Exinokokk qurdu sestodların ən kiçik nümayəndəsi olub, bədənin uzunluğu 5-6 mm və bədəni təşkil edən buğumların sayı isə 3-4 ədəddir. Bədənin axırıncı buğumu strobilanın yerdə qalan bütün uzunluğundan bir qədər uzun olur. Başda iki cərgədə yerləşmiş qarmaqları olan xortum və 4 sormac vardır. Başda qarmaqların bir qismi iri, digər qismi isə nisbətən kiçik olub, sayı 35-38 ədəddir. Boyun hissə həddən artıq qısa olub, eni başın enindən fərqlənmir. Bədənin birinci buğumu, adətən heç bir diferensiasiya orqanına malik deyil. Cinsiyyət orqanlarının əmələ gəlməsi 2-ci buğumdan başlayır. Strobilanın 3-cü buğumu hermafrodit buğum hesab edilir. Bu buğumda kiçik kürəşəkilli toxumluqların sayı 40-50 ədəd olub, buğumda səpələnmiş haldadır. Onların çoxu buğumun ön hissəsinə yaxın yerləşir. Qıvrım formada olan toxum-çıxarıcı kanal buğumun kənarına yaxınlaşaraq ortada yaxşı inkişaf etmiş sirrusla qurtarır ki, bu da cinsi kloaka ilə xaricə açılır. Yumurtalıq 2 paydan ibarət olub buğumun arxa hissəsindədir. Yumurtalığın arxasında çox sıx yerləşmiş sarılıq vardır. Yumurtalığın ön hissəsində qısa balalıq yerləşir. Balalığın yan çıxıntıları vardır. Bədə-nin arxa buğumunda yalnız kisəşəkilli balalıq yerləşir. Balalıqda 4000-5000-ə qədər yumurta olur. Yumurtanın içərisində onkosfer inkişaf edir.
İnkişaf dövriyyəsi
Exinokokk qurdunun cinsi yetişkənliyə çatmış forması əsasən itin, pişiyin, canavarın, çaqqalın nazik bağırsağında parazitlik edir. Aralıq sahibi iri və xırda buynuzlu heyvanlar və insandır. Əsas sahibin bağırsağından exinokokkun axırıncı buğumunda yetişmiş yumurtalar nəcislə birlikdə xaricə düşür. Xaricə düşmüş yumurta otun, suyun və müxtəlif qida məmulatlarının üzərinə yayılır. Yumurtanın içərisində 6 qarmaqlı onkosfer inkişaf edir. Onkosferli yumurta xarici mühit amillərinə qarşı dözümlü olur. Belə ki, torpağın üstündə, kölgəli yerdə +10-26°C-də 1 ay ərzində öz həyat qabiliyyətini saxlaya bilir, 60°C-də onkosfer 10 dəqiqəyə məhv olur. Xarici mühitə düşmüş yumurta aralıq sahibə müxtəlif qida məmulatları ilə, ya da gigiyenik qaydalara riayət etmədikdə yoluxur. Aralıq sahibin bağırsağında sürfə yumurta qabığından azad olur, qarmaqları vasitəsilə bağırsağın selikli qişasından qan və limfa damarlarına keçir. Qan vasitəsilə sürfə müxtəlif orqanlara (qaraciyərə, ağciyərlərə, beyinə və s.) daxil olub qovuqcuğa çevrilir. Sürfə axırıncı sahibə yoluxandan 1 ay sonra 1 mm, 5 aydan sonra isə 1 sm diametrində olur. Qovuğun divan iki qatdan (xarici xitinəbənzər qat və daxili parenximatoz pərdə) ibarət olub, içərisi maye ilə dolu olur. Qovuğun daxili qatı olan parenximatoz və ya rüşeym qatında kiçik kapsullar inkişaf edir. Bu kapsullar içərisində yeni başcıqlar inkişaf edərək tədricən qız qovuqcuqları əmələ gətirir. Belə qız qovuqcuqların divarı dağıldıqda içərisində olan başcıqlar ilk qovuğun mayesinə düşür. Hər kapsula içərisində 10-30-dək başcıq ola bilər. Başcıqda 4 sormac və 30-40-a qədər tacşəkilli qarmaq yerləşir. Qovuq 6-15 ay ərzində yetişərək insanda yeni doğulmuş