Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Hraçya Açaryan (erm. Հրաչեայ Աճառեան;8 (20) mart 1876, İstanbul[…] – 16 aprel 1953, İrəvan) — Ermənistan dilşünası, leksikoqrafı, etimoloqu və filoloqu.
| Hraçya Açaryan | |
|---|---|
| erm. Հրաչյա Հակոբի Աճառյան | |
 | |
| Doğum tarixi | 8 (20) mart 1876 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 16 aprel 1953(77 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | dilçi, filoloq, universitet müəllimi[d] |
| Elmi adı |
|
| Üzvlüyü | |
| Mükafatları |  |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
İstanbul ermənisi olan Açaryan yerli erməni məktəblərində, Sorbonnada rəhbərliyi altında və Strasburq Universitetində Henrix Hübşmanın rəhbərliyi altında təhsil almışdır. O, Rusiya imperiyasında və İranda müxtəlif erməni icmalarında dərs demiş, sonra 1923-cü ildə Ermənistan SSR-də məskunlaşmışdır və ölənə qədər İrəvan Dövlət Universitetində çalışmışdır.
Poliqlot olan Açaryan bir neçə böyük lüğət, o cümlədən monumental "Erməni etimoloji lüğəti"ni tərtib etmiş, erməni dialektlərini geniş şəkildə öyrənmiş, erməni əlyazmalarının kataloqlarını tərtib etmiş, erməni dili və əlifbası tarixinə dair hərtərəfli tədqiqatların müəllifi olmuşdur. Açaryan erməni dilçiliyinin atası hesab olunur.
Həyatı
Açaryan 8 mart 1876-cı ildə Konstantinopolda (İstanbul) erməni ailəsində anadan olmuşdur Erkən yaşda onun bir gözü kor olmuşdur. Atası Akop çəkməçi idi. İlk təhsilini Samatiyadakı Arami və Sahaqi məktəblərində, sonra (1889–1893) almış, burada fransız, türk və fars dillərini öyrənmışdır. O, erməni dilinin Konstantinopol (İstanbul) dialektində danışırdı.
Məktəbi bitirdikdən sonra Kadıköydə müəllimlik etməyə başlamış, lakin 1894-cü ildə Ərzurumda yerləşən müəllimlik etməyə keçmişdir. 1895-ci ildə Paris Universitetinə (Sorbonna) qəbul olunmuş və burada başqaları arasında yanında təhsil almışdır. 1897-ci ildə üzvü olmuş və burada laz dili ilə bağlı araşdırma təqdim etmişdir. Daha sonra Henrix Hübşman ilə tanış olmuş və 1898-ci ildə Strasburq Universitetinə köçmüşdür.
Açaryan Rusiya Ermənistanına köçmüş və Ülkilsədə yerləşən müəllimlik karyerasına başlamışdır (1898–1902). Daha sonra Şuşada (1902–1904), Yeni-Bəyaziddə (1906–1907), Yeni Naxçıvanda (1907–1919), daha sonra İranda, Tehran (1919–1920) və Təbriz (1920–1923) şəhərlərində dərs demişdir. Onun fənləri erməni, fransız, türk, erməni tarixi, ədəbiyyatı və mühasibatlıq idi. O, müəllimliklə yanaşı, yaşadığı yerdə erməni dialektlərini də öyrənmişdir.
Açaryan 1923-cü ildə diaspordan Sovet Ermənistanına köçmüş ən görkəmli erməni alimlərindən biri olmuşdur. Açaryan 1923-cü ildən 1953-cü ildə vəfat edənədək İrəvan Dövlət Universitetində (İDU) dərs demişdir. O, daha çox fars və ərəb dillərindən dərs demiş, 1940-cı ildə İDU-da Şərq filologiyası/Şərq dilləri və ədəbiyyatı kafedrasının yaradılması təşəbbüsü ilə çıxış etmişdir.
Açaryan çoxsaylı dillər bilirdi: erməni (həm , həm də ), fransız, ingilis, yunan, fars, ərəb, türk, ivrit, rus, alman, italyan, latın, kürd, sanskrit, Xaldeya yeni asoru, avesta, laz, gürcü, pəhləvi.
