Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Harrə döyüşü (ərəb. وقعة الحرة) — 683-cü ildə Əməvilərlə mədinəlilər arasında baş vermiş döyüş. Bu döyüş İslam tarixində əhəmiyyətli və eyni zamanda faciəli hadisələrdən biridir. Hadisə Mədinə əhalisinin Əməvi hakimiyyətinə qarşı üsyanı və bu üsyanın Əməvi ordusu tərəfindən qəddarcasına yatırılması ilə bağlıdır. Döyüş adını Mədinə yaxınlığındakı "harrə" adlanan vulkanik ərazidən alıb.
| Harrə döyüşü | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Tarix | 683 | ||
| Yeri |
| ||
| Səbəbi | İqtisadi və dini | ||
| Nəticəsi |  Əməvilərin qələbəsi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
| | |||
Döyüşün səbəbləri
Hüseynin qətlə yetirilməsindən sonra Abdullah ibn Zübeyrin Məkkədə müxalifətin liderinə çevrilməsi, Hicaz bölgəsində Əməvilərin hakimiyyəti üçün ciddi bir təhlükəyə çevrildi. Mədinədə başlayan müxalifət isə yalnız dini deyil, həm də iqtisadi səbəblərə əsaslanırdı. Bu səbəblər Yezidin atası Muaviyə dövrünə qədər uzanırdı. Mədinəlilər valiyə gedərək, "Muaviyə atiyyə məsələsində başqalarını bizə üstün tutdu, bir dirhəm də artıq vermədi" deyərək narazılıqlarını bildirmişdilər. Doğrudan da, Əməvi xilafəti ilə birlikdə başda Muaviyə olmaqla, hakim ailənin üzvlərinin şəhərdə topladığı sərvətin miqdarı mədinəliləri narahat edəcək dərəcədə artmışdı. Bu siyasətin nəticəsində istehsal azalmış, qiymətlər qalxmış, insanlar dolanmaqda çətinlik çəkmiş, haqlarını ala bilməmiş və əllərindəki malları hakim ailənin üzvlərinə satmaq məcburiyyətində qalmışdılar. Bundan əlavə, səvafi (sahibsiz torpaq) amili İbn Mina, torpaq gəlirlərini toplamaq üçün getdiyi Bəlharis ibn Xəzrəc qəbiləsi üzvləri, Qureyş və Ənsarla birlikdə ödəniş etməyi rədd etmiş, vali isə ödənişi zorla almağa çalışmış, amma bir nəticə əldə edə bilməmişdi.
Döyüşdən əvvəl
Mədinədə baş verən hadisələrdən xəbər tutan Yezid ibn Muaviyə, şəhər əhalisini hədələyən bir məktub yazaraq valiyə bu məktubun məsciddə oxunmasını əmr etdi. Ancaq məktub xalqın qəzəbini daha da artırdı. Hədə-qorxu ilə nəticə əldə edə bilməyəcəyini anlayan Yezid müxalifəti sülh yolu ilə ram etməyə çalışdı. Bunun üçün də (Əməvi hakimiyyətində vəzifə verilmiş yeganə Ənsar) vasitəçi olaraq göndərdi. Lakin Numanın təklifləri qəbul olunmadı. Mədinəlilər müxalifətlərini bir addım da irəli apararaq valini və dolayısı ilə Yezidi vəzifədən uzaqlaşdırıb ənsardan beyət etdilər. Lakin bu seçki Ənsara üstünlük qazandırdığı üçün narazılığa səbəb oldu. Bu narazılıq yalnız Qureyş və məvaliyə , mühacirlərə isə başçı olması ilə sona çatdı; bu halda Abdullah ibn Hənzələ öz yerində qaldı. Hər nə qədər hərəkat Ənsari xarakter daşısa da, Qureyş və mühacirlər buna könüllü qoşuldular. Əli ibn Hüseyn və Məhəmməd ibn əl-Hənəfiyyə kimi tanınmış Haşimilərlə Abdullah ibn Ömər isə tərəfsiz mövqe tutmuşdular. Ümumilikdə, Haşimilərin Kərbəladan sonra gücsüzləşdikləri üçün bu savaşa qatılmadıqları söylənsə də, onlardan bəziləri iştirak etmiş və öldürülmüşdülər. Abdullah ibn Ömər isə verdiyi beyəti poza bilməyəcəyini bəhanə edərək hadisəyə qarışmamışdı. İbn Kəsir isə mədinəlilərin beyətlərini pozmalarını fitnəyə səbəb olduğu üçün doğru hesab etmir. Ona görə Yezid fasiq idi, lakin zındıq deyildi. Bu səbəbdən xilafətdən kənarlaşdırılmalı deyildi. Beyətin pozulması zamanı məsciddə olanlar Dəməşqin tabeliyindən çıxdıqlarını göstərmək üçün sarıq, ayaqqabı kimi əşyalarını çıxarıb məscidin ortasına yığdıqları rəvayət edilir. Bu qərardan sonra mədinəlilərin davranışları şəhərdəki Əməvilər və onların tərəfdarlarına qarşı aqressivləşdi. Təxminən 1000 nəfərlik Əməvi tərəfdarı qrup Mərvan ibn Həkəmin evində nəzarət altına alındı. Mədinəlilərin bu addımından xəbər tutan Abdullah ibn Zübeyr məktub yazaraq onları özünə beyətə çağırdı, lakin müsbət cavab ala bilmədi; buna baxmayaraq, onların üsyanını dəstəkləməyə davam etdi. Bununla belə, Mədinə üsyanı ilə İbn Zübeyrin hərəkatı arasında birbaşa əlaqə yox idi; ortaq cəhətləri yalnız xilafətin irsi deyil, şura yolu ilə təyin olunmasını istəmələri idi.
