Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Lanqe modeli (ing. Lange model) — Oskar Lanqe tərəfindən təklif edilmiş və bazar sosializminin nəzəri əsaslarını formalaşdıran iqtisadi model. Bu modeldə əsas məqsəd planlı iqtisadiyyatla bazar mexanizmlərini sintez edərək, həm səmərəlilik, həm də ədalətli resurs bölgüsünə nail olmaqdır.
Lanqe modeli sonradan və bəzi Şərqi Avropa ölkələrində tətbiq edilən bazar sosializmi formalarına nəzəri əsas yaratmışdır. Model həm də müasir dövrdə formalaşdırılmasında rol oynamışdır. Bəzi iqtisadçılar Lanqe modelini neoklassik iqtisadiyyatla sosialist iqtisadiyyat arasında körpü kimi qiymətləndirirlər.
Tarixi
Lanqe modeli ilk dəfə 1930-cu illərdə (Economic Calculation Debate) çərçivəsində irəli sürülmüşdür. Bu mübahisə Lüdviq fon Mizes və Fridrix fon Hayek kimi sərbəst bazar tərəfdarları ilə sosialist nəzəriyyəçilər arasında gedirdi. Mizes və Hayek planlı iqtisadiyyatın resurs bölgüsünü səmərəli şəkildə həyata keçirə bilməyəcəyini iddia edirdilər. Lange isə bu arqumentlərə cavab olaraq öz modelini irəli sürdü.
Əsas prinsipləri
Lanqe modeli — bazar mexanizmlərinin və mərkəzi planlaşdırmanın inteqrasiyasına əsaslanan hibrid bir iqtisadi sistem nəzəriyyəsidir. Bu modelin mərkəzində həm iqtisadi səmərəliliyin təmin edilməsi, həm də resursların ədalətli bölüşdürülməsi dayanır. Lange modelində aşağıdakı əsas komponentlər nəzərdə tutulur.
İstehsal vasitələri, yəni fabriklər, zavodlar, torpaq və digər əsas iqtisadi resurslar dövlətin və ya ümumi cəmiyyətin mülkiyyətində olur. Bu, fərdi mənfəət məqsədilə deyil, ümumi ictimai rifah naminə istehsalın təşkilini təmin edir. Beləliklə, mənfəətin şəxsi sahibkarlar arasında deyil, bütövlükdə cəmiyyət arasında bölüşdürülməsi mümkün olur. Lange modelində malların və xidmətlərin qiymətləri birbaşa olaraq (MPA) tərəfindən müəyyən edilir. Lakin bu qiymətlər əvvəlcədən sabit şəkildə yox, bazar siqnallarına cavab olaraq dinamik şəkildə tənzimlənir. MPA-nın əsas vəzifəsi iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrindən məlumat toplayaraq, resursların səmərəli bölüşdürülməsinə xidmət edən optimal qiymətlər sistemini yaratmaqdır.
"Sına və səhv et" metodu ilə qiymət tənzimlənməsi
Mərkəzi planlaşdırma agentliyi qiymətləri müəyyən edərkən “sına və səhv et” (ing. trial and error) üsulundan istifadə edir. Üsulun tətbiqi:
- Əgər müəyyən bir malın təklifi onun tələbini üstələyirsə, bu, həmin malın çox istehsal olunduğunu və qiymətinin yüksək olduğunu göstərir – nəticədə MPA qiyməti endirir.
- Əksinə, əgər tələbat təklifdən çoxdursa, bu, malın çatışmazlığını və qiymətinin aşağı olduğunu göstərir – bu zaman qiymət artırılır.
Bu proses davamlı olaraq təkrarlanır və nəhayət tarazlıq qiymətləri formalaşır. Bu mexanizm klassik bazar mexanizmini xatırlatsa da, idarəetmə və istiqamətləndirmə funksiyası dövlət agentliyinə məxsusdur.
