Bu məqalə kürfürstlük haqqındadır. Arxiyepiskopluq üçün Köln yeparxiyası səhifəsinə baxın.
Köln kürfürstlüyü (alm.Kurfürstentum Köln) — X əsrdənXIX əsrin əvvəllərinə qədər mövcud olmuş Müqəddəs Roma İmperiyasınınknyaz-arxiyepiskopluğu idi. İmperiyada Köln kürfürstündən başqa iki ruhani kürfürst də var idi: Mayns kürfürstlüyü və Trir kürfürstlüyü. Köln arxiyepiskop-kürfürstü eyni zamanda İtaliya üçün baş kansleri idi (Müqəddəs Roma İmperiyasının üç komponentli titulyar krallığından biri, digər ikisi Almaniya və Burqundiya idi) və buna görə də bütün ruhani və dünyəvi knyazlar arasında ikinci yeri tuturdu.
Kürfüstlüyün paytaxtı Köln idi. Köln burjuaziyası ilə münaqişələr kürfürstün Bonna köçməsinə səbəb olmuşdu. Köln 1475-ci ildən sonra Azad İmperiya Şəhəri kimi tanındı və beləliklə, onu hətta kürfürstün nominal dünyəvi səlahiyyətindən də çıxardı. Köln və Bonn 1794-cü ildə Fransa tərəfindən işğal edilmişdi. Kürfürstlüyün sağ sahil əraziləri 1803-cü ildə Alman mediatizasiyası zamanı dünyəviləşdirildi.
Kürfürstlükdən ərazicə daha böyük olan və arxiyepiskopun yalnız kilsə səlahiyyətlərindən istifadə etdiyi Lyej və Münster kimi suffraqan yepiskopluqlarını əhatə edən Köln arxiyepiskopluğu ilə qarışdırmalıdır.
Tarixi
Köln şəhərinin əsası Roma imperiyasının Aşağı Germaniya əyalətindəki Colonia Agrippinanın qalıqları üzərində qurulmuşdu və Roma dövründən bəri yepiskopun iqamətgahı olmuşdur. 953-cü ildə Köln arxiyepiskopları ilk dəfə ciddi dünyəvi güc əldə etdilər, İmperator I Otto tərəfindən öz qardaşı yepiskop Brunonu həm də hersoq kimi təyin etmişdi. Otto onun hakimiyyətini təhdid edən dünyəvi zadəganları zəiflətmək üçün Bruno və onun xələflərinə həm də yepiskop titulunu vermişdidi. Bununla Köln kürfürstlüyünün başlanğıcı olan knyaz-arxiyepiskopluq qurumu yaradıldı. Arxiyepiskopluğun ərazisinə Yülixdən şərqdə Reynin sol sahili boyunca bir ərazi zolağından Reynin o tayındakı Berq və Markınacan torpaqlar, habelə Vestfaliya hersoqluğu daxil edilmişdi.
XII əsrin sonunda Köln arxiyepiskopu Müqəddəs Roma İmperatorunun yeddi seçicisindən — kürfürstündən biri idi. Kürfürst olmaqla yanaşı, o, texniki cəhətdən 1238-ci ildən və daimi olaraq 1263-cü ildən 1803-cü ilə qədər İtaliyanın baş kansleri idi. Vorringen döyüşündə arxiyepiskop şəhərin əsgərləri tərəfindən əsir düşdü və şəhərə tam muxtariyyət verməyə məcbur oldu. Nəhayət, arxiyepiskop şəhər hökuməti ilə yurisdiksiya münaqişələrindən qaçmaq üçün Bonna köçdü. 1475-ci ildə Köln arxiyepiskopdan müstəqil Azad İmperiya Şəhəri oldu. Şəhərlilərin arxiyepiskopa olan qəzəbinin kökündə 1349-cu ildə, Qara Ölümü gətirdikləri barədə konspirologiyalarla üzərlərinə iftira atılan yəhudilərə qarşı ilk poqrom, yüksək vergilər, dövlət xərcləri, biznesin tənzimlənməsi və bazara nəzarət məsələləri, habelə korporativ muxtariyyətin hüdudlarının azaldılması dururdu.