Yezid vəziyyətdən xəbər tutunca, Hicaza ordu göndərməyə qərar verdi; əsas hədəf Abdullah ibn Zübeyr olsa da, əvvəlcə Mədinədəki üsyan yatırılmalı idi. Bu zaman orduya komandan tapmaq problemə çevrildi. Əvvəlcə təklif olunan Übeydullah ibn Ziyad, Kərbəladan sonra belə bir hadisəyə qarışmaq istəmədi; sonra keçmiş Mədinə valilərindən , Qureyşin qanının töküləcəyi bir hadisədə iştirak etməyin qəbiləsinə yaxınlığı səbəbilə uyğun olmadığını bildirərək imtina etdi. Nəticədə, Qətafan qəbiləsindən olan və Əməvilərə sədaqəti ilə tanınan xəstəliyini bəhanə edərək tərəddüd etsə də, orduya sərkərdə təyin edildi. Onun seçilməsində Muaviyənin oğluna etdiyi "Hicaza ordu göndərmək məcburiyyətində qalsan, Müslimi göndər" tövsiyəsinin rol oynadığı deyilir. Komandan təyin olunduqdan sonra dəllallar çıxarılaraq əsgər toplanmağa başlandı. Bu orduya qatılacaq əsgərlərə adi maaşdan əlavə olaraq 100 dinar öncədən müavinət veriləcəyi elan edildi. Toplanan əsgərlərin sayı haqqında fərqli rəqəmlər var (5000-dən 29000-ə qədər). Yaqubi, onların bölgələrdə və yolda qoşulmalarına görə 5000 nəfər olduğunu bildirir. İbn Quteybə isə ordunun seçilmiş süvarilərdən ibarət olduğunu, iyirmi yaşdan kiçik və əlli yaşdan böyük olanların alınmadığını qeyd edir. Müzakirə olunan başqa bir məsələ isə ordudakı əsgərlərin dini durumudur. Ön sıralarda və Müslimin ətrafında 500 rum əsgərinin olduğu, onların əlində müqəddəslərin şəkli olan bayraqlar daşıdıqları rəvayət olunur, lakin bunu dəstəkləyən məlumatlar Təbəri, Xəlifə ibn Xəyyat, Əbül-Ərəb və Səmhudi kimi mənbələrdə yer almır. Bu minvalda Dəməşqdə olan , mədinəlilərə mətub yazmış, toplanan orduya qarşı durmalarının mümkün olmadığını bildirərək hücuma keçməməyi tövsiyə etmişdi. Lakin "Yezidin ordusu Mədinəyə sülh yolu ilə girə bilməz" cavabını almışdı.