uşaq başı boyda, məməli heyvanlarda isə 64 kq-a kimi ola bilər. Qovuq aralıq sahibdə bir neçə il yaşaya bilir. Exinokokkun sonrakı inkişafı əsas sahibdə gedir. Əsas sahib (it, canavar, çaqqal) aralıq sahib heyvanların yoluxmuş orqanlarını yedikdə, qovuqla birlikdə içərisində olan başcıqları da udmuş olur. Udulmuş başcıq qarmaqları vasitəsilə bağırsağın selikli qişasına yapışaraq lentşəkilli formaya çevrilir. Cinsi yetkin formamın inkişafı üçün 2-3 aya qədər vaxt lazımdır. Əsas sahibdə müstəqil parazitlərin sayı udulmuş başcıqların sayı qədər olur. Exinokokk qovuğu aralıq sahibin müxtəlif orqanlarında yerləşib həcmcə tədricən böyüdüyü üçün, orqan və toxumalara mexaniki təsir edərək onun normal fizioloji funksiyasını pozur. Digər tərəfdən isə qovuq daxilində yerləşmiş maye qan dövranına keçdikdə çox ciddi intoksikasiya baş verir. Exinokokk qovuğu ilk inkişaf mərhələsində olduqda xəstə insanda və heyvanlarda müəyyən dəyişiklikləri aşkar etmək olmur. Aralıq sahibdə 2-3 ildən sonra parazitin qovuğu bu və ya digər yoluxmuş orqanın normal funksiyasında ciddi dəyişikliklər yaradır. Ana qovuq insanda və ya heyvanda partladıqda içərisindəki mayenin intoksikasiyası təsirindən plevrit baş verir və xaric olmuş başcıqlardan isə yeni qovuqcuqlar əmələ gəlir. İnsanda ən çox yoluxma halları qaraciyərdə (bütün yoluxma halları 50%-i) təsadüf edilir. Klinika şəraitində qaraciyər exinokokkunun üç inkişaf mərhələsi aşkar edilmişdir:
I mərhələ - 6 qarmaqlı onkosferin qaraciyərə daxil olduğu vaxtdan ilk xəstəlik əlamətinin meydana gəlməsinə qədər. Bu zaman qovuq qaraciyər toxumasının dərinliyində yerləşir.
II mərhələ - qaraciyərdə müxtəlif simptomlu xəstəliklərin meydana gəlməsi ilə başlayır. Bu mərhələdə xəstədə iştahasızlıq, iş qabiliyyətinin itməsi, tez yorulma, zəiflik, baş ağrıları, arıqlama və bəzən dəridə səpmə və qaşınma, qarın nahiyəsində çox kəskin küt ağrılar olur. Qaraciyərin həcmi normadan artıq böyüyür.
III mərhələ - exinokokk qovuğunun çürüməsi nəticəsində içərisindəki mayenin və başcığın qarın boşluğu orqanları arasına tökülməsi ilə əlaqədar kompleks allergiya xarakterli simptomlar, hətta huşitirmə hallarının olmasıdır.
Ağciyərlərin exinokokku insanda təsadüf edilən exinokokk xəstəliyi-nin təqribən 20%-ni təşkil edir. Bu 2 mərhələdə keçir:
I - açılmamış (dağılmamış) mərhələ. Bu zaman qovuq böyüyür, sinir-lərin, bronx və damarların sıxışdırması nəticəsində plevranın patologiyası baş verir. Xəstədə döş qəfəsindəki ağrıların olması əvvəlcə quru öskürək, sonra isə öskürdükdə irili-selikli bəlğəmlə, qismən qanın olması və təngnəfəslik şəklində özünü göstərir.
II - exinokokk qovuğunun dağılması mərhələsi. Xəstədə çox ciddi dəyişikliklər əmələ gəlir. Bu zaman qovuğun içərisindəki elementlərin bronxlara (20-40%) keçməsi ilə əlaqədar bərk öskürmə, boğulma simptomu və bəlğəmdə qanın artması müşahidə edilir. Dağılmış exinokokk qovuğu plevraya keçdikdə isə xəstəlik ölümlə qurtarır. İnsanda exinokokkun bəzən beyin, dalaq, sümük və əzələ formasına da təsadüf olunur.
