Dmitri Stepanoviç Bortnyanski rus Дмитрий Степанович Бортнянский Dmitriy Stepanoviç Bortnyanskiy ukr Дмитро Степанович Б

Dmitri Stepanoviç Bortnyanski (rus. Дмитрий Степанович Бортнянский, Dmitriy Stepanoviç Bortnyanskiy; ukr. Дмитро Степанович Бортнянський, Dmıtro Stepanovıç Bortnyanskıy; 28 oktyabr 1751, Qluxov^[d], Çerniqov quberniyası^[d], Rusiya imperiyası^[…] – 10 oktyabr 1825^[…], Sankt-Peterburq^[…]) — ukraynamənşəli Rusiya bəstəkarı, dirijoru, müğənnisi, musiqiçisi. Sankt-Peterburqda tərbiyə almış, sonradan onun direktoru olmuşdur. O, rütbəsinə malik idi. ilə birlikdə Rusiya xoral konsertinin klassik tipinin yaradıcısı hesab olunur. O, həmçinin, sekulyar musiqi — operalar, klavir sonataları və kamera ansamblları bəstələmişdir.

Dmitri Bortnyanski

Ümumi məlumatlar
Doğum tarixi	28 oktyabr 1751(1751-10-28)
Doğum yeri	Qluxov^[d], Çerniqov quberniyası^[d], Rusiya imperiyası^[…]
Vəfat tarixi	10 oktyabr 1825(1825-10-10)^[…](73 yaşında)
Vəfat yeri	Sankt-Peterburq, Rusiya imperiyası^[…]
Dəfn yeri	Tixvin qəbiristanlığı^[d]
Musiqiçi məlumatları
Fəaliyyəti	bəstəkar, dirijor
Janrlar	opera, klassik musiqi, konsert^[d], dini musiqi^[d]
Musiqi alətləri	piano, klavesin
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Dmitri Bortnyanski, Covanni Palestrina ilə müqayisə olunan bir bəstəkar kimi, indiki dövrdə əsasən liturgik əsərləri və xoral konsertləri janrına verdiyi zəngin töhfələrlə tanınır. O, öz dövrünün və ilə birlikdə "Qızıl üçlük"dən hesab olunurdu. Bortnyanski Rusiya imperiyasında o qədər məşhur idi ki, 1862-ci ildə "Rusiyanın minilliyi" abidəsində onun fiquru təsvir olunmuşdur. O, fransız, italyan, latın, alman və kilsə slavyan dillərində xoral kompozisiyalar da daxil olmaqla, müxtəlif musiqi üslublarında əsərlər bəstələmişdir.

Həyatı

Polyak kilsə keşişi Miroslav Tsidıvonun sözlərinə görə, Bortnyanskinin atası Ştefan Şkurat adlanırdı, Bartne () kəndindən olan şəxs idi və paytaxtına köçməyə can ataraq burada "Bortnyanski" soyadını (doğma kəndinin adından törəmiş) qəbul etmişdi.

Bortnyanski uşaqlığının erkən dövründə Qluxov adına xor məktəbində təhsil almış, lakin yeddi yaşında Sankt-Peterburqda qəbul edilmişdir. Kilsə xoru ilə yanaşı, "ermitaj" adlanan İtaliya konsert tamaşalarında solo partiyalar ifa etmiş, əvvəlcə (11–12 yaşında, o dövrdə mövcud olan ənənəyə uyğun olaraq) qadın rollarını, daha sonra isə kişi rollarını səsləndirmişdir.

tövsiyəsi ilə 17 yaşlı Bortnyanski xüsusi istedadlı musiqiçi kimi İtaliyada təhsil almaq üçün "pansion" adlı sənət təqaüdü almışdır. O, XVII əsrdən operası ilə məşhur olan Venesiyanı daimi yaşayış yeri seçmişdir. Burada dünyanın ilk ictimai opera teatrı açılmışdı ki, bu teatrda tamaşalara yalnız zadəganlar yox, bütün istəyənlər baxa bilərdi. Venesiyada onun Sankt-Peterburqdakı keçmiş müəllimi, italyan bəstəkarı Qaluppi də yaşayırdı və Bortnyanski ona böyük hörmət bəsləyirdi. Qaluppi gənc musiqiçiyə peşəkarlaşmağa kömək etmiş, Bortnyanski isə biliklərini dərinləşdirmək üçün Bolonya (), Roma və Neapola təhsil səfərləri etmişdir.

