fbpx
Wikipedia

Lənkəran təbii vilayətinin iqlimi

Oktyabr 04, 2021

Ümumi məlumat

Lənkəran təbii vilayətinin iqlimi - Lənkəran təbii vilayətinin iqlimi ərazinin mürəkkəb relyefi, Xəzər dənizinin və cənubdan gələn hava kütlələrinin təsiri ilə formalaşır. Təbii vilayətdə günəşli saatların illik miqdarı 1900-2200 saat arasında dəyişir. Bunun təqribən 35%-ə qədəri yay aylarına təsadüf edir. Günəşli saatların illik gedişində iyul və ya avqust aylarında müşahidə edilən bir maksimum və yanvarda müşahidə edilən bir minimum qeyd edilir. Lənkəranda günəşli saatlar ən az (1900 saat), Lerikdə ən çox (2100 saat) müşahidə edilir. Günəşli saatların miqdarı dekabr-yanvar aylarında 95-130 saat, iyul-avqust aylarında isə 250-300 saata çatır [Azərbaycanın iqlimi, 1968]. Təbii vilayət daxilində ümumi günəş radiasiyasının paylanması da müxtəlifdir [Səfərov S.H., 2000]. Lənkəran ovalığında və dağətəyi zonada onun illik kəmiyyəti 130 kkal/sm2-a, 300-400 m yüksəklikdə bir qədər azalaraq 125-128 kkal/sm2-a çatır. Bu yüksəklikdən başlayaraq onun kəmiyyəti çoxalır və təqribən 1000 m-də 135 kkal/sm2, 2000 m-də isə 140-145 kkal/sm2 olur. Ümumi günəş radiasiyasının illik gedişində iyun və ya iyulda bir maksimum (18-19 kkal/sm2) və dekabr və ya yanvarda müşahidə edilən bir minimum (5-6 kkal/sm2) nəzərə çarpır. Burada hündürlüyə doğru qış aylarında ümumi günəş radiasiyasının artması, yay aylarında isə azalması nəzərə çarpır. Belə ki, Lənkəran zonal (dəniz səviyyəsindən 37 m yuxarı) meteoroloji stansiyasında dekabr-yanvar aylarında bu göstərici 4,5-5,1 kkal/sm2 olursa, Lerikdə (d.s.-dən 1115 m yuxarı) 5,1-6,1 kkal/sm2-a çatır. İyun-iyul aylarında isə bu göstərici müvafiq olaraq 17,6 və 18,1 kkal/sm2 müşahidə edilir. Bu həmin fəsillərin iqlim şəraiti, ilk növbədə isə atmosfer yağıntılarının və buludluğun rejimi və şaquli zonallığı ilə əlaqədardır. Təbii vilayət daxilində effektiv şüalanmanın gedişi də özünə məxsus səciyyə daşıyır. Belə ki, Lənkəran ovalığının mərkəzi hissəsində onun illik kəmiyyəti 46-48 kkal/sm2 olursa, dağətəyi hissədə 48-50, 1000 m hündürlükdə 50-52 kkal/sm2-a qədər yüksəlir, 2000 m yüksəklikdə isə yenidən azalaraq 40-48 kkal/sm2düşür. Belə hal Lənkəran vilayətinin özünəməxsus landşaft-iqlim xüsusiyyətləri ilə izah edilə bilər. Radiasiya balansı da iqlimin əsas göstəricilərindən biridir və onun illik gedişi Lənkəran vilayətində özünə məxsus səciyyə daşımaqla respublikanın digər dağlıq vilayətlərindən fərqlənir. Burada olan ovalıqda və dağətəyi hissədə illik radiasiya balansı 55-60 kkal/sm2, 1000 m hündürlükdə 50-55 kkal/sm2, 2000 m hündürlükdə isə 45-50 kkal/sm2 miqdarında müşahidə edilir. Yayda 2000 m hündürlüyə qədər olan ərazilərdə radiasiya balansı 24-26 kkal/sm2, 2000 m-dən yuxarıda isə 22-24 kkal/sm2 müşahidə edilir. Qış aylarında isə bu göstərici müvafiq olaraq 4-2 kkal/sm2 və 0-2 kkal/sm2təşkil edir [Şıxlinski Ə.M., 1969]. Respublikanın mürəkkəb relyef şəraiti, eləcə də Xəzər dənizinin təsiri bütün ölkə ərazisində olduğu kimi Lənkəran təbii vilayətində də