Marjinal dəyər prinsipinə əsaslanan istehsal
Firmalar mənfəət əldə etmək məqsədi ilə deyil, iqtisadi səmərəlilik prinsiplərinə uyğun olaraq fəaliyyət göstərirlər. Lange modelinə görə hər bir firma məhsul istehsalını o nöqtəyədək artırmalıdır ki, istehsalın marjinal (son) dəyəri həmin məhsulun qiymətinə bərabər olsun (MC = P). Bu prinsip bazar sistemindəki optimal istehsal səviyyəsini əks etdirir və resursların israf olunmadan bölüşdürülməsinə yardım edir. Əhali malları sərbəst şəkildə seçmək imkanına malikdir. İnsanların hansı mallara daha çox tələbat göstərməsi barədə məlumat, MPA üçün istehsalın hansı sahələrə yönləndirilməli olduğunu müəyyənləşdirməkdə əsas siqnal rolunu oynayır. Beləliklə, istehlakçı seçimi bazar vasitəsilə ifadə olunur və bu seçim istehsalın tələbatla uyğunlaşdırılmasına yardım edir.
İstinadlar
- Hodgson, G. M. "Socialism against markets? A critique of two recent proposals". Economy and Society. 27 (4). 1998: 407–433. doi:10.1080/03085149800000027.
- Yunker, James A. "Post-Lange Market Socialism: An Evaluation of Profit-Oriented Proposals". Journal of Economic Issues. 29 (3). 1995: 683–717. doi:10.1080/00213624.1995.11505705. JSTOR 4226984.
- Wolf, Thomas. "The Lessons of Limited Market-Oriented Reform" (1991), The Journal of Economic Perspectives, Vol. 5, No. 4 (Autumn, 1991), pp. 45-58
- Bator, Francis M. "The Anatomy of Market Failure". The Quarterly Journal of Economics. 72 (3). August 1958: 351–379. doi:10.2307/1882231. JSTOR 1882231.
- On the Economic Theory of Socialism, by Lange, Oskar. 1936. The Review of Economic Studies, Vol. 4, No. 1: "It seems, therefore, convenient to regard the income of consumers as being composed of two parts: one part being the receipts for the labour services performed and the other part being a social dividend constituting the individual's share in the income derived from the capital and the natural resources owned by society."
- Milton Friedman, 'Lange on Price Flexibility and Employment', Essays in Positive Economics.
- Duddy, Craig. "A Critique of the Lange Model". SSRN. 2021. doi:10.2139/ssrn.3870418. SSRN 3870418 (#bad_ssrn).
Ədəbiyyat
- Gregory, Paul R.; Robert C. Stuart. Comparing Economic Systems in the Twenty-First Century. Boston, MA: Houghton Mifflin Company. 2004. ISBN .
- Kowalik, Tadeusz (1987). "Lange-Lerner mechanism," The New Palgrave: A Dictionary of Economics, v. 3, pp. 129–30.
- Roemer, John (1994). A Future for Socialism, Verso Press.
- Stiglitz, Joseph E. Whither Socialism?. Cambridge, MA: MIT Press. 1994. 0-262-19340-X.
- Lo, Dic; Russell Smyth. "Towards a Re-interpretation of the Economics of Feasible Socialism". Cambridge Political Economy Society. 28 (6). 2004.
- Lange, O. "Marxian Economics and Modern Theory". Review of Economic Studies. 2 (3). 1935: 189–201. doi:10.2307/2967586. JSTOR 2967586.
- Lange, O. "On the Economic Theory of Socialism I". The Review of Economic Studies. 4 (1). 1936: 53–71. doi:10.2307/2967660. JSTOR 2967660.
- Lange, O 1937. On the Economic Theory of Socialism II The Review of Economic Studies Vol. N 123-142
- Lange, O 1938 On the Economic Theory of Socialism B Lippincott ed. University of Minnesota Press
- Lange, O 1940 Letter to FA Hayek, translated by Thadeusz Kowalik
- Lange, O 1942 Economics of Socialism Journal of Political Economy 50(2):299-303
- Lange, O 1957a Political Economy of Socialism, reprinted in Kowalik 1994
- Lange, O 1957b. Role of Planning in a socialist economy, reprinted in Kowalik 1994
- Lange, O 1967. The Computer and the Market in Socialism, Capitalism, and Economic Growth. Feinstein Ed. Reprinted in Economic Theory and Market Socialism T Kowalik, ed. Edward Elgar pub.