Döyüş
Mədinəlilər ordunun üzərlərinə gəldiyini xəbər aldıqda tədbir olaraq Mərvanın evində nəzarətdə saxladıqları şəxsləri şəhərdən uzaqlaşdırdılar. Məhəmməd ibn Əbu Cəhm onlardan bəzilərinin öldürülməsini təklif etsə də, bu qəbul olunmadı. Yalnız onların orduya məlumat ötürməyəcəklərinə dair and içdirildi. Dəməşqə doğru yola çıxan bu qrup Vadil-quradakı Əməvi ordusu ilə qarşılaşdı, bir qismi yoluna davam edərkən, Əbdülməlik ibn Mərvanın da daxil olduğu digər qrup orduya qoşuldu. Komandan Müslim, Əbdülməlikin tövsiyəsinə əsasən şəhərə şərqdən daxil oldu və Hərrətül-Vaqimdə qərargah qurdu; Əbdülməlik döyüş boyu Mədinə barədə strateji məlumatlar verərək Müslimə kömək etdi. Mədinəlilər şəhərdə qalaraq müdafiə etməyi seçdilər; Xəndək döyüşündə qazılan xəndəkləri dərinləşdirib yenilərini əlavə etdilər və ətrafına yaxşı oxçular yerləşdirərək şəhəri müdafiəyə etdilər. Dörd əsas xəndəyin başına Qureyş, Ənsar, Mühacir və məvali təmsilçilərindən komandanlar təyin etdilər. Mədinə ordusunun sayı haqqında da müxtəlif rəvayətlər mövcuddur (2000-dən 10.000-ə qədər) və Təbəri, ordunun çoxsaylı olduğunu, Əməvi əsgərlərinin xəndəkdə döyüşə hazır qoşunu görəndə savaşmaqdan çəkinmək istədiklərini, lakin Müslimin buna imkan vermədiyini yazır.
, Yezidin tövsiyəsinə əsasən mədinəlilərə üç gün möhlət verdi. İqtisadi problemlərini həll edəcək təkliflər irəli sürdü, lakin müsbət cavab almadı və döyüş başladı. Əməvi qüvvələri şəhəri dörd tərəfdən mühasirəyə alsalar da, içəri girə bilmədikləri üçün döyüş əvvəlcə mədinəlilərin xeyrinə gedirdi. Lakin Mərvan ibn Həkəmin Bəni Hərisənin müdafiə etdiyi bölgəyə gedərək onlarla anlaşması nəticəsində döyüş Mədinəlilərin əleyhinə çevrildi və bu nöqtədən şəhərə daxil olan Əməvi əsgərləri qısa müddətdə hər tərəfi ələ keçirdilər (27 Zilhiccə 63/27 avqust 683). Müdafiəçilərin başında duran və səkkiz oğlu öldürüldü; Kureyşin lideri Abdullah ibn Muti isə qaçaraq Abdullah ibn Zübeyrin yanına sığındı. Mühasirə zamanı xəndəyə düşüb ölənlərin, döyüşdə ölənlərdən daha çox olduğu rəvayət edilir. Vəqidi, şəhər daxilində və evlərin önündə bəzi qarşıdurmaların bir müddət davam etdiyini qeyd edir. Müxtəlif rəvayətlərdən aydın olur ki, mədinəlilər bu güclü və nizamlı orduya qarşı mümkün qədər mübarizə aparmışdılar.
Döyüşün nəticələri
Mədinəlilərin itkiləri məsələsi (300-dən 10.000-ə qədər) müzakirə olunan başqa bir mövzudur. Xəlifə ibn Xəyyat, Vəqidi, Vəsimə və Əbül-Ərəb savaşda ölənlərin siyahısını verərək bu sayını 300-lə məhdudlaşdırırlar; ancaq bu rəqəmi daha yüksək göstərənlər də vardır. Bu savaşda ənsar və Qureyşdən çox sayda sayseçmə şəxsiyyət (180-dən 700-ə qədər) həlak olmuşdur; bir rəvayətə görə, aralarında səksən səhabə də var idi. Beyhəqi, bu zaman həyatda olan Ənəs ibn Malikə istinad edərək, 300 səhabə və 700 hafizin öldüyünü bildirir. İbn Səad, həyatdan gedən və nəsli kəsilən mədinəliləri xüsusilə qeyd edir. Harrə döyüşündəki itkilər Siffeyn və Cəməl döyüşlərindəki itkilərlə eyniləşdirilmişdir. Mədinəlilər bu savaşda ölənləri xüsusi qəbiristanlığa dəfn etmiş, onlara ağılar və mənqiblər söyləmişdilər.
Klassik mənbələrin bir qismində nəql olunduğuna görə, Harrə hadisəsi zamanı Mədinə şəhəri (qarət üçün) 3 gün ərzində halal elan edilmiş, bu müddət ərzində insanların canına və malına qəsd edilmiş, qadınlara təcavüz edilmişdir. Bu zorakılıqlar nəticəsində doğulan uşaqlara "Əvladul-Harrə", yəni "Harrə övladları" deyilmişdir. Vəqidi rəvayət edir ki, qarət edilən ilk ev Bəni Əbdüləşhəllərə məxsus idi. Əvanə ibn Həkəm isə bildirir ki, Peyğəmbərin azad etdiyi Üsamə ibn Zeyd ibn Harisənin evi istisna olmaqla, Mədinədəki bütün evlər talan edilmişdi. Rəvayətlərin müxtəlifliyi bu hadisəni araşdıranların da bir-birindən fərqli mövqelər sərgiləməsinə səbəb olmuşdur. İbn Kəsir Yezidin Mədinəni mübah (halal) elan etməsini onun ən böyük səhvlərindən biri hesab etmiş, bu faciəni Yezid dövrünün ən iyrənc hadisələrindən biri kimi qiymətləndirmişdir.