müxtəlif istiqamətli küləklərin yaranmasına səbəb olur. Lənkəran vilayətində daha çox briz və dağ-dərə sirkulyasiyası ilə əlaqədar olan qərb, şimal-qərb və cənub şərq istiqamətli küləklər üstünlük təşkil edir. Burada sürəti saniyədə 0-1 və 2-5 m olan küləklər 80% təşkil edir. Daha sürətli, xüsusən sürəti 15 m/s -dən çox olan küləklər burada azlıq təşkil edir. Güclü və qasırğalı küləklər nadir hallarda baş verməklə, əsasən şimal istiqamətdən soyuq hava kütlələrinin qəflətən əraziyə daxil olması ilə əlaqədar baş verir. Çox nadir hallarda isə güclü qərb küləkləri əsir ki, bu da fyön prosesləri ilə əlaqədar yaranır. Qışda vilayətin dənizsahili hissələrində musson xarakterli, qərb və şimal-qərb istiqamətli, dağlıq hissələrdə isə şimaldan soyuq hava kütləsinin gəlməsi ilə əlaqədar yaranan şimal və şimal-şərq istiqamətli küləklər üstünlük təşkil edir. Yazda vilayətdə cənub-şərq istiqamətli küləklər daha çox müşahidə olunur. Yayda küləklər həm dağ-dərə, həm də sahil boyu sirkulyasiya nəticəsində yaranır. Şimal hissədə şərq və cənub-şərq, cənub hissədə qərb, dağlıq hissədə dağ-dərə küləkləri daha çox müşahidə edilir. Payızda sahilboyu düzənlik hissədə qərb və şimal-qərb, dağlıq hissədə şimal-şərq və şimal istiqamətli küləklər daha çox əsir [AR-nın aqroiqlim atlası, 1993]. Vilayət daxilində havanın temperaturunun gedişin də orta illik, fəsillər üzrə, maksimum və minimum göstəricilərdə özünəməxsus səciyyə daşıyır. Belə ki, sahilboyu ovalıq və düzənliklərdə orta illik temperatur 14-14,5°C, 500-600 m hündürlüklərdə 10-14°C, 1000 m-də 6-10°C, 2000 m-də 2-6°C-dir. Yalnız Kömürgöy (2493m) və Qızyurdu (2463m) zirvələri ətrafında orta illik temperatur 0-2°C civarında müşahidə edilir [SSRİ. iql. sorgu kit. b.15. c.I, 1956, c.II, 1966](şəkil 8.3). Çoxillik məlumata görə vilayətin 1000 m hündürlüyə qədər olan hissələrində yanvar ayının orta temperaturu 0° ilə 2°C arasında, oradan yuxarıda isə -3°C ilə 0° arasında dəyişir. Yalnız 2000 m-dən yüksək olan hissələrdə ən soyuq ayın orta temperaturu -5°C ilə -3°C arasında tərəddüd edir [Mahmudov R.N., 2007]. İyul ayının orta temperaturu sahilboyu rayonlardan 500 m düzənliyə qədər olan hissələrdə 20-25°C, bəzi hissələrdə 25-27°C müşahidə edilir. 1000 m-dən yüksək hissələrdə 15-20°C olmaqla, yalnız zirvələr ətrafında ən isti ayın orta temperaturu 10-15°C-yə qədər azalır. Havanın mütləq maksimum temperaturu hündürlükdən asılı olaraq 40°C ilə 20°C, mütləq minimum temperatur isə -14°C ilə -26°C arasında tərəddüd edir. Təbii vilayətin dənizsahili hissələrində havanın mütləq rütubətliyi 14-15 mb, dağlıq ərazilərdə isə 4-5 mb arasında müşahidə edilir [Şıxlinski Ə.M. 1949]. Havanın nisbi rütubətliyi xüsusi rola malik olur və onun gedişini səciyyələndirmək üçün adətən saat 13°°-da olan məlumatdan istifadə olunur. Bu göstərici sahilboyu zonada 75%, bir qədər yüksəkdə isə 70% və daha az olur. Sahilboyu zonada havanın nisbi rütubəti ildə 140-150 gün, dağlıq ərazilərdə 50-60 gün 80%-dən artıq, təqribən 5-10 gün isə 30%-dən az müşahidə olunur. 

