fbpx
Wikipedia

Kadeş müqaviləsi

Avqust 14, 2021

Kadeş müqaviləsi və ya Misir-Het sülhü — Eradan əvvəl XIII əsrin əvvəlində Misir hökmdarı II Ramzeslə Het hökmdarı Hattuşili arasında imzalanan Kadeş sülhü yazılı tarixdə məlum olan ilk sülh müqaviləsi kimi önəmli yer tutur.

Kadeş müqaviləsi

Müqavilənin İstanbul Arxeologiya Muzeyində saxlanılan orijinal mətni
Yaranıb e.ə 1259
Tarixi 1828 (misir) və 1906 (het)
Saxlanılır
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Sülh akkad və misir dillərində imzalanmışdı. Gümüş lövhə üzərində akkadca cızılan mətn Misirə göndərilmiş, lakin indiyədək o nümunə tapılmamışdır. Lövhə daha sonra misir dilinə çevrilərək Karnakdakı məbəd divarlarına həkk edilmişdir. Eyni mətnin nümunələri Boğazköy arxivində tapılmışdır. Bir növ hücum etməmək haqqında bağlanan sülhə görə, hər iki başçı bir-birilərinə qarşı daha savaşmayacaq və lazım gələrsə, ümumi düşmənə qarşı müttəfiq olacaqdı. Günahkarların öz ölkələrinə geri qaytarılması məsələsində də razılığa gəlinmişdi. Bu anlaşmanın Misir və Het nümunələrinin tapılması qədim dövr tarixşünaslığının ən gözəl tapıntılarından sayılır. Sülh müqaviləsi, böyük ehtimal ki, ortaq bir komissiyanın fəaliyyəti nəticəsində ərsəyə gəlmiş və ilk təklifin Het hökmdarından gəldiyi düşünülür. Hattuşili Ramzesə yazırdı: “Qardaşım üçün gümüş lövhə hazırlatdım və ona göndərdim. Sən də gümüş lövhə hazırlat və mənə göndər”. Ramzesin Mira hökmdarına yazdığa məktubda isə “Mən dostumla and içdim, ona qarşı savaşda sənə yardım edə bilmərəm” ifadəsi işlənmişdi. III Hattuşili isə Kadaşman-Enlilə “Misir hökmdarı ilə mən qardaş olduq və bu qərarı verdik: Biz qardaşıq və bunun üçün düşmənə qarşı birlikdə savaşacaq və dosta qarşı da birgə dost olacağıq”, - deyə yazmışdır.

Başqa bir fikrə görə, yazılı tarixdə ilk müqavilə Akkadla Elam arasında imzalanmışdır. Həmin müqavilənin də şərtləri eynilə bunun kimi sadə və lakonik idi: “Dostun dostumdur, düşmənin düşmənim!”

Kadeş müqaviləsi, eramızdan əvvəl 13-cü əsrin əvvəllərində Kadeş döyüşünə son qoyan Misir fironu II Ramzes və Het kralı III Hattuşili arasında bəzi mənbələrə görə e.ə. 1285-ci ildə, bəzi mənbələrə görə e.ə. 1280-ci ildə, bəzi mənbələrə görə isə e.ə. 1286-cı ildə bağlanmış və Suriya ərazilərinin yenidən bölüşdürülməsi ilə nəticələnmiş sülh müqaviləsidir.

Yaxın Şərqdə imzalanan ilk müqavilə xüsusiyyətinə malikdir. Bu, indiyə qədər qeydə alınmış ən qədim beynəlxalq müqavilə olsa da, daha qədim müqavilələrin mövcudluğu da sübut edilmişdir. Əvvəlcə Akkad dilində yazılmış, sonra isə Misir dilinə və Het dilinə də kopyalanan və bərabər şərtlərlə imzalanmış müqavilənin gil tabletdən surəti, 1906-cı ildə Het imperatorluğunun paytaxtı olan Hattuşa (Boğazköy) şəhərindəki qazıntılar nəticəsində tapılmışdır.

Əvvəlcə

Suriya, eradan əvvəl XIII əsrdə Het kralı Muvatalli və Misir fironu II Ramzesin hədəfində idi. Onlar Suriyada öz hegemonluqlarını təmin etməyi qarşılarına məqsəd qoymuşdular. Bu məqsəd tərəfləri e.ə 1274-cü ildə indiki Suriya və Livan sərhədində, Orentos çayı üzərindəki Kadeş şəhərində üz-üzə gətirdi.

II Ramzes bu döyüşə 20 min döyüşçü və 2 min döyüş arabası ilə qatılmışdı. Ordu əsasən xəncər və 90 metrlik hədəfi dəqiq vuran kamanlarla silahlanmışdı.