- Lerner, A. "Economic Theory and Socialist Economy". The Review of Economic Studies. 2 (1). 1934: 51–61. doi:10.2307/2967550. JSTOR 2967550.
- Lerner, A. "A note on Socialist Economics". The Review of Economic Studies. 4 (1). 1936: 72–76. doi:10.2307/2967661. JSTOR 2967661.
- Lerner, A. "Statics and Dynamics in Socialist Economics". The Economic Journal. 47 (186). 1937: 253–270. doi:10.2307/2225526. JSTOR 2225526.
- Lerner, A. "Theory and Practice in Socialist Economics". The Review of Economic Studies. 6 (1). 1938: 71–5. doi:10.2307/2967541. JSTOR 2967541.
- Lerner, A. 1944 The Economics of Control
- Lerner, A. "The Economics and Politics of Consumer Sovereignty". The American Economic Review. 62 (1–2). 1972: 258–266.
- Lerner, A. "Marginal Cost Pricing in the 1930s". The American Economic Review. 67 (1). 1977: 235–243.
- MacKenzie, DW, 2006 Oscar Lange and the Impossibility of Economic Calculation, Studia Economicze
- MacKenzie, DW Social Dividends, Entrepreneurial Discretion, and Bureaucratic Rules
- MacKenzie, DW Capital and Income in Democratic Socialism
- MacKenzie, DW Trial and Error in the Socialist Calculation Debate
- Roberts, Paul Craig. "Oskar Lange's Theory of Socialist Planning". Journal of Political Economy. 79 (3). 1971: 562–77. doi:10.1086/259768. ISSN 1537-534X. JSTOR 1830772.
- Rosefielde, Steven. "Some Observations on the Concept of 'Socialism' in Contemporary Economic Theory". Soviet Studies. 25 (2). 1973: 229–43. doi:10.1080/09668137308410916. ISSN 0038-5859. JSTOR 150886.
- Shleifer, Andrei; Robert W. Vishny. "The Politics of Market Socialism". The Journal of Economic Perspectives. 8 (2). 1994: 165–76. doi:10.1257/jep.8.2.165.
Əlavə ədəbiyyat
- Post-Lange Market Socialism: An Evaluation of Profit-Oriented Proposals by James A. Yunker
- Revisiting the Socialist Calculation Debate: The role of markets and finance in Hayek's response to Lange's challenge, by Paul Auerbach and Dimitris Sotiropoulos
- Oskar Lange and the Impossibility of Economic Calculation by D.W. MacKenzie
- Capital and Income in Democratic Socialism by D.W. MacKenzie
- Trial and Error in the Socialist Calculation Debate by D.W. MacKenzie
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Lanqe modeli ing Lange model Oskar Lanqe terefinden teklif edilmis ve bazar sosializminin nezeri esaslarini formalasdiran iqtisadi model Bu modelde esas meqsed planli iqtisadiyyatla bazar mexanizmlerini sintez ederek hem semerelilik hem de edaletli resurs bolgusune nail olmaqdir Lanqe modeli sonradan ve bezi Serqi Avropa olkelerinde tetbiq edilen bazar sosializmi formalarina nezeri esas yaratmisdir Model hem de muasir dovrde formalasdirilmasinda rol oynamisdir Bezi iqtisadcilar Lanqe modelini neoklassik iqtisadiyyatla sosialist iqtisadiyyat arasinda korpu kimi qiymetlendirirler TarixiLanqe modeli ilk defe 1930 cu illerde Economic Calculation Debate cercivesinde ireli surulmusdur Bu mubahise Ludviq fon Mizes ve Fridrix fon Hayek kimi serbest bazar terefdarlari ile sosialist nezeriyyeciler arasinda gedirdi Mizes ve Hayek planli iqtisadiyyatin resurs bolgusunu semereli sekilde heyata kecire bilmeyeceyini iddia edirdiler Lange ise bu arqumentlere cavab olaraq oz modelini ireli surdu Esas prinsipleriModelin hipotetik olaraq nece isleyeceyini gosteren diaqram Lanqe modeli bazar mexanizmlerinin ve merkezi planlasdirmanin inteqrasiyasina esaslanan hibrid bir iqtisadi sistem nezeriyyesidir Bu modelin merkezinde hem iqtisadi semereliliyin