Vikipediya azad ensiklopediya Lobotomiya Vikianbarda əlaqəli mediafayllarLeykotomiyanın ilk sxemi Lobotomiya q yun λοβός

Vikipediya azad ensiklopediya Lobotomiya Vikianbarda elaqeli mediafayllarLeykotomiyanin ilk sxemi Lobotomiya q yun lobos tomh sozlerinden goturulmus alin ve kesik menalarini ifade edir beyin hisselerinden her hansi birinin frontal parietal temporal ve ya oksipital cixarilmasi ile aparilan psixocerrahiyyenin bir formasidir Prefrontal lobotomiya frontal loblarin cixarilmasi ile aparilan lobotomiyadir Bu emeliyyat neticesinde beynin frontal loblarinin merkezi sinir sistemi ile elaqeleri tamamile kesilir ve neticede insanda abuliya yaranir Leykotomiya termini de tibde genis istifade olunan bir termindir q yun leykos tomh sozlerinden goturulmus ag ve kesilmis menalarini verir Prefrontal lobotomiyadan sonra xestelere omurluk frontal lob sindromu diaqnozu qoyulurdu Lobotomiyanin qerbde inkisaf tarixi span Lobotomiya ilk defe 1935 ci ilde portuqaliyali Antonio Egas Moniz terefinden hazirlanmisdir Antonia Moniz frontal lobda afferent ve efferent liflerin kesismesinin psixoloji pozuntularin mualicesinde tesirli ola bileceyini ireli surmusdur Daha sonra ise ilk emeliyyat 1936 ci ilde heyata kecirilmisdir Moniz podaqra xesteliyinden eziyyet cekdiyine gore ozu bu emeliyyati icra ede bilmemisdir Ona gore de emeliyyati Monizin rehberliyi altinda neyrocerrahiyye professoru Almeyda Lima heyata kecirmisdir Moniz bu emeliyyati leykotomiya adlandirmisdir Emeliyyat zamani frontal hisseler zedelenmemis yalniz ag madde kesilmisdir Emeliyyat umudsiz xestelerin cixis yolu kimi teqdim edilmisdir Lobotomiya proseduru zamani xususi bir alet vasitesile beyine ilgek daxil edilirdi ve hemin ilgeyi firlatmaqla beyin toxumasi zedelenirdi Yuze yaxin bele emeliyyat heyata keciren ve xestelerin psixi veziyyetlerini stabil olaraq qiymetlendiren Eqas Moniz bu emeliyyatin ugurlu oldugunu bildirdi ve onu populyarlasdirmaga basladi O 1936 ci ilde kecirdiyi 20 cerrahi mudaxilenin neticelerini bolusdu ve bildirdi ki hemin xestelerden 7 si tam sagalmis 7 xestenin veziyyetinde yaxsiliga dogru deyisiklikler musahide edilmisdir Xestelerin 6 sinda ise bu emeliyyatdan sonra hec bir musbet netice elde edilmemisdir Lakin sonradan Eqas Monizin tetqiqatlarinin duzgun olmadigi ve onun yalniz bir nece xesteni musahide etdiyi mueyyen olunmusdur Tedqiqatin keyfiyyeti elmi ictimaiyyetde tenqid atesine tutulsa da Eqas Moniz lobotomiya ile bagli yuzlerle meqale ve kitab yazmisdir Eqas Moniz kesfini aciqladiqdan derhal sonra elmi ictimaiyyetden tenqidi aciqlamalar ireli suruldu S Cid iddia etdi ki emeliyyatdan sonra xestelerde musahide edilen deyisiklikler beyin zedesinin neticeleri ile muqayise edilmelidir ve bu deyisiklikler sexsiyyetin deqradasiyasina sebeb olur Pol Korbon ise oz novbesinde qeyd etdi ki orqanin zedelenmesi onun funksiyasini yaxsilasdira bilmez ve lobotomiya neticesinde beyin zedelenmesi sonradan meningit epilepsiya ve beyin irinlemesi kimi xesteliklerin emele