Mənbələrdə o da qeyd olunur ki, Məscidi-Nəbəvidə camaatla namaz qılınmayan üç gündən biri məhz bu hadisənin baş verdiyi gün olmuşdur (digər ikisi – Osmanın şəhid edildiyi gün və Əbu Həmzə əl-Xaricinin şəhəri ələ keçirdiyi gündür). atasının Harrə günü öz kitablarını yandırdığını, lakin sonradan buna görə dərin təəssüf hissi keçirdiyini söyləmişdir. Cabir ibn Abdullah isə rəvayət edir ki, Təbük səfərindən qayıdarkən Məhəmməd peyğəmbərin ona bəxş etdiyi bərəkət pulunu Harrə günü Əməvi əsgərləri onu əlindən alana qədər saxlamışdır.
Eyni şəkildə rəvayətlərdə qeyd olunur ki, Əbu Səid əl-Xudri öz canını güclə xilas edə bilmiş, malı-mülkü qarət edildikdən sonra evində qarət olunacaq bir şey qalmadığı üçün Əməvi əsgərləri onun saqqalından bir neçə tel yolmuşdular. Digər bir məlumatda deyilir ki, Əməvi əsgərlərindən biri Peyğəmbər dövründə doğulmuş, adı və künyəsi birbaşa Peyğəmbər tərəfindən verilmiş öldürmüş, lakin sonra peşman olub ailəsinə gedərək diyət (konpensasiya) təklif etmişdilər. Lakin bu təklif onun ailəsi tərərfindən qəbul olunmamışdır.
Başda Velhauzen olmaqla bəzi araşdırmaçılar Təbərinin "Tarix" əsərində Harrə hadisəsinin geniş şəkildə yer almasına baxmayaraq, onu nəql edən ravilərdən Əbu Mihnəf xaricində Əvanə və bu hadisədən bəhs etməmələrini əsas gətirərək şəhərin mübah elan olunmasına dair xəbərlərin şübhəli olduğunu irəli sürmüşlər. Halbuki Lammens bu mövzuda mənbələrin yekdilliklə hadisəni təsdiqlədiklərini vurğulayır.
Bəzi rəvayətlərə görə, Peyğəmbər bir gün Harrətü-Vaqimdən keçərkən bu hadisənin baş verəcəyini öncədən xəbər vermiş və ümmətin sayseçmə şəxslərinin bu savaşda şəhid olacağını söyləmişdir.
Savaşın ertəsi günü Müslim ibn Uqbə Quba məscidində Mədinə əhalisindən "Yezidin qulu və köləsi olaraq" beyət almışdır. Xəlifənin əmr və mülkiyyəti altına insanları daxil edən bu qeyri-adi beyət formasına etiraz edən, həmçinin Əbu Bəkir və Ömərin dövründəki kimi "Allahın kitabı və Peyğəmbərinin sünnəti üzərinə beyət edərəm" deyən bəzi şəxslər də öldürülmüşdür. Müslim, həm yaşlı dostu olan, həm də hadisə zamanı mühacirlərə rəhbərlik edən Maqil ibn Sinanı da edam etdirmişdir. Osmanın oğlu Amrın saqqallarını yoldursa da, Yezidin tövsiyəsi ilə Əli ibn Hüseynə yüksək məqam vermiş və ona lütf göstərmişdir.
Hadisələri təfərrüatı ilə xilafət mərkəzinə xəbər verən Müslim, Mədinədə qısa müddət qaldıqdan sonra Məkkəyə yola düşmüşdür. Harrədəki amansız münasibətinə görə ona "müsrif", yəni "həddi aşan", "israf edən" ləqəbi verilmişdir. Yezidin bu hadisələri eşitdikdə dediyi sözlər və söylədiyi şeirlər barədə isə müxtəlif rəvayətlər mövcuddur və bu məqamlar mübahisəlidir.
Harrə Vaqeəsi, Əməvilərin siyasi tarixində və hakimiyyətlərinin davamında etdikləri böyük səhvlərdən biri kimi dəyərləndirilir – vəliəhdlik institutu, Kərbəla faciəsi, Məkkənin mühasirəsi ilə yanaşı, bu hadisə də həmin qara səhifələrdən biri kimi tarixə düşmüşdür. bir rəvayətində baş verən üç fitnənin ikincisi kimi Osmanın şəhid edilməsindən sonra Harrə hadisəsini göstərmiş və bu savaşın nəticəsində Hüdeybiyyə səhabələrindən heç birinin sağ qalmadığını qeyd etmişdir.
