bu dəllilərə əsasən müxtəlif geoloji dövrlərdə yaşayan canlıların qalıqalrının hansı qatlarda yerləşdiyi müəyyən olunur.Beləki ən üst qatda müasir canlılar,ondan aşağıdakı qatda xordalılar,ondan aşağıda isə onurğasız canlıların qalıqları yerləşir.

Qitələrin dreyfi

Alimlərin yürütdüyü fikirlərdən biri qitələrin yerdəyişməsidir. Paleontoloqlar Antraktidada məhv olmuş çoxlu kələz (iri kərtənkələ) qalıqları aşkar etmişlər. Bu onu göstərir ki, vaxtilə burada hava isti olmuşdur. Yer kürəsində sürüşmələr nəticəsində iqlim dəyişdikdən sonra heyvanlar şimala doğru çəkilmişlər.

İstinadlar

  1. ↑ "Makrotəkamül" (azərb.). http://sirrler.blogspot.com/. 22 Mayıs 2017 Pazartesi. 2021-02-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-02.
  2. ↑ "Makrotəkamül" (azərb.). https://www.e-derslik.edu.az/. 2021-01-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-03.
  3. ↑ Stanley, S. M. (1975-02-01). "A theory of evolution above the species level". Proceedings of the National Academy of Sciences (ingilis). 72 (2): 646–650. Bibcode:1975PNAS...72..646S. doi:10.1073/pnas.72.2.646. ISSN 0027-8424. PMC 432371. PMID 1054846.
  4. Goldschmidt, R. (1933). "Some aspects of evolution". Science. 78 (2033): 539–547. Bibcode:1933Sci....78..539G. doi:10.1126/science.78.2033.539. PMID 17811930.
  5. Araz yayınları (2010). Biologiya. Bakı: Bakı. səh. 277.
  6. Sepkoski, J. John (1981). "A factor analytic description of the Phanerozoic marine fossil record". Paleobiology. 7 (1): 36–53. doi:10.1017/s0094837300003778. ISSN 0094-8373.
  7. Stanley, Steven M. (1979). Macroevolution, pattern and process. San Francisco: W.H. Freeman. ISBN 0-7167-1092-7. OCLC 5101557.
  8. Sepkoski, J. John (1981). "A factor analytic description of the Phanerozoic marine fossil record". Paleobiology. 7 (1): 36–53. doi:10.1017/s0094837300003778. ISSN 0094-8373.
  9. Grinin, L., Markov, A. V., Korotayev, A. Aromorphoses in Biological and Social Evolution: Some General Rules for Biological and Social Forms of Macroevolution / Social evolution & History, vol.8, num. 2, 2009 [1]
  10. Gould, Stephen Jay (1985). "The paradox of the first tier: an agenda for paleobiology". Paleobiology. 11 (1): 2–12. doi:10.1017/s0094837300011350. ISSN 0094-8373.

Avqust 05, 2021
makrotəkamül, növdən, yüksək, səviyyədə, baş, verən, təkamüldür, yəni, zaman, cins, fəsilə, dəstə, sinif, şöbə, aləm, əmələ, gəlir, hiss, etməməyimizin, səbəbi, ömrümüzün, dəyişiklikləri, hiss, etməyəcək, qədər, qısa, olmasıdır, yəni, makrotəkamül, uzun, müddə. Makrotekamul novden yuksek seviyyede bas veren tekamuldur Yeni bu zaman cins fesile deste sinif sobe tip alem ve s emele gelir Makrotekamulu hiss etmemeyimizin sebebi omrumuzun bu deyisiklikleri hiss etmeyecek qeder qisa olmasidir Yeni makrotekamul uzun muddetde bas veren deyislilmedir Makrotekamulun esasinda mikrotekamul durur Onlar arasinda keskin ferq yoxdur 1 Canlilarin inkisaf tarixinde mikrotekamulle yanasi makrotekamul de bas vermisdir Makrotekamul daha yuksek tekamul tek novden yuksek taksonomik vahidlerin yaranmasina sebeb olmusdur Makrotekamul uzun suren proses olduguna gore onu bilavasite izlemek mumkun deyil 2 3 Makro ve Mikrotekamulun oxsar xususiyyetleri Her ikisinin esasinda divergensiya durur Her ikisine tebii secme tesir edir Her ikisine yasamaq ugrunda mubarize tesir edir 1 Makrotekamul de mikrotekamul kimi divergent xarakter dasiyir O bir sira elmi delillerle isbat edilir 2 Makrotekamulu