Açaryan 29 sentyabr 1937-ci ildə Stalinist təmizləmələrin qızğın vaxtında casusluq ittihamı ilə həbs edilmişdir. O, çoxsaylı xarici ölkələrin (Birləşmiş Krallıq, Türkiyə) casusluğu və əksinqilabi professorlar qrupunun üzvü olmaqda ittiham olunurdu. 19 dekabr 1939-cu ildə dəlil olmadığı üçün sərbəst buraxılmışdır.
Açaryan 1943-cü ildə Ermənistan Elmlər Akademiyası yaradılanda onun təsisçi üzvü olmuşdur. O, 1937-ci ildən Çexoslovakiya Şərq İnstitutunun müxbir üzvü olmuşdur.
16 aprel 1953-cü ildə İrəvanda vəfat etmişdir. Toxmax qəbiristanlığında dəfn olunmuşdur.
Qeydlər
- hyw
Mənbə
İstinadlar
- Հայկական սովետական հանրագիտարան (erm.). / red. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 2000.
- Հայկական համառոտ հանրագիտարան (erm.). Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. C. 1.
- Ачарян Рачия Акопович // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- """Erməni dilinin qrammatikası" bu sahədə olan boşluğu dolduracaq" – Kitaba ön söz və rəy". Azərbaycan Dillər Universiteti. 2018-10-24. İstifadə tarixi: 2025-04-23.
- İsrafil Abbaslı. "Azərbaycan həqiqətləri erməni mənbələrində". Elm və təhsil. 2015. 2025-04-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-04-23.
- Stepanian, 1959
- Aghayan, 1976
- Acharian, Hrachia. Հայերէն արմատական բառարան [Armenian Root Dictionary] (erməni). Yerevan: Press. 1926. səh. 24.
Պօլսի բարբառ. իմ մայրենի բարբառս էլ, ինքս լինելով բնիկ Պօլսեցի...
- Baloyan, 2016
- Matossian, Mary Kilbourne. The Impact of Soviet Policies in Armenia. Leiden: Brill. 1955. səh. 81.
- Vertanes, Charles Aznakian. Armenia Reborn. New York: Armenian National Council of America. 1947. səh. 40.
- "Faculty of Oriental Studies". ysu.am. Yerevan State University. 26 November 2020 tarixində arxivləşdirilib.
- Mirzoyan, Hamlet. "Приговорить к расстрелу: Армяне в расстрельных списках Сталина". Noev Kovcheg (rus). April 2010. 8 March 2019 tarixində arxivləşdirilib.
- Avagyan, Lilit. "Անհայտ փաստեր Հրաչյա Աճառյանի մասին". mediamax.am (erməni). 30 April 2017. 10 March 2019 tarixində arxivləşdirilib.
- . JSTOR Abrahamian Levon Abrahamian.
- "The memorial of Atcharyan H." hush.am. 11 March 2021 tarixində arxivləşdirilib.
Ədəbiyyat
- Հրաչյա Աճառյան (Ծննդյան 100-ամյակի առթիվ). (1). 1976: 43–60.
- Stepanian, G. Kh. Հրաչյա Աճառյան (1876-1953) [Hrachia Adjarian (1876-1953)]. (2–3). 1959: 190–203. 2 December 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 March 2019.
- Baloyan, Hrachya. Ականավոր հայագետը (Հրաչյա Աճառյանի ծննդյան 140-ամյակի առթիվ) [The Eminent Armenologist (on the 140th birth anniversary of Hrachya Acharyan)]. (2). 2016: 32–47. 2 December 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 March 2019.
Əlavə ədəbiyyat
- Russell, J. R. (1983). "AČAṘEAN, HRAČʾEAY YAKOBI". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Volume I/4: Abū Manṣūr Heravı̄–Adat. London and New York: Routledge & Kegan Paul. pp. 412–413. ISBN 978-0-71009-093-5.
