Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Frederik Brüs Tomas (ing. Frederick Bruce Thomas, rus. Фёдор Фёдорович Томас; d. 4.11.1872, Missisipi, ABŞ – ö. 12.6.1928, İstanbul, Türkiyə) — Afroamerikan iş adamı; Türkiyədə ilk gecə klubu və qurucusu.
| Frederik Brüs Tomas | |
|---|---|
| ing. Frederick Bruce Thomas | |
 Frederik Brüs Tomas, Paris, 1896. | |
| Doğum tarixi | 1872 |
| Doğum yeri |  ABŞ, Missisipi, |
| Vəfat tarixi | 1928 və ya 12 iyun 1928 |
| Vəfat yeri |  Türkiyə, İstanbul |
| Vəfat səbəbi | ağır xəstəlik |
| Vətəndaşlığı | ABŞ→ Rusiya imperiyası |
| Atası | Levis Tomas |
| Anası | Hanna Tomas |
| Milliyyəti | zənci |
| Fəaliyyəti | iş adamı, qastronomçu |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Frederik Brüs Tomas 4 noyabr 1872-ci ildə ABŞ-nin Missisipi ştatının qraflığında anadan olmuşdur. Frederikin Yensi (1861), Vilyam (1867), Con (1870) adlarında özündən böyük üç qardaşı və Keyt (1868) adlı bir bacısı var idi. Atası Levis Tomas, anası Hanna Tomas keçmiş qullar idi. Onlar ABŞ-də köləliyin ləğvi edilməsindən 4 il sonra - 1969-cu ildə böyük bir fermaya sahib olmuşdurlar. Lakin anası 35 yaşında ikən Frederiki dünyaya gətirən zaman vəfat etmişdir. Bundan sonra atası İndia adlı başqa qadınla evlənir.
1890-cı ildə atası Levis torpaq mübahisəsinə görə qonşu ağdərili tərəfindən vəhşicəsinə öldürülür. Artıq həmin vaxt 18 yaşında olan Frederik Missisipidə qala bilməyəcəyini görərək doğma evini tərk edir. Əvvəlcə 2 il ABŞ-ni dolaşır. Bir müddət Çikaqoda çiçək satıcısının yanında çalışır, daha sonra isə 1892-ci ildə başlayır, il yarım Çikaqonun "Auditorium" otelində işləyir və sonra Bruklin gedir, "Klarendon" otelində işləyir, lakin irqçilik ona hələ də problemlər yaradırdı.
Fredirik daha geniş azadlıqlar əldə etmək üçün irqçiliyin olmadığı Avropaya getməyi qərara alır. Həm də onun musiqiyə böyük marağı var idi. Musiqi təhsili almaq üçün gəmi ilə Londona gedir. Konservatoriyaya müraciət edir, amma onun müraciəti rədd edilir. İmtinaya səbəb oxumaqla eyni vaxtda işləmək istəməsi idi. Bir müddət Londonda restoranlarda işlədikdən sonra Avropada şəhərlərini gəzir. İngiltərə tərk etdikdən sonra, əvvəlcə 1895-ci ilin iyulunda Fransaya gedir. Fransız dilini öyrənir, Yelisey çöllərində olan "Kiba" restoranında ofisantlıq edir. Müxtəlif vaxtlarda qarşısına çıxan bütün işlərdə çalışır. Fransada varlı bir rus ilə tanış olaraq, onun xidmətçisinə çevrilir. Rusun tövsiyəsi ilə bəxtini bu dəfə Rusiyada sınamaq qərarına gəlir.
1899-cu ildə Rusiyaya gəlir. Rusiyada ilk ilini Peterburq, Moskva və Odessa şəhərlərində keçirir. Yenə mehmanxana və restoranlarda işləyirdi. Çox keçmədən vətəndaşlıq alır, adını dəyişdirib Fyodor Fyodoroviç Tomas edir.
Moskvada alman qızı Hedviq Antonia Hahn ilə tanış olduğu zaman 29 yaşında idi. Onlar 11 sentyabr 1901-ci ildə evlənirlər. Onların ilk körpələri Olqa 1902, oğulları Mixail 1906 və ikinci qızları İrma 1909-cu ildə doğulmuşlar.
