Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Koroğlu — Altay , Türkiyə , Türkmənistan , Azərbaycan türklərinin əfsanələrində iştirak edən xalq qəhrəmanı (təqribən XVI əsrin II yarısı). Türk xalqlarının bir çoxunun folklorunda Koroğlu obrazı (bəzi türk xalqlarının folklorunda Koroğlu) mövcuddur.
| Koroğlu | |
|---|---|
| Rövşən | |
 | |
| Yer | Çənlibel |
| Adının izahı | Atası kor olduğu üçün özünə Koroğlu təxəllüsünü qoyub. |
| Cinsi | kişi |
| Atası | Alı |
| Arvadı | Telli Nigar |
| Əlaqəli personajlar | Keçəl Həmzə, Giziroğlu Mustafa bəy |
| Həyat dövrü | XVI əsrin II yarısı - XVII əsr |
| Silahları | misri qılnc |
| Heyvan | Qırat və Dürat |
Xüsusiyyətləri
Koroğlu adlı qəhrəman türk xalqlarının folklorlarının ortaq motivlərindən biridir. Bir çox tarixçi və araşdırmaçılar "Koroğlu" eposunu Azərbaycan mədəniyyətinə aid edirlər.
Alman türkoloq Karl Rayxl yazır:
"Koroğlu" eposu çox güman ki, XVI əsrin sonlarında Azərbaycanda yaranıb, oradan şimala, şərqə və qərbə yayılıb. Kunos qeyd edir ki, Koroğlu hekayəsi Türkiyəyə Azərbaycandan yayılıb."
"Hətta müasir ucuz nəşrləri də azərbaycan əsilli insanlar yazırdı. Bunun göstəricisi də bir çox Azərbaycan xüsusiyyətlərini özündə saxlayan məşhur nəşrlərin dilidir. Şimali Azərbaycandan əfsanələr silsiləsi digər Zaqafqaziya xalqlarına, o cümlədən gürcü, kürd, ermənilər kimi qeyri-türk dillərində danışan xalqlara da sirayət etmişdir. Buradan dastan Krım tatarlarına, Tobolsk tatarlarına və karaimlərə keçdi."
Bəzi türk xalqlarının əfsanə və rəvayətlərində onun anasının işıqdan hamilə qaldığı, diri-diri torpağa basdırıldığı söylənilir. Koroğlu da məzarda dünyaya gəlir və ölmüş anasının döşünü əmərək həyatda qalır. Müxtəlif ölkələrdə ayarlanaraq fərqli versiyaları izah edirlər. Korluq anlayışı yalnız görməməyə deyil, görülməmələri də ehtiva edər. Qəhrəmanlar qorunmaq üçün görünməz olurlar. Xıdır zaman-zaman kor olaraq bətimlənir çünki onun gözə ehtiyacı yoxdur. Korluq müdrikliyi işarəliyər. Müxtəlif bölgələrdə bəzən fərqli adlarla xatırlanan atası Alı (İslamdan sonra Əli), korluq tanrısı həqiqi bir versiyasıdır. Kor sözü işıq demək olduğu kimi yer altı, dağ, torpaq kimi mənaları da vardır. Bütün bunlar bir yerdə baxdıqda Koroğlu adı üç fərqli mənanı ifadə edir.
- Gözləri kor olan (gözə ehtiyacı olmayan) adamın oğlu.
- Torpağın, dağın (məcazi məzarın, yəni, ölümün) oğlu.
- Korun, yəni, atəşin (müqəddəs gücün) oğlu.
Koroğlu özünü dəfələrlə qurda bənzədər.