Hetlər isə Misirin düşmənləri - Naharina, Karkemiş, Kadeş, Uqarit və Halpa çarları ilə birləşərək, 37 min nəfərlik piyada, 3500 döyüş arabasına malik ordu hazırlamışdı. Misirlilərin döyüş arabasından fərqli olaraq hetlərə məxsus arabalar üç ekipajlı, ağır və az manevrli idilər. Bu döyüşdə hetlər ilk dəfə dəmir kəsici silahdan istifadə etmişdilər.

Het kralı Muvatalli Misir ordusu ilə açıq döyüşdən çəkinirdi. Onun ordusu sayca çox olsa da, nizamsız idi və əsasən muzdlulardan təşkil edilmişdi. Orduda başqa xalqların, köçəri tayfaların olması ona rəhbərliyi xeyli çətinləşdirirdi. Belə nizamsız ordu ilə mütəşəkkil Misir ordusuna qalib gəlmək çox çətin idi. Het kralı hərbi gücdən çox, hiylə ilə qalib gəlməyə ümid bəsləyirdi. O, elə bu yola da əl atdı...

Bədəvilərin yalanı

E.ə. 1274-cü ilin aprelində Misir gözətçiləri iki bədəvini tuturlar. Onlar Ramzes uğrunda vuruşmaq istədiklərini, Het dövlətinin paytaxtı Hattuşa şəhərinin hakiminin yerində olmadığını deyirlər. Ramzes bu deyilənlərdən şübhələnmir və dərhal Kadeşə hücum edir. Nəticədə ordusunun 20-30 km aralıda olan diviziyaları bu hücuma qoşula bilmirlər. Belədə Ramzes öz qrupu ilə tək qalır.

Bir qədər sonra misirlilər daha iki heti ələ keçirirlər. Onlar bədəvilərin yalan söylədiklərini, bunun bir tələ olduğunu və hetlərin qoşununun Kadeş həndəvərində, şəhərdən şərqdə yerləşdiyini bildirirlər.

Bu arada Muvatalli 1000 ədəd döyüş arabasını Orentes üzərindən misirlilərin Ra diviziyasına həmlə etmək üçün göndərir. Bunu gözləməyən misirlilər böyük itkilər verərək, geri çəkilməyə məcbur olurlar. II Ramzes Amon diviziyası ilə Ranın geri çəkilməsindən və Ptah və Set diviziyalarının xeyli aralı olmasından çıxılmaz vəziyyətə düşür. Belə olan halda hetlər qələbəyə arxayınlaşırlar. Lakin sahil istiqamətindən Kadeşə yollanmış növbəti Misir dəstəsinin yetişməsi döyüşün taleyinə təsir edir, II Ramzes mühasirəni yara bilir. Bunu görən Muvatalli qaçan misirlilərin təqibini dayandıraraq, Orentes çayının şərq sahilində qərar tutmağa məcbur olur. Lakin II Ramzes az qüvvə ilə duruş gətirə bilməyəcəyindən öz dəstələrini toplayaraq, döyüşdən kənar qalmış Ptah və Set diviziyalarının mövqelərinə çəkilir.

Döyüşün sonu

II Ramzes öz məqsədinə - Kadeşin fəthinə nail ola bilmir. Uğrunda müharibə gedən ərazilər hetlərin əlində qalır.

Sülh müqaviləsi II Ramzes ilə Muvatallinin varisi III Hattusilis tərəfindən imzalanır. Bu müqavilə sülh, qardaşlıq, xarici təcavüzün və daxili siyasi konfliktlərin dəf edilməsində əməkdaşlıq haqqında məlum olan ən qədim müqavilələrdən biri, bəlkə də birincisidir.

Müqavilənin qısa mətni belədir: “Qoy əbədiyyətə qədər tanrı Misirin böyük hökmdarı və Het ölkəsinin böyük hökmdarı arasında bu müqaviləyə uyğun olaraq düşmənçilik yaranmasına imkan verməsin. Qoy Het ölkəsinin böyük hökmdarının övladları Misirin böyük hökmdarı Ramzesin övladları ilə qardaş olsunlar və sülh şəraitində yaşasınlar. Qoy Misirin böyük hökmdarı Ramzes hər hansı bir yeri tutmaq məqsədi ilə heç vaxt Het ölkəsinə hücum etməsin”.

Müqaviləyə əsasən, Suriya və Finikiyanın çox hissəsi hetlərin, Cənubi Finikiya, Cənubi Suriya və Fələstin isə Misirin nüfuz dairəsində qalır.

