fbpx
Wikipedia

Həsən Rüfətov

Avqust 03, 2021

Həsən Rüfətov
(Krımtatar dilində: Asan Refatov)
Digər adları Asan Refatov, Həsən Rüfətov Qasan Rıfatov
Doğum tarixi 1902-ci il
Doğum yeri Bağçasaray, ukrayna
Vəfat tarixi 1938-ci il
Milliyyəti Krım tatarı
Fəaliyyəti musiqiçi, bəstəkar
Saytı mənbə

Həyatı

Onun adı və soyadı qaynaqlarda Asan Refatov, Həsən Rüfətov və Qasan Rıfatov kimi yazılır. Ad və soyadın fərqli yazılışı Rus, Azərbaycan və Krım Türkcələrinin orfoqrafiyasından doğur. Türkiyədə, Azərbaycanda, İranda, İraqda yaşayan Türklər h səsindən geniş istifadə etdikləri halda, tatarlar söz önündə h səsini işlətmirlər. Rus dilində isə h səsi olmadığından alınma sözlərdə onu q və ya x səsi ilə əvəzləyirlər. Ona görə Azərbaycanda, Türkiyədə “Həsən”, “Hasan” kimi çağırılan ad tatarlarda “Asan”, ruslarda isə “Qasan”, “Xasan” kimi yazılır və səsləndirilir.

Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının ilk sədrinin tatar olması çoxlarına qəribə görünər bilər. Yaxın keçmişimizdə isə Azərbaycan ziyalıları sırasında milliyətcə tatar olan Bəkir Çobanzadə, Xeyri Əliyev, Fatma Qədri, Əziz Ubaydullin, Abdulla Şərifov, Həsən və Əli Terequlovlar, Mərziyə Davudova və başqalar vardı. Heç kim də onların tatar olduqları halda Azərbaycanda işləmələrinə, şan-şöhrət qazanmalarına təəccüblənmirdi.

Həsən Rüfətov 1902-ci ildə Bağçasarayda anadan olub.

Həsən Rüfətov 1922-ci ildə Ağməsciddəki Totaykıy Tatar Texnikumunda musiqi müəllimi kimi işə başlayır. Tezliklə burada nəfəsli orkestr təşkil edir. Gündüzlər dərs deyib, gecələr yeni musiqi əsərləri yazır. Qısa zamanda «Totaykıy marşı», B.Çobanzadənin şeirinə «İgid marşı», Şevki Bektörənin şeirinə «Qış günündə diləyim», Ümer İpçinin şeirinə «Gənc bülbülcük» mahnılarını, eləcə də Leyli-Məcnun, Tahir-Zöhrə dramlarına, A.S.Puşkinin «Bağçasaray çeşməsi» poeması əsasında hazırlanmış tamaşaya musiqi yazır.

Evində pianinosu belə olmayan gənc bəstəkar klublardakı, məktəblərdəki alətlərindən faydalanaraq tamaşalara musiqi yazmaqla kifayətlənmir, yarımçıq qalmış «Çorabatır» operasını bitirir. Musiqi alətlərinin, peşəkar kadrların, dekorların və s. qıtlığına baxmayaraq, 3 pərdəli, 6 şəkilli opera 1923-cü ilin sentyabrında Ağməsciddəki Qızıl Əsgər Klubunda tamaşaya qoyulur. Kırım Tatarları ilk operalarını, «Çorabatır»ı coşğuyla, alqışlarla qarşılayırlar. Professor Bəkir Çobanzadə tamaşa haqqında yazır: “Bu Krımtatar sənəti tarixində ilki görülən ən güclü, ən sevimli mədəni, siyasi vaqiyə oldu. Əsərin müəllifləri Osman Akçokraklı və Həsən Rüfətov bununla xalqının mədəni həyatında silinməz iz qoydular”

1924-cü ilin fevralında Kırım Dövlət Dram Teatrında «Çorabatır» operası ikinci dəfə səhnəyə qoyulur. Kommunist rəhbərliyi operanın çoxlu tamaşaçı cəlb etdiyini, xalqın rəğbətini qazandığını, insanlarda vətənpərvərlik, milli hisslər oyatdığını görüb narahat olur və onun göstərilməsinə əngəl törədirlər.