İnkişafın ilk günlərində exinokokkun diaqnostikası böyük çətinliklər törədir. İnandırıcı diaqnoz ancaq kompleks tədqiqatlar, yəni klinik, rentgen və laboratoriya analizi ilə aydınlaşdırılır. Bu xəstəliyin əsas diaqnostikası Kasoni reaksiyasının nəticəsinə əsaslanır. Bu, immunoloji xarakter daşıyır. Bu məqsədlə sterilizə olmuş qoyun exnokokk qovuğu-nun mayesi (0,2 ml exinokokk mayesini qızdırıb sterilizə etdikdən sonra üzərinə 2%-ə qədər xloroform əlavə edilir), əlin dərisi altına yeridilir. Dəri alında kiçik bir qovuqcuq əmələ gəlir. Əgər bu qovuqcuq 3-5 dəqiqə müddətində öz həcminə görə 5 dəfə artarsa, müsbət reaksiya (yəni exinokokk vardır) hesab edilir. Heyvanlarda Kasoni reaksiyasına görə reaksiya müsbət olduqda, qoyunda exinokokk mayesi yeridilən nahiyədə qarışığın 2,5 sm, iribuynuzlu heyvanlarda isə 4,6 sm və bir qədər də çox böyüməsilə xarakterizə olunur. Xəstə itlərin aşkar edilməsi üçün onların nəcisləri analiz olunur. İnsanda müalicə ancaq cərrahi yolladır. Heyvanların müalicəsində müxtəlif dərmanlardan istifadə edilir.
Ədəbiyyat
C. Ə. Nəcəfov, R. Ə. Əliyev, Ə. P. Əzizov. Tibbi biologiya və genetikanın əsasları. Bakı - 2008, 839 səh.
Avqust 12, 2021
exinokokk, echinococcus, granulosus, siklofillidlər, dəstəsinə, cyclophyllidea, olan, lenşəkilli, qurdlardır, echinococcus, granulosusechinococcus, granulosus, histoloji, preparatelmi, təsnifataləmi, heyvanlaryarımaləm, eumetazoylarbölmə, ikitərəflisimmetriyal. Exinokokk lat Echinococcus granulosus siklofillidler destesine lat Cyclophyllidea aid olan lensekilli qurdlardir ExinokokkEchinococcus granulosusEchinococcus granulosus aid histoloji preparatElmi tesnifatAlemi HeyvanlarYarimalem EumetazoylarBolme IkitereflisimmetriyalilarYarimbolme IlkagizlilarTipustu PlatyzoaTip Yasti qurdlarNov ExinokokkElmi adiEchinococcus granulosus Rudolphi 1801SekilaxtarisiNCBI 6210EOL 2923037Umumi xarakteristikasi RedakteExinokokk qurdu sestodlarin en kicik numayendesi olub bedenin uzunlugu 5 6 mm ve bedeni teskil eden bugumlarin sayi ise 3 4 ededdir Bedenin axirinci bugumu strobilanin yerde qalan butun uzunlugundan bir qeder uzun olur Basda iki cergede yerlesmis qarmaqlari olan xortum ve 4 sormac vardir Basda qarmaqlarin bir qismi iri diger qismi ise nisbeten kicik olub sayi 35 38 ededdir Boyun hisse hedden artiq qisa olub eni basin eninden ferqlenmir Bedenin birinci bugumu adeten hec bir diferensiasiya orqanina malik deyil Cinsiyyet orqanlarinin emele gelmesi 2 ci bugumdan baslayir Strobilanin 3 cu bugumu hermafrodit bugum hesab edilir Bu bugumda kicik kuresekilli toxumluqlarin sayi 40 50 eded olub bugumda sepelenmis haldadir Onlarin coxu bugumun on hissesine yaxin yerlesir Qivrim formada olan toxum cixarici kanal bugumun kenarina yaxinlasaraq ortada yaxsi inkisaf etmis sirrusla qurtarir ki bu da cinsi kloaka ile xarice acilir Yumurtaliq 2 paydan ibaret olub bugumun arxa hissesindedir Yumurtaligin arxasinda cox six yerlesmis sariliq vardir Yumurtaligin on hissesinde qisa balaliq yerlesir Balaligin yan cixintilari vardir