İstinadlar
- "Harre Savaşı". 19.04.2025 tarixində arxivləşdirilib.
- "Harre". 19.04.2025 tarixində arxivləşdirilib.
- əl-Bidayə (ərəb). VIII. Qahirə → Beyrut. 1932-39 → 1966. 235.
- Təbaqat (ərəb). V. Beyrut: nşr. M. Əbdülqədir Əta. 1990. 210–212.
- Dərimi. Fəraiz (ərəb). 37.
- Beyhəqi. əs-Sünənül-kübra (ərəb). VI. Heydərabad. 1925. 222–223.
- "واقعة الحرة وأحداثها". 19.04.2025 tarixində arxivləşdirilib.
- əl-Bidəyə (ərəb). VI. Qahirə → Beyrut 1932-39 → 1966. 1932-39 → 1966. 240.
- Səmhudi. Vəfaul-vəfa (ərəb). I. Qahirə. 1908. 88, 94.
- Müslim. Musəqat (ərəb). 21.
- Buxari. Məğazi (ərəb). 12.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Harre doyusu ereb وقعة الحرة 683 cu ilde Emevilerle medineliler arasinda bas vermis doyus Bu doyus Islam tarixinde ehemiyyetli ve eyni zamanda facieli hadiselerden biridir Hadise Medine ehalisinin Emevi hakimiyyetine qarsi usyani ve bu usyanin Emevi ordusu terefinden qeddarcasina yatirilmasi ile baglidir Doyus adini Medine yaxinligindaki harre adlanan vulkanik eraziden alib Harre doyusuTarix 683Yeri teq MedineSebebi Iqtisadi ve diniNeticesi Emevilerin qelebesiMunaqise terefleriEmeviler xilafeti Medine ehalisiKomandan lar Tereflerin quvvesi5000 29000 arasi BilinmirItkilerBilinmir 300 10000 arasiDoyusun sebebleriHuseynin qetle yetirilmesinden sonra Abdullah ibn Zubeyrin Mekkede muxalifetin liderine cevrilmesi Hicaz bolgesinde Emevilerin hakimiyyeti ucun ciddi bir tehlukeye cevrildi Medinede baslayan muxalifet ise yalniz dini deyil hem de iqtisadi sebeblere esaslanirdi Bu sebebler Yezidin atasi Muaviye dovrune qeder uzanirdi Medineliler valiye gederek Muaviye atiyye meselesinde basqalarini bize ustun tutdu bir dirhem de artiq vermedi deyerek naraziliqlarini bildirmisdiler Dogrudan da Emevi xilafeti ile birlikde basda Muaviye olmaqla hakim ailenin uzvlerinin seherde topladigi servetin miqdari medinelileri narahat edecek derecede artmisdi Bu siyasetin neticesinde istehsal azalmis qiymetler qalxmis insanlar dolanmaqda cetinlik cekmis haqlarini ala bilmemis ve ellerindeki mallari hakim ailenin uzvlerine satmaq mecburiyyetinde qalmisdilar Bundan elave sevafi sahibsiz torpaq amili Ibn Mina torpaq gelirlerini toplamaq ucun getdiyi Belharis ibn Xezrec qebilesi uzvleri Qureys ve Ensarla birlikde odenis etmeyi redd etmis vali ise odenisi zorla almaga calismis amma bir netice elde ede bilmemisdi Doyusden evvelMedinede bas veren hadiselerden xeber tutan Yezid ibn Muaviye seher ehalisini hedeleyen bir mektub yazaraq valiye bu mektubun mescidde oxunmasini emr etdi Ancaq mektub xalqin qezebini daha da artirdi Hede qorxu ile netice elde ede bilmeyeceyini anlayan Yezid muxalifeti sulh yolu ile ram etmeye calisdi Bunun ucun de Emevi hakimiyyetinde vezife verilmis yegane Ensar vasiteci olaraq gonderdi Lakin Numanin teklifleri qebul olunmadi Medineliler muxalifetlerini bir addim da ireli apararaq valini ve dolayisi ile Yezidi vezifeden uzaqlasdirib ensardan beyet etdiler Lakin bu secki Ensara ustunluk qazandirdigi ucun naraziliga sebeb oldu Bu naraziliq yalniz Qureys ve mevaliye muhacirlere ise basci olmasi ile sona catdi bu halda Abdullah ibn Henzele oz yerinde qaldi Her ne qeder herekat Ensari xarakter dasisa da Qureys ve muhacirler buna konullu qosuldular Eli ibn Huseyn ve Mehemmed ibn el Henefiyye kimi taninmis Hasimilerle Abdullah ibn Omer ise terefsiz movqe tutmusdular Umumilikde Hasimilerin Kerbeladan sonra gucsuzlesdikleri