Jak Mariten XX əsrin 30-cu illərində ABŞ və Kanadada dərs deyərkən tanınmış və katolisizmin mövqeyinin Amerika qitəsində möhkəmlənməsi üçün çalışmışdır. 1945-1948-ci illərdə Mariten VatikandaFransanın səfiri olmuş, İnsan hüquqları haqqında Ümumi Bəyannamənin layihəsinin hazırlanmasında iştirak etmişdir. Onun sosial-siyasi nəzəriyyə problemlərinə həsr olunmuş əsas əsərləri "İnteqral humanizm", "İnsan hüquqları və təbii qanun", "İnsan və dövlət"dir.
Dünyaya baxışı
Jak Mariten (1882–1973) – fransız filosofu, neotomizmin görkəmli nümayəndəsidir. Neotomizm ruhunda sosiomədəni konsepsiyalar kulturologiya üçün xüsusilə böyük əhəmiyyət daşıyır. Neotomizm müasir Qərb dini fəlsəfəsinin və kulturologiyanan əsas istiqamətlərindəndir. Bu fəlsəfi təliminin kökləri Qərb orta əsrlər fəlsəfəsinə və hətta xristianlığın meydana gəldiyi eramızın əvvəllərinə təsadüf edir. Onun tam təlim kimi formalaşması XIII əsrə aiddir və bilavasitə orta əsrlər sxolastı Akvinalı Fomanın adı ilə bağlıdır. XIX əsrdə neotomizmin meydana gəlməsi Avropanın sosial-mədəni situasiyasında baş vermiş dəyişikliklərlə bağlı idi. 1879-cu ildə “Alterni Patris” adlı xüsusi ensiklopediyada Akvinalı Fomanın fəlsəfi doktrinası “əbədi fəlsəfə” kimi təsdiqlənmişdir, filosofun özü isə dünyada ən böyük mütəfəkkir adını qazanmışdır. Bu dövrdən neotomist fəlsəfənin sərəncamına ən yaxşı tədris müəssisələri, tipoqrafiyalar ayrılır, filosoflar yetişdirilir bir çox dildə jurnallar buraxılır, katolik filosofların əsərləri çapdan çıxır. Qeyd etmək lazımdır ki, uzun müddət ərzində xristian filosofları bu fəlsəfə sisteminin ayrı-ayrı hissələrini – qnoseologiyanı, ontologiyanı, tarixini, etikasını, estetikasını və o cümlədən də kulturoloji problematikasını formalaşdırırdılar. Keçmiş dövrlərin fəlsəfə mədəniyyətinin neotomist interpretasiyası bilavasitə xristian dininin və katolik kilsənin mövcud sosial şəraitə adaptasiyası ilə bağlıdır. Beləliklə, “əbədi fəlsəfə”nin neotomist variantının vəzifəsi – dövrün çağırışına cavab verməkdən, inqilablar, dünya müharibələri, texniki nailiyyətlər və elmi kəşflər dövrünün kulturoloji, tarixi və sosial-siyasi fenomenlərini katolik noqteyi-nəzərdən aşkarlamaqdan ibarətdir. Akvinalı Fomanın əsas problemi olan dini inamın biliklərlə dinlə fəlsəfənin harmoniyası problemini Mariten XX əsrdə meydana gəlmiş köklü çevrilişlərlə qarşılıqlı əlaqədə təhlil etməyə çalışır. Mariten Yeni dövrün fəlsəfəsini tənqid edərək onun təmsilçilərini orta əsrlər mədəniyyətinin dəyərlər bünövrəsinin dağıdılmasında suçlayırdı. Alim Martin Lüterin elmi-fəlsəfi yaradıcılığını bu fəlsəfənin proloqu kimi qiymətləndirirdi. “Üç böyük fiqur bu dünyaya başçılıq edib, dövrümüzü narahat edən məsələləri müəyyənləşdirməyə qadirdir: dinin islahatçısı, fəlsəfənin islahatçısı və əxlaqın islahatçısı – Lüter, Dekart və Russo. Bunlar həqiqətən də Yeni dövrün böyükləridir.”