gelme riskini artirir Butun bu tenqidlere baxmayaraq Monizin hesabati Braziliya Kuba Italiya Ruminiya ve ABS in muxtelif xestexanalarinda eksperimental tetqiqat usulu kimi istifade edilmisdir 1949 cu ilde Eqas Moniz Bezi psixi xesteliklerde leykotomiyanin mualicevi tesirleri ni kesf etdiyine gore fiziologiya ve tibb uzre Nobel mukafatina layiq gorulmusdur 1940 ci illerin evvellerinde lobotomiya artiq ABS de genis istifade olunurdu Ikinci Dunya Muharibesi illerinde xestexanalarda psixiatriya sobeleri cebheden qayidan ve agir ruhi sarsinti keciren coxlu esgerlerle dolu idi Bu xesteleri idare etmek ucun coxlu sayda tibb bacisi ve hekim qruplari lazim gelirdi Lobotomiyanin genis tetbiqinin esas sebeblerinden biri de isci heyetinin saxlanmasi xerclerini azaltmaq isteyi idi Veteranlar ucun nezerde tutulan klinikalarda qisa zamanda cerrahlara lobotomiya texnikasini oyretmek ucun kurslar teskil edildi Sehiyye iscilerinin fikrince az maliyye teleb eden bu usul qapali psixiatriya muessiselerinde saxlanilan minlerle amerikalini mualice ede ve bu muessiselerin xerclerini gunde 1 milyon dollara qeder azalda bilerdi Hemin dovrde qezetlerde de lobotomiyanin ugurlarindan yazilir ictimaiyyetin diqqetini hemin usula celb etmeye calisirdilar Psixi pozgunluqlarin mualicesinin effektiv usullari demek olar ki yox idi ve xestelerin qapali muessiselerden cemiyyete qayitmasi hallari son derece nadir idi Lobotomiyanin cemiyyet terefinden musbet qarsilanmasinin en esas sebeblerinden biri de bu idi Leykotomiya metodu 1945 ci ilde amerikali Uolter Friman terefinden islenib hazirlanmis ve xestenin kelle sumuyunu zedelemeden aparilan transorbital leykotomiya buz cubuqla lobotomiya usulu genis yayilmisdir Friman ozu de lobotomiyanin aparici tebligatcisi olmus ilk defe agri kesici olaraq elektrokonvulsiv terapiyadan istifade ederek lobotomiya etmisdir Hekim buz cubuquna benzeyen cerrahi aletin daralmis ucunu goz yuvasi sumuyunun uzerine qoyaraq cerrahi cekicle nazik sumuk tebeqesini desmis ve aleti beyine daxil etmisdir Bundan sonra bicagin sapini hereket etdirerek beynin on hisselerinin lifleri kesmisdir Ilk emeliyyatlar bicaqlardan istifade etmekle heyata kecirilmisdir Sonradan Friman bu meqsedle xususi aletler bele ki leykotom ve orbitoklast hazirlamisdir Bu emeliyyatlarin hamisi kor korane aparilmis ve neticede cerrah tekce beynin zedelenmis sahelerini mehv etmemisdir Bu saheye yaxin yerlesen beynin diger saglam toxumalari da bu emeliyyat neticesinde zedelenmisdir Lobotomiyanin ilkin tedqiqatlarinin musbet neticeler verdiyi ireli surulse de sonradan melum oldu ki onlar metodologi prinsiplerine emel edilmeden aparilmisdir Lobotomiya emeliyyatlari muxtelif diaqnozlari olan xesteler arasinda aparilmisdir Emeliyyatdan sonra xesteler sakitlesir ve passiv olurdular Frimanin fikrince hemin xestelerin eseb sistemleri sakitlesir ve onlar ozlerini idare ede bilirdiler 1950 ci illerde daha genis aparilmis tedqiqatlar gosterdi ki lobotomiyadan sonra xestelerin 1 5 6 faizi vefat