ucun bu savasa qatilmadiqlari soylense de onlardan bezileri istirak etmis ve oldurulmusduler Abdullah ibn Omer ise verdiyi beyeti poza bilmeyeceyini behane ederek hadiseye qarismamisdi Ibn Kesir ise medinelilerin beyetlerini pozmalarini fitneye sebeb oldugu ucun dogru hesab etmir Ona gore Yezid fasiq idi lakin zindiq deyildi Bu sebebden xilafetden kenarlasdirilmali deyildi Beyetin pozulmasi zamani mescidde olanlar Demesqin tabeliyinden cixdiqlarini gostermek ucun sariq ayaqqabi kimi esyalarini cixarib mescidin ortasina yigdiqlari revayet edilir Bu qerardan sonra medinelilerin davranislari seherdeki Emeviler ve onlarin terefdarlarina qarsi aqressivlesdi Texminen 1000 neferlik Emevi terefdari qrup Mervan ibn Hekemin evinde nezaret altina alindi Medinelilerin bu addimindan xeber tutan Abdullah ibn Zubeyr mektub yazaraq onlari ozune beyete cagirdi lakin musbet cavab ala bilmedi buna baxmayaraq onlarin usyanini desteklemeye davam etdi Bununla bele Medine usyani ile Ibn Zubeyrin herekati arasinda birbasa elaqe yox idi ortaq cehetleri yalniz xilafetin irsi deyil sura yolu ile teyin olunmasini istemeleri idi Yezid veziyyetden xeber tutunca Hicaza ordu gondermeye qerar verdi esas hedef Abdullah ibn Zubeyr olsa da evvelce Medinedeki usyan yatirilmali idi Bu zaman orduya komandan tapmaq probleme cevrildi Evvelce teklif olunan Ubeydullah ibn Ziyad Kerbeladan sonra bele bir hadiseye qarismaq istemedi sonra kecmis Medine valilerinden Qureysin qaninin tokuleceyi bir hadisede istirak etmeyin qebilesine yaxinligi sebebile uygun olmadigini bildirerek imtina etdi Neticede Qetafan qebilesinden olan ve Emevilere sedaqeti ile taninan xesteliyini behane ederek tereddud etse de orduya serkerde teyin edildi Onun secilmesinde Muaviyenin ogluna etdiyi Hicaza ordu gondermek mecburiyyetinde qalsan Muslimi gonder tovsiyesinin rol oynadigi deyilir Komandan teyin olunduqdan sonra dellallar cixarilaraq esger toplanmaga baslandi Bu orduya qatilacaq esgerlere adi maasdan elave olaraq 100 dinar onceden muavinet verileceyi elan edildi Toplanan esgerlerin sayi haqqinda ferqli reqemler var 5000 den 29000 e qeder Yaqubi onlarin bolgelerde ve yolda qosulmalarina gore 5000 nefer oldugunu bildirir Ibn Quteybe ise ordunun secilmis suvarilerden ibaret oldugunu iyirmi yasdan kicik ve elli yasdan boyuk olanlarin alinmadigini qeyd edir Muzakire olunan basqa bir mesele ise ordudaki esgerlerin dini durumudur On siralarda ve Muslimin etrafinda 500 rum esgerinin oldugu onlarin elinde muqeddeslerin sekli olan bayraqlar dasidiqlari revayet olunur lakin bunu destekleyen melumatlar Teberi Xelife ibn Xeyyat Ebul Ereb ve Semhudi kimi menbelerde yer almir Bu minvalda Demesqde olan medinelilere metub yazmis toplanan orduya qarsi durmalarinin mumkun olmadigini bildirerek hucuma kecmemeyi tovsiye etmisdi Lakin Yezidin ordusu Medineye sulh yolu ile gire bilmez cavabini almisdi DoyusMedineliler ordunun uzerlerine geldiyini xeber aldiqda tedbir olaraq Mervanin evinde nezaretde saxladiqlari sexsleri seherden uzaqlasdirdilar Mehemmed ibn Ebu Cehm onlardan bezilerinin oldurulmesini teklif etse de bu qebul olunmadi Yalniz onlarin orduya melumat oturmeyeceklerine dair and icdirildi Demesqe dogru yola cixan bu qrup Vadil quradaki Emevi ordusu ile qarsilasdi bir qismi yoluna davam ederken Ebdulmelik ibn Mervanin da daxil oldugu diger qrup orduya qosuldu Komandan Muslim Ebdulmelikin tovsiyesine esasen sehere serqden