Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Dimetilbenzollar və ya ksilollar — (qədim yunan ξύλον "ağacından") benzol halqası və iki metil qrupundan ibarət olan aromatik karbohidrogenlərdir.
Ümumi
Kimyəvi formulu — (СН3)2С6Н4-dür. Ksilollar kömürün kokslaşdırılmasından və ya neftdən benzinin birbaşa katalitik piforminqi ilə əldə edilir. Əsasən, həlledici kimi istifadə olunurlar. Ksilol 1850-ci ildə fransız kimyaçı Auguste Kaur tərəfindən xam ağac spirtindən ayıraraq kəşf edilmişdir [1].
Xassələri
Xüsusi qoxusu olan rəngsiz mayelərdir. Suda az həll olur, üzvi həlledicilərdə isə asanlıqla həll olurlar. Aromatik birləşmələrin xüsusiyyətlərini nümayiş etdirirlər, asanlıqla alkilləşir, xlorlaşır, sülfonatlaşır və nitratlaşırlar.
| Sıxlıq 20 °C | |||
|---|---|---|---|
| –25,2 °C | 144,4 °C | 0,8802 г/см³ | |
| Meta-ksilol | −47,8 °C | 139,1 °C | 0,8642 г/см³ |
| Para-ksilol | 13,26 °C | 138,3 °C | 0,8611 г/см³ |
İzomerilik
Üç izomer var: orto-, meta- və para-ksilol.
| ksilolun orto-, meta-, para- izomeriyası: | ||
|---|---|---|
 |  |  |
| orto-ksilol | meta-ksilol | para-ksilol |
Mütləq Kerner metodu
Orto-, meta- və para-ksilol qarışığının keyfiyyət tərkibini təyin etmək üçün Kernerin mütləq istiqamətləndirmə metodundan istifadə olunur. Bu metod mümkün izomerlərin sayının müəyyənləşdirilməsinə əsaslanır. Para-ksilolun quruluşuna əsaslanan xlorlama reaksiyasından əsasən gözləmək olar ki, onun yalnız bir monoxlorlu törəməsi; orto-ksilolun – iki monoxloro törəməsi və meta-ksilolun isə üç monoxlorlu törəməsinin alınması mümkündür. Kerner metodu aparmaq üçün çox vaxt tələb olunur və praktik olaraq az sayda aromatik birləşmələrə tətbiq olunur.
Tətbiqi
Laklar, falaslar, mastika və s. üçün həlledici kimi istifadə olunur. Boyaların sintezində istifadə edilir. Para-ksilol polietilen tereftalat istehsalı üçün ara məhsul olan tereftal turşusunun sintezi üçün xammal kimi istifadə olunur. Orto-ksilol dioktil ftalatların və digər ftal turşusu efirlərinin – PVX üçün plastifikatorların istehsalında istifadə olunur. Həlledicilər kimi istifadə olunan ksilolların təmizlənməsi toluolun təmizlənməsinə bənzəyir, lakin onunla fərqlənir ki, su ilə azeotrop qarışıq əmələ gətirir, lakin qaynama temperaturundan xeyli yüksək temperaturda qaynayır; beləliklə, onlar sadə distillə edilməklə təmizlənə bilər [3]. Ksilol mikrodalğalı şüalanmaya məruz qalan reaksiya qarışıqlarında işlətmək üçün nəzərdə tutulmuş termometrlərin doldurucu mayesi kimi istifadə edilməsi tövsiyə olunur, çünki dielektrik itkiləri çox azdır və şüalanmadan qızmır[4].
Əməyin mühafizəsi
Ksilollar zəhərlidir[5] [6]. MQH (maksimum qatılıq həddi) ksilolllar üçün 150 mq/m³ (maksimum- birdəfəlik) və 50 mq/m³ (dəyisən orta)[7] –dır, qoxu qavrama həddi isə 1370 mg/m³ ola bilər[8]. Respiratorlardan – tənəffüs yollarının fərdi müdafiəsi üçün olan vasitələrdən istifadə tövsiyə olunur. Kollektiv müdafiə vasitələrindən istıfadə məqbul hesab olunur.
Qeydlər
- Быков Г. В. История органической химии: Открытие важнейших органических соединений. — М.: Наука, 1978. — С. 94. — 379 с.
- Перейти обратно:1 2 1,2-диметилбензол. Мини-справочник по химическим веществам.