1924-cü ildə Sovetlər Birliyinin bir çox yerlərində olduğu kimi, Kırımda da etnoqrafik və arxeoloji bir elmi təşkilat qurulur. Həsən Rüfətovu da xalq mahnılarını, və maniləri toplayıb nota köçürmək üçün bu təşkilatda işə dəvət edirlər. 1932-ci ildə onun nota köçürdüyü 300-dən çöx mahnıdan yalnız 150-ni çap edirlər.

Həsən Rüfətov 1926-cı ildə musiqi təhsili almaq üçün Azərbaycana gəlir, Bakı Konservatoriyasının bəstəkarlıq və dirijorluq fakültəsində təhsil alır. Üzeyir Hacıbəyovla yaxından tanış olur və onun yaradıcılığını dərindən öyrənir. 1928-ci ildən etibarən konservatoriyanın nəzdindəki musiqi texnikumunda nəzəriyyədən dərs deməyə başlayır. Konservatoriyanın tələbəsi olan, texnikumda dərs deyən Həsən Rüfətov eyni zamanda yaradıcılığını da davam etdirir. Kiçik həcmli əsərlərlə yanaşı, tamaşalara da musiqi yazır.

Həsən Rüfətov 1930-cu ildə konservatoriyanı bitirsə də, geri dönməyə tələsmir. 1931-ci ildə o, konservatoriyaya prorektor təyin edilir. O, 1929-1931-ci illərdə İşçi-Kəndli Teatrında Riza Şövqünün «İrəli», Hacıbaba Nəzərlinin «Yolda», Seyid Hüseynin «Kölgə», Qavril Karnellinin «Əfilər» və «Pambıq verək», Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında Cəfər Cabbarlının «Almaz» və M. Danilovun «Qara su» tamaşalarına musiqi yazır.

Fars şairi Firdovsinin anadan olmasının 1000 illiyinə həsr edilmiş müsabiqəyə «Gavə» operası ilə qatılır.

1934-cü il onun həyatda yüksəlişinin ən yüksək nöqtəsi olur. Həmin ilin iyunun 30-da keçirilən təsis iclasında 32 yaşlı Həsən Rüfətov Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqına sədr seçilir.

1935-ci ildə Kırım Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi Həsən Rüfətovu vətənə dəvət edir. O, bu dəvəti məmnunluqla qarşılayır. Ağməsciddəki Tatar Musiqi Texnikumuna müəllim təyin olunur. Kırıma döndükdən sonra zəhmət haqqının böyük qismini musiqi alətləri almağa, yaşadığı mehmanxananın bir otaqlı mənzilinin kirayəsini ödəməyə xərcləyir. Yusuf Bolatovunn «Toy davam edir», «Nəsrəddin Xoca», İlyas Tarkanın «Hücum» pyeslərinə musiqi yazmaqla yanaşı, tatar yırlarının musiqisini də nota köçürür. Əvvəllər nota köçürdüyü yırlar üzərində yenidən işləyir, onları aranjiman edir. Bütün bunlar onu xalq musiqisi əsasında «Krım süitası» adlı klassik əsərini yazmağa həvəsləndirir.

1936-cı ildə Moskvada hazırlanmış daş plakaya Həsən Rüfətovun «Qızıl əsgər marşı», «Pioner marşı», «Krım süitası» kimi əsərləri və nota köçürdüyü xalq yırlarından «İki puqa», «Armut dalda (budaqda) sallanır» və «Şompul» daxil edilir. Bu, onun əsərləri yazılmış ilk və son val olur. Elə həmin il onun «Toy davam etdir» əsəri Sovetlər Birliyində keçirilən radio festivalına və «Şüştər» süitası isə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı tərəfindən Üzeyir Hacıbəyovun və Asəf Zeynallının əsərləri ilə birlikdə sentyabr ayında Parisdə keçirilən bir festivala göndərilir.

Həsən Rüfətov xalq əfsanəsi əsasında «Arzu qız» adlı opera yazmağa başlayır. 1937-ci ilin aprelin 27-də Həsən Rüfətovu və qardaşı Rüfəti Türk xalqlarını SSRİ-dən ayıraraq Vahid Turan Dövləti yaratmaqda şərləyib həbs edir, evlərindəki bütün yazılı kağızları, kitabları da aparırlar. 1938-ci ilin avqustun 8-də ataları 78 yaşlı Mamutu da həbs edirlər.

Beləliklə, Krımda maarif və mədəniyyət yayan bir ailənin yaşamına Rus müstəmləkəçiləri son qoysa da onların ideyalarını məhv edə bilmirlər. 70 il sonra olsa da Rüfatovlar ailəsinin talei öyrənilir, əsərləri təbliğ olunur.