Bede nin arxa bugumunda yalniz kisesekilli balaliq yerlesir Balaliqda 4000 5000 e qeder yumurta olur Yumurtanin icerisinde onkosfer inkisaf edir Inkisaf dovriyyesi RedakteExinokokk qurdunun cinsi yetiskenliye catmis formasi esasen itin pisiyin canavarin caqqalin nazik bagirsaginda parazitlik edir Araliq sahibi iri ve xirda buynuzlu heyvanlar ve insandir Esas sahibin bagirsagindan exinokokkun axirinci bugumunda yetismis yumurtalar necisle birlikde xarice dusur Xarice dusmus yumurta otun suyun ve muxtelif qida memulatlarinin uzerine yayilir Yumurtanin icerisinde 6 qarmaqli onkosfer inkisaf edir Onkosferli yumurta xarici muhit amillerine qarsi dozumlu olur Bele ki torpagin ustunde kolgeli yerde 10 26 C de 1 ay erzinde oz heyat qabiliyyetini saxlaya bilir 60 C de onkosfer 10 deqiqeye mehv olur Xarici muhite dusmus yumurta araliq sahibe muxtelif qida memulatlari ile ya da gigiyenik qaydalara riayet etmedikde yoluxur Araliq sahibin bagirsaginda surfe yumurta qabigindan azad olur qarmaqlari vasitesile bagirsagin selikli qisasindan qan ve limfa damarlarina kecir Qan vasitesile surfe muxtelif orqanlara qaraciyere agciyerlere beyine ve s daxil olub qovuqcuga cevrilir Surfe axirinci sahibe yoluxandan 1 ay sonra 1 mm 5 aydan sonra ise 1 sm diametrinde olur Qovugun divan iki qatdan xarici xitinebenzer qat ve daxili parenximatoz perde ibaret olub icerisi maye ile dolu olur Qovugun daxili qati olan parenximatoz ve ya ruseym qatinda kicik kapsullar inkisaf edir Bu kapsullar icerisinde yeni basciqlar inkisaf ederek tedricen qiz qovuqcuqlari emele getirir Bele qiz qovuqcuqlarin divari dagildiqda icerisinde olan basciqlar ilk qovugun mayesine dusur Her kapsula icerisinde 10 30 dek basciq ola biler Basciqda 4 sormac ve 30 40 a qeder tacsekilli qarmaq yerlesir Qovuq 6 15 ay erzinde yetiserek insanda yeni dogulmus usaq basi boyda memeli heyvanlarda ise 64 kq a kimi ola biler Qovuq araliq sahibde bir nece il yasaya bilir Exinokokkun sonraki inkisafi esas sahibde gedir Esas sahib it canavar caqqal araliq sahib heyvanlarin yoluxmus orqanlarini yedikde qovuqla birlikde icerisinde olan basciqlari da udmus olur Udulmus basciq qarmaqlari vasitesile bagirsagin selikli qisasina yapisaraq lentsekilli formaya cevrilir Cinsi yetkin formamin inkisafi ucun 2 3 aya qeder vaxt lazimdir Esas sahibde musteqil parazitlerin sayi udulmus basciqlarin sayi qeder olur Exinokokk qovugu araliq sahibin muxtelif orqanlarinda yerlesib hecmce tedricen boyuduyu ucun orqan ve toxumalara mexaniki tesir ederek onun normal fizioloji funksiyasini pozur Diger terefden ise qovuq daxilinde yerlesmis maye qan dovranina kecdikde cox ciddi intoksikasiya bas verir Exinokokk qovugu ilk inkisaf merhelesinde olduqda xeste insanda ve heyvanlarda mueyyen deyisiklikleri askar etmek olmur Araliq sahibde 2 3 ilden sonra parazitin qovugu bu ve ya diger yoluxmus orqanin normal funksiyasinda ciddi deyisiklikler yaradir Ana qovuq insanda ve ya heyvanda partladiqda icerisindeki mayenin intoksikasiyasi tesirinden plevrit bas verir