Neotomist Maritenin fikrinə görə, Martin Lüterin etdiyi xristian dininin islahatı – “böyük alman gunahıdır”, Dekartın fəlsəfədə etdiyi islahat isə – “müasir fəlsəfi fikrində ən böyük fransız gunahıdır”. Avropa mədəniyyətinin çəkdiyi bir çox əzablara görə Mariten J.-J.Russonu da suçlayır. Maritenin təbirincə, Russo insanın təbii mənşəyini düzgün izah etmədiyinə görə eqalitarizmə və mənəvi prinsiplərdən məhrum olmuş burjua demokratiyasına bəraət qazandırır. Russonun ən böyük gunahlarından biri də odur ki, o, xristianlığın müdrikliyini nəzərə almadan, insanı təbiətcə mərhəmətli hesab edir, savadı və sivilizasiyanı isə onu korlayan, pozan amillər kimi qiymətləndirir. “Üç islahatçı” əsərində Mariten, Akvinalı Fomanın təliminə əsaslanaraq, insanın təbiətinə görə mərhəmətə, azadlığa və bərabərliyə meyli olduğunu tənqid edərək qeyd edir ki, “...insan təbiətcə ictimai məxluqdur və məhz ona görə ki, cəmiyyətdə kimsə qabaqda getməlidir, əgər hər hansı bir insan öz mərhəməti və biliklərinin zənginliyi ilə fərqlənir, o, başqasının xeyrinə çalışır, yəni onlara hökmranlıq edir”. Həmin mövqedən filosof klassik alman fəlsəfəsinin nümayəndələrinin də irsini tənqid edir. Zəkanın totalitazizminə görə və dinin fəlsəfi biliklərə daxil edilməsinə görə o, Hegeli tənqid atəşinə tutur. Alim, həmçinin müasir Qərb fəlsəfəsini də tənqid edir. Mariten Marksın fəlsəfənin dünyanın radikal tərzdə dəyişdirilməsinin vasitə olması ideyasını da inkar edir. XXIII İoanın və VI Pavlın yeniləşdirici siyasəti ilə bağlı II Vatikan soborunda Maritenin sosiomədəni idealı rəsmi surətdə qəbul olunmuşdur. İndi isə Maritenin sosiomədəni konsepsiyasını bir qədər də dərindən təhlil edək. Elmi əsərlərində Mariten filosofun cəmiyyətdə oynadığı rola dair öz konsepsiyasını əsaslandırır. Fəlsəfə mahiyyətinə görə – təmənnasız fəaliyyətdir. Burada Platonu yada salmaq yerinə düşərdi. O hesab edirdi ki, fəlsəfə ilə çörək qazanmağın dərdini çəkən və buna görə də məişət problemləri ilə başı qarışmış adam deyil, yalnız onlardan azad olan və özünü tamamilə həqiqətə həsr etmiş aristokrat məşğul ola bilər. Və məhz buna görə də fəlsəfə tarixi tərəqqiyə təkan verməyə qadir olan qüvvələrdən biridir. Əsl filosof o adamdır ki, həqiqəti və azadlığı daim insanların yadına salmış olsun. Müəyyən siyasi və sosial qruplara bağlılığının öhdəsindən gələrək, filosof sarsılmaz və heç bir şeydən asılı olmayan həqiqətə qayıdışını tələb edir. Maritenin fikrinə görə, nəzəri refleksiyaya səbəb olan filosofların hətta səhvləri də xeyir verə bilərlər. Eyni zamanda, filosof, ideoloji diktatora çevrilməmək üçün bu ya digər sosial problemin həlli zamanı öz “reseptlərini” zorla tətbiq etməməlidir. Diktatorlar filosoflara məhz ona görə nifrət edirlər ki, onlar adamların gözünü açır. Filosoflar adamlara göstərirlər ki, azadlıq olmadan ictimai rifah ideoloji fiksiyadan başqa heç nə deyil, çünki, böyük siyasətçinin sözü ilə desək, gələcəyin rifahı naminə bu günün azadlığını qurban verən xalq azadlığa da səadətə də layiq deyil. Maritenə görə, insanların bir-birinə zidd olan fəlsəfi konsepsiyalardan və digər doktrinalardan, onların fikrinə görə, gələcəkdə onların səadətini və rifahını təmin edə biləcək nəzəriyyələri seçmək hüququ təmin edilməlidir. Fəlsəfənin tərəqqisi heç də bəşəri sivilizasiyanın sonu görünməyən inkişafı yolunda onun qarşısına çıxan həqiqətin və azadlığın səviyyələrini əks etdirmir. İnsan azadlığı – xalqı təmsil edən və onun rifahı naminə birləşən şəxsiyyətilərin mənəvi inkişafı üçün vacib olan hər bir insanın seçim hüququdur.