Qədim Misirdə II Ramzes taxta çıxmış və ümumiyyətlə memarlıq baxımından ölkəsini gözəlləşdirmişdi. Ayrıca nizam qurmaq və ölkəsinin gücünü göstərmək üçün bəzi hərbi ekspedisiyalarda həyata keçirmişdir. Bununla yanaşı o, ölkəsinin Het Dövləti ilə siyasi və iqtisadi problemlərinin həllini də öz çiyinlərinə götürmüşdü. Kadeş müharibəsi hakimiyyətinin ən vacib hadisələrindən biridir. Müharibənin səbəbi e.ə. 13-cü əsrin əvvəllərində Misir və Het dövlətlərinin bərabər qüvvəyə çevrilmələri, Kral Muvatallinin ölkənin sərhədlərini dəyişdirmək istəyi, I Suppiluliuma dövründə Het şahzadəsi Zannanzanın kraliça Ankesenamonla evlənmək üçün Misirə gedərkən yolda misirlilər tərəfindən öldürülməsi, bu iki böyük dövlətin iqtisadi maraqlarının Şimali Suriya ərazisində birləşməsi idi. Digər bir səbəb, Het hakimiyyəti altında olan Amurru şəhər dövlətinin Misir tərəfinə keçməsidir. Kadeş yaxınlığında iki böyük ordu görüşdü və burada müharibə aparılmışdır.

Christian Jacq “Ramses Kadeş müharibəsi” kitabında II Ramzesin böyük bir müvəffəqiyyət qazandığından, Het qoşunlarının darmadağın edilməsindən və o dövrün Het kralı olan II Muvatallinin sülh üçün yalvardığından yazır. Əslində nə Misir, nə də Het dövlətinin Kadeş müharibəsinin əsl qalib olduğunu söyləmək olmaz. Ancaq Misir mənbələrinə baxmadan obyektiv bir yanaşma olarsa Hetlilərin hərbi baxımdan daha müvəffəqiyyətli olduğunu söyləmək olar. Müharibədən sonra III Hattuşili dövründə II Ramses ilə Kadeş müqaviləsi ilə imzalanmışdır. Müqavilənin Şərqdəki Assuriya təhlükəsinə qarşı da edildiyini iddia etmək olar.

Məzmunu

Müqavilə mətnində “Misir dövləti kralı, böyük kral, Misir ölkəsinin qəhrəman kralı, əzəmətli kral, qəhrəman Re-masesa-mai Amananın (II Ramses), Hatti ölkəsinin böyük kralı Hattuşili ilə dostluq, qardaşlıq və böyük səltənətlərini davam etdirmək üçün bağladıqları müqavilədir” deyilir.

Müqavilənin məzmunu iki vacib qərarı ehtiva edir.

  • Ölkələr, daxili və ya xarici olaraq iki ölkədən birinə edilən hər hansı bir hücumda bir-birlərinə yardım göndərəcəklər.
  • Misirdən Hatti ölkəsinə və ya Hatti ölkəsindən Misirə qaçanlar ölkələrinə qaytarılacaqlar, ancaq ağır cəzalandırılmayacaqlar.

Müqavilənin qısa mətni belədir: «Qoy gələcəkdə, əbədiyyətə qədər tanrı Misirin böyük hökmdarı və Xet ölkəsinin böyük hökmdarı arasında bu müqaviləyə uyğun olaraq düşmənçilik yaranmasına imkan verməsin. Qoy Het ölkəsinin böyük hökmdarının övladları Misirin böyük hökmdarı Ramses Meriamunun övladları ilə qardaş olsunlar və sülh şəraitində yaşasınlar. Qoy Misirin böyük hökmdarı Ramses hər hansı bir yeri tutmaq məqsədi ilə heç vaxt Xet ölkəsinə hücum etməsin». Müqavilənin mətnində daha sonra deyilirdi:

1). Əgər hər hansı bir düşmən Misirin böyük hökmdarı Ramsesin torpaqlarına hücum edərsə və o, Het ölkəsinin böyük hökmdarına «Mənimlə düşmənə qarşı qalibiyyətli qoşununla birgə çıxış et deyə müraciət edərsə, Het ölkəsinin böyük hökmdarı gələcək və onun düşmənlərini darmadağın edəcək. Və əgər Het ölkəsinin böyük hökmdarı şəxsən özü gəlmək istəməsə, o, ləngimədən öz piyada və cəng arabalarından ibarət qoşunu göndərəcək və onlar onun düşmənlərini darmadağın edəcək.

