Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Heyran xanım (1790, Naxçıvan - 1848, Təbriz) — Azərbaycan şairəsi.
| Heyran xanım | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Naxçıvan |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Təbriz |
| Fəaliyyəti | şair, yazıçı |
| Əsərlərinin dili | Azərbaycan dili |
 Heyran xanım Vikimənbədə | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Heyran xanım XVIII əsrin sonlarında kürd mənşəliDünbuli, türk mənşəli Kəngərli xanları ailəsində doğulmuşdur. Naxçıvanda təhsil almış, ərəb və fars dillərini, klassik Azərbaycan və fars ədəbiyyatını öyrənmişdir. XIX əsrin əvvəllərində Rusiya-İran toqquşmaları dövründə çoxlu xoylu naxçıvanlılar ilə birlikdə onun da ailəsi Naxçıvandan İrana köçürülmüşdür. XIX əsrin 60-cı illərində vəfat etmişdir. Füzuli ədəbi məktəbinin davamçılarından, klassik Azərbaycan poeziyasının tanınmış nümayəndələrindəndir.
Azərbaycan və fars dillərində, əsasən, aşiqanə şeirlər yazmışdır. Rudəki, İzzəddin Həsənoğlu, Sədi Şirazi, Hafiz Şirazi, İmadəddin Nəsimi, Əlişir Nəvai, Məhəmməd Füzuli, Qövsi Təbrizi və başqa şairlərə nəzirələri var. Əruzun heca vəzninə yaxın bəhrlərində, sadə xalq dilində yazmışdır. Bəzi şerləri şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələrinə yaxındır. Əsərlərinin 3 əlyazması (Bakı, Tehran və Tbilisi nüsxələri) məlumdur; bunlardan ən mükəmməli şairənin sifarişi ilə yazılmış Bakı nüsxəsidir. Həmin nüsxə Azərbaycan Respublikası Əlyazmalar İnstitutunda saxlanılır.
Yaradıcılığı
Doğma yurdundan və yaxın adamlarından ayrı düşən Heyran xanımın həyatı kədərli keçmişdir. O, həmişə zəmanədən, adamların vəfasızlığından, özünün qürbətdə tək-tənha qalmasından gileylənmiş, yaşadığı Təbriz şəhərini "guşeyi-zindan" adlandırmışdır. Ömrü iztirablar içində keçən şairənin gənclik təravəti və gözəlliyi tez solmuş, zahirən tamam qocalmışdır. Şeirlərinin birində o, öz vəziyyətini təsvir edərək yazır:
 | Belim büküldü,qara saçlarım ağardı mənim, |  |
Azərbaycan dilində yazdığı qəzəllərdən birində əsl-nəcabəti və haralı olması haqqında yazmışdır:
| | Soruşursan nəsəbini bu yazıq Heyranın, | |
Şairənin ömrünün sonları daha kədərli keçmişdir. Ailə ixtilafları və narazılıqları onun iztirablarını daha da çoxaltmış, dərd-qəmini artırmışdır. Təbii ki, bunlar ona ağır təsir göstərmiş, getdikcə səhhəti pisləşmişdir. Heyran xanım 1848-ci ildə Təbrizdə vəfat etmiş və orada dəfn olunmuşdur.
Yaradıcıllığında klassik poeziya üslubunu davam etdirən Heyran xanım əsərlərini İmadəddin Nəsimi, Məhəmməd Füzuli, Əlican Qövsi kimi klassik Azərbaycan şairlərinin ədəbi təsiri ilə yazmışdır.