İtaliyada o, "Kreont", "" və "Kvint Fabi" adlı mifoloji süjetlərə əsaslanan üç opera, həmçinin sonatalar, kantatalar və kilsə musiqisi əsərləri yazmışdır.

Rusiyaya qayıtdıqdan sonra Bortnyanski Sankt-Peterburqda Məhkəmə Xor Kapellasında müəllim və direktor təyin edilmişdir. Bu vəzifədə o, enerjili idarəçi kimi özünü göstərmişdir. 1816-cı ildə Rusiya mənəvi musiqisinin nəşri və icrası üzrə senzura hüququ əldə etmiş, Rusiya kilsə çoxsəsliliyinin ən yaxşı nümunələrinin redaktəsi ilə məşğul olmuşdur. İlk olaraq 1810-cu illərin ikinci yarısında Qaluppi, , Berezovski və özünün xoral konsertlərini öz redaksiyasında nəşr etmişdir.

Ömrünün sonunda Bortnyanski romanslar, mahnılar və kantatalar yazmağa davam etmişdir. O, 1812-ci il müharibəsi hadisələrinə həsr olunmuş Vasili Jukovskinin sözlərinə "Rus əsgərləri düşərgəsində oxuyan" himnini bəstələdi. Son illərində öz əsərlərinin tam toplusunun nəşrə hazırlanması üzərində çalışmışdır. O, bu işə demək olar ki, bütün vəsaitini sərf etmiş, lakin nəşri görə bilməmişdir. Bortnyanski 28 sentyabr 1825-ci ildə Sankt-Peterburqda, öz istəyi ilə kapellanın onun mənzilində ifa etdiyi "Nə üçün kədərlisən, ey ruhum" konsertinin sədaları altında vəfat etmişdir. Onun əsərlərinin 10 cildlik tam toplusu yalnız 1882-ci ildə Pyotr Çaykovskinin redaktorluğu ilə nəşr olunmuşdur. O, Smolensk pravoslav qəbiristanlığında dəfn edilmişdi. 1939-cu ildə onun külləri yerləşən – İncəsənət Ustaları nekropoluna köçürülmüşdür. Smolensk pravoslav qəbiristanlığındakı qranit abidə üzərində mis lövhə quraşdırılmışdı, Tixvin qəbiristanlığında isə onun əvəzinə müasir orfoqrafiya ilə "Bəstəkar Dm. Bortnyanski" yazısı həkk olunmuşdur.

Musiqi irsi

. D. S. Bortnyanski. 1841-ci il.
"Rusiyada ədəbiyyat, elm, incəsənət və incəsənətin portret və bioqrafik qalereyası" albomundan litoqrafiya
Rusiya Dövlət Kitabxanası, Moskva

Bəstəkarın ölümündən sonra onun dul arvadı Anna İvanovna qalan irsi – mənəvi konsertlərin həkk olunmuş not lövhələrini və sekulyar əsərlərin əlyazmalarını Kapellaya saxlanmaq üçün təhvil vermişdir: "italyan operaları – 5, rus, fransız və italyan ariyaları və duetləri – 30, rus və italyan xorları – 16, , konsertlər, sonatalar, marşlar və nəfəsli musiqi, fortepiano, arfa və digər alətlər üçün müxtəlif əsərlər – 61". Əsərlərinin dəqiq adları göstərilməmişdi.