1903-cü ildə baş ofisant kimi Moskvanın gecə hayatının mərkəzi olan "Akvarium"da çalışmağa başlayır. Lakin 1905-ci ildə Birinci rus inqilabı zamanı onun ailəsinin yaşadığı yerə yarım saatlıq yürüş məsafəsinde olan Presnya bölgəsində qarşıdurmalar meydana gəldi. Həmin hadisələrdə "Akvarium"a da böyük ziyan dəydi. Artıq Frederikin yeni bir işə ehtiyacı var idi. Bundan sonra o, Rusiyanın ən gözəl restoranlarından olan "Yar"ın baş ofisantı kimi işə başlayır.
Moskvada kimi başladığı həyatını bir neçə il sonra varlı bir iş adamı kimi davam etdirir. Frederik insan sərrafı idi. Müştərinin nə yemək və içmək istədiyini dərhal başa düşdü. Müştərilərlə yaratdığı isti münasibətləri sayəsində, hər kəs tərəfindən sevilirdi. Qazanclı bir işi var idi. Yaxşı bəxşiş alırdı.
17 yanvar 1910-cu ildə hələ 34 yaşında olan həyat yoldaşı Hedviq sətəlcəm və qan zəhərlənməsindən vəfat edir. Frederik uşaqlarına baxmaq üçün Valentina Leontina Anna Hoffman adlı alman baxıcı tutur. Sonradan isə onunla evlənir.
1911-ci ilin noyabrında "Akvarium" yenidən qapılarını gecə həyatı düşkünlərinə açır. Amma artıq buranın sahibi əvvəlki fransız yox, iki ortaq rus iş adamı – Matvey Filippoviç Martinov və Mixail Prokofyeviç Tsatev idi.
1912-ci ilin yazı Frederikin həyatında ilk dəfə zəngin olduğu zaman idi. Tam 150.000 rubl məbləğində qazanc əldə etmişdir. Artıq səkkiz otaqlı, dəbdəbəli bir evdə yaşayırdı.
Frederikin gözü daha da yüksəklərdəydi. Şəhər mərkəzindəki bir bağçalı teatr olan "Şantikleer" iflas etmişdir. O, "Şantikleer"in adını Parisdəki məşhur "Maksim's" restoranından ilhamlanaraq "Maksim"ə dəyişdirməyə qərar verir. Beləliklə o, Moskvada varlıların sevimli məkanı olan "Maksim" gecə klubunu yaradır.
Lakin 1917-ci ildəki Oktyabr inqilabından sonra ölkədə sovet hakimiyyətinin qurulması onun xeyrinə olmur. Bir sıra çətinliklərə məruz qalan Tomas müraciət edir. Ancaq səfirlikdən ona bildirirlər ki, həm Rusiya vətəndaşı, həm də zənci olduğuna görə ona kömək edə bilməyəcəklər.
ABŞ-dən əli üzülən Tomas, daha sonra ailəsi ilə bərabər uzun sürən çətinliklərdən sonra Türkiyəyə gedir. Türkiyədə 9 il yaşayır. Amma Tomasın bütün var-dövləti Rusiyada qalmışdı. Buna görə də Türkiyədəki fəaliyyətinə hamballıq etməklə başlayır. Yenə də bəxtini sınayır və cəmi 1 il ərzində itirdiklərini yenidən qazana bilir.
1920-ci ildə macərəpərəst zənci Tomas İstanbulda indiki Taksim meydanında "Stella" adlı caz və gecə kluba açmağa qərar verir. O, dünyada məşhur olan caz musiqisini Türkiyəyə gətirir. Ardınca burada da "Maksim" klubunu açır və Avropadan rəqqasələr gətirir. "Maksim" qısa müddət ərzində İstanbulun ən məşhur gecə klubuna çevrilir. Müştəriləri sırasında tanınmış adamlarla yanaşı, hətta diplomatlar da vardı. bütün dəvətlərini məhz bu klubda verirdi.
Həbs olunması
Tomas daha sonra Türkiyə tarixinin ən utancverici qumarxanası olan "Yıldız Sarayı"nda açılan oyun salonuna şərik olur. Amma hər şey bir gecədə yerlə-yeksan edilir. Qumarda bütün sərvətini itirən bir türk "Yıldız Sarayı"nın qapısı önündə intihar edir. Bunun ardınca 1927-ci ilin sentyabrında bu qumarxana bağlanır. Bu, Tomasın sonu demək idi. Nəticədə o, müflis olur. Çünki "Stella" və "Maksim" gecə klublarından əldə edilən gəlir borclarının ödənilməsinə kifayət etmirdi. Həbs olunacağını bildiyi üçün o, və müraciət edir. Ancaq bütün qapılar üzünə bağlandı və 1927-ci ildə Tomas borc üzündən həbs olunur. Borclu olduğu şəxslər gecə klublarını borca qarşılıq aldılar.