2). Əgər Misirin böyük hökmdarı Ramses Meriamun öz xidmətçilərinə qəzəblənərsə və ya onlar Ramsesə qarşı hər hansı bir çıxış edərlərsə və o, onları darmadağın etmək istəyərsə Het ölkəsinin hökmdarı onunla birlikdə olacaq və Ramsesin qəzəblənməsinə səbəb olanların hamısını məhv edəcək.

3). Əgər hər hansı bir düşmən Hetin böyük hökmdarının torpaqlarına hücum edərsə və o, Misir ölkəsinin böyük hökmdarına müraciət edərsə, Misir ölkəsinin böyük hökmdarı gələcək və onun düşmənlərini darmadağın edəcək.

4). Əgər böyük Het hökmdarının qulluqçuları ona qarşı qalxarlarsa, onda, Ramses Meriamun da müqaviləyə uyğun olaraq onunla birlikdə olacaq. Və əgər Het ölkəsinin hökmdarı «Mən öldükdən sonra qoy, Ramses Meriamun böyük Het hökmdarının varisinə köməyə gəlsin,» - deyərsə onda, o gəlsin.

5). Əgər hansı bir əyan Misir torpağından Het ölkəsinin hökmdarının yanına qaçarsa və yaxud Ramses Meriamuna tabe olan Asiyadakı hər hansı bir şəhər ondan ayrılarsa və o, Het hökmdarına müraciət edərsə qoy, böyük Het hökmdarı onları qəbul etməsin və əmr etsin ki, onları ağaları Ramses Meriamuna qaytarsınlar. Və əgər hər hansı bir əyan Het ölkəsindən qaçaraq böyük Misir hökmdarı Ramsesin yanına gələrsə yaxud hər hansı bir şəhərli, hər hansı bir kəndli... Ramsesin yanına gələrsə, qoy, Ramses onları qəbul etməsin və əmr etsin ki, onları Het hökmdarına qaytarsınlar.

6). Əgər Misir torpaqlarından 1, 2 və ya 3 adam qaçarsa və Het hökmdarın yanına gələrlərsə, qoy, Het hökmdarı onları tutsun və böyük Misir hökmdarına qaytarmağı əmr etsin. Ramses Meriamuna qaytarılacaq adama gəldikdə isə qoy, ona qarşı bu cinayətlə bağlı heç bir iş qaldırılmasın. Qoy, onun evini, arvad və uşaqlarını məhv etməsinlər, qoy, onun özünü öldürməsinlər. Qoy onun gözlərinə, qulaqlarına, ayaqlarına xətər yetirməsinlər. Qoy ona qarşı hər hansı cinayətə görə də iş qaldırmasınlar. Eyni qaydada Het ölkəsindən adamlar, fərdi yoxdur, 1, 2 və ya 3 nəfər olsun, qaçıb böyük Misir hökmdarının yanına gələrlərsə, qoy böyük Misir hökmdarı Ramses onları tutsun və böyük Het hökmdarına qaytarmağı əmr etsin və qoy böyük Het hökmdarı da onların cinayətləri ilə bağlı heç bir iş qaldırmasın, evlərini, arvad və uşaqlarını məhv etməsin, özünü öldürməsin, qulaqlarına, ağzına, ayaqlarına heç bir xətər gətirməsin, ona qarşı başqa bir cinayət işi qaldırmasın».

Müqaviləni nəzərdən keçirdikdə görürük ki, heç bir bənddə Misirlə Xet şahlığının sərhədindən danışılmır. Amma bütün məlumatlara görə aydın olur ki, II Ramses Misirin Asiya torpaqlarını genişləndirə bilmədi. Suriya və Finikiyanın çox hissəsi xetlərin, yalnız Cənubi Finikiya, Cənubi Suriya və Fələstin Misirin nüfuz dairəsində qaldı.

Nəticələri və əhəmiyyəti

Bu, günə qədər qeydə alınmış və tapılmış ən qədim beynəlxalq müqavilədir. Boğazköy (Hattuşa) qazıntılarında tapılan gil tablet nümunəsi, İstanbul Arxeologiya Muzeyində sərgilənir, razılaşma mətninin böyüdülmüş nüsxəsi isə Nyu Yorkdakı Birləşmiş Millətlər Təşkilatının binasında nümayiş etdirilir.