Bortnyanskinin instrumental musiqisi İtaliyada böyük uğur qazanmışdı; Bolonya, Venesiya, Roma və Neapoldakı teatrlarda onun "Alkid", "Kreont" və "Kvint Fabi" operaları səhnələşdirilirdi. O, müəllimləri Qaluppi, Sarti və başqalarının yolunu davam etdirir, Qluxov adına məktəbdə öyrəndiyi Ukrayna mənəvi musiqi ənənələrinə söykənirdi, lakin Sankt-Peterburqda sarayda, sonradan fəaliyyətə başlayan bəstəkarlar arasında onun instrumental musiqisi populyar olmamış və yalnız məhdud saray musiqi həvəskarları dairəsində ifa olunmuşdur. Bortnyanski öz yaradıcılığı ilə Ukrayna xoral ustalığı ənənələrini Sankt-Peterburq Məhkəmə Xor Kapellasının repertuarında təsdiqləmişdir. Bu kapella əsasən Qluxov adına məktəbdə təhsil almış ukraynalı musiqi ənənələri daşıyıcılarından ibarət idi. Eyni zamanda, Bortnyanski Rusiyada çoxsəsli xor ənənəsinin əsasını qoymuşdur. O, kapellada mükəmməl texniki və tembr xüsusiyyətlərinə, yüksək vokal mədəniyyətinə malik xor yaratmışdır.

Bortnyanskinin xoral əsərləri onun ölümündən sonra dəfələrlə ifa olunmuş və yenidən nəşr edilmişdir. Onun sekulyar əsərləri – operalar və instrumental musiqisi isə onun vəfatından qısa müddət sonra unudulmuşdu. 1901-ci ildə, Bortnyanskinin anadan olmasının 150 illiyi münasibətilə keçirilən tədbirlər zamanı bu əsərlər yenidən xatırlanmışdır. O dövrdə Kapellada bəstəkarın erkən əsərlərinin əlyazmaları tapılmış və onların sərgisi təşkil olunmuşdur. Əlyazmalar arasında "Alkid" və "Kvint Fabi" operaları, "Şahin" və "Oğul-rəqib" əsərləri, həsr olunmuş klavir əsərləri toplusu var idi. Bu tapıntılara məşhur musiqi tarixçisi "Bortnyanskinin gənclik əsərləri" adlı məqaləsi həsr olundu, məqalə aşağıdakı sətirlərlə tamamlanırdı:

Bortnyanskinin istedadı kilsə oxuma tərzinə, həm də onun dövrünün opera və kamera musiqisi üslubuna asanlıqla yiyələnirdi. Onun dünyəvi əsərləri təkcə geniş ictimaiyyətə deyil, hətta musiqi tədqiqatçılarına da məlum deyildir. Bəstəkarın əsərlərinin əksəriyyəti Məhkəmə Oxuma Kapellasının kitabxanasında avtoqraf əlyazmaları şəklində saxlanılır, yalnız bir kventet və simfoniya istisna olmaqla (bunlar İctimai Kitabxanada saxlanılır).

Müəllif Məhkəmə Xor Kapellasını əlində olan materialları nəşr etməyə çağırırdı, lakin bu çağırış nəticəsiz qalmışdır.

Bortnyanskinin sekulyar xarakterli əsərləri haqqında yenidən XX əsrin əvvəllərində danışılmağa başlanmışdır. Bu müddət ərzində çox şey itirilmişdi. 1917-ci ildən sonra Kapella arxivi ləğv edilmiş və onun materialları hissə-hissə müxtəlif saxlama yerlərinə köçürülmüşdü. Bortnyanskinin bəzi əsərləri tapılmışdı, lakin onların böyük hissəsi, o cümlədən böyük knyaginə həsr olunmuş toplusu izsiz yoxa çıxmışdı.