  Şəkil 8.3. Lənkəran vilayətində havanın orta illik temperaturu.

Bütün respublika ərazisində olduğu kimi Lənkəran vilayətində də atmosfer yağıntılarının miqdarı əraziyə müxtəlif istiqamətlərdən gələn hava kütlələrinin bir-birini əvəz etməsindən asılıdır. Məlum olduğu kimi, respublikada ən çox atmosfer yağıntısı ildə 1400-1700 mm olmaqla bu vilayətdə müşahidə edilir [Əyyubov Ə.C. 1975]. Bütün dağlıq ərazilərdə atmosfer yağıntılarının paylanmasında təxminən eyni qanunauyğunluq müşahidə edilir [Selyaninov Q.T., 1961, Şaşko D.İ., 1961]. Yəni, ən az yağıntı düzən və dağətəyi ərazilərə düşür. Sonra dəniz səviyyəsindən hündürlüyün artması ilə əlaqədar yağıntılar çoxalır, müəyyən hündürlükdə maksimuma çatır, sonra tədricən azalır. Lənkəran vilayətində atmosfer yağıntılarının paylanmasının özünəməxsus xüsusiyyətləri vardır. Bəzən temperatur rejiminin, havanın rütubətinin, əraziyə daxil olan əsas hava kütlələrinin istiqamətinə nisbətən yamacların istiqaməti və meyli, mikroyamacların istiqaməti, yağıntının forması, hava kütləsinin şaquli adveksiyasının sürəti kimi amillərin təsiri ilə yağıntıların rejimində ümumi qanunauyğunluqdan müəyyən sapmalar müşahidə edilir [Rəhimov X.Ş., Əhmədova C.N., 2011]. Böyük Qafqaz dağlarının cənub yamacında atmosfer yağıntılarının illik gedişində maksimum kəmiyyət 2400-2800 m-də (1400-1450 mm), şimal-şərq yamacda 2500-2800 m-də (800-850 mm) müşahidə edilirsə, Talış dağlarının mərkəzi hissəsində maksimum yağıntı 200-600 m-də müşahidə edilir və illik kəmiyyət 1400-1700 m arasında tərəddüd edir. Bundan sonra yağıntıların miqdarı azalır, 2000-2200 m hündürlükdə 300-400 mm təşkil edir (şəkil 8.4.). Lənkəran vilayətinin Xəzərə yaxınlığı, nisbətən cənubda yerləşməsi Azərbaycanın digər vilayətlərinə nisbətən burada havanın rütubət saxlama qabiliyyətinin yüksək olmasına səbəb olur. Burada yağıntıların çox düşməsinin əsas səbəbi yüksək termik şəraitlə əlaqədar havada su buxarının daha çox toplanması, həmçinin cənubdan dağlarla (Elburs silsiləsi və s.) qövs şəklində əhatə olunmasıdır. Vilayət daxilində yağıntıların illik gedişi respublikanın bütün Xəzərsahili hissəsində yağıntıların gedişinə bənzəyir. Lakin burada payız maksimumu aydın nəzərə çarpsa da, yaz maksimumu çox zəif ifadə olunur [SSRİ. iql. sorgu kitabı, b.15., c.I. 1966]. Respublikanın bütün ərazisində olduğu kimi, Lənkəran vilayətində də çayların qidalanmasında qarların ərinti sularının böyük rolu vardır. Buna görə də, burada da qar örtüyünün yaranması və ərimə tarixlərinin, onun qalınlığının öyrənilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Xəzər dənizinin təsirinin nəticəsi olaraq Lənkəran vilayətinin xeyli hissəsində qar örtüyü o qədər də davamlı olmur. Vilayətin sahilboyu hissələrində qar örtüyünün orta maksimal qalınlığı 10 sm-ə çatır. Ancaq burada 1-5 sm qalınlığında qar örtüyünün yaranması daha çox təkrarlanır. Dağətəyi hissələrdə qarın qalınlığı artır və daha çox qar 300-600 m hündürlüklər arasında toplanır. 