Hepbörn sistemi

Hepbörn sistemi (yap. ヘボン式 hebon-şiki, ing. the Hepburn romanization system) — yapon dilinin latın qrafikası ilə transkripsiya edilməsi üçün qaydalar. Sistemi Ceyms Hepbörn 1867-ci ildə çap etdiyi yapon-ingilis lüğəti üçün tərtib edib məşhurlaşdırmışdı. Sonradan bu sistem yenidən baxılıb 修正ヘボン式 Süsey Hebon-şiki adlandırıldı. Bu sistemi həm də 標準式 Hözün-şiki — «standart sistem» adlandırırlar.

Hepbörn sistemi bu günə qədər yapon dilinin latinizasiyasının ən məşhur üsuludur. İngilisdillilər üçün bu sistem yapon sözlərinin tələffüzü haqqda maksimal təsvir yaradır.

Hüquqi status

Hepbörn sistemi ingilis dilinin fonologiyası əsasında qurulduğundan Yaponiyada qarşılığlarla qəbul dildi. 21 sentyabr 1937-ci ildə yapon hökuməti kunrey-şiki kimi tanınan sistemdən istifadə etmək tələb edən fərman buraxmışdı. Bu fərman 1945-ci ildə Yaponiyanın zəbti zamanı amerikalılar tərəfindən ləğv olunmuşdu və zəbtin bitməsindən iki il sonra 1954-cü ildə bir qədər dəyişmiş halda yenidən qüvvəyə mindi.

1972-ci ildə Hepbörn sistemi ANSI tərəfindən Z39.11-1972 amerikan standartı elan olundu. 1989-cu ildə ISO tərəfindən 3602 standartı kimi təklif olundu, lakin kunrey-şiki standart kimi qəbul olundu. 6 oktyabr 1994-də Z39.11-1972 standartı da ləğv olundu.

Hepbörn sisteminin qaydaları

Əsas hecalar

あ / ア а	い / イ i	う / ウ u	え / エ e	お / オ o
か / カ ka	き / キ ki	く / ク ku	け / ケ ke	こ / コ ko	きゃ / キャ kya	きゅ / キュ kyu	きょ / キョ kyo
さ / サ sa	し / シ shi	す / ス su	せ / セ se	そ / ソ so	しゃ / シャ sha	しゅ / シュ shu	しょ / ショ sho
た / タ ta	ち / チ chi	つ / ツ tsu	て / テ te	と / ト to	ちゃ / チャ cha	ちゅ / チュ chu	ちょ / チョ cho
な / ナ na	に / ニ ni	ぬ / ヌ nu	ね / ネ ne	の / ノ no	にゃ / ニャ nya	にゅ / ニュ nyu	にょ / ニョ nyo
は / ハ ha	ひ / ヒ hi	ふ / フ fu	へ / ヘ he	ほ / ホ ho	ひゃ / ヒャ hya	ひゅ / ヒュ hyu	ひょ / ヒョ hyo
ま / マ ma	み / ミ mi	む / ム mu	め / メ me	も / モ mo	みゃ / ミャ mya	みゅ / ミュ myu	みょ / ミョ myo
や / ヤ ya		ゆ / ユ yu		よ / ヨ yo
ら / ラ ra	り / リ ri	る / ル ru	れ / レ re	ろ / ロ ro	りゃ / リャ rya	りゅ / リュ ryu	りょ / リョ ryo
わ / ワ wa				を / ヲ wo
ん / ン n
が / ガ ga	ぎ / ギ gi	ぐ / グ gu	げ / ゲ ge	ご / ゴ go	ぎゃ / ギャ gya	ぎゅ / ギュ gyu	ぎょ / ギョ gyo
ざ / ザ za	じ / ジ ji	ず / ズ zu	ぜ / ゼ ze	ぞ / ゾ zo	じゃ / ジャ ja	じゅ / ジュ ju	じょ / ジョ jo
だ / ダ da	ぢ / ヂ ji	づ / ヅ zu	で / デ de	ど / ド do	ぢゃ / ジャ ja	ぢゅ / ジュ ju	ぢょ / ジョ jo
ば / バ ba	び / ビ bi	ぶ / ブ bu	べ / ベ be	ぼ / ボ bo	びゃ / ビャ bya	びゅ / ビュ byu	びょ / ビョ byo
ぱ / パ pa	ぴ / ピ pi	ぷ / プ pu	ぺ / ペ pe	ぽ / ポ po	ぴゃ / ピャ pya	ぴゅ / ピュ pyu	ぴょ / ピョ pyo

Genişlənmiş katakana

Bu işarələr əsasən sözlərin başqa dillərdə tələffüzü üçün istifadə olunur. Çoxsu standartlaşmış deyl, bəziləri isə nadir istifadə olunur.

			イェ   ye
	ウィ   wi		ウェ   we	ウォ   wo
ヷ   va	ヸ   vi		ヹ   ve	ヺ   vo
ヴァ   va	ヴィ   vi	ヴ   vu	ヴェ   ve	ヴォ   vo
			シェ   she
			ジェ   je
			チェ   che
	ティ   ti	トゥ   tu
		テュ   tyu
	ディ   di	ドゥ   du
		デュ   dyu
ツァ   tsa	ツィ   tsi		ツェ   tse	ツォ   tso
ファ   fa	フィ   fi		フェ   fe	フォ   fo
		フュ   fyu

Həmçinin bax

• Romaci
• Hiraqana
• Katakana
• Kanci
• Yapon dili
• Transliterasiya

Keçidlər

• ilk redaktənin orijinal lüğəti 2015-09-24 at the Wayback Machine
• üçüncü redaktənin orijinal lüğəti 2014-09-17 at the Wayback Machine