"" adlı mənəvi himn bəstəkar tərəfindən XVIII əsrin sonlarında şair sözlərinə yazılmışdır. I Pavelin hakimiyyəti dövründən başlayaraq bir müddət Rusiya dövlətinin qeyri-rəsmi milli (dövlət) himni hesab olunurdu. Bortnyanskinin bu melodiyasına alman şair sözləri ilə "Ich bete an die Macht der Liebe" adlı alman mahnısı da mövcuddur. Bu mahnı ənənəvi olaraq Almaniya ordusunda ibadət zamanı ifa olunur.

Bortnyanski həmçinin, Müqəddəs xristian himni "" üçün musiqi müəllifi kimi tanınır. Bu himn Rus Pravoslav Kilsəsinin kilsələrində şükranlıq dualarının sonunda oxunur.

Mirası

Dmitri Stepanoviç Bortnyanskinin şərəfinə Sumı şəhərində yerləşən İncəsənət və Mədəniyyət Ali Məktəbi onun adını daşıyır. Bortnyanskinin adı 1889-cu ildə Məhkəmə Xor Kapellasının konsert zalının attikasında həkk olunmuş yeddi addan mərkəzi yeri tutur (Razumovski, Lomakin, Lvov, Bortnyanski, Qlinka, Turçaninov, Potulov).

Əsərləri

Operalar (İtaliya dövrü)

"" (1776, Venesiya, "San-Benedetto" teatrı)
"" (1778, Venesiya)
"" (1779, Modena, Hersoq teatrı)

Operalar (Rusiya dövrü)

"" (1786, Pavlovsk)
"" (1786, Qatçina)
"Сын-соперник, или Новая Стратоника" (1787, Pavlovsk)

Simfonik əsərlər

Концертная симфония си-бемоль мажор (1790)

Nəşrlər

Светские произведения. Редактор-составитель А. В. Чувашов. СПб.: Планета музыки, 2018. 104 c.
Мотеты. Публикация, исследования и комментарии А. В. Чувашова. СПб.: Планета музыки, 2023. 248 с.