etmisler Diger xestelerde ise epilepsiya ceki artimi hereket koordinasiyasinin itirilmesi iflic olma sidik saxlaya bilmeme kimi fesadlar uze cixmisdir Intellektual pozulmalar qeyri iradi davranislar apatiya emosional qeyri sabitlik nitq pozgunluqlari kimi hallara da xesteler arasinda rast gelinmisdir Lobotomiyadan sonra bir cox xesteler tenqidi dusunmek hadiselerin gelecek gedisatini proqnozlasdirmaq qabiliyyetinden mehrum oldular gelecek ucun planlar qura bilmediler ve primitiv islerden basqa hec bir isi yerine yetire bilmediler Friman qeyd etmisdir ki emeliyyatdan sonra xestelerin texminen dordde biri ev heyvanlari kimi heyatlarini davam etdirirler Lakin Friman bu veziyyetin pis bir hal olmadigini demisdir SSRI dovrunde lobotomiya span SSRI de prefrontal leykotomiyanin ideoloqu ve tesebbuskari professor Aleksandr Smaryan olmusdur Aleksandr Smaryanin bu sahede davamcisi ise neyrocerrah professor Boris Eqorovdur Bu dovrde psixocerrahiyye tekce gorkemli neyrocerrahi deyil hem de Boris Eqorovun 1947 ci ilde direktoru oldugu Neyrocerrahiyye Institutunun desteyini qazanmisdir Boris Eqorov SSRI Sehiyye Nazirliyinin bas neyrocerrahi vezifesini qeder yukselmisdir Eqorov lobotomiyanin yeni bir modifikasiyasini teklif etdi Bele ki Eqolov emeliyyatlar zamani osteoplastik trepanasiyadan istifade etdi Eqolova qeder lobotomiya emeliyyatlari yalniz bir frontal lobda onun qutb hisselerinde yan medeciyin ve subkortikal duyunlerin on buynuzlarinda aparilirdi Yeni modifikasiya vasitesile ise piramidal yollarin ve subkortikal formasiyalarin zedelenmesi istisna edilmisdir Boris Eqorov lobotomiyanin terapevtik esasini prefrontal korteks ve subkorteksin ayrilmasi hesab edirdi Psixiatriya Institutu ile bu barede muzakireler aparan ve emekdasliq eden akademik Leon Orbeli yazirdi ki frontal loblarin ayrilmasi merkezi sinir sisteminin diger hisseleriyle elaqelerinin kesilmesine sebeb olmur Subkortikal duyunlerin beyin qabigina tesirinin aradan qaldirilmasina ve ya zeiflemesine getirib cixarir Bu proses beyin qabiginin subkortikal formasiyalara tesirine ve kortikal elaqelerin pozulmasina sebeb olmur Lobotomiya ucun xestelerin secilmesi cox ciddi sekilde aparilirdi Bu usul yalniz uzun muddetli mualicelerin hec bir netice vermediyi hallarda tetbiq olunurdu Butun xesteler nevroloji ve psixoloji muayineden kecirilirdi Emeliyyatdan sonra xestelere dinamik ve obyektiv nezaret olunurdu Butun bunlar prefrontal lobotomiyaya mueyyen gosteris ve eks gosterisleri hazirlamaga imkan verdi Psixopatologiyanin cerrahi mualicesi Nevroloqlarin ve psixiatrlarin III Umumittifaq Konqresi proqramina daxil edilmisdir 1948 100 den cox emeliyyat icra eden neyrocerrah Boris Eqorov psixiatr Aleksandr Smaryan neyromorfoloq Pavel Snesarev Sizofreniyanin frontal leykotomiyadan istifade ederek cerrahi mualicesi meruzesini teqdim etdiler Bu konfransdan sonra tecrubeli neyrocerrahlar terefinden ve diger terapiyalarin effektiv olmadigi hallarda lobotomiya metodu prinsipial olaraq meqbul hesab edildi