Ədəbiyyat

  • Yusifov Y. Qədim Şərq tarixi. B., 1995
  • Авдиев В.И. Военные история древнего Египта. т.2. М., 1959
  • Авдиев В.И. История Древнего Востока. М., 1970
  • История дипломатии. II изд., т.I. М., 1959
  • Кузишина Н.И. ИсторияДревнего Востока. М., 1978
  • Маккуин Дж. Хетты и их современники в Малой Азии. М., 1983
  • Межгосударственные отношение и дипломатия на Древнем Востоке. М., 1987
  • Перепелкин Ю.Я. Переворот Амен-Хотепа IV. М., 1967

İstinadlar

  1. http://atv.az/news/interesting/2883-muharibeni-bitiren-ilk-yazili-sulh-muqavilesi-tarix
  2. https://axar.az/news/hadise/311335.html
  3. https://kayzen.az/blog/q%C9%99dim-%C5%9E%C9%99rq/7485/q%C9%99dim-misir-v%C9%99-xet-d%C3%B6vl%C9%99ti.html

Avqust 14, 2021
kadeş, müqaviləsi, misir, sülhü, eradan, əvvəl, xiii, əsrin, əvvəlində, misir, hökmdarı, ramzeslə, hökmdarı, hattuşili, arasında, imzalanan, kadeş, sülhü, yazılı, tarixdə, məlum, olan, sülh, müqaviləsi, kimi, önəmli, tutur, müqavilənin, istanbul, arxeologiya, . Kades muqavilesi ve ya Misir Het sulhu Eradan evvel XIII esrin evvelinde Misir hokmdari II Ramzesle Het hokmdari Hattusili arasinda imzalanan Kades sulhu yazili tarixde melum olan ilk sulh muqavilesi kimi onemli yer tutur Kades muqavilesiMuqavilenin Istanbul Arxeologiya Muzeyinde saxlanilan orijinal metniYaranib e e 1259Tarixi 1828 misir ve 1906 het Saxlanilir Istanbul Arxeologiya Muzeyi Vikianbarda elaqeli mediafayllarSulh akkad ve misir dillerinde imzalanmisdi Gumus lovhe uzerinde akkadca cizilan metn Misire gonderilmis lakin indiyedek o numune tapilmamisdir Lovhe daha sonra misir diline cevrilerek Karnakdaki mebed divarlarina hekk edilmisdir Eyni metnin numuneleri Bogazkoy arxivinde tapilmisdir Bir nov hucum etmemek haqqinda baglanan sulhe gore her iki basci bir birilerine qarsi daha savasmayacaq ve lazim gelerse umumi dusmene qarsi muttefiq olacaqdi Gunahkarlarin oz olkelerine geri qaytarilmasi meselesinde de raziliga gelinmisdi Bu anlasmanin Misir ve Het numunelerinin tapilmasi qedim dovr tarixsunasliginin en gozel tapintilarindan sayilir Sulh muqavilesi boyuk ehtimal ki ortaq bir komissiyanin fealiyyeti neticesinde erseye gelmis ve ilk teklifin Het hokmdarindan geldiyi dusunulur Hattusili Ramzese yazirdi Qardasim ucun gumus lovhe hazirlatdim ve ona gonderdim Sen de gumus lovhe hazirlat ve mene gonder Ramzesin Mira hokmdarina yazdiga mektubda ise Men dostumla and icdim ona qarsi savasda sene yardim ede bilmerem ifadesi islenmisdi III Hattusili ise Kadasman Enlile Misir hokmdari ile men qardas olduq ve bu qerari verdik Biz qardasiq ve bunun ucun dusmene qarsi birlikde savasacaq ve dosta qarsi da birge dost olacagiq deye yazmisdir Basqa bir fikre gore yazili tarixde ilk muqavile Akkadla Elam arasinda imzalanmisdir Hemin muqavilenin de sertleri eynile bunun kimi sade ve lakonik idi Dostun dostumdur dusmenin dusmenim 1 Kades muqavilesi eramizdan evvel 13 cu esrin evvellerinde Kades doyusune son qoyan Misir fironu II Ramzes ve Het krali III Hattusili arasinda bezi menbelere gore e e 1285 ci ilde bezi menbelere gore e e 1280 ci ilde bezi menbelere gore ise e e 1286 ci ilde baglanmis ve Suriya erazilerinin yeniden bolusdurulmesi ile neticelenmis sulh muqavilesidir Yaxin Serqde imzalanan ilk muqavile xususiyyetine malikdir Bu indiye qeder qeyde alinmis en qedim beynelxalq muqavile olsa da daha qedim muqavilelerin movcudlugu da subut edilmisdir Evvelce Akkad dilinde yazilmis sonra ise Misir diline ve Het diline de kopyalanan ve beraber sertlerle imzalanmis muqavilenin gil tabletden