Gəncəli xan Zig (?- 1624/1625) — Səfəvilər dövlətində hərbi və siyasi xadim; Şah I Abbasın sadiq xidmətçilərindən biri kimi tanınmış, Səfəvi dövlətinin müxtəlif vilayətlərində bəylərbəyi vəzifəsində çalışmışdır. Gəncəli xan, ölümünə qədər – 1624/1625-ci ilə qədər – şahın demək olar ki, bütün hərbi yürüşlərində onun yanında olmuşdur. O, həm də görkəmli memar və inşaatçı kimi şöhrət qazanmış, Gəncəli Xan Kompleksi onun ən məşhur tikinti layihələrindən biri sayılır.
| Gəncəli xan | |
|---|---|
| Gəncəli xan | |
| 1596 – 1624/1625 | |
| Əvvəlki | Bektaş xan |
| Sonrakı | |
| 1596 – 1624/1625 | |
| 1622 – 1624/1625 | |
| Əvvəlki | təsis edilib |
| Sonrakı | Əlimərdan xan |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | XVI əsr |
| Doğum yeri | Herat, Səfəvilər dövləti |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Kirman, Səfəvilər dövləti |
| Fəaliyyəti | hərbi lider[d] |
| Uşağı | Əlimərdan xan |
| Rütbəsi | |
Həyatı
| ]Gəncəli xan mənşəcə Qərbi İranda yaşayan kürd tayfalarından birinə mənsub idi. Uşaqlıq yaşlarında Xorasanın Herat şəhərinə aparılmış və burada şahzadə Abbasla birlikdə böyümüşdür. Onlar arasında dərin dostluq yaranmış və bu münasibət Abbas 1587-ci ildə taxta çıxandan sonra da davam etmişdir.
1596-cı ildə I Şah Abbas Kirman vilayətində qiyamı yatırdıqdan və Qızılbaş valiliyinə son qoyduqdan sonra Gəncəli xanı həmin vilayətin hakimi təyin etmişdir. Bu barədə anonim "Qızılbaşlar tarixi" əsərində belə qeyd olunurː
| Şah I Abbas İsmayıl xanı şahanə nəvaziş və iltifatlarla şərəfləndirib başıuca etdi, Vəli xan qoca olduğu üçün Kirman mülklərini ona tiyul verdi və icazə verdi ki, Kirmanın bir guşəsində əbədi dövlətə dua etməklə məşğul olsun və Kirmanın idarəsi Gəncəli xan Zigə tapşırıldı. |
Bundan başqa, o, Sistana da hakim təyin olunmuş, az sonra isə özbəklərin əlində olan Fəth və Taraqun qalalarını ələ keçirmişdir. 1602/1603-cü illərdə Gəncəli xan Səfəvi ordusunun Buxaranı (Özbək xanlığının mərkəzi) ələ keçirmək üçün apardığı yürüşdə iştirak etmiş, eləcə də 1603–1618-ci illər Osmanlı–Səfəvi müharibəsində mühüm rol oynamışdır.
1600-cü illərin ortalarında Kirmanın zərdüşti icması yerli din xadimlərinin təzyiqlərinə etiraz etmiş, həmçinin Gəncəli xanı tikinti işləri üçün onların evlərini zorla sökməkdə ittiham etmişdi. Məsələni araşdırmaq üçün 1606-cı ildə Şah Abbas şəxsən Kirmana gəlmiş, istintaq nəticəsində Gəncəli xanın təqsirsiz olduğu aydınlaşmışdır. Bundan sonra şah İsfahana qayıdaraq zərdüştilərin müdafiəsini təmin edən fərman vermişdir.
1611-ci ildə Bəlucistanda baş verən üsyanı da Gəncəli xan yatırmış, üsyançıların əsas istehkamını ələ keçirmişdir. Beş il sonra o, yenidən Osmanlılara qarşı yürüşlərdə iştirak etmiş və Gürcüstanın işğalı zamanı fərqlənmişdir. 1622-ci ildə Qəndəharın Səfəvilər tərəfindən fəthindən sonra Gəncəli xan həmin şəhərin hakimi təyin edilmişdir. O, 1624/1625-ci illərdə vəfat etmiş, onun yerinə oğlu Əli Mərdan xan Qəndəharın, Tahmasibqulu xan isə Kirmanın hakimi olmuşdur.
Quruculuq fəaliyyəti
| ]Gəncəli xan əsasən tikinti və abadlıq işləri ilə yadda qalmışdır. Onun inşa etdirdiyi Zeynəddin karvansarayı (Yəzd şəhərində) və Lut səhrasındakı su anbarı memarlıq baxımından mühüm abidələrdir.
Onun ən çox tanınmış əsəri isə Kirman şəhərində yerləşən Gəncəli Xan Kompleksidir. Bu memarlıq ansamblı İran memarlığının və Səfəvi dövrü şəhərsalma sənətinin parlaq nümunəsi hesab olunur.
Ailəsi
| ]Gəncəli xanın Əlimərdan xan adlı oğlu vardı.
İstinadlar
| ]- Qızılbaşlar tarixi. Tərcümə və şərhlər M. Ə. Məhəmmədinindir. Bakıː Azərbaycan nəşriyyatı, 1993, 48 s.
- Qızılbaşlar tarixi. Tərcümə və şərhlər M. Ə. Məhəmmədinindir. Bakıː Azərbaycan nəşriyyatı, 1993, 48 s.
- Newman, Andrew J. (2008). Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire. I.B.Tauris. s. 184.
- Parizi, Mohammad-Ebrahim Bastani (2000). "GANJ-ʿALĪ KHAN". Encyclopaedia Iranica, Vol. X, Fasc. 3. pp. 284–285.