Təmiz, insani məhəbbətin tərənnümü, ayrılıq dərdi, hicran aləmi, vüsal arzusu onun şeirlərinin əsas mövzusudur. Böyük sələflərinin yaradıcıllıq yolunu davam etdirən Heyran xanım gözəlliyi ehtirasla tərənnüm edir, müasirlərini mənəvi-əxlaqi təmizliyə çağırır. Şairənin fikrincə həqiqi gözəllik ağılla ölçülür. Gözəlliyin birinci meyarı ağıldır. Camalı gözəl olanların ağlı, kamalı da gözəl olmalıdır. Şairə məsnəvilərinin birində yazır:
| | Neçə şərt ilə ölçülərsə camal, | |
Heyran xanımın ictimai motivli şerlərində zəmanədən şikayət, cəmiyyətdəki sosial bərabərsizliyə, qadın hüquqsuzluğuna qarşı etiraz nidaları güclüdür. Şeirlərinin o, lirik qəhrəmanın dili ilə cəmiyyətdəki ədalətsizlikdən narazılığını bildirərək yazır:
| | Haray, gəldi-gedər bu fani cahan, | |
"Təbrizdə zəlzələ haqqında" şerində Heyran xanım yaşadığı şəhərdə baş verən təbii fəlakət nəticəsində əmələ gəlmiş faciəli hadisələrdən, "sinəsi dağlı, gözləri giryan" qalmış anaların kədərindən, onların göylərə qalxan əfqanından bəhs edir. Həcmcə kiçik olmasına baxmayaraq, bu şeir kədərli bir lövhə kimi yadda qalır:
| | Oldu, ya rəbb, həlak insanlar, | |
İstedadlı şairənin əsərləri janr, üslub, bədii sənətkarlıq keyfiyyətləri baxımından zəngindir. O, klassik poeziyyanın qəzəl, müxəmməs, müstəzad, rübai, tərcibənd janrlarında, habelə məsnəvi formasında əsərlər yaratmış, lirik qəhrəmanın daxili aləmini, sevinc və kədərini dərindən açmaq üçün təşbeh, istiarə, təzad, təkrir, mübaliğə kimi bədii təsvir və ifadə vasitələri işlətmiş, ədəbiyyatımızı yeni keyfiyyətlərlə zənginləşdirmişdir.
Kitabları
- Heyran xanım. Seçilmiş əsərləri 2016-03-05 at the Wayback Machine. Bakı, "Şərq-Qərb", 2006. 232 səh.
İstinadlar
- Əzizə Cəfərzadə. Azərbaycanın aşıq və şair qadınları. Bakı: Gənclik, 1991, səh.35.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-06.
Xarici keçidlər
- Heyran xanım 2012-07-26 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Heyran xanim 1790 Naxcivan 1848 Tebriz Azerbaycan sairesi Heyran xanimDogum tarixi 1790Dogum yeri NaxcivanVefat tarixi 1848Vefat yeri TebrizFealiyyeti sair yaziciEserlerinin dili Azerbaycan diliHeyran xanim Vikimenbede Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiHeyran xanim XVIII esrin sonlarinda kurd menseliDunbuli turk menseli Kengerli xanlari ailesinde dogulmusdur Naxcivanda tehsil almis ereb ve fars dillerini klassik Azerbaycan ve fars edebiyyatini oyrenmisdir XIX esrin evvellerinde Rusiya Iran toqqusmalari dovrunde coxlu xoylu naxcivanlilar ile birlikde onun da ailesi Naxcivandan Irana kocurulmusdur XIX esrin 60 ci illerinde vefat etmisdir Fuzuli edebi mektebinin davamcilarindan klassik Azerbaycan poeziyasinin taninmis numayendelerindendir Azerbaycan ve fars dillerinde esasen asiqane seirler yazmisdir Rudeki Izzeddin Hesenoglu Sedi Sirazi Hafiz Sirazi Imadeddin Nesimi Elisir Nevai Mehemmed Fuzuli Qovsi Tebrizi ve basqa sairlere nezireleri var Eruzun heca veznine yaxin behrlerinde sade xalq dilinde yazmisdir Bezi serleri sifahi xalq edebiyyati numunelerine yaxindir Eserlerinin 3 elyazmasi Baki Tehran ve Tbilisi nusxeleri melumdur bunlardan en mukemmeli sairenin sifarisi ile yazilmis Baki nusxesidir Hemin nusxe Azerbaycan Respublikasi Elyazmalar Institutunda saxlanilir YaradiciligiDogma yurdundan ve yaxin adamlarindan ayri dusen Heyran xanimin heyati kederli kecmisdir O hemise zemaneden adamlarin