Haqqında
Cəlalilər hərəkatının başçılarından biri idi. XVI əsrin ortaları – XVII əsrdə Türkiyə şəhərlərini, Azərbaycan və s. əraziləri kəndli hərəkatı bürümüşdü. Azərbaycandakı cəlali dəstələrindən birinə Koroğlu başçılıq edirdi. Rəvayətə görə Koroğlunun əsl adı Rövşən olmuşdur. Koroğlu və silahdaşları haqqında yazılı mənbələrdə məlumat çox azdır. Tədqiqatçıların bəziləri Koroğlunun Xorasanda, digərləri Anadoluda, əksəriyyəti isə Azərbaycan ərazisində fəaliyyət göstərdiyini qeyd edirlər.
Şifahi xalq ədəbiyyatında Koroğlunun adı ilə bağlı hadisələr əfsanəviləşərək öz əksini "Koroğlu dastanı" – nda tapmışdır. Dastanla hadisə və şəxsiyyətlər silsiləsinin tarixilik xətti pozulmamış, Koroğlunun igid döyüşçü, gözəl qoşmalar müəllifi olan istedadlı şair və aşıq olması tarixi həqiqət kimi qorunub saxlanılmışdır. Dastanda adları çəkilən şəxsiyyətlərin (Giziroğlu Mustafa bəy, Kosa Səfər, Cəfər paşa, Həsən paşa və s.) əksəriyyəti tarixi simalardır. Koroğlunun əsas istinadgahı Çənlibel qalası olmuşdur (müxtəlif ərazilərdə "Çənlibel" adlı çoxlu qalalar mövcuddur). XIX əsrə aid mənbələrdə yaşayış məntəqəsi kimi Çənlibelin adı çəkilir.
A.Təbrizlinin "Tarixlər kitabı" əsərində cəlali dəstələrindən 20-dən çox başçısının, o cümlədən Koroğlunun adı xüsusi qeyd edilir. Koroğlunun vuruşmalardakı mərdlik və şücaəti, kasıbların dostu, zülmkarların düşməni xalq qəhrəmanına çevirmişdir.
Azərbaycan Əlyazmalar İnstitutundakı əlyazmalarda aşıq-şair Koroğlunun çoxlu şeirləri qorunub saxlanır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Карл Райхл, Тюркский эпос: традиции, формы, поэтическая структура" (PDF). 2017-10-05 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2022-04-13.
Mənbə
- Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (türk.)
Ədəbiyyat
- Koroğlu. (tərtib edəni M.H.Təhmasib). Bakı: Gənclik, 1975, 364 s.
- Koroğlu. (V.Xuluflu nəşri), Bakı: Elm, 1999, 200 s.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Koroglu deqiqlesdirme Koroglu Altay Turkiye Turkmenistan Azerbaycan turklerinin efsanelerinde istirak eden xalq qehremani teqriben XVI esrin II yarisi Turk xalqlarinin bir coxunun folklorunda Koroglu obrazi bezi turk xalqlarinin folklorunda Koroglu movcuddur KorogluRovsenYer CenlibelAdinin izahi Atasi kor oldugu ucun ozune Koroglu texellusunu qoyub Cinsi kisiAtasi AliArvadi Telli NigarElaqeli personajlar Kecel Hemze Giziroglu Mustafa beyHeyat dovru XVI esrin II yarisi XVII esrSilahlari misri qilncHeyvan Qirat ve DuratXususiyyetleriKoroglu adli qehreman turk xalqlarinin folklorlarinin ortaq motivlerinden biridir Bir cox tarixci ve arasdirmacilar Koroglu eposunu Azerbaycan medeniyyetine aid edirler Alman turkoloq Karl Rayxl yazir Koroglu eposu cox guman ki XVI esrin sonlarinda Azerbaycanda yaranib oradan simala serqe ve qerbe yayilib Kunos qeyd edir ki Koroglu hekayesi Turkiyeye Azerbaycandan yayilib Hetta muasir ucuz nesrleri de azerbaycan esilli insanlar yazirdi Bunun gostericisi de bir cox Azerbaycan xususiyyetlerini ozunde saxlayan meshur nesrlerin dilidir