Lobotomiya usuluna yeni yanasma 1940 ci illerde Leninqradda neyrocerrah professor Isaak Babcin terefinden hazirlanmisdir O lobotomiya usuluna daha yumsaq xarakterli cerrahi yanasma ireli surdu Bu zaman frontal loblara yaxinlasmaq ucun bur desikleri parasagittal olaraq yerlesdirilmis frontotalamik yollarin zedelenmesi ucun leykotomdan istifade edilmisdir Babcin oz emeliyyatini frontal leykotomiya adlandirmisdir Daha sonra kortikal subkortikal yollarin anatomiyasini ve topoqrafiyasini oyrenmek ucun tedqiqatlar basladildi M S Korotkevic namizedlik dissertasiyasinda beyin qabigi ile qabiqalti nuveler arasindaki elaqeni aydinlasdirdi A A Vagina doktorluq dissertasiyasinda qadagalar tetbiq edilmemisden evvel Eksperimental leykotomiyanin anatomik analizi ve Frontal lobun talamusla elaqesi kimi yanasmalari ireli surdu 1945 1950 ci iller arasinda Leninqradda 155 xeste uzerinde lobotomiya emeliyyati aparilmisdir Neyrocerrahlar ve psixiatrlarin birge isine esaslanaraq Isaak Babcin 1948 ci ilde Neyrocerrahiyye problemleri jurnalinda Psixi xesteliklerin bezi formalarinin cerrahi mualicesinde tecrube adli ilk meqalesini nesr etdi Ele hemin il Nevroloqlarin ve Psixiatrlarin III Umumittifaq Konqresi nde Raisa Qolant meruze ile cixis ederek 2 5 il erzinde 120 xestede aparilan lobotomiya emeliyyatlarindan sonraki veziyyetlerin tehlili barede melumat verdi Xestelerin 61 faizinde emeliyyatdan sonra sehhetlerinde yaxsilasma 21 faizinde ise frontal simptomlar olmadan tam remissiya musahide edilmisdir Bezi xestelerde sizofreniyadan sonra yaranan frontal qusur askar edilmisdir Lobotomiyanin paranoid sizofreniyanin mualicesi ucun en yaxsi usul oldugu subut edilmisdir Sizofreniyanin sade formalari ve katatonik stuporun mualicesi ucun ise bu cerrahi mudaxile usulu ugurlu neticeler vermemisdir Lobotomiya SSRI nin muxtelif seherlerinde Qorki Kiyev Xarkov Almati Sverdlovsk Rostov na Donu ve s aparilmisdir Mueyyen edilmisdir ki sizofreniya xestelerinin hamisinda bu usul musbet netice vermir Bele ki lobotomiya lazimi serait ve cerrahi bacariq olmadan heyata kecirildikde muxtelif fesadlarla neticelenir Belelikle lobotomiyanin xesteler uzerinde effektiv ve ya qeyri effektiv mualice usulu oldugu barede muxtelif ziddiyyetler yaranmisdir 4 fevral 1949 cu ilde lobotomiya ile elaqedar konkret qerar qebul edilmisdir Emeliyyat olunan 400 den cox xestenin emeliyyatdan sonraki dovrde izlenmesi frontal lobotomiya emeliyyatinin diger usullar vasitesile tam mualice olunmayan agir sizofreniyanin bezi formalarinin mualicesinde effektiv ve tehlukesiz oldugu subuta yetirilmisdir Lobotomiyaya qadaga span Bezi ferziyyelere gore SSRI de lobotomiya qadagasinin qoyulmasina sebeb ideoloji motivlerler olmamisdir Qadagaya sebeb lobotomiyanin ciddi esaslandirilmis nezeriyyesinin cerrahiyye ucun klinik gostericilerin ve eks gostericilerin olmamasi olmusdur Qeyd olunmusdur ki prefrontal leykotomiyanin qadagan edilmesinin sebeblerinden biri de emeliyyat olunmus bezi xestelerde intellektin azalmasi ve