subut etmek ucun bir cox delillerden istifade olunur 1 Mundericat 1 Muqayiseli anotomiya delilleri 1 1 Divergensiya 1 2 Homoloji orqanalar 1 3 Konvergensiya 1 4 Analoji orqanalar 1 5 Atavizmler 1 6 Rudimentler 2 Embirioloji deliller 2 1 Biogenetik qanun 2 2 Ontogenez 2 3 Filogenez 3 Palentoloji deliller 3 1 Filogenetik siralar 3 2 Izatoplar 3 3 Kecid formalar 3 4 Stratiqrafik deliller 3 5 Qitelerin dreyfi 4 IstinadlarMuqayiseli anotomiya delilleri RedakteMakrotekamulu subut eden delillerden biri de muqayiseli anatomiyadir Bu delillerle muasir dovrde yasayan canlilarin orqanlari orqanlar sistemleri muqayise edilir ve tekamul neticesi cixarilir 4 Makrotekamul divergensiya ve konvergensiya yolu ile gedir Oxsar yasayis terzi her hansi iki novun konvergensiyasina getirib cixarir 5 Divergensiya Redakte Divergensiya heyat seraitinin deyisilmesi neticesinde nov daxilinde elametin ayri ayri saxelere parcalanmasidir Divergensiya nov ile beraber cinslerde destelerde fesilelerde ve basqa taksonomoyalarda da bas verir Divergensiya qohum novlerde homoloji orqanlarin emele gelmesi ile bas verir 1 Homoloji orqanalar Redakte Homoloji orqanalar Mensece eyni qurulus ve funksiyaca muxtelif olan orqanlardir Meselen Quru ve su onurgalilarin etraflari suiti delfin Yarasanin qanadi ile insanin qolu Noxudun bigcigi ile kaktusun tikanlari her ikisi yarpaq menselidir 6 Konvergensiya Redakte Konvergensiya muxtelif sistematik qruplardaki canlilarda oxsar muhit amillerinin tesirinden tekamulce oxsar xususiyyetler yaranmisdir Konvergent inkisaf zamani xarici qurlusda oxsarliq yaranir Bezen ise bu fizioloji proseslerde ozunu gosterir suda yasama ile elaqedar suiti ve balinada piy qatinin yaranmasi 1 Oxsar muhit seraitinde muxtelif sistematik qruplarda orqanizmlerin oxsar xususiyyetler qazanmasi konvergensiyadir 2 Konvergensiyaya aid misallar Suda yasama ile elaqedar akula ixtiozavr ve balinalarda beden formasinin baliga benzemesi Torpagi qazmaga uygunlasmis Kostebek ve danadisininin on etraflarinin qurlusuKonvergensiya analoji orqanlarin yaranmasina sebeb olur 1 Analoji orqanalar Redakte Analoji orqanalar ise qurulus ve funksiyaca oxsar olub mensece ferqli olan orqanlardir Meselen qusun ve kepeneyin qanadlari danadisi ve kostebeyin qazici on etrafizirincin yemisanin tikani 1 yarpaq 2 govde menselidir Atavizmler Redakte Atavizmler canli orqanizmlerin inkisafi zamani bezi rudiment orqanlar inkisaf edir Onlar ecdadlarinin elametlerini xatirladir Meselen bezen quyruqlu bezen coxtuklu insanlar dogulur 7 Rudimentler Redakte Rudimentler bezi yasli heyvanlarda bir qisim orqanlar vardir ki onlar oz funksiyalarini yerine yetirmir yeni qaliq halindadir Bele orqanlara rudimentler deyilir Rudimentler de eyni menseyin olmasini subut edir Kostebeyin ve kor sicanin gozleri rudimentdir Balinalarda ve bezi surunenlerde arxa etraflarin qursaq sumukleri qaliq halinda qalmis yeni rudimente cevrilmisdir Memelilerin ucuncu goz qapagi da rudimentdir 8 Embirioloji deliller RedakteCarlz Darvinin tekamul teliminden sonra bir cox alimler yeni arasdirmalar aparmis canlilarda oxsar ve ferqli xususiyyetleri bas veren deyisiklikleri yalniz paleontoloji delillerle yox diger faktlarla da esaslandirmaga calismislar Bele faktlardan biri de ruseymlerin qurulusunda bas veren oxsarliqlar olmusdur 1 Embirioloji deliller ruseymlerin oxsarligi Embriologiya orqanizmlerin ruseym dovrunde inkisafini oyrenir Esasi ilk defe K Ber terefinden