500-800 m-dən yuxarı qar örtüyünün qalınlığı 1-2 sm artır. Bu hündürlükdən sonra qar örtüyünün qalınlığı təxminən eyni səviyyədə olur. Lerikdə qar örtüyünün orta maksimal qalınlığı 24 sm, Yardımlıda isə 11 sm-dır. Lənkəran vilayətində davamlı qar örtüyünün yaranmasının sərhəddi 1400-1500 m-dən başlanır. Lənkəran vilayəti rütubətlənmə dərəcəsinə görə respublikanın digər təbii vilayətlərindən fərqlənir. Burada nisbi rütubətlənmə 100-150%-lə 200-250% arasında dəyişir. Yalnız vilayətin kiçik bir hissəsində, təqribən 1500 m-dən yuxarıda rütubətlənmə əmsalı 25-50% arasında tərəddüd edir ki, bu da Kür-Araz ovalığını xatırladır. Lənkəran vilayətində dumanın paylanması da özünəməxsus səciyyə daşıyır. Vilayətin şimal hissəsi (Viləşçaydan şimala doğru) dumanların daha çox təkrarlanması ilə səciyyələnir. Ərazinin əksər hissəsində dumanlı günlərin təkrarlanması 20 gündən artıq olmur. Nisbətən yüksək hissələrdə belə, dumanlı günlərin sayı ildə 70 günə qədər müşahidə edilir. Cənub hissə isə dumanlı günlərin daha çox təkrarlanması ilə seçilir. 1000 m-dən yuxarıda dumanlı günlərin sayı 100-dən çoxdur [BMT iql.dəy. kon.AR I milli məlum. 2000].


Şəkil 8.4.Lənkəran təbii vilayətində atmosfer yağıntılarının illik miqdarı, mm.

Respublikada, o cümlədən Lənkəran vilayətində şimşək çaxması müşahidə olunur ki, bu təsərrüfatın müxtəlif sahələrinə, o cümlədən aviasiyaya və energetikaya böyük ziyan vurur. Vilayətdə şimşəkli günlərin sayı 15-25 gün arasında dəyişir. Şimşəkli günlərin sayı həm yüksəklik üzrə, həm də şimaldan cənuba doğru artır. Azərbaycan, o cümlədən Lənkəran ərazisində qar çovğunları az müşahidə edilir və təsərrüfata böyük ziyan vurmur. Vilayətdə qar çovğunu ildə 1-2 dəfə müşahidə edilə bilər. Zərərli atmosfer hadisələrindən biri də doludur. Talış dağlarında dolu düşməsi çox az hallarda müşahidə edilir. 1000-1200 m hündürlüklərdə ildə 2 günə qədər dolu müşahidə edilə bilər. Bundan yuxarıda və aşağıda dolu düşən günlərin sayı daha az olur. Dəniz sahili zonada isə dolu hadisəsi 2-3 ildə bir müşahidə oluna bilər. Lənkəran vilayəti ümumilikdə rütubətli subtropik iqlimə malikdir. Burada əsasən yayı quraq keçən mülayim-isti iqlim, yağıntıları təxminən bərabər paylanan mülayim-isti iqlim yayılmışdır. Yalnız 2000 m-dən yüksək hissələrdə temperatur və yağıntı inversiyası ilə əlaqədar olaraq bir qədər qışı mülayim, yayı quraq-isti keçən yarımsəhra və quru çöl iqlimi formalaşır.