muxtelif siddetde psixoorqanik sindromun o cumleden konvulsiv epileptiform qicolmalarin olmasidir Depersonalizasiya yaddas ve psixi pozgunluqlar apato abuliya apraksiya daimi gulme ve ya aglama nitq pozgunluqlari doymama artan seksualliq gozlerin yuvarlanmasi ritmik hiperkinez kimi yan tesirler de musahide edilmisdir 1950 ci ilin may ayinda psixiatr professor Vasili Qilyarovski leykotomiyanin psixiatriya muessiselerinde mualice usulu kimi istifadesini tam qadagan etmek ucun onun muzakiresine qayitmagi teklif etdi Belelikle 1950 ci il iyunun 22 24 de Nevroloqlar ve Psixiatrlar Umumittifaqi Elmi Cemiyyeti nin plenumunda bu meseleye yeniden baxildi Qebul edilmis qetnamedeki qerar asagidaki kimi olmusdur Butun diger mualice usullarinin effekt vermediyi hallarda psixi xesteliklerin mualice usulu kimi frontal leykotomiyadan istifade meqsedeuygun hesab edilsin Idare Heyetinin 30 uzvunden 28 i bu qerarin lehine ikisi ise eleyhine ses vermisdir Professor Qilyarovski ise oz fikrini bele ifade etmisdir Men leykotomiyani psixiatriya muessiselerine tovsiye oluna bilecek mualice usulu hesab etmirem Qilyarovski prefrontal leykotomiyadan yerli istifadenin neticelerini yoxlamaq ucun SSRI Sehiyye Nazirliyinden icaze almisdir Vladimir Bexterev adina Leninqrad Institutunun hesabatinda 176 xesteye leykotomiya aparildiqdan sonra onlardan 152 ne sizofreniya diaqnozu qoyuldugu gosterildi Komissiya 8 xestenin yaxsi neticeler numayis etdirdiyini dese de onlarin hamisinda mueyyen qusurlar qeyde alinmisdir Emeliyyatlar cerrahlar ve psixiatrlar terefinden birge heyata kecirilmisdir Leykotomiyadan sonra xesteler adeten basqa tibb muessiselerine kocurulurduler ve onlarin sonraki veziyyetleri barede hekimlerin hec bir melumati olmurdu Daha sonra Qilyarovskinin Tibb iscisi jurnalinda 14 sentyabr 1950 ci il 37 Pavlov telimi psixiatriyanin esasidir meqalesi derc olundu Bu meqalede Qilyarovski lobotomiya usulunu keskin tenqid edirdi Ehtimal olunur ki frontal loblarin ag maddesinin kesilmesi onlarin talamusla elaqelerini pozur ve ondan gelen siqnallari dayandiraraq psixi funksiyalari pozmaga sebeb olan stimullari aradan qaldirir 1950 ci il noyabrin 29 da Pravda qezet i SSRI Sehiyye Nazirine Yalanci elmi mualice usuluna qarsi adli meqaleni gondermisdir Burjua tebabetinin iktidarsizligina Amerika psixiatriyasinda genis istifade olunan ruhi xesteliklerin yeni mualice usulu olan lobotomiyani leykotomiya misal gostermek olar Lakin bizim hekimlerimiz Botkin Piroqov Korsakov kimi humanist hekimleri ozlerine numune goturmelidirler Lobotomiya mualice usuluna bizim cemiyyetde yer yoxdur Pravda qezet inin meqalesinden bir gun sonra 30 noyabr 1950 ci ilde SSRI Sehiyye Nazirliyinin Elmi Tibbi Surasinin Reyaset Heyetinin leykotomiyadan istifadeye hesr olunmus iclasi kecirildi Iclasda neyropsixiatrik xestelikler ucun prefrontal leykotomiyadan I P Pavlovun cerrahi mualicesinin esas prinsiplerine zidd olan bir usul kimi istifade edilmemesi qerari alindi Dekabrin 9 da Elmi Suranin qerarindan 10 