- Antosian, Samvel. Հրաչյա Աճառյան: Ծննդյան 100-ամյակի առթիվ [Hrachia Acharian: 100th Anniversary] (erməni). Yerevan: Gitelik. 1977.
- "Հրաչյա Աճառյան [Hrachia Acharian]". language.sci.am (erməni). H. Acharian Institute of Language.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Hracya Acaryan erm Հրաչեայ Աճառեան 8 20 mart 1876 Istanbul 16 aprel 1953 Irevan Ermenistan dilsunasi leksikoqrafi etimoloqu ve filoloqu Hracya Acaryanerm Հրաչյա Հակոբի ԱճառյանDogum tarixi 8 20 mart 1876 1876 03 20 Dogum yeri Istanbul Osmanli imperiyasi Vefat tarixi 16 aprel 1953 1953 04 16 77 yasinda Vefat yeri Irevan Ermenistan SSR SSRITehsiliFealiyyeti dilci filoloq universitet muellimi d Elmi adi professor d Uzvluyu Ermenistan Milli Elmler AkademiyasiMukafatlari Vikianbarda elaqeli mediafayllar Istanbul ermenisi olan Acaryan yerli ermeni mekteblerinde Sorbonnada rehberliyi altinda ve Strasburq Universitetinde Henrix Hubsmanin rehberliyi altinda tehsil almisdir O Rusiya imperiyasinda ve Iranda muxtelif ermeni icmalarinda ders demis sonra 1923 cu ilde Ermenistan SSR de meskunlasmisdir ve olene qeder Irevan Dovlet Universitetinde calismisdir Poliqlot olan Acaryan bir nece boyuk luget o cumleden monumental Ermeni etimoloji lugeti ni tertib etmis ermeni dialektlerini genis sekilde oyrenmis ermeni elyazmalarinin kataloqlarini tertib etmis ermeni dili ve elifbasi tarixine dair herterefli tedqiqatlarin muellifi olmusdur Acaryan ermeni dilciliyinin atasi hesab olunur HeyatiAcaryan 8 mart 1876 ci ilde Konstantinopolda Istanbul ermeni ailesinde anadan olmusdur Erken yasda onun bir gozu kor olmusdur Atasi Akop cekmeci idi Ilk tehsilini Samatiyadaki Arami ve Sahaqi mekteblerinde sonra 1889 1893 almis burada fransiz turk ve fars dillerini oyrenmisdir O ermeni dilinin Konstantinopol Istanbul dialektinde danisirdi Mektebi bitirdikden sonra Kadikoyde muellimlik etmeye baslamis lakin 1894 cu ilde Erzurumda yerlesen muellimlik etmeye kecmisdir 1895 ci ilde Paris Universitetine Sorbonna qebul olunmus ve burada basqalari arasinda yaninda tehsil almisdir 1897 ci ilde uzvu olmus ve burada laz dili ile bagli arasdirma teqdim etmisdir Daha sonra Henrix Hubsman ile tanis olmus ve 1898 ci ilde Strasburq Universitetine kocmusdur Acaryan Rusiya Ermenistanina kocmus ve Ulkilsede yerlesen muellimlik karyerasina baslamisdir 1898 1902 Daha sonra Susada 1902 1904 Yeni Beyazidde 1906 1907 Yeni Naxcivanda 1907 1919 daha sonra Iranda Tehran 1919 1920 ve Tebriz 1920 1923 seherlerinde ders demisdir Onun fenleri ermeni fransiz turk ermeni tarixi edebiyyati ve muhasibatliq idi O muellimlikle yanasi yasadigi yerde ermeni dialektlerini de oyrenmisdir Acaryan 1923 cu ilde diaspordan Sovet Ermenistanina kocmus en gorkemli ermeni alimlerinden biri olmusdur Acaryan 1923 cu ilden 1953 cu ilde vefat edenedek Irevan Dovlet Universitetinde IDU ders demisdir O daha cox fars ve ereb dillerinden ders demis 1940 ci ilde IDU da Serq filologiyasi Serq dilleri ve edebiyyati kafedrasinin yaradilmasi tesebbusu ile cixis etmisdir Acaryan coxsayli diller bilirdi ermeni hem hem de fransiz ingilis