Simali Azerbaycandan efsaneler silsilesi diger Zaqafqaziya xalqlarina o cumleden gurcu kurd ermeniler kimi qeyri turk dillerinde danisan xalqlara da sirayet etmisdir Buradan dastan Krim tatarlarina Tobolsk tatarlarina ve karaimlere kecdi Bezi turk xalqlarinin efsane ve revayetlerinde onun anasinin isiqdan hamile qaldigi diri diri torpaga basdirildigi soylenilir Koroglu da mezarda dunyaya gelir ve olmus anasinin dosunu emerek heyatda qalir Muxtelif olkelerde ayarlanaraq ferqli versiyalari izah edirler Korluq anlayisi yalniz gormemeye deyil gorulmemeleri de ehtiva eder Qehremanlar qorunmaq ucun gorunmez olurlar Xidir zaman zaman kor olaraq betimlenir cunki onun goze ehtiyaci yoxdur Korluq mudrikliyi isareliyer Muxtelif bolgelerde bezen ferqli adlarla xatirlanan atasi Ali Islamdan sonra Eli korluq tanrisi heqiqi bir versiyasidir Kor sozu isiq demek oldugu kimi yer alti dag torpaq kimi menalari da vardir Butun bunlar bir yerde baxdiqda Koroglu adi uc ferqli menani ifade edir Gozleri kor olan goze ehtiyaci olmayan adamin oglu Torpagin dagin mecazi mezarin yeni olumun oglu Korun yeni atesin muqeddes gucun oglu Koroglu Sovet damgasinda Koroglu ozunu defelerle qurda benzeder HaqqindaCelaliler herekatinin bascilarindan biri idi XVI esrin ortalari XVII esrde Turkiye seherlerini Azerbaycan ve s erazileri kendli herekati burumusdu Azerbaycandaki celali destelerinden birine Koroglu basciliq edirdi Revayete gore Koroglunun esl adi Rovsen olmusdur Koroglu ve silahdaslari haqqinda yazili menbelerde melumat cox azdir Tedqiqatcilarin bezileri Koroglunun Xorasanda digerleri Anadoluda ekseriyyeti ise Azerbaycan erazisinde fealiyyet gosterdiyini qeyd edirler Sifahi xalq edebiyyatinda Koroglunun adi ile bagli hadiseler efsanevileserek oz eksini Koroglu dastani nda tapmisdir Dastanla hadise ve sexsiyyetler silsilesinin tarixilik xetti pozulmamis Koroglunun igid doyuscu gozel qosmalar muellifi olan istedadli sair ve asiq olmasi tarixi heqiqet kimi qorunub saxlanilmisdir Dastanda adlari cekilen sexsiyyetlerin Giziroglu Mustafa bey Kosa Sefer Cefer pasa Hesen pasa ve s ekseriyyeti tarixi simalardir Koroglunun esas istinadgahi Cenlibel qalasi olmusdur muxtelif erazilerde Cenlibel adli coxlu qalalar movcuddur XIX esre aid menbelerde yasayis menteqesi kimi Cenlibelin adi cekilir A Tebrizlinin Tarixler kitabi eserinde celali destelerinden 20 den cox bascisinin o cumleden Koroglunun adi xususi qeyd edilir Koroglunun vurusmalardaki merdlik ve sucaeti kasiblarin dostu zulmkarlarin dusmeni xalq qehremanina cevirmisdir Azerbaycan Elyazmalar Institutundaki elyazmalarda asiq sair Koroglunun coxlu seirleri qorunub saxlanir Hemcinin baxVikimenbede elaqeli metnler Dede Qorqud Qacaq NebiIstinadlar Karl Rajhl Tyurkskij epos tradicii formy poeticheskaya struktura PDF 2017 10 05 tarixinde PDF Istifade tarixi 2022 04 13 MenbeTurk Efsane Sozluyu Deniz Qaraqurd Turkiye 2011 turk EdebiyyatKoroglu tertib edeni M H Tehmasib Baki Genclik 1975 364 s Koroglu V Xuluflu nesri Baki Elm 1999 200 s Xarici kecidler