qoyulmusdur Inkisaf dovrunde xordalilarda ilk olaraq tipin sonra ise sinfin destenin cinsin novun elametlerini yaranir 1 Embriologiya elmi canlilarin ruseym merhelesini oyrenir ve tekamul delilleri verir Darvin de orqanizmlerin ferdi inkisafinin onlarin tarixi inkisafi ile qarsiliqli elaqede oldugunu soylemisdir Embrioloji deliller birhuceyrelilerle coxhuceyreliler onurgasizlarla onurgalilar ve onurgalilarin muxtelif sinifleri arasinda ruseymlerin inkisafindaki oxsarliqlari uze cixarmisdir Onurgali heyvanlarin inkisafi birhuceyreli ziqotdan baslayir Sonra huceyre bolunerek coxhuceyreli birqatli ruseyme blastula cevrilir 2 Ruseymin sonraki inkisafi zamani bagirsaqbosluqlulardaki kimi ilk bagirsaq boslugu yaranir ve divan iki qatdan ibaret qastrulaya cevrilir Sonralar onlarda qurdlarda olan ruseym vereqleri bugumayaqlilarin ureyine oxsar doyunen damarlar ve s emele gelir Dogulmaga ve yumurtadan cixmaga az qalmis ise novun elametleri uze cixir 2 Biogenetik qanun Redakte XIX esrin ikinci yarisinda alman alimleri Frist Muller ve Ernst Hekkel ontogenezin nisbeti qanununu biogenetik qanunu kesf etdiler Bu qanuna gore her bir ferd oz inkisafinda daxil oldugu novun tarixini qisa sekilde tekrar edir Yeni ontogenez filogenezin qisa tekraridir 2 Alman alimi ve filosofu ekologiya termininin muellifi Ernst Hekkel 1868 ci ilde yazdigi Tebii yaradilis tarixi adli kitabinda insan meymun ve it ruseymlerinden istifade ederek bezi muqayiseler aparir mulahizeler ireli sururdu Cekdiyi resmler demek olar ki hamisi eyni idi Hekkel bu resmlere esaslanaraq sozugeden canlilarin eyni menseden yaranmasi fikrini mudafie edirdi 2 Frits Muller alman naturalistidir Mullerin arasdirmalari esasen darvinizme biologiyaya bitki ve heyvan filogenezine aiddir Mullerin diger isleri ibtidai deniz heyvanlarinin anatomiya ve embriologiyasina heserat ve ciceklerin qarsiliqli elaqelerine aiddir 2 Ontogenez Redakte Ontogenez orqanizmlerin mayalanma anindan yeni ziqotdan baslayaraq bioloji olumune qeder olan heyatidir 3 Filogenez Redakte Filogenez orqanizmlerin tarixi inkisafidi Qurbaga surfesinin comcequy rugun baliga oxsar elametleri quyrugun olmasi uzgecin olmasi qelsemeler ikikamerali urek bir qan dovrani yan xett orqani ureyinde yalniz venoz qanin olmasi Milcek surfesi qurda benzeyir etraflari yoxdur qanadlari yoxdur bas hissesi inkisaf etmeyibBiogenetik qanunu sonralar Aleksey Nikolayevic Severtsov ve Ivanovic Smalhauzen inkisaf etdirerek gostermisler ki canlilar ontogenezlerin de ecdadin yetkin ferdinin yox embrional merhelelerinin elametlerini tekrar edir Belelikle biogenik qanun ontogenezle filogenez arasinda olan elaqelere esaslanaraq tekamulu isbat etmek ucun muhum deliller verir 9 Makrotekamulu subut eden delillerden biri de muqayiseli anatomiyadir Bu delillerle muasir dovrde yasayan canlilarin orqanlari orqanlar sistemleri muqayise edilir ve tekamul neticesi cixarilir 2 Palentoloji deliller RedaktePalentoloji delilleri bir nece qrupa bolunur Palentoloji deliller tekamulu isbat eden delilerden biri de qazinti ahalinda tapilan canlilarin qaliqlaridir Bu qaliqlar onlarin hansi dovrde hansi seraitde yasadigini bu gunku canlilarla oxsar ve ferqli xususiyyetlerini oyrenmeye hem de qaliqlarin bizim dovre qeder nece qorunub saxlandigini arasdirmaga imkan yaradir Paleontoloji qaliqlara basqa adla Fosiller de deyirler Fosillesme prosesi ele de sade bir proses deyil Bunun ucun xususi serait lazimdir Bele ki