Həmin dövrdə böyük ticarət şəhərləri Lübekin rəhbərliyi altında Hanza ittifaqında bir araya gəldiyi üçün Baltikyanıda ticarət böyüdü. Bu ittifaqın əsas şəhərləri Reyn çayı üzərində Köln, Şimal dənizində Hamburq və Bremen və Baltik sahilində Lübek idi. Orta əsrlər və erkən müasir Köln şəhərinin iqtisadi strukturları şəhərin əsas limanına, nəqliyyat mərkəzi kimi yerləşməsinə və digər Hanza şəhərlərindəki tacirlərlə əlaqələr quran sahibkar tacirlərinə əsaslanırdı.
XVI əsrdə iki Köln arxiyepiskopu protestantlığı qəbul etdilər. Onlardan birincisi, Hermann von Vid, dini dəyişdirmək üçün arxiyepiskopluqdan istefa verdi, lakin 1582-ci ildə Kalvinizmi qəbul edən Qebhard fon Valdburq, arxiyepiskopluğu dünyəviləşdirməyə cəhd etdi. Növbəti fevralda onun evliliyi və ərazini tərk etməkdən imtina etməsi rəqib arxiyepiskop və Vittelsbax sülaləsindən Bavariya hersoqu V Vilhelmin qardaşı Ernstin seçilməsi ilə nəticələndi. Tərəflər arasında baş verən Köln müharibəsində papa italyan və ispan muzdlularını maliyyələşdirdi və katolik bavariyalılar da Ernsti dəstəkləmək üçün ordu göndərdilər, protestant Niderland isə fon Valdburqa dəstək verdi. Müharibə dövlət iqtisadiyyatının çox hissəsini məhv etdi və bir çox kənd və şəhərlər mühasirəyə alındı və dağıdıldı. 1583-cü ilin noyabr-dekabr aylarında Qodesberq mühasirəsi Qodesberq qalasının dağıdılması və sakinlərinin əksəriyyətinin öldürülməsi ilə başa çatdı. Daha bir neçə mühasirədən sonra fon Valdburq kürfürstlük iddiasından əl çəkdi və həyat yoldaşı ilə birlikdə Strasburqa qaçdı. Ernst arxiyepiskop oldu — bu isə Almaniyada əksreformasiyanın ilk böyük uğuru idi. Ernstin rəhbərliyi altında yezuitlər kürfürstlükdə katolikliyin bərpasına nəzarət edirdilər. 1583-cü ildən 1761-ci ilə qədər arxiyepiskop faktiki olaraq Vittelsbax sülaləsinin Bavariya filialının sekundogeniturası idi. Yəni, Bavariya hersoqunun ikinci oğlu adətən kürfürst olurdu. Bu dövrdə arxiyepiskop adətən Münster knyaz-yepiskopluğunu (və çox vaxt Lyej yepiskopluğunu) postunu da tutduğu üçün o, Almaniyanın şimal-qərbinin ən mühüm knyazlarından biri idi.
1597-ci ildən 1794-cü ilə qədər Bonn kürfürstlərin iqamətgahı və paytaxtı olmuşdur. 1795-ci ildən sonra kürfürstlərin Reynin sol sahilindəki əraziləri Fransa tərəfindən işğal edildi və 1801-ci ildə rəsmi olaraq ilhaq edildi. Köln Rur departamentinin, Bonn isə Reyn-Mozel departamentinin bir hissəsi idi. 1803-cü il mediatizasiya arxiyepiskopluğun qalan hissəsini də dünyəviləşdirərək Vestfaliya hersoqluğunu Hessen-Darmştadta və Vest Recklinqhauzeni isə Arenberq hersoqluğuna verdi. Bununla belə, Köln 1824-cü ildə katolik arxiyepiskopunun iqamətgahı kimi yenidən təqdis edildi və indi də yeparxiya mərkəzi olaraq qalmaqdadır.
İstinadlar
Harry de Quetteville. "History of Cologne" 2011-08-05 at the Wayback Machine. The Catholic Encyclopedia, Nov 28, 2009.