sureti 1906 ci ilde Het imperatorlugunun paytaxti olan Hattusa Bogazkoy seherindeki qazintilar neticesinde tapilmisdir Mundericat 1 Evvelce 1 1 Bedevilerin yalani 1 2 Doyusun sonu 2 Mezmunu 3 Neticeleri ve ehemiyyeti 4 Edebiyyat 5 IstinadlarEvvelce RedakteSuriya eradan evvel XIII esrde Het krali Muvatalli ve Misir fironu II Ramzesin hedefinde idi Onlar Suriyada oz hegemonluqlarini temin etmeyi qarsilarina meqsed qoymusdular Bu meqsed terefleri e e 1274 cu ilde indiki Suriya ve Livan serhedinde Orentos cayi uzerindeki Kades seherinde uz uze getirdi II Ramzes bu doyuse 20 min doyuscu ve 2 min doyus arabasi ile qatilmisdi Ordu esasen xencer ve 90 metrlik hedefi deqiq vuran kamanlarla silahlanmisdi Hetler ise Misirin dusmenleri Naharina Karkemis Kades Uqarit ve Halpa carlari ile birleserek 37 min neferlik piyada 3500 doyus arabasina malik ordu hazirlamisdi Misirlilerin doyus arabasindan ferqli olaraq hetlere mexsus arabalar uc ekipajli agir ve az manevrli idiler Bu doyusde hetler ilk defe demir kesici silahdan istifade etmisdiler Het krali Muvatalli Misir ordusu ile aciq doyusden cekinirdi Onun ordusu sayca cox olsa da nizamsiz idi ve esasen muzdlulardan teskil edilmisdi Orduda basqa xalqlarin koceri tayfalarin olmasi ona rehberliyi xeyli cetinlesdirirdi Bele nizamsiz ordu ile mutesekkil Misir ordusuna qalib gelmek cox cetin idi Het krali herbi gucden cox hiyle ile qalib gelmeye umid besleyirdi O ele bu yola da el atdi Bedevilerin yalani Redakte E e 1274 cu ilin aprelinde Misir gozetcileri iki bedevini tuturlar Onlar Ramzes ugrunda vurusmaq istediklerini Het dovletinin paytaxti Hattusa seherinin hakiminin yerinde olmadigini deyirler Ramzes bu deyilenlerden subhelenmir ve derhal Kadese hucum edir Neticede ordusunun 20 30 km aralida olan diviziyalari bu hucuma qosula bilmirler Belede Ramzes oz qrupu ile tek qalir Bir qeder sonra misirliler daha iki heti ele kecirirler Onlar bedevilerin yalan soylediklerini bunun bir tele oldugunu ve hetlerin qosununun Kades hendeverinde seherden serqde yerlesdiyini bildirirler Bu arada Muvatalli 1000 eded doyus arabasini Orentes uzerinden misirlilerin Ra diviziyasina hemle etmek ucun gonderir Bunu gozlemeyen misirliler boyuk itkiler vererek geri cekilmeye mecbur olurlar II Ramzes Amon diviziyasi ile Ranin geri cekilmesinden ve Ptah ve Set diviziyalarinin xeyli arali olmasindan cixilmaz veziyyete dusur Bele olan halda hetler qelebeye arxayinlasirlar Lakin sahil istiqametinden Kadese yollanmis novbeti Misir destesinin yetismesi doyusun taleyine tesir edir II Ramzes muhasireni yara bilir Bunu goren Muvatalli qacan misirlilerin teqibini dayandiraraq Orentes cayinin serq sahilinde qerar tutmaga mecbur olur Lakin II Ramzes az quvve ile durus getire bilmeyeceyinden oz destelerini toplayaraq doyusden kenar qalmis Ptah ve Set diviziyalarinin movqelerine cekilir Doyusun sonu Redakte II Ramzes oz meqsedine Kadesin fethine nail ola bilmir Ugrunda muharibe geden eraziler hetlerin elinde qalir Sulh muqavilesi II Ramzes ile Muvatallinin varisi III Hattusilis terefinden imzalanir Bu muqavile sulh qardasliq xarici tecavuzun ve daxili siyasi konfliktlerin def edilmesinde emekdasliq haqqinda melum olan en qedim muqavilelerden biri belke de birincisidir Muqavilenin qisa metni beledir Qoy ebediyyete qeder tanri Misirin boyuk hokmdari ve Het olkesinin boyuk hokmdari arasinda bu muqavileye uygun olaraq dusmencilik yaranmasina imkan vermesin Qoy Het olkesinin boyuk hokmdarinin ovladlari Misirin boyuk hokmdari Ramzesin ovladlari ile qardas olsunlar