Həmçinin bax

Xarici keçidlər

İstinadlar

  1. Azərbaycan Respublikasının Coğrafiyası. III cild. Regional Coğrafiya. Bakı, 2015. səh 400.(M.S.Həsənov, X.Ş.Rəhimov)

Oktyabr 04, 2021
lənkəran, təbii, vilayətinin, iqlimi, mündəricat, ümumi, məlumat, həmçinin, xarici, keçidlər, istinadlarümumi, məlumat, redaktə, ərazinin, mürəkkəb, relyefi, xəzər, dənizinin, cənubdan, gələn, hava, kütlələrinin, təsiri, ilə, formalaşır, təbii, vilayətdə, günə. Mundericat 1 Umumi melumat 2 Hemcinin bax 3 Xarici kecidler 4 IstinadlarUmumi melumat RedakteLenkeran tebii vilayetinin iqlimi Lenkeran tebii vilayetinin iqlimi erazinin murekkeb relyefi Xezer denizinin ve cenubdan gelen hava kutlelerinin tesiri ile formalasir Tebii vilayetde gunesli saatlarin illik miqdari 1900 2200 saat arasinda deyisir Bunun teqriben 35 e qederi yay aylarina tesaduf edir Gunesli saatlarin illik gedisinde iyul ve ya avqust aylarinda musahide edilen bir maksimum ve yanvarda musahide edilen bir minimum qeyd edilir Lenkeranda gunesli saatlar en az 1900 saat Lerikde en cox 2100 saat musahide edilir Gunesli saatlarin miqdari dekabr yanvar aylarinda 95 130 saat iyul avqust aylarinda ise 250 300 saata catir Azerbaycanin iqlimi 1968 Tebii vilayet daxilinde umumi gunes radiasiyasinin paylanmasi da muxtelifdir Seferov S H 2000 Lenkeran ovaliginda ve dageteyi zonada onun illik kemiyyeti 130 kkal sm2 a 300 400 m yukseklikde bir qeder azalaraq 125 128 kkal sm2 a catir Bu yukseklikden baslayaraq onun kemiyyeti coxalir ve teqriben 1000 m de 135 kkal sm2 2000 m de ise 140 145 kkal sm2 olur Umumi gunes radiasiyasinin illik gedisinde iyun ve ya iyulda bir maksimum 18 19 kkal sm2 ve dekabr ve ya yanvarda musahide edilen bir minimum 5 6 kkal sm2 nezere carpir Burada hundurluye dogru qis aylarinda umumi gunes radiasiyasinin artmasi yay aylarinda ise azalmasi nezere carpir Bele ki Lenkeran zonal deniz seviyyesinden 37 m yuxari meteoroloji stansiyasinda dekabr yanvar aylarinda bu gosterici 4 5 5 1 kkal sm2 olursa Lerikde d s den 1115 m yuxari 5 1 6 1 kkal sm2 a catir Iyun iyul aylarinda ise bu gosterici muvafiq olaraq 17 6 ve 18 1 kkal sm2 musahide edilir Bu hemin fesillerin iqlim seraiti ilk novbede ise atmosfer yagintilarinin ve buludlugun rejimi ve saquli zonalligi ile elaqedardir Tebii vilayet daxilinde effektiv sualanmanin gedisi de ozune mexsus seciyye dasiyir Bele ki Lenkeran ovaliginin merkezi hissesinde onun illik kemiyyeti 46 48 kkal sm2 olursa dageteyi hissede 48 50 1000 m hundurlukde 50 52 kkal sm2 a qeder yukselir 2000 m yukseklikde ise yeniden azalaraq 40 48 kkal sm2dusur Bele hal Lenkeran vilayetinin ozunemexsus landsaft iqlim xususiyyetleri ile izah edile biler Radiasiya balansi da iqlimin esas gostericilerinden biridir ve onun illik gedisi Lenkeran vilayetinde ozune mexsus seciyye dasimaqla respublikanin diger dagliq vilayetlerinden ferqlenir Burada olan ovaliqda ve dageteyi hissede illik radiasiya balansi 55 60 kkal sm2 1000 m hundurlukde 50 55 kkal sm2 2000 