David Nicholas, The Growth of the Medieval City: From Late Antiquity to the Early Fourteenth Century (1997) pp 69–72, 133–42, 202–20, 244–45, 300–307
James Westfall Thompson, Economic and Social History of Europe in the Later Middle Ages (1300–1530) (1931) pp. 146–79
Aprel 09, 2023
köln, kürfürstlüyü, məqalə, kürfürstlük, haqqındadır, arxiyepiskopluq, üçün, köln, yeparxiyası, səhifəsinə, baxın, kurfürstentum, köln, əsrdən, əsrin, əvvəllərinə, qədər, mövcud, olmuş, müqəddəs, roma, imperiyasının, knyaz, arxiyepiskopluğu, imperiyada, köln, . Bu meqale kurfurstluk haqqindadir Arxiyepiskopluq ucun Koln yeparxiyasi sehifesine baxin Koln kurfurstluyu alm Kurfurstentum Koln X esrden XIX esrin evvellerine qeder movcud olmus Muqeddes Roma Imperiyasinin knyaz arxiyepiskoplugu idi Imperiyada Koln kurfurstunden basqa iki ruhani kurfurst de var idi Mayns kurfurstluyu ve Trir kurfurstluyu Koln arxiyepiskop kurfurstu eyni zamanda Italiya ucun bas kansleri idi Muqeddes Roma Imperiyasinin uc komponentli titulyar kralligindan biri diger ikisi Almaniya ve Burqundiya idi ve buna gore de butun ruhani ve dunyevi knyazlar arasinda ikinci yeri tuturdu Koln kurfurstluyualm Erzstift und Kurfurstentum Koln 953 1803Bayraq GerbStatusuKurfurstlukPaytaxtiKoln BonnResmi dillerialman diliDinikatolisizmIdareetme formasiKnyaz arxiyepiskopluqTarixi Yaranmasi953 Suqutu1803ErazisiSelefi XelefiLotaringiya hersoqlugu Hessen DarmstadtNassau hersoqluguVid Runkel qrafligiReyn Mozel departamentiRur departamentiKurfustluyun paytaxti Koln idi Koln burjuaziyasi ile munaqiseler kurfurstun Bonna kocmesine sebeb olmusdu Koln 1475 ci ilden sonra Azad Imperiya Seheri kimi tanindi ve belelikle onu hetta kurfurstun nominal dunyevi selahiyyetinden de cixardi Koln ve Bonn 1794 cu ilde Fransa terefinden isgal edilmisdi Kurfurstluyun sag sahil erazileri 1803 cu ilde Alman mediatizasiyasi zamani dunyevilesdirildi Kurfurstlukden erazice daha boyuk olan ve arxiyepiskopun yalniz kilse selahiyyetlerinden istifade etdiyi Lyej ve Munster kimi suffraqan yepiskopluqlarini ehate eden Koln arxiyepiskoplugu ile qarisdirmalidir Tarixi RedakteKoln seherinin esasi Roma imperiyasinin Asagi Germaniya eyaletindeki Colonia Agrippinanin qaliqlari uzerinde qurulmusdu ve Roma dovrunden beri yepiskopun iqametgahi olmusdur 953 cu ilde Koln arxiyepiskoplari ilk defe ciddi dunyevi guc elde etdiler Imperator I Otto terefinden oz qardasi yepiskop Brunonu hem de hersoq kimi teyin etmisdi Otto onun hakimiyyetini tehdid eden dunyevi zadeganlari zeifletmek ucun Bruno ve onun xeleflerine hem de yepiskop titulunu vermisdidi Bununla Koln kurfurstluyunun baslangici olan knyaz arxiyepiskopluq qurumu yaradildi Arxiyepiskoplugun erazisine Yulixden serqde Reynin sol sahili boyunca bir erazi zolagindan Reynin o tayindaki Berq ve Markinacan torpaqlar habele Vestfaliya hersoqlugu daxil edilmisdi XII esrin sonunda Koln arxiyepiskopu Muqeddes Roma Imperatorunun yeddi secicisinden kurfurstunden biri idi Kurfurst olmaqla yanasi o texniki cehetden 1238 ci ilden ve daimi olaraq 1263 cu ilden 1803 cu ile qeder Italiyanin bas kansleri idi Vorringen doyusunde arxiyepiskop seherin esgerleri terefinden esir dusdu ve sehere tam muxtariyyet vermeye mecbur oldu Nehayet arxiyepiskop seher hokumeti ile yurisdiksiya munaqiselerinden qacmaq ucun Bonna kocdu 1475 ci ilde Koln arxiyepiskopdan musteqil Azad Imperiya Seheri oldu 1 Seherlilerin arxiyepiskopa olan qezebinin kokunde 1349 cu ilde Qara Olumu getirdikleri