ve sulh seraitinde yasasinlar Qoy Misirin boyuk hokmdari Ramzes her hansi bir yeri tutmaq meqsedi ile hec vaxt Het olkesine hucum etmesin Muqavileye esasen Suriya ve Finikiyanin cox hissesi hetlerin Cenubi Finikiya Cenubi Suriya ve Felestin ise Misirin nufuz dairesinde qalir 2 Qedim Misirde II Ramzes taxta cixmis ve umumiyyetle memarliq baximindan olkesini gozellesdirmisdi Ayrica nizam qurmaq ve olkesinin gucunu gostermek ucun bezi herbi ekspedisiyalarda heyata kecirmisdir Bununla yanasi o olkesinin Het Dovleti ile siyasi ve iqtisadi problemlerinin hellini de oz ciyinlerine goturmusdu Kades muharibesi hakimiyyetinin en vacib hadiselerinden biridir Muharibenin sebebi e e 13 cu esrin evvellerinde Misir ve Het dovletlerinin beraber quvveye cevrilmeleri Kral Muvatallinin olkenin serhedlerini deyisdirmek isteyi I Suppiluliuma dovrunde Het sahzadesi Zannanzanin kralica Ankesenamonla evlenmek ucun Misire gederken yolda misirliler terefinden oldurulmesi bu iki boyuk dovletin iqtisadi maraqlarinin Simali Suriya erazisinde birlesmesi idi Diger bir sebeb Het hakimiyyeti altinda olan Amurru seher dovletinin Misir terefine kecmesidir Kades yaxinliginda iki boyuk ordu gorusdu ve burada muharibe aparilmisdir Christian Jacq Ramses Kades muharibesi kitabinda II Ramzesin boyuk bir muveffeqiyyet qazandigindan Het qosunlarinin darmadagin edilmesinden ve o dovrun Het krali olan II Muvatallinin sulh ucun yalvardigindan yazir Eslinde ne Misir ne de Het dovletinin Kades muharibesinin esl qalib oldugunu soylemek olmaz Ancaq Misir menbelerine baxmadan obyektiv bir yanasma olarsa Hetlilerin herbi baximdan daha muveffeqiyyetli oldugunu soylemek olar Muharibeden sonra III Hattusili dovrunde II Ramses ile Kades muqavilesi ile imzalanmisdir Muqavilenin Serqdeki Assuriya tehlukesine qarsi da edildiyini iddia etmek olar Mezmunu RedakteMuqavile metninde Misir dovleti krali boyuk kral Misir olkesinin qehreman krali ezemetli kral qehreman Re masesa mai Amananin II Ramses Hatti olkesinin boyuk krali Hattusili ile dostluq qardasliq ve boyuk seltenetlerini davam etdirmek ucun bagladiqlari muqaviledir deyilir Muqavilenin mezmunu iki vacib qerari ehtiva edir Olkeler daxili ve ya xarici olaraq iki olkeden birine edilen her hansi bir hucumda bir birlerine yardim gonderecekler Misirden Hatti olkesine ve ya Hatti olkesinden Misire qacanlar olkelerine qaytarilacaqlar ancaq agir cezalandirilmayacaqlar Muqavilenin qisa metni beledir Qoy gelecekde ebediyyete qeder tanri Misirin boyuk hokmdari ve Xet olkesinin boyuk hokmdari arasinda bu muqavileye uygun olaraq dusmencilik yaranmasina imkan vermesin Qoy Het olkesinin boyuk hokmdarinin ovladlari Misirin boyuk hokmdari Ramses Meriamunun ovladlari ile qardas olsunlar ve sulh seraitinde yasasinlar Qoy Misirin boyuk hokmdari Ramses her hansi bir yeri tutmaq meqsedi ile hec vaxt Xet olkesine hucum etmesin Muqavilenin metninde daha sonra deyilirdi 1 Eger her hansi bir dusmen Misirin boyuk hokmdari Ramsesin torpaqlarina hucum ederse ve o Het olkesinin boyuk hokmdarina Menimle dusmene qarsi qalibiyyetli qosununla birge cixis et deye muraciet ederse Het olkesinin boyuk hokmdari gelecek ve onun dusmenlerini darmadagin edecek Ve eger Het olkesinin boyuk hokmdari sexsen ozu gelmek istemese o lengimeden oz piyada ve ceng arabalarindan ibaret qosunu gonderecek ve onlar onun dusmenlerini darmadagin edecek 2 Eger Misirin boyuk hokmdari Ramses Meriamun oz xidmetcilerine qezeblenerse ve ya onlar Ramsese qarsi her hansi bir cixis ederlerse ve o onlari darmadagin etmek