m hundurlukde ise 45 50 kkal sm2 miqdarinda musahide edilir Yayda 2000 m hundurluye qeder olan erazilerde radiasiya balansi 24 26 kkal sm2 2000 m den yuxarida ise 22 24 kkal sm2 musahide edilir Qis aylarinda ise bu gosterici muvafiq olaraq 4 2 kkal sm2 ve 0 2 kkal sm2teskil edir Sixlinski E M 1969 Respublikanin murekkeb relyef seraiti elece de Xezer denizinin tesiri butun olke erazisinde oldugu kimi Lenkeran tebii vilayetinde de muxtelif istiqametli kuleklerin yaranmasina sebeb olur Lenkeran vilayetinde daha cox briz ve dag dere sirkulyasiyasi ile elaqedar olan qerb simal qerb ve cenub serq istiqametli kulekler ustunluk teskil edir Burada sureti saniyede 0 1 ve 2 5 m olan kulekler 80 teskil edir Daha suretli xususen sureti 15 m s den cox olan kulekler burada azliq teskil edir Guclu ve qasirgali kulekler nadir hallarda bas vermekle esasen simal istiqametden soyuq hava kutlelerinin qefleten eraziye daxil olmasi ile elaqedar bas verir Cox nadir hallarda ise guclu qerb kulekleri esir ki bu da fyon prosesleri ile elaqedar yaranir Qisda vilayetin denizsahili hisselerinde musson xarakterli qerb ve simal qerb istiqametli dagliq hisselerde ise simaldan soyuq hava kutlesinin gelmesi ile elaqedar yaranan simal ve simal serq istiqametli kulekler ustunluk teskil edir Yazda vilayetde cenub serq istiqametli kulekler daha cox musahide olunur Yayda kulekler hem dag dere hem de sahil boyu sirkulyasiya neticesinde yaranir Simal hissede serq ve cenub serq cenub hissede qerb dagliq hissede dag dere kulekleri daha cox musahide edilir Payizda sahilboyu duzenlik hissede qerb ve simal qerb dagliq hissede simal serq ve simal istiqametli kulekler daha cox esir AR nin aqroiqlim atlasi 1993 Vilayet daxilinde havanin temperaturunun gedisin de orta illik fesiller uzre maksimum ve minimum gostericilerde ozunemexsus seciyye dasiyir Bele ki sahilboyu ovaliq ve duzenliklerde orta illik temperatur 14 14 5 C 500 600 m hundurluklerde 10 14 C 1000 m de 6 10 C 2000 m de 2 6 C dir Yalniz Komurgoy 2493m ve Qizyurdu 2463m zirveleri etrafinda orta illik temperatur 0 2 C civarinda musahide edilir SSRI iql sorgu kit b 15 c I 1956 c II 1966 sekil 8 3 Coxillik melumata gore vilayetin 1000 m hundurluye qeder olan hisselerinde yanvar ayinin orta temperaturu 0 ile 2 C arasinda oradan yuxarida ise 3 C ile 0 arasinda deyisir Yalniz 2000 m den yuksek olan hisselerde en soyuq ayin orta temperaturu 5 C ile 3 C arasinda tereddud edir Mahmudov R N 2007 Iyul ayinin orta temperaturu sahilboyu rayonlardan 500 m duzenliye qeder olan hisselerde 20 25 C bezi hisselerde 25 27 C musahide edilir 1000 m den yuksek hisselerde 15 20 C olmaqla yalniz zirveler etrafinda en isti ayin orta temperaturu 10 15 C ye qeder azalir Havanin mutleq maksimum temperaturu hundurlukden asili olaraq 40 C ile 20 C mutleq minimum temperatur ise 14 C ile 26 C arasinda tereddud edir Tebii vilayetin denizsahili hisselerinde havanin mutleq rutubetliyi 14 15 mb dagliq erazilerde ise 4 5 mb arasinda