yunan fars ereb turk ivrit rus alman italyan latin kurd sanskrit Xaldeya yeni asoru avesta laz gurcu pehlevi Acaryan 29 sentyabr 1937 ci ilde Stalinist temizlemelerin qizgin vaxtinda casusluq ittihami ile hebs edilmisdir O coxsayli xarici olkelerin Birlesmis Kralliq Turkiye casuslugu ve eksinqilabi professorlar qrupunun uzvu olmaqda ittiham olunurdu 19 dekabr 1939 cu ilde delil olmadigi ucun serbest buraxilmisdir Acaryan 1943 cu ilde Ermenistan Elmler Akademiyasi yaradilanda onun tesisci uzvu olmusdur O 1937 ci ilden Cexoslovakiya Serq Institutunun muxbir uzvu olmusdur 16 aprel 1953 cu ilde Irevanda vefat etmisdir Toxmax qebiristanliginda defn olunmusdur QeydlerhywMenbeIstinadlar Հայկական սովետական հանրագիտարան erm red Վ Համբարձումյան Կ Խուդավերդյան Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն 2000 Հայկական համառոտ հանրագիտարան erm Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն 1990 C 1 Acharyan Rachiya Akopovich Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 Ermeni dilinin qrammatikasi bu sahede olan boslugu dolduracaq Kitaba on soz ve rey Azerbaycan Diller Universiteti 2018 10 24 Istifade tarixi 2025 04 23 Israfil Abbasli Azerbaycan heqiqetleri ermeni menbelerinde Elm ve tehsil 2015 2025 04 13 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2025 04 23 Stepanian 1959 Aghayan 1976 Acharian Hrachia Հայերէն արմատական բառարան Armenian Root Dictionary ermeni Yerevan Press 1926 seh 24 Պօլսի բարբառ իմ մայրենի բարբառս էլ ինքս լինելով բնիկ Պօլսեցի Baloyan 2016 Matossian Mary Kilbourne The Impact of Soviet Policies in Armenia Leiden Brill 1955 seh 81 Vertanes Charles Aznakian Armenia Reborn New York Armenian National Council of America 1947 seh 40 Faculty of Oriental Studies ysu am Yerevan State University 26 November 2020 tarixinde arxivlesdirilib Mirzoyan Hamlet Prigovorit k rasstrelu Armyane v rasstrelnyh spiskah Stalina Noev Kovcheg rus April 2010 8 March 2019 tarixinde arxivlesdirilib Avagyan Lilit Անհայտ փաստեր Հրաչյա Աճառյանի մասին mediamax am ermeni 30 April 2017 10 March 2019 tarixinde arxivlesdirilib JSTOR Abrahamian Levon Abrahamian The memorial of Atcharyan H hush am 11 March 2021 tarixinde arxivlesdirilib Edebiyyat Հրաչյա Աճառյան Ծննդյան 100 ամյակի առթիվ 1 1976 43 60 Stepanian G Kh Հրաչյա Աճառյան 1876 1953 Hrachia Adjarian 1876 1953 2 3 1959 190 203 2 December 2020 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 March 2019 Baloyan Hrachya Ականավոր հայագետը Հրաչյա Աճառյանի ծննդյան 140 ամյակի առթիվ The Eminent Armenologist on the 140th birth anniversary of Hrachya Acharyan 2 2016 32 47 2 December 2020 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 March 2019 Elave edebiyyatRussell J R 1983 ACAṘEAN HRACʾEAY YAKOBI In Yarshater Ehsan ed Encyclopaedia Iranica Volume I 4 Abu Manṣur Heravi Adat London and New York Routledge amp Kegan Paul pp 412 413 ISBN 978 0 71009 093 5 Antosian Samvel Հրաչյա Աճառյան Ծննդյան 100 ամյակի առթիվ Hrachia Acharian 100th Anniversary ermeni Yerevan Gitelik 1977 Հրաչյա Աճառյան Hrachia Acharian language sci am ermeni H Acharian Institute of Language