temin edilmesi hem de resurslarin edaletli bolusdurulmesi dayanir Lange modelinde asagidaki esas komponentler nezerde tutulur Istehsal vasiteleri yeni fabrikler zavodlar torpaq ve diger esas iqtisadi resurslar dovletin ve ya umumi cemiyyetin mulkiyyetinde olur Bu ferdi menfeet meqsedile deyil umumi ictimai rifah namine istehsalin teskilini temin edir Belelikle menfeetin sexsi sahibkarlar arasinda deyil butovlukde cemiyyet arasinda bolusdurulmesi mumkun olur Lange modelinde mallarin ve xidmetlerin qiymetleri birbasa olaraq MPA terefinden mueyyen edilir Lakin bu qiymetler evvelceden sabit sekilde yox bazar siqnallarina cavab olaraq dinamik sekilde tenzimlenir MPA nin esas vezifesi iqtisadiyyatin muxtelif sahelerinden melumat toplayaraq resurslarin semereli bolusdurulmesine xidmet eden optimal qiymetler sistemini yaratmaqdir Sina ve sehv et metodu ile qiymet tenzimlenmesi Merkezi planlasdirma agentliyi qiymetleri mueyyen ederken sina ve sehv et ing trial and error usulundan istifade edir Usulun tetbiqi Eger mueyyen bir malin teklifi onun telebini usteleyirse bu hemin malin cox istehsal olundugunu ve qiymetinin yuksek oldugunu gosterir neticede MPA qiymeti endirir Eksine eger telebat teklifden coxdursa bu malin catismazligini ve qiymetinin asagi oldugunu gosterir bu zaman qiymet artirilir Bu proses davamli olaraq tekrarlanir ve nehayet tarazliq qiymetleri formalasir Bu mexanizm klassik bazar mexanizmini xatirlatsa da idareetme ve istiqametlendirme funksiyasi dovlet agentliyine mexsusdur Marjinal deyer prinsipine esaslanan istehsal Firmalar menfeet elde etmek meqsedi ile deyil iqtisadi semerelilik prinsiplerine uygun olaraq fealiyyet gosterirler Lange modeline gore her bir firma mehsul istehsalini o noqteyedek artirmalidir ki istehsalin marjinal son deyeri hemin mehsulun qiymetine beraber olsun MC P Bu prinsip bazar sistemindeki optimal istehsal seviyyesini eks etdirir ve resurslarin israf olunmadan bolusdurulmesine yardim edir Ehali mallari serbest sekilde secmek imkanina malikdir Insanlarin hansi mallara daha cox telebat gostermesi barede melumat MPA ucun istehsalin hansi sahelere yonlendirilmeli oldugunu mueyyenlesdirmekde esas siqnal rolunu oynayir Belelikle istehlakci secimi bazar vasitesile ifade olunur ve bu secim istehsalin telebatla uygunlasdirilmasina yardim edir IstinadlarHodgson G M Socialism against markets A critique of two recent proposals Economy and Society 27 4 1998 407 433 doi 10 1080 03085149800000027 Yunker James A Post Lange Market Socialism An Evaluation of Profit Oriented Proposals Journal of Economic Issues 29 3 1995 683 717 doi 10 1080 00213624 1995 11505705 JSTOR 4226984 Wolf Thomas The Lessons of Limited Market Oriented Reform 1991 The Journal of Economic Perspectives Vol 5 No 4 Autumn 1991 pp 45 58 Bator Francis M The Anatomy of Market Failure The Quarterly Journal of Economics 72 3 August 1958 351 379 doi 10 2307 1882231 JSTOR 1882231 On the Economic Theory of Socialism by Lange Oskar 1936 The Review of Economic Studies Vol 4 No 1 It seems therefore convenient to regard the income of consumers as being composed of two parts one part being the receipts for the labour services performed and the other part being a social dividend constituting the individual s share in the income derived from the capital and the natural resources owned by society Milton Friedman Lange on Price Flexibility and Employment Essays in Positive Economics Duddy Craig A Critique of the Lange Model SSRN 2021 