Vəfatı
Tomasın həyatı 1928-ci ildə Türkiyədə faciəli şəkildə başa çatmışdır. 1928-ci ilin mayında Tomas ağır xəstələnir və həbsxanadan Taksimdəki Pastor xəstəxanasına köçürülür. 55 yaşında ikən 12 iyun 1928-ci il tarixində həmin xəstəxanada ölür. Öldüyü xəstəxana onun Türkiyədə qurucusu olduğu ilk gecə klubunun bir neçə metrliyində yerləşirdi.
Məzarı
Dostları Toması İstanbuldakı Feriköy Latın məzarlığında dəfn edirlər. Amma məzara baş daşı qoymaq üçün tələb olunan pulu heç kəs vermir və nəticədə Tomasın məzarı itir.
Xatirəsi
- Onun həyatı haqqında əslən rus olan amerikalı professor "Qara rus" kitabını yazmışdır. 2013-cü ildə "Atlantic Monthly Press" nəşriyyatında çap olunmuş həmin kitab sonradan bir sıra dillərə tərcümə edilmişdir.
Mənbə
- Elnarə. İlk gecə klubu, rəqqasə qızlar, qumarxana və yox olan məzar - Həyat dramı. AzNews.az (az.)
Ədəbiyyat
- Alexandrov, Vladimir, The Black Russian, Atlantic Monthly Press, 2013, ISBN
İstinadlar
- Frederick Bruce Thomas // Faceted Application of Subject Terminology.
- Library of Congress Authorities (ing.). Library of Congress.
- Soner Yalçın yazdı: Ruslar denilince aklınıza hiç "Siyah Rus" gelir mi 2017-01-22 at the Wayback Machine. odatv.com (türk.)
- İstanbulda biten bir zenci rusun inanılmaz hayatı 2020-02-04 at the Wayback Machine. sozcu.com.tr
- . "Qara rus" 2013-07-09 at the Wayback Machine.
- Siyah Rus 2021-07-25 at the Wayback Machine. iskultur.com.tr (türk.)
- The Black Russian. By Vladimir Alexandrov. (Atlantic Monthly Press; 306 pages; $25) 2022-02-02 at the Wayback Machine (ing.)
Xarici keçidlər
- Murat Bardakçı. Taksim'i şehrin eğlence mekânı yapan Amerikalı zencinin bilinmeyen öyküsü. haberturk.com (türk.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Frederik Brus Tomas ing Frederick Bruce Thomas rus Fyodor Fyodorovich Tomas d 4 11 1872 Missisipi ABS o 12 6 1928 Istanbul Turkiye Afroamerikan is adami Turkiyede ilk gece klubu ve qurucusu Frederik Brus Tomasing Frederick Bruce ThomasFrederik Brus Tomas Paris 1896 Dogum tarixi 1872Dogum yeri ABS Missisipi Vefat tarixi 1928 ve ya 12 iyun 1928 1928 06 12 Vefat yeri Turkiye IstanbulVefat sebebi agir xestelikVetendasligi ABS Rusiya imperiyasiAtasi Levis TomasAnasi Hanna TomasMilliyyeti zenciFealiyyeti is adami qastronomcu Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiFrederik Brus Tomas 4 noyabr 1872 ci ilde ABS nin Missisipi statinin qrafliginda anadan olmusdur Frederikin Yensi 1861 Vilyam 1867 Con 1870 adlarinda ozunden boyuk uc qardasi ve Keyt 1868 adli bir bacisi var idi Atasi Levis Tomas anasi Hanna Tomas kecmis qullar idi Onlar ABS de koleliyin legvi edilmesinden 4 il sonra 1969 cu ilde boyuk bir fermaya sahib olmusdurlar Lakin anasi 35 yasinda iken Frederiki dunyaya getiren zaman vefat etmisdir Bundan sonra atasi India adli basqa qadinla evlenir 1890 ci ilde atasi Levis torpaq mubahisesine gore qonsu agderili terefinden vehsicesine oldurulur Artiq hemin vaxt 18 yasinda olan Frederik Missisipide qala bilmeyeceyini gorerek dogma evini terk edir Evvelce 2 il ABS ni dolasir Bir muddet Cikaqoda cicek saticisinin yaninda calisir daha sonra ise 1892 ci ilde baslayir il yarim Cikaqonun Auditorium otelinde