daxil oldu ve Herretul Vaqimde qerargah qurdu Ebdulmelik doyus boyu Medine barede strateji melumatlar vererek Muslime komek etdi Medineliler seherde qalaraq mudafie etmeyi secdiler Xendek doyusunde qazilan xendekleri derinlesdirib yenilerini elave etdiler ve etrafina yaxsi oxcular yerlesdirerek seheri mudafieye etdiler Dord esas xendeyin basina Qureys Ensar Muhacir ve mevali temsilcilerinden komandanlar teyin etdiler Medine ordusunun sayi haqqinda da muxtelif revayetler movcuddur 2000 den 10 000 e qeder ve Teberi ordunun coxsayli oldugunu Emevi esgerlerinin xendekde doyuse hazir qosunu gorende savasmaqdan cekinmek istediklerini lakin Muslimin buna imkan vermediyini yazir Yezidin tovsiyesine esasen medinelilere uc gun mohlet verdi Iqtisadi problemlerini hell edecek teklifler ireli surdu lakin musbet cavab almadi ve doyus basladi Emevi quvveleri seheri dord terefden muhasireye alsalar da iceri gire bilmedikleri ucun doyus evvelce medinelilerin xeyrine gedirdi Lakin Mervan ibn Hekemin Beni Herisenin mudafie etdiyi bolgeye gederek onlarla anlasmasi neticesinde doyus Medinelilerin eleyhine cevrildi ve bu noqteden sehere daxil olan Emevi esgerleri qisa muddetde her terefi ele kecirdiler 27 Zilhicce 63 27 avqust 683 Mudafiecilerin basinda duran ve sekkiz oglu olduruldu Kureysin lideri Abdullah ibn Muti ise qacaraq Abdullah ibn Zubeyrin yanina sigindi Muhasire zamani xendeye dusub olenlerin doyusde olenlerden daha cox oldugu revayet edilir Veqidi seher daxilinde ve evlerin onunde bezi qarsidurmalarin bir muddet davam etdiyini qeyd edir Muxtelif revayetlerden aydin olur ki medineliler bu guclu ve nizamli orduya qarsi mumkun qeder mubarize aparmisdilar Doyusun neticeleriMedinelilerin itkileri meselesi 300 den 10 000 e qeder muzakire olunan basqa bir movzudur Xelife ibn Xeyyat Veqidi Vesime ve Ebul Ereb savasda olenlerin siyahisini vererek bu sayini 300 le mehdudlasdirirlar ancaq bu reqemi daha yuksek gosterenler de vardir Bu savasda ensar ve Qureysden cox sayda saysecme sexsiyyet 180 den 700 e qeder helak olmusdur bir revayete gore aralarinda seksen sehabe de var idi Beyheqi bu zaman heyatda olan Enes ibn Malike istinad ederek 300 sehabe ve 700 hafizin olduyunu bildirir Ibn Sead heyatdan geden ve nesli kesilen medinelileri xususile qeyd edir Harre doyusundeki itkiler Siffeyn ve Cemel doyuslerindeki itkilerle eynilesdirilmisdir Medineliler bu savasda olenleri xususi qebiristanliga defn etmis onlara agilar ve menqibler soylemisdiler Klassik menbelerin bir qisminde neql olunduguna gore Harre hadisesi zamani Medine seheri qaret ucun 3 gun erzinde halal elan edilmis bu muddet erzinde insanlarin canina ve malina qesd edilmis qadinlara tecavuz edilmisdir Bu zorakiliqlar neticesinde dogulan usaqlara Evladul Harre yeni Harre ovladlari deyilmisdir Veqidi revayet edir ki qaret edilen ilk ev Beni Ebduleshellere mexsus idi Evane ibn Hekem ise bildirir ki Peygemberin azad etdiyi Usame ibn Zeyd ibn Harisenin evi istisna olmaqla Medinedeki butun evler talan edilmisdi Revayetlerin muxtelifliyi bu hadiseni arasdiranlarin da bir birinden ferqli movqeler sergilemesine sebeb olmusdur Ibn Kesir Yezidin Medineni mubah halal elan etmesini onun en boyuk sehvlerinden biri hesab etmis bu facieni Yezid dovrunun en iyrenc hadiselerinden biri kimi qiymetlendirmisdir Menbelerde o da qeyd olunur ki Mescidi Nebevide camaatla namaz qilinmayan uc gunden biri mehz bu hadisenin bas verdiyi