vefasizligindan ozunun qurbetde tek tenha qalmasindan gileylenmis yasadigi Tebriz seherini guseyi zindan adlandirmisdir Omru iztirablar icinde kecen sairenin genclik teraveti ve gozelliyi tez solmus zahiren tamam qocalmisdir Seirlerinin birinde o oz veziyyetini tesvir ederek yazir Belim bukuldu qara saclarim agardi menim Qocalmisam bu cefakar cerx elinden aman Azerbaycan dilinde yazdigi qezellerden birinde esl necabeti ve harali olmasi haqqinda yazmisdir Sorusursan nesebini bu yaziq Heyranin Bir Eli xadimidir cumle cehane bildir Naxcivan sehrinin etrafina catsa nesebi Eslinde varsan eger taifesi Dunbulidir Sairenin omrunun sonlari daha kederli kecmisdir Aile ixtilaflari ve naraziliqlari onun iztirablarini daha da coxaltmis derd qemini artirmisdir Tebii ki bunlar ona agir tesir gostermis getdikce sehheti pislesmisdir Heyran xanim 1848 ci ilde Tebrizde vefat etmis ve orada defn olunmusdur Yaradicilliginda klassik poeziya uslubunu davam etdiren Heyran xanim eserlerini Imadeddin Nesimi Mehemmed Fuzuli Elican Qovsi kimi klassik Azerbaycan sairlerinin edebi tesiri ile yazmisdir Temiz insani mehebbetin terennumu ayriliq derdi hicran alemi vusal arzusu onun seirlerinin esas movzusudur Boyuk seleflerinin yaradicilliq yolunu davam etdiren Heyran xanim gozelliyi ehtirasla terennum edir muasirlerini menevi exlaqi temizliye cagirir Sairenin fikrince heqiqi gozellik agilla olculur Gozelliyin birinci meyari agildir Camali gozel olanlarin agli kamali da gozel olmalidir Saire mesnevilerinin birinde yazir Nece sert ile olculerse camal Sert evveldir husne eqlu kamal Her cavanda ki var camal yeqin Olmali onda hem kamal yeqin Heyran xanimin ictimai motivli serlerinde zemaneden sikayet cemiyyetdeki sosial berabersizliye qadin huquqsuzluguna qarsi etiraz nidalari gucludur Seirlerinin o lirik qehremanin dili ile cemiyyetdeki edaletsizlikden naraziligini bildirerek yazir Haray geldi geder bu fani cahan Etmisdir qelbimi qanli bir umman Tebrizde zelzele haqqinda serinde Heyran xanim yasadigi seherde bas veren tebii felaket neticesinde emele gelmis facieli hadiselerden sinesi dagli gozleri giryan qalmis analarin kederinden onlarin goylere qalxan efqanindan behs edir Hecmce kicik olmasina baxmayaraq bu seir kederli bir lovhe kimi yadda qalir Oldu ya rebb helak insanlar Suvarib torpagi qizil qanlar Oldu coller cavanlara medfen Coxlarina ne quls var ne kefen Sinesine dagli gozleri giryan Minler ile ana eder efqan Bala derdile cumlesi aglar Ne bir ehsan ne bir xetmi Quran var Baxasan her teref cesedle dolu Baglanib xalq ucun nicat yolu Istedadli sairenin eserleri janr uslub bedii senetkarliq keyfiyyetleri baximindan zengindir O klassik poeziyyanin qezel muxemmes mustezad rubai tercibend janrlarinda habele mesnevi formasinda eserler yaratmis lirik qehremanin daxili alemini sevinc ve kederini derinden acmaq ucun tesbeh istiare tezad tekrir mubalige kimi bedii tesvir ve ifade vasiteleri isletmis edebiyyatimizi yeni keyfiyyetlerle zenginlesdirmisdir KitablariHeyran xanim Secilmis eserleri 2016 03 05 at the Wayback Machine Baki Serq Qerb 2006 232 seh IstinadlarEzize Ceferzade Azerbaycanin asiq ve sair qadinlari Baki Genclik 1991 seh 35 Arxivlenmis suret 2022 02 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 06 Xarici kecidlerVikimenbede Muellif Heyran xanim ile elaqeli melumatlar var Heyran xanim 2012 07 26 at the Wayback Machine