İstinadlar

Deutsche Nationalbibliothek Record #119121999 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
Грушке Н. Бортнянский, Дмитрий Степанович (rus.). // Русский биографический словарь СПб: 1908. Т. 3. С. 285–289.
П. Бортнянский (rus.). // Музыкальный словарь: Перевод с 5-го немецкого издания / под ред. Ю. Д. Энгель, пер. Б. П. Юргенсон Москва: Музыкальное издательство П. И. Юргенсона, 1901. Т. 1. С. 146–147.
Соловьев Н. Бортнянский, Дмитрий Степанович (rus.). // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский СПб: Брокгауз — Ефрон, 1891. Т. IV. С. 449–450.
Find a Grave (ing.). 1996.
https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.03638.
Katchanovski, Ivan; Zenon E., Kohut; Bohdan Y., Nebesio; Myroslav, Yurkevich. Historical Dictionary of Ukraine. Scarecrow Press. 2013. səh. 386. ISBN .
Subtelny, Orest. Ukraine: A History, 4th Edition (PDF). University of Toronto Press. 2009. səh. 197. ISBN .Arxiv surəti 7 fevral 2022 tarixindən (Wayback Machine) saytında
George Grove, Sadie, Stanley (redaktor), The New Grove Dictionary of Music and Musicians, 3, Macmillan Publishers, 1980, səh. 70, ISBN
Gordichuk, M.M. Bortniansky Dmytro Stepanovych // Ukrainian Soviet Encyclopedia (ukrayna). 2. Kyiv. 1978. 8. 2023-04-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-09-12.
Rouček, Joseph Slabey, redaktorSlavonic Encyclopaedia, 1, Philosophical Library, 1949, səh. 110, ISBN
Thompson, Oscar, Bohle, Bruce (redaktor), The International Cyclopedia of Music and Musicians, Dodd, Mead, 1985, səh. 260, ISBN
Strohm, Reinhard. The Eighteenth-century Diaspora of Italian Music and Musicians. Brepols. 2001. səh. 227. ISBN .
Rzhevsky, Nicholas. The Cambridge Companion to Modern Russian Culture. Cambridge University Press. 1998. səh. 51. ISBN . Dmitry Bortniansky Ukrainian.
БРЭ, 2006
A. Rydzanicz, "Bortniański wrócił do Bartnego" (Бортнянский вернулся в Бортне), "Przegląd Prawosławny" Nr 9(291)/2009 Arxiv surəti 26 aprel 2012 tarixindən (Wayback Machine) saytında
Нарбеков М., Трофимчук М. Памяти Д. С. Бортнянского // Журнал Московской Патриархии. М., 1976. № 1 (ЖМП). 18–19.
Бортнянский и его время. К 250-летию со дня рождения Д. С. Бортнянского: Материалы международной научной конференции.— М.: Моск . гос. консерватория им. П. И. Чайковского, 2003.— 263 с.—
Памяти духовных композиторов Бортнянского, Турчанинова и Львова: сборник статей.— СПб., 1908.
Вихорева Т. Духовная музыка Д. С. Бортнянского.— Saarbrücken: LAP Lambert Academic Publishing, 2012.— 252 с.—
"К. Ковалёв-Случевский. Бортнянский. (ЖЗЛ)". 2010-03-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-06-23.
"Бортнянский Дмитрий Степанович". Некрополь Свято-Троицкой Александро-Невской Лавры (rus). 2014-05-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-07.
Могила на плане кладбища (№ 23) // Отдел IV // Весь Петербург на 1914 год, адресная и справочная книга г. С.-Петербурга / Ред. А. П. Шашковский. — СПб.: Товарищество А. С. Суворина — "Новое время", 1914. — .
// Отдел IV // Весь Петербург на 1914 год, адресная и справочная книга г. С.-Петербурга. СПб.: Товарищество — «Новое время». Ред. А. П. Шашковский. 1914. ISBN .
"Бортнянский Дмитрий Степанович". Некрополь Свято-Троицкой Александро-Невской Лавры (rus). 2014-05-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-07.
. Город мёртвых (некрополь Смоленского кладбища в СПб) // Г. П. Кеннард (ежемесячный иллюстрированный художественный и литературный журнал). № 10. 1913. 42—59. 2024-08-25 tarixində arxivləşdirilib.
Доброхотов Б. Д. С. Бортнянский.— М.-Л., 1950.
Бортнянский. Серия ЖЗЛ.— М.: Молодая гвардия, 1989. 2-е издание— 1998.— 304 с., ил.
Березовский и Бортнянский как композитор церковного пения.— СПб., 1882.
Неделя 1-я Великого поста, Торжества Православия. Литургия и молебен Arxiv surəti 28 fevral 2012 tarixindən (Wayback Machine) saytında.
Ігор Шаров. 100 видатних імен України.— К.: АртЕк, 2004. (ukr.)
Лебедева-Емелина А. Русская духовная музыка эпохи классицизма (1765–1825). Каталог произведений.— М., Прогресс-Традиция, 2004.— 656 с.—