fosillesme mueyyen sertler daxilinde olmus orqanizmlerin minerallarin daxilinde qalaraq qayalasma prosesinde morfoloji xususiyyetlerinin qayaya kocurulmesidir 1 Arxeoloji qazintilar neticesinde canlilarin dis sumuk canaq dirnaq ve s qaliqlari tapilmisdir Muasir dovrde yasayan canlilari bu qaliqlarla muqayise etdikde onlarda mueyyen deyisikliklerin bas verdiyini gormek mumkundur 2 Filogenetik siralar Redakte Filogenetik siralar arxeolji qazintilar neticesinde alimler bir cox heyvanlarin filogenetik sirasini mueyyen etmisler 1 Bunlardan dirnaqlilarin yirticilarin molyuskalarin xortumlularin ve s heyvanlarin filogenetik qruplarini gostermek olar 2 Atlarin filogenetik siralarini Vladimir Onufriyevic Kovalevski mueyyen etmisdir Melum olmusdur ki onlarin ecdadi evvelce besbarmaqli tulku boyda olmusdur disleri ise otyeyen heyvanlardaki kimi qabariq formali idi Heyvanlar hundur otlarin arasinda gizlenmis sicrayisla hereket etmisdir Tekamul neticesinde onlarda barmaqlarin sayi azalmaga baslamisdir Neogenin sonunda muhit seraitinin deyismesi daha quraq olmasi neticesinde bitkiler alcaqboylu kobud ve qaba olmuslar Fenokodus tulku boyda hemm bitki hem de heyvanala qidalanan canli olub Bunlardan atin ecdadi emele gelib Onun 5 barmagi olub Eohippus atin ecdadi sayilir On etrafinda 4 arxa etrafinda 3 barmaq olub Qabariq disleri olub Neogen dovrunde quraqligin yaranmasi onun dusmenden xilas olmaq ucun suretli qacisina sebeb olub Bu sebebden de onun ayaqlari uzanmis onurga mohkemlenmis barmaqda dirnaqlar yaranmisdir Seraitin deyisilmesi Merihippus Hiparion ve nehayet Musair at yaranib 1 ele seraitde collerde heyvanlar yalniz qacmaqla ozlerini xilas ede bilerdiler Tebii secme neticesinde onlarda etraflar uzanmis barmaqlarin sayi azalmisdir Bundan sonra heyvanlar suretle qaca bilmisler Neticede 3 cu barmaq inkisaf etmis 2 ci ve 4 cu barmaqlar ise rudiment seklinde qalmisdir Qacmaq hem de onurga sutununun mohkemlenmesine sebeb olmusdur Qaba yem onlarin dislerinin sethinin deyismesi ile yeni qirisli olmasi ile neticelenmisdir 2 Izatoplar Redakte Izatoplar Cokuntu suxurlarinin yasi yer qabiginin yasi onlarda olan radioaktiv maddelerin izatoplarinin miqdarina gore teyin edilir 1 Cokuntu suxurlarinin yasi onlarda olan radioaktiv maddelerin izotoplarina gore mueyyen olunur Radioaktiv maddelerin parcalanmasi etraf muhit seraitinden asili deyil Ona gore de yer qatinin yasi onda olan radioaktiv madde miqdarina gore teyin edilir Mehz buna esasen de Yer planetinin yasi mueyyen olmusdur 2 Kecid formalar Redakte Kecid formalar tapilan qaliqlarin bir coxu kecid formalar kimi qebul olunur araliq movqede dururlar 1 Paleontoloqlar muxtelif geoloji dovrlere aid bitki ve heyvan qaliqlarini askar etmisler Bunlarin bir qismi kecid formalar hesab olunur Onlara asagidakilari misal gostermek olar 2 Trilobitler helqevi qurdlarla bugumayaqlilar arasinda kecid forma hesab olunur Onlarin bugumlarinda sinir sisteminde teneffus orqanlarinda oxsarliq coxdur Ancaq trilobitlerin her bugumunda bir cut etraf olmusdur Ixtiosteqa iki boyuk taksonu birlesdirir Onlar baliqlarla suda quruda yasayanlar arasinda kecid forma hesab edilir Hem uzgec hem de etraflari olmusdur Bedenlerinin uzeri pulcuqlarla ortulmusdur Onlara oxsar olan steqosefallarda hetta surunenlerin elametlerinin oldugu da guman edilir 2 Katilozavrlar qedim surunenlerdir Onlarin bezilerinde suda quruda yasayanlarin elametlerine rast gelinir 10 Inostranseviya