doi 10 2139 ssrn 3870418 SSRN 3870418 bad ssrn EdebiyyatGregory Paul R Robert C Stuart Comparing Economic Systems in the Twenty First Century Boston MA Houghton Mifflin Company 2004 ISBN 0 618 26181 8 Kowalik Tadeusz 1987 Lange Lerner mechanism The New Palgrave A Dictionary of Economics v 3 pp 129 30 Roemer John 1994 A Future for Socialism Verso Press Stiglitz Joseph E Whither Socialism Cambridge MA MIT Press 1994 0 262 19340 X Lo Dic Russell Smyth Towards a Re interpretation of the Economics of Feasible Socialism Cambridge Political Economy Society 28 6 2004 Lange O Marxian Economics and Modern Theory Review of Economic Studies 2 3 1935 189 201 doi 10 2307 2967586 JSTOR 2967586 Lange O On the Economic Theory of Socialism I The Review of Economic Studies 4 1 1936 53 71 doi 10 2307 2967660 JSTOR 2967660 Lange O 1937 On the Economic Theory of Socialism II The Review of Economic Studies Vol N 123 142 Lange O 1938 On the Economic Theory of Socialism B Lippincott ed University of Minnesota Press Lange O 1940 Letter to FA Hayek translated by Thadeusz Kowalik Lange O 1942 Economics of Socialism Journal of Political Economy 50 2 299 303 Lange O 1957a Political Economy of Socialism reprinted in Kowalik 1994 Lange O 1957b Role of Planning in a socialist economy reprinted in Kowalik 1994 Lange O 1967 The Computer and the Market in Socialism Capitalism and Economic Growth Feinstein Ed Reprinted in Economic Theory and Market Socialism T Kowalik ed Edward Elgar pub Lerner A Economic Theory and Socialist Economy The Review of Economic Studies 2 1 1934 51 61 doi 10 2307 2967550 JSTOR 2967550 Lerner A A note on Socialist Economics The Review of Economic Studies 4 1 1936 72 76 doi 10 2307 2967661 JSTOR 2967661 Lerner A Statics and Dynamics in Socialist Economics The Economic Journal 47 186 1937 253 270 doi 10 2307 2225526 JSTOR 2225526 Lerner A Theory and Practice in Socialist Economics The Review of Economic Studies 6 1 1938 71 5 doi 10 2307 2967541 JSTOR 2967541 Lerner A 1944 The Economics of Control Lerner A The Economics and Politics of Consumer Sovereignty The American Economic Review 62 1 2 1972 258 266 Lerner A Marginal Cost Pricing in the 1930s The American Economic Review 67 1 1977 235 243 MacKenzie DW 2006 Oscar Lange and the Impossibility of Economic Calculation Studia Economicze MacKenzie DW Social Dividends Entrepreneurial Discretion and Bureaucratic Rules MacKenzie DW Capital and Income in Democratic Socialism MacKenzie DW Trial and Error in the Socialist Calculation Debate Roberts Paul Craig Oskar Lange s Theory of Socialist Planning Journal of Political Economy 79 3 1971 562 77 doi 10 1086 259768 ISSN 1537 534X JSTOR 1830772 Rosefielde Steven Some Observations on the Concept of Socialism in Contemporary Economic Theory Soviet Studies 25 2 1973 229 43 doi 10 1080 09668137308410916 ISSN 0038 5859 JSTOR 150886 Shleifer Andrei Robert W Vishny The Politics of Market Socialism The Journal of Economic Perspectives 8 2 1994 165 76 doi 10 1257 jep 8 2 165 Elave edebiyyatPost Lange Market Socialism An Evaluation of Profit Oriented Proposals by James A Yunker Revisiting the Socialist Calculation Debate The role of markets and finance in Hayek s response to Lange s challenge by Paul Auerbach and Dimitris Sotiropoulos Oskar Lange and the Impossibility of Economic Calculation by D W MacKenzie Capital and Income in Democratic Socialism by D W MacKenzie Trial and Error in the Socialist Calculation Debate by D W MacKenzie