Ədəbiyyat
1. Жак Маритен. Избранное: Величие и нищета метафизики. М., 2004, с. 181;
2. Долгов К.М.. От Киркегора до Камю. М., 1990, с. 323;
3. Швейцер А.. Культура и этика. М., 1973, с. 98;
4. Френсис Фукуяма. Конец истории, или последний человек. М., 2004;
İstinadlar
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
Oktyabr 15, 2021
mariten, jacques, maritain, noyabr, 1882, paris, fransa, aprel, 1973, tuluza, fransa, fransız, filosofu, teoloqu, neotomizmin, banisi, jacques, maritaindoğum, tarixi, noyabr, 1882doğum, yeri, paris, fransavəfat, tarixi, aprel, 1973, yaşında, vəfat, yeri, tuluz. Jak Mariten fr Jacques Maritain 18 noyabr 1882 Paris Fransa 28 aprel 1973 Tuluza Fransa fransiz filosofu teoloqu Neotomizmin banisi Jak Maritenfr Jacques MaritainDogum tarixi 18 noyabr 1882Dogum yeri Paris FransaVefat tarixi 28 aprel 1973 90 yasinda Vefat yeri Tuluza FransaVetendasligi FransaElm sahesi Felsefe TeologiyaIs yeri Cikaqo UniversitetiTehsili IV Henri Liseyi d Paris UniversitetiMukafatlari Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Heyati 2 Dunyaya baxisi 3 Edebiyyat 4 Istinadlar 5 Hemcinin bax 6 Xarici kecidlerHeyati RedakteJak Mariten XX esrin 30 cu illerinde ABS ve Kanadada ders deyerken taninmis ve katolisizmin movqeyinin Amerika qitesinde mohkemlenmesi ucun calismisdir 1945 1948 ci illerde Mariten Vatikanda Fransanin sefiri olmus Insan huquqlari haqqinda Umumi Beyannamenin layihesinin hazirlanmasinda istirak etmisdir Onun sosial siyasi nezeriyye problemlerine hesr olunmus esas eserleri Inteqral humanizm Insan huquqlari ve tebii qanun Insan ve dovlet dir Dunyaya baxisi RedakteJak Mariten 1882 1973 fransiz filosofu neotomizmin gorkemli numayendesidir Neotomizm ruhunda sosiomedeni konsepsiyalar kulturologiya ucun xususile boyuk ehemiyyet dasiyir Neotomizm muasir Qerb dini felsefesinin ve kulturologiyanan esas istiqametlerindendir Bu felsefi teliminin kokleri Qerb orta esrler felsefesine ve hetta xristianligin meydana geldiyi eramizin evvellerine tesaduf edir Onun tam telim kimi formalasmasi XIII esre aiddir ve bilavasite orta esrler sxolasti Akvinali Fomanin adi ile baglidir XIX esrde neotomizmin meydana gelmesi Avropanin sosial medeni situasiyasinda bas vermis deyisikliklerle bagli idi 1879 cu ilde Alterni Patris adli xususi ensiklopediyada Akvinali Fomanin felsefi doktrinasi ebedi felsefe kimi tesdiqlenmisdir filosofun ozu ise dunyada en boyuk mutefekkir adini qazanmisdir Bu dovrden neotomist felsefenin serencamina en yaxsi tedris muessiseleri tipoqrafiyalar ayrilir filosoflar yetisdirilir bir cox dilde jurnallar buraxilir katolik filosoflarin eserleri capdan cixir Qeyd etmek lazimdir ki uzun muddet erzinde xristian filosoflari bu felsefe sisteminin ayri ayri hisselerini qnoseologiyani ontologiyani tarixini etikasini estetikasini ve o cumleden de kulturoloji problematikasini formalasdirirdilar Kecmis dovrlerin felsefe medeniyyetinin neotomist interpretasiyasi bilavasite xristian dininin ve katolik kilsenin movcud sosial seraite adaptasiyasi ile baglidir Belelikle ebedi felsefe nin neotomist variantinin vezifesi dovrun cagirisina cavab vermekden inqilablar dunya muharibeleri texniki nailiyyetler ve elmi kesfler dovrunun kulturoloji tarixi ve sosial siyasi fenomenlerini katolik noqteyi nezerden askarlamaqdan ibaretdir Akvinali Fomanin esas problemi olan dini inamin biliklerle dinle felsefenin harmoniyasi problemini Mariten XX esrde meydana gelmis koklu cevrilislerle qarsiliqli elaqede tehlil etmeye calisir Mariten Yeni dovrun felsefesini tenqid ederek onun temsilcilerini orta esrler medeniyyetinin deyerler bunovresinin dagidilmasinda suclayirdi Alim Martin Luterin elmi felsefi yaradiciligini bu felsefenin proloqu kimi qiymetlendirirdi Uc boyuk fiqur bu dunyaya basciliq edib dovrumuzu narahat eden meseleleri mueyyenlesdirmeye qadirdir dinin islahatcisi felsefenin islahatcisi ve exlaqin islahatcisi Luter Dekart ve Russo