isleyir ve sonra Bruklin gedir Klarendon otelinde isleyir lakin irqcilik ona hele de problemler yaradirdi Fredirik daha genis azadliqlar elde etmek ucun irqciliyin olmadigi Avropaya getmeyi qerara alir Hem de onun musiqiye boyuk maragi var idi Musiqi tehsili almaq ucun gemi ile Londona gedir Konservatoriyaya muraciet edir amma onun muracieti redd edilir Imtinaya sebeb oxumaqla eyni vaxtda islemek istemesi idi Bir muddet Londonda restoranlarda isledikden sonra Avropada seherlerini gezir Ingiltere terk etdikden sonra evvelce 1895 ci ilin iyulunda Fransaya gedir Fransiz dilini oyrenir Yelisey collerinde olan Kiba restoraninda ofisantliq edir Muxtelif vaxtlarda qarsisina cixan butun islerde calisir Fransada varli bir rus ile tanis olaraq onun xidmetcisine cevrilir Rusun tovsiyesi ile bextini bu defe Rusiyada sinamaq qerarina gelir Ailesi ile birlikde 1899 cu ilde Rusiyaya gelir Rusiyada ilk ilini Peterburq Moskva ve Odessa seherlerinde kecirir Yene mehmanxana ve restoranlarda isleyirdi Cox kecmeden vetendasliq alir adini deyisdirib Fyodor Fyodorovic Tomas edir Moskvada alman qizi Hedviq Antonia Hahn ile tanis oldugu zaman 29 yasinda idi Onlar 11 sentyabr 1901 ci ilde evlenirler Onlarin ilk korpeleri Olqa 1902 ogullari Mixail 1906 ve ikinci qizlari Irma 1909 cu ilde dogulmuslar 1903 cu ilde bas ofisant kimi Moskvanin gece hayatinin merkezi olan Akvarium da calismaga baslayir Lakin 1905 ci ilde Birinci rus inqilabi zamani onun ailesinin yasadigi yere yarim saatliq yurus mesafesinde olan Presnya bolgesinde qarsidurmalar meydana geldi Hemin hadiselerde Akvarium a da boyuk ziyan deydi Artiq Frederikin yeni bir ise ehtiyaci var idi Bundan sonra o Rusiyanin en gozel restoranlarindan olan Yar in bas ofisanti kimi ise baslayir Moskvada kimi basladigi heyatini bir nece il sonra varli bir is adami kimi davam etdirir Frederik insan serrafi idi Musterinin ne yemek ve icmek istediyini derhal basa dusdu Musterilerle yaratdigi isti munasibetleri sayesinde her kes terefinden sevilirdi Qazancli bir isi var idi Yaxsi bexsis alirdi 17 yanvar 1910 cu ilde hele 34 yasinda olan heyat yoldasi Hedviq setelcem ve qan zeherlenmesinden vefat edir Frederik usaqlarina baxmaq ucun Valentina Leontina Anna Hoffman adli alman baxici tutur Sonradan ise onunla evlenir 1911 ci ilin noyabrinda Akvarium yeniden qapilarini gece heyati duskunlerine acir Amma artiq buranin sahibi evvelki fransiz yox iki ortaq rus is adami Matvey Filippovic Martinov ve Mixail Prokofyevic Tsatev idi 1912 ci ilin yazi Frederikin heyatinda ilk defe zengin oldugu zaman idi Tam 150 000 rubl mebleginde qazanc elde etmisdir Artiq sekkiz otaqli debdebeli bir evde yasayirdi Frederikin gozu daha da yukseklerdeydi Seher merkezindeki bir bagcali teatr olan Santikleer iflas etmisdir O Santikleer in adini Parisdeki meshur Maksim s restoranindan ilhamlanaraq Maksim e deyisdirmeye qerar verir Belelikle o Moskvada varlilarin sevimli mekani olan Maksim gece klubunu yaradir Lakin 1917 ci ildeki Oktyabr inqilabindan sonra olkede sovet hakimiyyetinin qurulmasi onun xeyrine olmur Bir sira cetinliklere meruz qalan Tomas muraciet edir Ancaq sefirlikden ona bildirirler ki hem Rusiya vetendasi