surunenlerle memeliler arasinda kecid formasidir Onlarda kellenin onurganin etraflarin qurulusunda memelilere oxsarliq daha cox olmusdur Bu heyvanlarin disleri de memelilerde oldugu kimi kesici kopek ve azi dislerine bolunmusdur Arxeopteriks surunenlerin elametleri ile yanasi quslarin da elametleri olmusdur Leleklerin olmasi on etraflarin qanadlara cevrilmesi pence lulesi ici bos sumukler cengel sumuyunun olmasina gore quslara dislerin uzun quyruq feqerelerinin qarin qabirgalarinin olmasina pence sumuklerinin bitismesine gore ise surunenlere oxsamisdir Onlarda dos tili inkisaf etmemisdir uca bilmemisler Yalniz agacdan agaca suzme hereketi etmisler Hal hazirda arxeopteriksi birbasa surunenlerle quslar arasinda kecid forma kimi goturmurler 2 Psilofitler yosunlarla ali sporlu bitkiler arasinda kecid formasidir Denizlerin kenarinda biten agaca ve ota benzer formalari var imis Uzerinde pulcuqlar olmus yeralti hisseleri kokumsova benzemisdir Torpaga rizoidler vasitesile berkimisdir Dericik uzerinde agizciqlar var imis Onlarda mexaniki oturucu ortuk toxumalarinin oldugu guman edilir 2 Stratiqrafik deliller Redakte Stratiqrafik deliller bu dellilere esasen muxtelif geoloji dovrlerde yasayan canlilarin qaliqalrinin hansi qatlarda yerlesdiyi mueyyen olunur Beleki en ust qatda muasir canlilar ondan asagidaki qatda xordalilar ondan asagida ise onurgasiz canlilarin qaliqlari yerlesir 1 Qitelerin dreyfi Redakte Alimlerin yurutduyu fikirlerden biri qitelerin yerdeyismesidir Paleontoloqlar Antraktidada mehv olmus coxlu kelez iri kertenkele qaliqlari askar etmisler Bu onu gosterir ki vaxtile burada hava isti olmusdur Yer kuresinde surusmeler neticesinde iqlim deyisdikden sonra heyvanlar simala dogru cekilmisler Istinadlar Redakte 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Makrotekamul azerb http sirrler blogspot com 22 Mayis 2017 Pazartesi 2021 02 02 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 02 02 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Makrotekamul azerb https www e derslik edu az 2021 01 24 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 02 03 1 2 Stanley S M 1975 02 01 A theory of evolution above the species level Proceedings of the National Academy of Sciences ingilis 72 2 646 650 Bibcode 1975PNAS 72 646S doi 10 1073 pnas 72 2 646 ISSN 0027 8424 PMC 432371 PMID 1054846 Goldschmidt R 1933 Some aspects of evolution Science 78 2033 539 547 Bibcode 1933Sci 78 539G doi 10 1126 science 78 2033 539 PMID 17811930 Araz yayinlari 2010 Biologiya Baki Baki seh 277 Sepkoski J John 1981 A factor analytic description of the Phanerozoic marine fossil record Paleobiology 7 1 36 53 doi 10 1017 s0094837300003778 ISSN 0094 8373 Stanley Steven M 1979 Macroevolution pattern and process San Francisco W H Freeman ISBN 0 7167 1092 7 OCLC 5101557 Sepkoski J John 1981 A factor analytic description of the Phanerozoic marine fossil record Paleobiology 7 1 36 53 doi 10 1017 s0094837300003778 ISSN 0094 8373 Grinin L Markov A V Korotayev A Aromorphoses in Biological and Social Evolution Some General Rules for Biological and Social Forms of Macroevolution Social evolution amp History vol 8 num 2 2009 1 Gould Stephen Jay 1985 The paradox of the first tier an agenda for paleobiology Paleobiology 11 1 2 12 doi 10 1017 s0094837300011350 ISSN 0094 8373 Menbe https az wikipedia org w index php title Makrotekamul amp oldid 5782131, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.