barede konspirologiyalarla uzerlerine iftira atilan yehudilere qarsi ilk poqrom yuksek vergiler dovlet xercleri biznesin tenzimlenmesi ve bazara nezaret meseleleri habele korporativ muxtariyyetin hududlarinin azaldilmasi dururdu 2 Hemin dovrde boyuk ticaret seherleri Lubekin rehberliyi altinda Hanza ittifaqinda bir araya geldiyi ucun Baltikyanida ticaret boyudu Bu ittifaqin esas seherleri Reyn cayi uzerinde Koln Simal denizinde Hamburq ve Bremen ve Baltik sahilinde Lubek idi 3 Orta esrler ve erken muasir Koln seherinin iqtisadi strukturlari seherin esas limanina neqliyyat merkezi kimi yerlesmesine ve diger Hanza seherlerindeki tacirlerle elaqeler quran sahibkar tacirlerine esaslanirdi XVI esrde iki Koln arxiyepiskopu protestantligi qebul etdiler Onlardan birincisi Hermann von Vid dini deyisdirmek ucun arxiyepiskopluqdan istefa verdi lakin 1582 ci ilde Kalvinizmi qebul eden Qebhard fon Valdburq arxiyepiskoplugu dunyevilesdirmeye cehd etdi Novbeti fevralda onun evliliyi ve erazini terk etmekden imtina etmesi reqib arxiyepiskop ve Vittelsbax sulalesinden Bavariya hersoqu V Vilhelmin qardasi Ernstin secilmesi ile neticelendi Terefler arasinda bas veren Koln muharibesinde papa italyan ve ispan muzdlularini maliyyelesdirdi ve katolik bavariyalilar da Ernsti desteklemek ucun ordu gonderdiler protestant Niderland ise fon Valdburqa destek verdi Muharibe dovlet iqtisadiyyatinin cox hissesini mehv etdi ve bir cox kend ve seherler muhasireye alindi ve dagidildi 1583 cu ilin noyabr dekabr aylarinda Qodesberq muhasiresi Qodesberq qalasinin dagidilmasi ve sakinlerinin ekseriyyetinin oldurulmesi ile basa catdi Daha bir nece muhasireden sonra fon Valdburq kurfurstluk iddiasindan el cekdi ve heyat yoldasi ile birlikde Strasburqa qacdi Ernst arxiyepiskop oldu bu ise Almaniyada eksreformasiyanin ilk boyuk uguru idi Ernstin rehberliyi altinda yezuitler kurfurstlukde katolikliyin berpasina nezaret edirdiler 1583 cu ilden 1761 ci ile qeder arxiyepiskop faktiki olaraq Vittelsbax sulalesinin Bavariya filialinin sekundogeniturasi idi Yeni Bavariya hersoqunun ikinci oglu adeten kurfurst olurdu Bu dovrde arxiyepiskop adeten Munster knyaz yepiskoplugunu ve cox vaxt Lyej yepiskoplugunu postunu da tutdugu ucun o Almaniyanin simal qerbinin en muhum knyazlarindan biri idi 1597 ci ilden 1794 cu ile qeder Bonn kurfurstlerin iqametgahi ve paytaxti olmusdur 1795 ci ilden sonra kurfurstlerin Reynin sol sahilindeki erazileri Fransa terefinden isgal edildi ve 1801 ci ilde resmi olaraq ilhaq edildi Koln Rur departamentinin Bonn ise Reyn Mozel departamentinin bir hissesi idi 1803 cu il mediatizasiya arxiyepiskoplugun qalan hissesini de dunyevilesdirerek Vestfaliya hersoqlugunu Hessen Darmstadta ve Vest Recklinqhauzeni ise Arenberq hersoqluguna verdi Bununla bele Koln 1824 cu ilde katolik arxiyepiskopunun iqametgahi kimi yeniden teqdis edildi ve indi de yeparxiya merkezi olaraq qalmaqdadir Istinadlar Redakte Harry de Quetteville History of Cologne Arxivlesdirilib 2011 08 05 at the Wayback Machine The Catholic Encyclopedia Nov 28 2009 David Nicholas The Growth of the Medieval City From Late Antiquity to the Early Fourteenth Century 1997 pp 69 72 133 42 202 20 244 45 300 307 James Westfall Thompson Economic and Social History of Europe in the Later Middle Ages 1300 1530 1931 pp 146 79 Menbe https az wikipedia org w index php title Koln kurfurstluyu amp oldid 6916614, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
.svg.html){kind=link}