Əlavə ədəbiyyat

Малинина Г. Рукопись из Херрнхута, или написал ли Бортнянский преждеосвященную литургию? // Музыкальная академия.— 2009.— № 1.— С. 163–166.
Маценко П. Дмитро Степанович Бортнянський і Максим Созонтович Березовський.— Вінніпег, 1951.
Рыжкова Н. Прижизненные издания сочинений Д. С. Бортнянского: Сводный каталог.— СПб., 2001.
Рыцарева М. Композитор Бортнянский. Жизнь и творчество.— Л.: Музыка,1979.— 256 с., ил., 4 л. ил.
Рыцарева М. Дмитрий Бортнянский: Жизнь и творчество композитора. Изд. 2-е, перераб. и доп.— СПб.: Композитор * Санкт-Петербург, 2015.— 392 с., [24] с. ил., нот.—
СмирновА. В. Д. С. Бортнянский в мировом изобразительном искусстве XVIII–XXIвеков: альбом иконографических материалов.— М.: Белый Город, 2014.— 160 с., ил.—
СмирновА. В. Композитор Д. С. Бортнянский: знаток живописи, коллекционер, художественный агент императрицы Марии Федоровны // "Музыка все время процветала…": музыкальная жизнь императорских дворцов. Материалы научно-практической конференции, Гатчина, 22–23 октября 2015г. СПб., 2015. С. 217–225.
Іванов В. Дмитро Бортнянський.— Київ., 1980.
Pilat M. The Sacred Music of Dmitri S. Bortniansky as a Monumental Body of Works in Eighteenth Century Russia.— New York University, 1969.
Ritzarev M. Eighteenth-Century Russian Music. Aldershot: Ashgate, 2006. 416 р.
ЧувашовА. В. Автографы Д. С. Бортнянского в КР РИИИ. С. 21–119. СПб. 2020.
ЧувашовА. В. Неизвестная оратория Д. С. Бортнянского на текст П. Метастазио. (Временник зубовского института. No 1 (32) / 2021. С. 60–67).
ЧувашовА. В. Д. С. Бортнянский. Духовные концерты с оркестром (кантаты на основе духовных концертов). Временник Зубовского института. 2022. № 3 (38). С. 48–74.
ЧувашовА. В. Нотные копиисты Д. С. Бортнянского в Италии и России. Научный вестник Московской консерватории. Том 13. Выпуск 4 (декабрь 2022). С. 656–677.
ЧувашовА. В. БортнянскийД. С. "Песнословие на ПрибытиеЕ. И. В. Павла Первого в Москву 1797-го году". Неизвестные подробности первого исполнения. История отечественной культуры в архивных документах : сборник статей / сост. и отв. ред. Е. А. Михайлова, ред. Л. Н. Сухоруков. СПб, 2022. Вып. 3. С. 115–122

Xarici keçidlər

Бортнянский. Коль славен наш Господь в Сионе
Бортнянский (конспекты лекций по истории церковного пения в России)
Dmitri Bortnyanski: əsərlərinin notları saytında
Константин Ковалёв. Бортнянский (ЖЗЛ)
Ноты 8 хоров Бортнянского

[_6f259ae96d301a48-1] Deutsche Nationalbibliothek Record #119121999 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.

[_19ac84b22dacd9f0-2] Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.

[_b14f6bfee9d34160-3] Грушке Н. Бортнянский, Дмитрий Степанович (rus.). // Русский биографический словарь СПб: 1908. Т. 3. С. 285–289.

[_0194843c87c980d8-4] П. Бортнянский (rus.). // Музыкальный словарь: Перевод с 5-го немецкого издания / под ред. Ю. Д. Энгель, пер. Б. П. Юргенсон Москва: Музыкальное издательство П. И. Юргенсона, 1901. Т. 1. С. 146–147.

[_e8129ff6673ff659-5] Соловьев Н. Бортнянский, Дмитрий Степанович (rus.). // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский СПб: Брокгауз — Ефрон, 1891. Т. IV. С. 449–450.

[_66d9c0a58c8c1d21-6] Find a Grave (ing.). 1996.

[_0747bc5c2540be03-7] ttps://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.03638.

[8] Katchanovski, Ivan; Zenon E., Kohut; Bohdan Y., Nebesio; Myroslav, Yurkevich. Historical Dictionary of Ukraine. Scarecrow Press. 2013. səh. 386. ISBN .

[9] Subtelny, Orest. Ukraine: A History, 4th Edition (PDF). University of Toronto Press. 2009. səh. 197. ISBN .Arxiv surəti 7 fevral 2022 tarixindən (Wayback Machine) saytında

[10] George Grove, Sadie, Stanley (redaktor), The New Grove Dictionary of Music and Musicians, 3, Macmillan Publishers, 1980, səh. 70, ISBN

[11] Gordichuk, M.M. Bortniansky Dmytro Stepanovych // Ukrainian Soviet Encyclopedia (ukrayna). 2. Kyiv. 1978. 8. 2023-04-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-09-12.