- Гордон А., Форд Р. Спутник химика / Перевод на русский язык Розенберга Е. Л., Коппель С. И.. — Москва: Мир, 1976. — 544 с.
- Microwave Dielectric Heating Effects in Chemical Synthesis — (102 refs.). — (MICHAEL, D.; MINGOS, P.; WHITTAKER, A. G.; Chem. Extreme Non-Classical Cond. (1997) 479–514; Chem. Dep., Imp. Coll. Sci., Technol. Med., South Kensington SW1 2AY, UK; EN) (see page 499)
- МКХБ : МОТ. № 0084. о-Ксилол 1,2-Диметилбензол. www.ilo.org/dyn/icsc/ (2018). Дата обращения 10 ноября 2019. МОТ. № 0085. м-Ксилол 1,3-Диметилбензол. www.ilo.org/dyn/icsc/ (2018). Дата обращения 10 ноября 2019. МОТ. № 0086. п-Ксилол 1,4-Диметилбензол. www.ilo.org/dyn/icsc/ (2018). Дата обращения 10 ноября 2019.
- Видершайн Г.Я., Хесин Я.Е. Ксилолы // Большая медицинская энциклопедия : в 30 т. / гл. ред. Б.В. Петровский. — 3 изд. — Москва : Советская энциклопедия, 1980. — Т. 12. Криохирургия — Ленегр. — 536 с. — 150 300 экз.
- (Роспотребнадзор). № 742. Диметилбензол (смесь 2-, 3-, 4-изомеров) (ксилол смесь изомеров) // ГН 2.2.5.3532–18 "Предельно допустимые концентрации (ПДК) вредных веществ в воздухе рабочей зоны" (рус.) / утверждены А.Ю. Поповой. — Москва, 2018. — С. 55. — 170 с. — (Санитарные правила).
- 8.Johannes May. Odor Thresholds of Solvents for Assessment of Solvent Odors in the Air [Geruchsschwellen von Lösemitteln zur Bewertung von Lösemittelgerüchen in der Luft] (нем.) // Staub, Reinhaltung der Luft. — Düsseldorf: VDI-Verlag GmbH, 1966. — September (vol. 26 (H. 9). — S. 385–389. — ISSN 0039–0771., цитируется по: Office of Air Quality Planning and Standards. Reference Guide To Odor Thresholds For Hazardous Air Pollutants Listed In The Clean Air Act Amendments Of 1990 (англ.). — Research Triangle Park, North Carolina: United States Environmental Protection Agency, 1992. — 89 p. — (EPA600/R-92/047).
- 1,2-диметилбензол Arxivləşdirilib 2021-05-15 at the Wayback Machine. Мини-справочник по химическим веществам.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Dimetilbenzollar ve ya ksilollar qedim yunan 3ylon agacindan benzol halqasi ve iki metil qrupundan ibaret olan aromatik karbohidrogenlerdir UmumiKimyevi formulu SN3 2S6N4 dur Ksilollar komurun kokslasdirilmasindan ve ya neftden benzinin birbasa katalitik piforminqi ile elde edilir Esasen helledici kimi istifade olunurlar Ksilol 1850 ci ilde fransiz kimyaci Auguste Kaur terefinden xam agac spirtinden ayiraraq kesf edilmisdir 1 XasseleriXususi qoxusu olan rengsiz mayelerdir Suda az hell olur uzvi helledicilerde ise asanliqla hell olurlar Aromatik birlesmelerin xususiyyetlerini numayis etdirirler asanliqla alkillesir xlorlasir sulfonatlasir ve nitratlasirlar Izomerlerin fiziki xususiyyetleri Sixliq 20 C 25 2 C 144 4 C 0 8802 g sm Meta ksilol 47 8 C 139 1 C 0 8642 g sm Para ksilol 13 26 C 138 3 C 0 8611 g sm IzomerilikUc izomer var orto meta ve para ksilol ksilolun orto meta para izomeriyasi orto ksilol meta ksilol para ksilolMutleq Kerner metoduOrto meta ve para ksilol qarisiginin keyfiyyet terkibini teyin etmek ucun Kernerin mutleq istiqametlendirme metodundan istifade olunur Bu metod mumkun izomerlerin sayinin mueyyenlesdirilmesine esaslanir Para ksilolun qurulusuna esaslanan xlorlama reaksiyasindan esasen gozlemek olar ki onun yalniz bir monoxlorlu toremesi orto ksilolun iki monoxloro toremesi ve meta ksilolun