hem de zenci olduguna gore ona komek ede bilmeyecekler ABS den eli uzulen Tomas daha sonra ailesi ile beraber uzun suren cetinliklerden sonra Turkiyeye gedir Turkiyede 9 il yasayir Amma Tomasin butun var dovleti Rusiyada qalmisdi Buna gore de Turkiyedeki fealiyyetine hamballiq etmekle baslayir Yene de bextini sinayir ve cemi 1 il erzinde itirdiklerini yeniden qazana bilir 1920 ci ilde macereperest zenci Tomas Istanbulda indiki Taksim meydaninda Stella adli caz ve gece kluba acmaga qerar verir O dunyada meshur olan caz musiqisini Turkiyeye getirir Ardinca burada da Maksim klubunu acir ve Avropadan reqqaseler getirir Maksim qisa muddet erzinde Istanbulun en meshur gece klubuna cevrilir Musterileri sirasinda taninmis adamlarla yanasi hetta diplomatlar da vardi butun devetlerini mehz bu klubda verirdi Hebs olunmasiYildiz Sarayi Tomas daha sonra Turkiye tarixinin en utancverici qumarxanasi olan Yildiz Sarayi nda acilan oyun salonuna serik olur Amma her sey bir gecede yerle yeksan edilir Qumarda butun servetini itiren bir turk Yildiz Sarayi nin qapisi onunde intihar edir Bunun ardinca 1927 ci ilin sentyabrinda bu qumarxana baglanir Bu Tomasin sonu demek idi Neticede o muflis olur Cunki Stella ve Maksim gece klublarindan elde edilen gelir borclarinin odenilmesine kifayet etmirdi Hebs olunacagini bildiyi ucun o ve muraciet edir Ancaq butun qapilar uzune baglandi ve 1927 ci ilde Tomas borc uzunden hebs olunur Borclu oldugu sexsler gece klublarini borca qarsiliq aldilar VefatiTomasin heyati 1928 ci ilde Turkiyede facieli sekilde basa catmisdir 1928 ci ilin mayinda Tomas agir xestelenir ve hebsxanadan Taksimdeki Pastor xestexanasina kocurulur 55 yasinda iken 12 iyun 1928 ci il tarixinde hemin xestexanada olur Olduyu xestexana onun Turkiyede qurucusu oldugu ilk gece klubunun bir nece metrliyinde yerlesirdi MezariDostlari Tomasi Istanbuldaki Ferikoy Latin mezarliginda defn edirler Amma mezara bas dasi qoymaq ucun teleb olunan pulu hec kes vermir ve neticede Tomasin mezari itir XatiresiOnun heyati haqqinda eslen rus olan amerikali professor Qara rus kitabini yazmisdir 2013 cu ilde Atlantic Monthly Press nesriyyatinda cap olunmus hemin kitab sonradan bir sira dillere tercume edilmisdir MenbeElnare Ilk gece klubu reqqase qizlar qumarxana ve yox olan mezar Heyat drami AzNews az az EdebiyyatAlexandrov Vladimir The Black Russian Atlantic Monthly Press 2013 ISBN 0 802 12069 5IstinadlarFrederick Bruce Thomas Faceted Application of Subject Terminology Library of Congress Authorities ing Library of Congress Soner Yalcin yazdi Ruslar denilince akliniza hic Siyah Rus gelir mi 2017 01 22 at the Wayback Machine odatv com turk Istanbulda biten bir zenci rusun inanilmaz hayati 2020 02 04 at the Wayback Machine sozcu com tr Qara rus 2013 07 09 at the Wayback Machine ISBN 0 802 12069 5 Siyah Rus 2021 07 25 at the Wayback Machine iskultur com tr turk The Black Russian By Vladimir Alexandrov Atlantic Monthly Press 306 pages 25 2022 02 02 at the Wayback Machine ing Xarici kecidlerVikianbarda Frederik Brus Tomas ile elaqeli mediafayllar var Murat Bardakci Taksim i sehrin eglence mekani yapan Amerikali zencinin bilinmeyen oykusu haberturk com turk