ve xaric olmus basciqlardan ise yeni qovuqcuqlar emele gelir Insanda en cox yoluxma hallari qaraciyerde butun yoluxma hallari 50 i tesaduf edilir Klinika seraitinde qaraciyer exinokokkunun uc inkisaf merhelesi askar edilmisdir I merhele 6 qarmaqli onkosferin qaraciyere daxil oldugu vaxtdan ilk xestelik elametinin meydana gelmesine qeder Bu zaman qovuq qaraciyer toxumasinin derinliyinde yerlesir II merhele qaraciyerde muxtelif simptomlu xesteliklerin meydana gelmesi ile baslayir Bu merhelede xestede istahasizliq is qabiliyyetinin itmesi tez yorulma zeiflik bas agrilari ariqlama ve bezen deride sepme ve qasinma qarin nahiyesinde cox keskin kut agrilar olur Qaraciyerin hecmi normadan artiq boyuyur III merhele exinokokk qovugunun curumesi neticesinde icerisindeki mayenin ve bascigin qarin boslugu orqanlari arasina tokulmesi ile elaqedar kompleks allergiya xarakterli simptomlar hetta husitirme hallarinin olmasidir Agciyerlerin exinokokku insanda tesaduf edilen exinokokk xesteliyi nin teqriben 20 ni teskil edir Bu 2 merhelede kecir I acilmamis dagilmamis merhele Bu zaman qovuq boyuyur sinir lerin bronx ve damarlarin sixisdirmasi neticesinde plevranin patologiyasi bas verir Xestede dos qefesindeki agrilarin olmasi evvelce quru oskurek sonra ise oskurdukde irili selikli belgemle qismen qanin olmasi ve tengnefeslik seklinde ozunu gosterir II exinokokk qovugunun dagilmasi merhelesi Xestede cox ciddi deyisiklikler emele gelir Bu zaman qovugun icerisindeki elementlerin bronxlara 20 40 kecmesi ile elaqedar berk oskurme bogulma simptomu ve belgemde qanin artmasi musahide edilir Dagilmis exinokokk qovugu plevraya kecdikde ise xestelik olumle qurtarir Insanda exinokokkun bezen beyin dalaq sumuk ve ezele formasina da tesaduf olunur Inkisafin ilk gunlerinde exinokokkun diaqnostikasi boyuk cetinlikler toredir Inandirici diaqnoz ancaq kompleks tedqiqatlar yeni klinik rentgen ve laboratoriya analizi ile aydinlasdirilir Bu xesteliyin esas diaqnostikasi Kasoni reaksiyasinin neticesine esaslanir Bu immunoloji xarakter dasiyir Bu meqsedle sterilize olmus qoyun exnokokk qovugu nun mayesi 0 2 ml exinokokk mayesini qizdirib sterilize etdikden sonra uzerine 2 e qeder xloroform elave edilir elin derisi altina yeridilir Deri alinda kicik bir qovuqcuq emele gelir Eger bu qovuqcuq 3 5 deqiqe muddetinde oz hecmine gore 5 defe artarsa musbet reaksiya yeni exinokokk vardir hesab edilir Heyvanlarda Kasoni reaksiyasina gore reaksiya musbet olduqda qoyunda exinokokk mayesi yeridilen nahiyede qarisigin 2 5 sm iribuynuzlu heyvanlarda ise 4 6 sm ve bir qeder de cox boyumesile xarakterize olunur Xeste itlerin askar edilmesi ucun onlarin necisleri analiz olunur Insanda mualice ancaq cerrahi yolladir Heyvanlarin mualicesinde muxtelif dermanlardan istifade edilir Edebiyyat RedakteC E Necefov R E Eliyev E P Ezizov Tibbi biologiya ve genetikanin esaslari Baki 2008 839 seh Menbe https az wikipedia org w index php title Exinokokk amp oldid 5792820, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