ise uc monoxlorlu toremesinin alinmasi mumkundur Kerner metodu aparmaq ucun cox vaxt teleb olunur ve praktik olaraq az sayda aromatik birlesmelere tetbiq olunur TetbiqiLaklar falaslar mastika ve s ucun helledici kimi istifade olunur Boyalarin sintezinde istifade edilir Para ksilol polietilen tereftalat istehsali ucun ara mehsul olan tereftal tursusunun sintezi ucun xammal kimi istifade olunur Orto ksilol dioktil ftalatlarin ve diger ftal tursusu efirlerinin PVX ucun plastifikatorlarin istehsalinda istifade olunur Hellediciler kimi istifade olunan ksilollarin temizlenmesi toluolun temizlenmesine benzeyir lakin onunla ferqlenir ki su ile azeotrop qarisiq emele getirir lakin qaynama temperaturundan xeyli yuksek temperaturda qaynayir belelikle onlar sade distille edilmekle temizlene biler 3 Ksilol mikrodalgali sualanmaya meruz qalan reaksiya qarisiqlarinda isletmek ucun nezerde tutulmus termometrlerin doldurucu mayesi kimi istifade edilmesi tovsiye olunur cunki dielektrik itkileri cox azdir ve sualanmadan qizmir 4 Emeyin muhafizesiKsilollar zeherlidir 5 6 MQH maksimum qatiliq heddi ksilolllar ucun 150 mq m maksimum birdefelik ve 50 mq m deyisen orta 7 dir qoxu qavrama heddi ise 1370 mg m ola biler 8 Respiratorlardan teneffus yollarinin ferdi mudafiesi ucun olan vasitelerden istifade tovsiye olunur Kollektiv mudafie vasitelerinden istifade meqbul hesab olunur QeydlerBykov G V Istoriya organicheskoj himii Otkrytie vazhnejshih organicheskih soedinenij M Nauka 1978 S 94 379 s Perejti obratno 1 2 1 2 dimetilbenzol Mini spravochnik po himicheskim veshestvam Gordon A Ford R Sputnik himika Perevod na russkij yazyk Rozenberga E L Koppel S I Moskva Mir 1976 544 s Microwave Dielectric Heating Effects in Chemical Synthesis 102 refs MICHAEL D MINGOS P WHITTAKER A G Chem Extreme Non Classical Cond 1997 479 514 Chem Dep Imp Coll Sci Technol Med South Kensington SW1 2AY UK EN see page 499 MKHB MOT 0084 o Ksilol 1 2 Dimetilbenzol www ilo org dyn icsc 2018 Data obrasheniya 10 noyabrya 2019 MOT 0085 m Ksilol 1 3 Dimetilbenzol www ilo org dyn icsc 2018 Data obrasheniya 10 noyabrya 2019 MOT 0086 p Ksilol 1 4 Dimetilbenzol www ilo org dyn icsc 2018 Data obrasheniya 10 noyabrya 2019 Vidershajn G Ya Hesin Ya E Ksiloly Bolshaya medicinskaya enciklopediya v 30 t gl red B V Petrovskij 3 izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1980 T 12 Kriohirurgiya Lenegr 536 s 150 300 ekz Rospotrebnadzor 742 Dimetilbenzol smes 2 3 4 izomerov ksilol smes izomerov GN 2 2 5 3532 18 Predelno dopustimye koncentracii PDK vrednyh veshestv v vozduhe rabochej zony rus utverzhdeny A Yu Popovoj Moskva 2018 S 55 170 s Sanitarnye pravila 8 Johannes May Odor Thresholds of Solvents for Assessment of Solvent Odors in the Air Geruchsschwellen von Losemitteln zur Bewertung von Losemittelgeruchen in der Luft nem Staub Reinhaltung der Luft Dusseldorf VDI Verlag GmbH 1966 September vol 26 H 9 S 385 389 ISSN 0039 0771 citiruetsya po Office of Air Quality Planning and Standards Reference Guide To Odor Thresholds For Hazardous Air Pollutants Listed In The Clean Air Act Amendments Of 1990 angl Research Triangle Park North Carolina United States Environmental Protection Agency 1992 89 p EPA600 R 92 047 1 2 dimetilbenzol Arxivlesdirilib 2021 05 15 at the Wayback Machine Mini spravochnik po himicheskim veshestvam