isteyerse Het olkesinin hokmdari onunla birlikde olacaq ve Ramsesin qezeblenmesine sebeb olanlarin hamisini mehv edecek 3 Eger her hansi bir dusmen Hetin boyuk hokmdarinin torpaqlarina hucum ederse ve o Misir olkesinin boyuk hokmdarina muraciet ederse Misir olkesinin boyuk hokmdari gelecek ve onun dusmenlerini darmadagin edecek 4 Eger boyuk Het hokmdarinin qulluqculari ona qarsi qalxarlarsa onda Ramses Meriamun da muqavileye uygun olaraq onunla birlikde olacaq Ve eger Het olkesinin hokmdari Men oldukden sonra qoy Ramses Meriamun boyuk Het hokmdarinin varisine komeye gelsin deyerse onda o gelsin 5 Eger hansi bir eyan Misir torpagindan Het olkesinin hokmdarinin yanina qacarsa ve yaxud Ramses Meriamuna tabe olan Asiyadaki her hansi bir seher ondan ayrilarsa ve o Het hokmdarina muraciet ederse qoy boyuk Het hokmdari onlari qebul etmesin ve emr etsin ki onlari agalari Ramses Meriamuna qaytarsinlar Ve eger her hansi bir eyan Het olkesinden qacaraq boyuk Misir hokmdari Ramsesin yanina gelerse yaxud her hansi bir seherli her hansi bir kendli Ramsesin yanina gelerse qoy Ramses onlari qebul etmesin ve emr etsin ki onlari Het hokmdarina qaytarsinlar 6 Eger Misir torpaqlarindan 1 2 ve ya 3 adam qacarsa ve Het hokmdarin yanina gelerlerse qoy Het hokmdari onlari tutsun ve boyuk Misir hokmdarina qaytarmagi emr etsin Ramses Meriamuna qaytarilacaq adama geldikde ise qoy ona qarsi bu cinayetle bagli hec bir is qaldirilmasin Qoy onun evini arvad ve usaqlarini mehv etmesinler qoy onun ozunu oldurmesinler Qoy onun gozlerine qulaqlarina ayaqlarina xeter yetirmesinler Qoy ona qarsi her hansi cinayete gore de is qaldirmasinlar Eyni qaydada Het olkesinden adamlar ferdi yoxdur 1 2 ve ya 3 nefer olsun qacib boyuk Misir hokmdarinin yanina gelerlerse qoy boyuk Misir hokmdari Ramses onlari tutsun ve boyuk Het hokmdarina qaytarmagi emr etsin ve qoy boyuk Het hokmdari da onlarin cinayetleri ile bagli hec bir is qaldirmasin evlerini arvad ve usaqlarini mehv etmesin ozunu oldurmesin qulaqlarina agzina ayaqlarina hec bir xeter getirmesin ona qarsi basqa bir cinayet isi qaldirmasin Muqavileni nezerden kecirdikde goruruk ki hec bir bendde Misirle Xet sahliginin serhedinden danisilmir Amma butun melumatlara gore aydin olur ki II Ramses Misirin Asiya torpaqlarini genislendire bilmedi Suriya ve Finikiyanin cox hissesi xetlerin yalniz Cenubi Finikiya Cenubi Suriya ve Felestin Misirin nufuz dairesinde qaldi 3 Neticeleri ve ehemiyyeti RedakteBu gune qeder qeyde alinmis ve tapilmis en qedim beynelxalq muqaviledir Bogazkoy Hattusa qazintilarinda tapilan gil tablet numunesi Istanbul Arxeologiya Muzeyinde sergilenir razilasma metninin boyudulmus nusxesi ise Nyu Yorkdaki Birlesmis Milletler Teskilatinin binasinda numayis etdirilir Edebiyyat RedakteYusifov Y Qedim Serq tarixi B 1995 Avdiev V I Voennye istoriya drevnego Egipta t 2 M 1959 Avdiev V I Istoriya Drevnego Vostoka M 1970 Istoriya diplomatii II izd t I M 1959 Kuzishina N I IstoriyaDrevnego Vostoka M 1978 Makkuin Dzh Hetty i ih sovremenniki v Maloj Azii M 1983 Mezhgosudarstvennye otnoshenie i diplomatiya na Drevnem Vostoke M 1987 Perepelkin Yu Ya Perevorot Amen Hotepa IV M 1967Istinadlar Redakte http atv az news interesting 2883 muharibeni bitiren ilk yazili sulh muqavilesi tarix https axar az news hadise 311335 html https kayzen az blog q C9 99dim C5 9E C9 99rq 7485 q C9 99dim misir v C9 99 xet d C3 B6vl C9 99ti htmlMenbe https az wikipedia org w index php title Kades muqavilesi amp oldid 5212999, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.