musahide edilir Sixlinski E M 1949 Havanin nisbi rutubetliyi xususi rola malik olur ve onun gedisini seciyyelendirmek ucun adeten saat 13 da olan melumatdan istifade olunur Bu gosterici sahilboyu zonada 75 bir qeder yuksekde ise 70 ve daha az olur Sahilboyu zonada havanin nisbi rutubeti ilde 140 150 gun dagliq erazilerde 50 60 gun 80 den artiq teqriben 5 10 gun ise 30 den az musahide olunur Sekil 8 3 Lenkeran vilayetinde havanin orta illik temperaturu Butun respublika erazisinde oldugu kimi Lenkeran vilayetinde de atmosfer yagintilarinin miqdari eraziye muxtelif istiqametlerden gelen hava kutlelerinin bir birini evez etmesinden asilidir Melum oldugu kimi respublikada en cox atmosfer yagintisi ilde 1400 1700 mm olmaqla bu vilayetde musahide edilir Eyyubov E C 1975 Butun dagliq erazilerde atmosfer yagintilarinin paylanmasinda texminen eyni qanunauygunluq musahide edilir Selyaninov Q T 1961 Sasko D I 1961 Yeni en az yaginti duzen ve dageteyi erazilere dusur Sonra deniz seviyyesinden hundurluyun artmasi ile elaqedar yagintilar coxalir mueyyen hundurlukde maksimuma catir sonra tedricen azalir Lenkeran vilayetinde atmosfer yagintilarinin paylanmasinin ozunemexsus xususiyyetleri vardir Bezen temperatur rejiminin havanin rutubetinin eraziye daxil olan esas hava kutlelerinin istiqametine nisbeten yamaclarin istiqameti ve meyli mikroyamaclarin istiqameti yagintinin formasi hava kutlesinin saquli adveksiyasinin sureti kimi amillerin tesiri ile yagintilarin rejiminde umumi qanunauygunluqdan mueyyen sapmalar musahide edilir Rehimov X S Ehmedova C N 2011 Boyuk Qafqaz daglarinin cenub yamacinda atmosfer yagintilarinin illik gedisinde maksimum kemiyyet 2400 2800 m de 1400 1450 mm simal serq yamacda 2500 2800 m de 800 850 mm musahide edilirse Talis daglarinin merkezi hissesinde maksimum yaginti 200 600 m de musahide edilir ve illik kemiyyet 1400 1700 m arasinda tereddud edir Bundan sonra yagintilarin miqdari azalir 2000 2200 m hundurlukde 300 400 mm teskil edir sekil 8 4 Lenkeran vilayetinin Xezere yaxinligi nisbeten cenubda yerlesmesi Azerbaycanin diger vilayetlerine nisbeten burada havanin rutubet saxlama qabiliyyetinin yuksek olmasina sebeb olur Burada yagintilarin cox dusmesinin esas sebebi yuksek termik seraitle elaqedar havada su buxarinin daha cox toplanmasi hemcinin cenubdan daglarla Elburs silsilesi ve s qovs seklinde ehate olunmasidir Vilayet daxilinde yagintilarin illik gedisi respublikanin butun Xezersahili hissesinde yagintilarin gedisine benzeyir Lakin burada payiz maksimumu aydin nezere carpsa da yaz maksimumu cox zeif ifade olunur SSRI iql sorgu kitabi b 15 c I 1966 Respublikanin butun erazisinde oldugu kimi Lenkeran vilayetinde de caylarin qidalanmasinda qarlarin erinti sularinin boyuk rolu vardir Buna gore de burada da qar ortuyunun yaranmasi ve erime tarixlerinin onun qalinliginin oyrenilmesi xususi ehemiyyet kesb edir Xezer denizinin tesirinin neticesi olaraq Lenkeran vilayetinin xeyli hissesinde qar ortuyu