Bunlar heqiqeten de Yeni dovrun boyukleridir Neotomist Maritenin fikrine gore Martin Luterin etdiyi xristian dininin islahati boyuk alman gunahidir Dekartin felsefede etdiyi islahat ise muasir felsefi fikrinde en boyuk fransiz gunahidir Avropa medeniyyetinin cekdiyi bir cox ezablara gore Mariten J J Russonu da suclayir Maritenin tebirince Russo insanin tebii menseyini duzgun izah etmediyine gore eqalitarizme ve menevi prinsiplerden mehrum olmus burjua demokratiyasina beraet qazandirir Russonun en boyuk gunahlarindan biri de odur ki o xristianligin mudrikliyini nezere almadan insani tebietce merhemetli hesab edir savadi ve sivilizasiyani ise onu korlayan pozan amiller kimi qiymetlendirir Uc islahatci eserinde Mariten Akvinali Fomanin telimine esaslanaraq insanin tebietine gore merhemete azadliga ve beraberliye meyli oldugunu tenqid ederek qeyd edir ki insan tebietce ictimai mexluqdur ve mehz ona gore ki cemiyyetde kimse qabaqda getmelidir eger her hansi bir insan oz merhemeti ve biliklerinin zenginliyi ile ferqlenir o basqasinin xeyrine calisir yeni onlara hokmranliq edir Hemin movqeden filosof klassik alman felsefesinin numayendelerinin de irsini tenqid edir Zekanin totalitazizmine gore ve dinin felsefi biliklere daxil edilmesine gore o Hegeli tenqid atesine tutur Alim hemcinin muasir Qerb felsefesini de tenqid edir Mariten Marksin felsefenin dunyanin radikal terzde deyisdirilmesinin vasite olmasi ideyasini da inkar edir XXIII Ioanin ve VI Pavlin yenilesdirici siyaseti ile bagli II Vatikan soborunda Maritenin sosiomedeni ideali resmi suretde qebul olunmusdur Indi ise Maritenin sosiomedeni konsepsiyasini bir qeder de derinden tehlil edek Elmi eserlerinde Mariten filosofun cemiyyetde oynadigi rola dair oz konsepsiyasini esaslandirir Felsefe mahiyyetine gore temennasiz fealiyyetdir Burada Platonu yada salmaq yerine duserdi O hesab edirdi ki felsefe ile corek qazanmagin derdini ceken ve buna gore de meiset problemleri ile basi qarismis adam deyil yalniz onlardan azad olan ve ozunu tamamile heqiqete hesr etmis aristokrat mesgul ola biler Ve mehz buna gore de felsefe tarixi tereqqiye tekan vermeye qadir olan quvvelerden biridir Esl filosof o adamdir ki heqiqeti ve azadligi daim insanlarin yadina salmis olsun Mueyyen siyasi ve sosial qruplara bagliliginin ohdesinden gelerek filosof sarsilmaz ve hec bir seyden asili olmayan heqiqete qayidisini teleb edir Maritenin fikrine gore nezeri refleksiyaya sebeb olan filosoflarin hetta sehvleri de xeyir vere bilerler Eyni zamanda filosof ideoloji diktatora cevrilmemek ucun bu ya diger sosial problemin helli zamani oz reseptlerini zorla tetbiq etmemelidir Diktatorlar filosoflara mehz ona gore nifret edirler ki onlar adamlarin gozunu acir Filosoflar adamlara gosterirler ki azadliq olmadan ictimai rifah ideoloji fiksiyadan basqa hec ne deyil cunki boyuk siyasetcinin sozu ile desek geleceyin rifahi namine bu gunun azadligini qurban veren xalq azadliga da seadete de layiq deyil Maritene gore insanlarin bir birine zidd olan felsefi konsepsiyalardan ve diger doktrinalardan onlarin fikrine gore gelecekde onlarin seadetini ve rifahini temin ede bilecek nezeriyyeleri secmek huququ temin edilmelidir Felsefenin tereqqisi hec de beseri sivilizasiyanin sonu gorunmeyen inkisafi yolunda onun qarsisina cixan heqiqetin ve azadligin seviyyelerini eks etdirmir Insan azadligi xalqi temsil eden ve onun rifahi namine birlesen sexsiyyetilerin menevi inkisafi ucun vacib olan her bir insanin secim huququdur Edebiyyat Redakte1 Zhak Mariten Izbrannoe Velichie i nisheta metafiziki M 2004 s 181 2 Dolgov K M Ot Kirkegora do Kamyu M 1990 s 323 3 Shvejcer A Kultura i etika M 1973 s 98 4 Frensis Fukuyama Konec istorii ili poslednij chelovek M 2004 Istinadlar RedakteHemcinin bax RedakteXarici kecidler RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Jak Mariten amp oldid 5506589, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