Həsən Rüfətov 1938-ci ildə vəfat edir.

Avqust 03, 2021
həsən, rüfətov, krımtatar, dilində, asan, refatov, digər, adları, asan, refatov, qasan, rıfatovdoğum, tarixi, 1902, ildoğum, yeri, bağçasaray, ukraynavəfat, tarixi, 1938, ilmilliyyəti, krım, tatarıfəaliyyəti, musiqiçi, bəstəkarsaytı, mənbəhəyatı, redaktəonun, . Hesen Rufetov Krimtatar dilinde Asan Refatov Diger adlari Asan Refatov Hesen Rufetov Qasan RifatovDogum tarixi 1902 ci ilDogum yeri Bagcasaray ukraynaVefat tarixi 1938 ci ilMilliyyeti Krim tatariFealiyyeti musiqici bestekarSayti menbeHeyati RedakteOnun adi ve soyadi qaynaqlarda Asan Refatov Hesen Rufetov ve Qasan Rifatov kimi yazilir Ad ve soyadin ferqli yazilisi Rus Azerbaycan ve Krim Turkcelerinin orfoqrafiyasindan dogur Turkiyede Azerbaycanda Iranda Iraqda yasayan Turkler h sesinden genis istifade etdikleri halda tatarlar soz onunde h sesini isletmirler Rus dilinde ise h sesi olmadigindan alinma sozlerde onu q ve ya x sesi ile evezleyirler Ona gore Azerbaycanda Turkiyede Hesen Hasan kimi cagirilan ad tatarlarda Asan ruslarda ise Qasan Xasan kimi yazilir ve seslendirilir Azerbaycan Bestekarlar Ittifaqinin ilk sedrinin tatar olmasi coxlarina qeribe goruner biler Yaxin kecmisimizde ise Azerbaycan ziyalilari sirasinda milliyetce tatar olan Bekir Cobanzade Xeyri Eliyev Fatma Qedri Eziz Ubaydullin Abdulla Serifov Hesen ve Eli Terequlovlar Merziye Davudova ve basqalar vardi Hec kim de onlarin tatar olduqlari halda Azerbaycanda islemelerine san sohret qazanmalarina teeccublenmirdi Hesen Rufetov 1902 ci ilde Bagcasarayda anadan olub Hesen Rufetov 1922 ci ilde Agmesciddeki Totaykiy Tatar Texnikumunda musiqi muellimi kimi ise baslayir Tezlikle burada nefesli orkestr teskil edir Gunduzler ders deyib geceler yeni musiqi eserleri yazir Qisa zamanda Totaykiy marsi B Cobanzadenin seirine Igid marsi Sevki Bektorenin seirine Qis gununde dileyim Umer Ipcinin seirine Genc bulbulcuk mahnilarini elece de Leyli Mecnun Tahir Zohre dramlarina A S Puskinin Bagcasaray cesmesi poemasi esasinda hazirlanmis tamasaya musiqi yazir Evinde pianinosu bele olmayan genc bestekar klublardaki mekteblerdeki aletlerinden faydalanaraq tamasalara musiqi yazmaqla kifayetlenmir yarimciq qalmis Corabatir operasini bitirir Musiqi aletlerinin pesekar kadrlarin dekorlarin ve s qitligina baxmayaraq 3 perdeli 6 sekilli opera 1923 cu ilin sentyabrinda Agmesciddeki Qizil Esger Klubunda tamasaya qoyulur Kirim Tatarlari ilk operalarini Corabatir i cosguyla alqislarla qarsilayirlar Professor Bekir Cobanzade tamasa haqqinda yazir Bu Krimtatar seneti tarixinde ilki gorulen en guclu en sevimli medeni siyasi vaqiye oldu Eserin muellifleri Osman Akcokrakli ve Hesen Rufetov bununla xalqinin medeni heyatinda silinmez iz qoydular 1924 cu ilin fevralinda Kirim Dovlet Dram Teatrinda Corabatir operasi ikinci defe sehneye qoyulur Kommunist rehberliyi operanin coxlu tamasaci celb etdiyini xalqin regbetini qazandigini insanlarda vetenperverlik milli hissler oyatdigini gorub narahat olur ve onun gosterilmesine engel toredirler 1924 cu ilde Sovetler Birliyinin bir cox yerlerinde oldugu kimi Kirimda da etnoqrafik ve arxeoloji bir elmi teskilat qurulur Hesen Rufetovu da xalq mahnilarini ve manileri toplayib nota