[12] Rouček, Joseph Slabey, redaktorSlavonic Encyclopaedia, 1, Philosophical Library, 1949, səh. 110, ISBN

[13] Thompson, Oscar, Bohle, Bruce (redaktor), The International Cyclopedia of Music and Musicians, Dodd, Mead, 1985, səh. 260, ISBN

[14] Strohm, Reinhard. The Eighteenth-century Diaspora of Italian Music and Musicians. Brepols. 2001. səh. 227. ISBN .

[15] Rzhevsky, Nicholas. The Cambridge Companion to Modern Russian Culture. Cambridge University Press. 1998. səh. 51. ISBN . Dmitry Bortniansky Ukrainian.

[FOOTNOTEБРЭ2006-17] БРЭ, 2006

[18] A. Rydzanicz, "Bortniański wrócił do Bartnego" (Бортнянский вернулся в Бортне), "Przegląd Prawosławny" Nr 9(291)/2009 Arxiv surəti 26 aprel 2012 tarixindən (Wayback Machine) saytında

[19] Нарбеков М., Трофимчук М. Памяти Д. С. Бортнянского // Журнал Московской Патриархии. М., 1976. № 1 (ЖМП). 18–19.

[20] Бортнянский и его время. К 250-летию со дня рождения Д. С. Бортнянского: Материалы международной научной конференции.— М.: Моск . гос. консерватория им. П. И. Чайковского, 2003.— 263 с.—

[21] Памяти духовных композиторов Бортнянского, Турчанинова и Львова: сборник статей.— СПб., 1908.

[22] Вихорева Т. Духовная музыка Д. С. Бортнянского.— Saarbrücken: LAP Lambert Academic Publishing, 2012.— 252 с.—

[23] "К. Ковалёв-Случевский. Бортнянский. (ЖЗЛ)". 2010-03-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-06-23.

[25] "Бортнянский Дмитрий Степанович". Некрополь Свято-Троицкой Александро-Невской Лавры (rus). 2014-05-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-07.

[26] Могила на плане кладбища (№ 23) // Отдел IV // Весь Петербург на 1914 год, адресная и справочная книга г. С.-Петербурга / Ред. А. П. Шашковский. — СПб.: Товарищество А. С. Суворина — "Новое время", 1914. — .

[27] // Отдел IV // Весь Петербург на 1914 год, адресная и справочная книга г. С.-Петербурга. СПб.: Товарищество — «Новое время». Ред. А. П. Шашковский. 1914. ISBN .

[28] "Бортнянский Дмитрий Степанович". Некрополь Свято-Троицкой Александро-Невской Лавры (rus). 2014-05-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-07.

[автоссылка1-29] . Город мёртвых (некрополь Смоленского кладбища в СПб) // Г. П. Кеннард (ежемесячный иллюстрированный художественный и литературный журнал). № 10. 1913. 42—59. 2024-08-25 tarixində arxivləşdirilib.

[31] Доброхотов Б. Д. С. Бортнянский.— М.-Л., 1950.

[32] Бортнянский. Серия ЖЗЛ.— М.: Молодая гвардия, 1989. 2-е издание— 1998.— 304 с., ил.

[33] Березовский и Бортнянский как композитор церковного пения.— СПб., 1882.

[nedelya-34] Неделя 1-я Великого поста, Торжества Православия. Литургия и молебен Arxiv surəti 28 fevral 2012 tarixindən (Wayback Machine) saytında.

[35] Ігор Шаров. 100 видатних імен України.— К.: АртЕк, 2004. (ukr.)

[36] Лебедева-Емелина А. Русская духовная музыка эпохи классицизма (1765–1825). Каталог произведений.— М., Прогресс-Традиция, 2004.— 656 с.—