- Matthee, Rudi (2014). "KERMAN vii. In the Safavid Period". Encyclopaedia Iranica.
Həmçinin bax
| ]wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediya azad ensiklopediya Genceli xan Zig 1624 1625 Sefeviler dovletinde herbi ve siyasi xadim Sah I Abbasin sadiq xidmetcilerinden biri kimi taninmis Sefevi dovletinin muxtelif vilayetlerinde beylerbeyi vezifesinde calismisdir Genceli xan olumune qeder 1624 1625 ci ile qeder sahin demek olar ki butun herbi yuruslerinde onun yaninda olmusdur O hem de gorkemli memar ve insaatci kimi sohret qazanmis Genceli Xan Kompleksi onun en meshur tikinti layihelerinden biri sayilir Genceli xanGenceli xanKirman beylerbeyliyi1596 1624 1625EvvelkiBektas xanSonrakiSistan beylerbeyliyi1596 1624 1625Qendehar beylerbeyliyi1622 1624 1625Evvelkitesis edilibSonrakiElimerdan xanSexsi melumatlarDogum tarixi XVI esrDogum yeri Herat Sefeviler dovletiVefat tarixi 1646Vefat yeri Kirman Sefeviler dovletiFealiyyeti herbi lider d Usagi Elimerdan xanRutbesi generalHeyati span Genceli xan mensece Qerbi Iranda yasayan kurd tayfalarindan birine mensub idi Usaqliq yaslarinda Xorasanin Herat seherine aparilmis ve burada sahzade Abbasla birlikde boyumusdur Onlar arasinda derin dostluq yaranmis ve bu munasibet Abbas 1587 ci ilde taxta cixandan sonra da davam etmisdir 1596 ci ilde I Sah Abbas Kirman vilayetinde qiyami yatirdiqdan ve Qizilbas valiliyine son qoyduqdan sonra Genceli xani hemin vilayetin hakimi teyin etmisdir Bu barede anonim Qizilbaslar tarixi eserinde bele qeyd olunurː Sah I Abbas Ismayil xani sahane nevazis ve iltifatlarla sereflendirib basiuca etdi Veli xan qoca oldugu ucun Kirman mulklerini ona tiyul verdi ve icaze verdi ki Kirmanin bir gusesinde ebedi dovlete dua etmekle mesgul olsun ve Kirmanin idaresi Genceli xan Zige tapsirildi Bundan basqa o Sistana da hakim teyin olunmus az sonra ise ozbeklerin elinde olan Feth ve Taraqun qalalarini ele kecirmisdir 1602 1603 cu illerde Genceli xan Sefevi ordusunun Buxarani Ozbek xanliginin merkezi ele kecirmek ucun apardigi yurusde istirak etmis elece de 1603 1618 ci iller Osmanli Sefevi muharibesinde muhum rol oynamisdir 1600 cu illerin ortalarinda Kirmanin zerdusti icmasi yerli din xadimlerinin tezyiqlerine etiraz etmis hemcinin Genceli xani tikinti isleri ucun onlarin evlerini zorla sokmekde ittiham etmisdi Meseleni arasdirmaq ucun 1606 ci ilde Sah Abbas sexsen Kirmana gelmis istintaq neticesinde Genceli xanin teqsirsiz oldugu aydinlasmisdir Bundan sonra sah Isfahana qayidaraq zerdustilerin mudafiesini temin eden ferman vermisdir 1611 ci ilde Belucistanda bas veren usyani da Genceli xan yatirmis usyancilarin esas istehkamini ele kecirmisdir Bes il sonra o yeniden Osmanlilara qarsi yuruslerde istirak etmis ve Gurcustanin isgali zamani ferqlenmisdir 1622 ci ilde Qendeharin Sefeviler terefinden fethinden sonra Genceli xan hemin seherin hakimi teyin edilmisdir O 1624 1625 ci illerde vefat etmis onun yerine oglu Eli Merdan xan Qendeharin Tahmasibqulu xan ise Kirmanin hakimi olmusdur Quruculuq fealiyyeti span Genceli xan esasen tikinti ve abadliq isleri ile yadda qalmisdir Onun insa etdirdiyi Zeyneddin karvansarayi Yezd seherinde ve Lut sehrasindaki su anbari memarliq baximindan muhum abidelerdir Onun en cox taninmis eseri ise Kirman seherinde yerlesen Genceli Xan Kompleksidir Bu memarliq ansambli Iran memarliginin ve Sefevi dovru sehersalma senetinin parlaq numunesi hesab olunur Ailesi span Genceli xanin Elimerdan xan adli oglu vardi Istinadlar span Qizilbaslar tarixi Tercume ve serhler M E Mehemmedinindir Bakiː Azerbaycan nesriyyati 1993 48 s Qizilbaslar tarixi Tercume ve serhler M E Mehemmedinindir Bakiː Azerbaycan nesriyyati 1993 48 s Newman Andrew J 2008 Safavid Iran Rebirth of a Persian Empire I B Tauris s 184 Parizi Mohammad Ebrahim Bastani 2000 GANJ ʿALi KHAN Encyclopaedia Iranica Vol X Fasc 3 pp 284 285 Matthee Rudi 2014 KERMAN vii In the Safavid Period Encyclopaedia Iranica Hemcinin bax span Kirman beylerbeyliyi Genceli xan kompleksi Kateqoriyalar XVI esrde dogulanlar1646 ci ilde vefat edenlerElifba sirasina gore vezifeli sexslerSerkerdelerSefevi beylerbeyleriGizli kateqoriya Vikipediya Namelum parametrleri olan vezifeli sexs meqaleleri