o qeder de davamli olmur Vilayetin sahilboyu hisselerinde qar ortuyunun orta maksimal qalinligi 10 sm e catir Ancaq burada 1 5 sm qalinliginda qar ortuyunun yaranmasi daha cox tekrarlanir Dageteyi hisselerde qarin qalinligi artir ve daha cox qar 300 600 m hundurlukler arasinda toplanir 500 800 m den yuxari qar ortuyunun qalinligi 1 2 sm artir Bu hundurlukden sonra qar ortuyunun qalinligi texminen eyni seviyyede olur Lerikde qar ortuyunun orta maksimal qalinligi 24 sm Yardimlida ise 11 sm dir Lenkeran vilayetinde davamli qar ortuyunun yaranmasinin serheddi 1400 1500 m den baslanir Lenkeran vilayeti rutubetlenme derecesine gore respublikanin diger tebii vilayetlerinden ferqlenir Burada nisbi rutubetlenme 100 150 le 200 250 arasinda deyisir Yalniz vilayetin kicik bir hissesinde teqriben 1500 m den yuxarida rutubetlenme emsali 25 50 arasinda tereddud edir ki bu da Kur Araz ovaligini xatirladir Lenkeran vilayetinde dumanin paylanmasi da ozunemexsus seciyye dasiyir Vilayetin simal hissesi Vilescaydan simala dogru dumanlarin daha cox tekrarlanmasi ile seciyyelenir Erazinin ekser hissesinde dumanli gunlerin tekrarlanmasi 20 gunden artiq olmur Nisbeten yuksek hisselerde bele dumanli gunlerin sayi ilde 70 gune qeder musahide edilir Cenub hisse ise dumanli gunlerin daha cox tekrarlanmasi ile secilir 1000 m den yuxarida dumanli gunlerin sayi 100 den coxdur BMT iql dey kon AR I milli melum 2000 Sekil 8 4 Lenkeran tebii vilayetinde atmosfer yagintilarinin illik miqdari mm Respublikada o cumleden Lenkeran vilayetinde simsek caxmasi musahide olunur ki bu teserrufatin muxtelif sahelerine o cumleden aviasiyaya ve energetikaya boyuk ziyan vurur Vilayetde simsekli gunlerin sayi 15 25 gun arasinda deyisir Simsekli gunlerin sayi hem yukseklik uzre hem de simaldan cenuba dogru artir Azerbaycan o cumleden Lenkeran erazisinde qar covgunlari az musahide edilir ve teserrufata boyuk ziyan vurmur Vilayetde qar covgunu ilde 1 2 defe musahide edile biler Zererli atmosfer hadiselerinden biri de doludur Talis daglarinda dolu dusmesi cox az hallarda musahide edilir 1000 1200 m hundurluklerde ilde 2 gune qeder dolu musahide edile biler Bundan yuxarida ve asagida dolu dusen gunlerin sayi daha az olur Deniz sahili zonada ise dolu hadisesi 2 3 ilde bir musahide oluna biler Lenkeran vilayeti umumilikde rutubetli subtropik iqlime malikdir Burada esasen yayi quraq kecen mulayim isti iqlim yagintilari texminen beraber paylanan mulayim isti iqlim yayilmisdir Yalniz 2000 m den yuksek hisselerde temperatur ve yaginti inversiyasi ile elaqedar olaraq bir qeder qisi mulayim yayi quraq isti kecen yarimsehra ve quru col iqlimi formalasir 1 Hemcinin bax RedakteXarici kecidler RedakteIstinadlar Redakte Azerbaycan Respublikasinin Cografiyasi III cild Regional Cografiya Baki 2015 seh 400 M S Hesenov X S Rehimov Menbe https az wikipedia org w index php title Lenkeran tebii vilayetinin iqlimi amp oldid 4037889, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.