gun sonra prefrontal lobotomiyanin istifadesini qadagan eden 1003 sayli emr imzalandi Cemiyyetde rolu span Lobotomiya Robert Penn Uorrenin Butun Kralin Adamlari Tennessi Uilyamin Tecavuzkarliq K Keseyin Ququ yuvasi uzerinde romanlarinda Sutter adasi Sucker Punch kimi filmlerde Before the Lobotomy mahnisinda Algernon ucun cicekler kimi elmi fantastika romanlarinda oz eksini tapmisdir Bedii eserlerde lobotomiyanin tesirleri olaraq emeliyyatdan sonra danisa ve dusune bilmeyen xestenin vegetativ veziyyete dusmesinden behs edilmisdir Muellifler bu yolla psixiatrlarin qeyri insani xarakterlerini tesvir etmeye calismisdirlar Lobotomiyadan sonra tam sagalma hallarina cox az rast gelinirdi 12 yasinda bu emeliyyati keciren ve sonradan ozu haqqinda Menim Lobotomiyam kitabini yazan Hovard Dalli bu emeliyyatdan sonra tam sagalan insanlar sirasinda idi ABS Prezidenti Con Fitskerald Kennedinin kicik bacisi Rozmari Kenned 1941 ci ilde atasinin xahisi ile Valter Friman terefinden emeliyyat olunmusdur Emeliyyatdan sonra Rozmari sikest qalmis ve heyata gozlerini sikest olaraq 86 yasinda yummusdur Istinadlar span Psihohirurgiya vchera i segodnya obzor zarubezhnyh publikacij Podg S Kostyuchenko Vestnik Associacii psihiatrov Ukrainy 3 2013 2014 07 14 tarixinde arxivlesdirilib Kotowicz Zbigniew Psychosurgery in Italy 1936 39 History of Psychiatry 19 namelum dil 4 2008 dekabr 476 489 doi 10 1177 0957154X07087345 ISSN 0957 154X Kotowicz Zbigniew Gottlieb Burckhardt and Egas Moniz Two Beginnings of Psychosugery PDF Gesnerus 62 namelum dil 1 2 2005 77 101 2011 12 15 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2014 06 09 Chavkin S Pohititeli razuma Psihohirurgiya i kontrol nad deyatelnostyu mozga M Progress Perevod s anglijskogo S Ponomarenko I Gavrilenko Pod obshej redakciej i s predisloviem doktora yuridicheskih nauk I B Mihajlovskoj 1982 Leon Eisenberg 1998 Last Resort Psychosurgery and the limits of medicine Arxivlesdirilib 2006 12 01 at the Wayback MachineNEJM 339 1719 1720 Tow P Macdonald Personality changes following frontal leucotomy Oxford University Press New York 1955 xv 262 pp Stuss Donald T Benson D Frank Neuropsychological studies of the frontal lobes Psychological Bulletin 95 1 Jan 1984 3 28 doi 10 1037 0033 2909 95 1 3 Gelder M Get D Mejo R Oksfordskoe rukovodstvo po psihiatrii Per s angl 2 1000 nus Kiev Sfera 1999 ISBN 966 7267 76 8 Lihterman L B Istoriya otechestvennoj psihohirurgii 3 Razvitie psihohirurgii v SSSR Prodolzhenie Zdes 2 500 nus M 2007 109 118 ISBN 9785 94982 043 6 Dobrohotova T A Bragina N N Zajcev O S Urakov S V Karmenyan K K Znachenie psihohirurgii v izuchenii sootnoshenij mozg psihika PDF 14 iyul 2014 tarixinde arxivlesdirilib PDF Lihterman L B Istoriya otechestvennoj psihohirurgii 4 Zapret psihohirurgii Prodolzhenie Zdes 2 500 nus M 2007 118 132 ISBN 9785 94982 043 6 Lugetler ve ensiklopediyalarBritannica onlayn Normativ yoxlamaGND 4167492 3 Microsoft 2778810689 Kateqoriyalar Cerrahi mudaxilelerMualiceTibbPsixiatriya tarixi