gun olmusdur diger ikisi Osmanin sehid edildiyi gun ve Ebu Hemze el Xaricinin seheri ele kecirdiyi gundur atasinin Harre gunu oz kitablarini yandirdigini lakin sonradan buna gore derin teessuf hissi kecirdiyini soylemisdir Cabir ibn Abdullah ise revayet edir ki Tebuk seferinden qayidarken Mehemmed peygemberin ona bexs etdiyi bereket pulunu Harre gunu Emevi esgerleri onu elinden alana qeder saxlamisdir Eyni sekilde revayetlerde qeyd olunur ki Ebu Seid el Xudri oz canini gucle xilas ede bilmis mali mulku qaret edildikden sonra evinde qaret olunacaq bir sey qalmadigi ucun Emevi esgerleri onun saqqalindan bir nece tel yolmusdular Diger bir melumatda deyilir ki Emevi esgerlerinden biri Peygember dovrunde dogulmus adi ve kunyesi birbasa Peygember terefinden verilmis oldurmus lakin sonra pesman olub ailesine gederek diyet konpensasiya teklif etmisdiler Lakin bu teklif onun ailesi tererfinden qebul olunmamisdir Basda Velhauzen olmaqla bezi arasdirmacilar Teberinin Tarix eserinde Harre hadisesinin genis sekilde yer almasina baxmayaraq onu neql eden ravilerden Ebu Mihnef xaricinde Evane ve bu hadiseden behs etmemelerini esas getirerek seherin mubah elan olunmasina dair xeberlerin subheli oldugunu ireli surmusler Halbuki Lammens bu movzuda menbelerin yekdillikle hadiseni tesdiqlediklerini vurgulayir Bezi revayetlere gore Peygember bir gun Harretu Vaqimden kecerken bu hadisenin bas vereceyini onceden xeber vermis ve ummetin saysecme sexslerinin bu savasda sehid olacagini soylemisdir Savasin ertesi gunu Muslim ibn Uqbe Quba mescidinde Medine ehalisinden Yezidin qulu ve kolesi olaraq beyet almisdir Xelifenin emr ve mulkiyyeti altina insanlari daxil eden bu qeyri adi beyet formasina etiraz eden hemcinin Ebu Bekir ve Omerin dovrundeki kimi Allahin kitabi ve Peygemberinin sunneti uzerine beyet ederem deyen bezi sexsler de oldurulmusdur Muslim hem yasli dostu olan hem de hadise zamani muhacirlere rehberlik eden Maqil ibn Sinani da edam etdirmisdir Osmanin oglu Amrin saqqallarini yoldursa da Yezidin tovsiyesi ile Eli ibn Huseyne yuksek meqam vermis ve ona lutf gostermisdir Hadiseleri teferruati ile xilafet merkezine xeber veren Muslim Medinede qisa muddet qaldiqdan sonra Mekkeye yola dusmusdur Harredeki amansiz munasibetine gore ona musrif yeni heddi asan israf eden leqebi verilmisdir Yezidin bu hadiseleri esitdikde dediyi sozler ve soylediyi seirler barede ise muxtelif revayetler movcuddur ve bu meqamlar mubahiselidir Harre Vaqeesi Emevilerin siyasi tarixinde ve hakimiyyetlerinin davaminda etdikleri boyuk sehvlerden biri kimi deyerlendirilir veliehdlik institutu Kerbela faciesi Mekkenin muhasiresi ile yanasi bu hadise de hemin qara sehifelerden biri kimi tarixe dusmusdur bir revayetinde bas veren uc fitnenin ikincisi kimi Osmanin sehid edilmesinden sonra Harre hadisesini gostermis ve bu savasin neticesinde Hudeybiyye sehabelerinden hec birinin sag qalmadigini qeyd etmisdir Istinadlar Harre Savasi 19 04 2025 tarixinde arxivlesdirilib Harre 19 04 2025 tarixinde arxivlesdirilib el Bidaye ereb VIII Qahire Beyrut 1932 39 1966 235 Tebaqat ereb V Beyrut nsr M Ebdulqedir Eta 1990 210 212 Derimi Feraiz ereb 37 Beyheqi es Sunenul kubra ereb VI Heyderabad 1925 222 223 واقعة الحرة وأحداثها 19 04 2025 tarixinde arxivlesdirilib el Bideye ereb VI Qahire Beyrut 1932 39 1966 1932 39 1966 240 Semhudi Vefaul vefa ereb I Qahire 1908 88 94 Muslim Museqat ereb 21 Buxari Megazi ereb 12