kocurmek ucun bu teskilatda ise devet edirler 1932 ci ilde onun nota kocurduyu 300 den cox mahnidan yalniz 150 ni cap edirler Hesen Rufetov 1926 ci ilde musiqi tehsili almaq ucun Azerbaycana gelir Baki Konservatoriyasinin bestekarliq ve dirijorluq fakultesinde tehsil alir Uzeyir Hacibeyovla yaxindan tanis olur ve onun yaradiciligini derinden oyrenir 1928 ci ilden etibaren konservatoriyanin nezdindeki musiqi texnikumunda nezeriyyeden ders demeye baslayir Konservatoriyanin telebesi olan texnikumda ders deyen Hesen Rufetov eyni zamanda yaradiciligini da davam etdirir Kicik hecmli eserlerle yanasi tamasalara da musiqi yazir Hesen Rufetov 1930 cu ilde konservatoriyani bitirse de geri donmeye telesmir 1931 ci ilde o konservatoriyaya prorektor teyin edilir O 1929 1931 ci illerde Isci Kendli Teatrinda Riza Sovqunun Ireli Hacibaba Nezerlinin Yolda Seyid Huseynin Kolge Qavril Karnellinin Efiler ve Pambiq verek Azerbaycan Dovlet Dram Teatrinda Cefer Cabbarlinin Almaz ve M Danilovun Qara su tamasalarina musiqi yazir Fars sairi Firdovsinin anadan olmasinin 1000 illiyine hesr edilmis musabiqeye Gave operasi ile qatilir 1934 cu il onun heyatda yukselisinin en yuksek noqtesi olur Hemin ilin iyunun 30 da kecirilen tesis iclasinda 32 yasli Hesen Rufetov Azerbaycan Bestekarlar Ittifaqina sedr secilir 1935 ci ilde Kirim Merkezi Icraiyye Komitesi Hesen Rufetovu vetene devet edir O bu deveti memnunluqla qarsilayir Agmesciddeki Tatar Musiqi Texnikumuna muellim teyin olunur Kirima dondukden sonra zehmet haqqinin boyuk qismini musiqi aletleri almaga yasadigi mehmanxananin bir otaqli menzilinin kirayesini odemeye xercleyir Yusuf Bolatovunn Toy davam edir Nesreddin Xoca Ilyas Tarkanin Hucum pyeslerine musiqi yazmaqla yanasi tatar yirlarinin musiqisini de nota kocurur Evveller nota kocurduyu yirlar uzerinde yeniden isleyir onlari aranjiman edir Butun bunlar onu xalq musiqisi esasinda Krim suitasi adli klassik eserini yazmaga heveslendirir 1936 ci ilde Moskvada hazirlanmis das plakaya Hesen Rufetovun Qizil esger marsi Pioner marsi Krim suitasi kimi eserleri ve nota kocurduyu xalq yirlarindan Iki puqa Armut dalda budaqda sallanir ve Sompul daxil edilir Bu onun eserleri yazilmis ilk ve son val olur Ele hemin il onun Toy davam etdir eseri Sovetler Birliyinde kecirilen radio festivalina ve Suster suitasi ise Azerbaycan Bestekarlar Ittifaqi terefinden Uzeyir Hacibeyovun ve Asef Zeynallinin eserleri ile birlikde sentyabr ayinda Parisde kecirilen bir festivala gonderilir Hesen Rufetov xalq efsanesi esasinda Arzu qiz adli opera yazmaga baslayir 1937 ci ilin aprelin 27 de Hesen Rufetovu ve qardasi Rufeti Turk xalqlarini SSRI den ayiraraq Vahid Turan Dovleti yaratmaqda serleyib hebs edir evlerindeki butun yazili kagizlari kitablari da aparirlar 1938 ci ilin avqustun 8 de atalari 78 yasli Mamutu da hebs edirler Belelikle Krimda maarif ve medeniyyet yayan bir ailenin yasamina Rus mustemlekecileri son qoysa da onlarin ideyalarini mehv ede bilmirler 70 il sonra olsa da Rufatovlar ailesinin talei oyrenilir eserleri teblig olunur Hesen Rufetov 1938 ci ilde vefat edir Menbe https az wikipedia org w index php title Hesen Rufetov amp oldid 5527075, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.