fbpx
Wikipedia

Daxili yanma mühərriki

Daxili yanma mühərriki — ardıcıl olaraq yanacağın yanmasından alınan enerjini mexaniki enerjiyə çevirən qurğudur. Yanacaq xaricində baş verən mühərriklər (məsələn buxar maşını, stiril mühərrik və b.) buraya aid deyildirlər. Qaz turbinləri isə daxili yanma mühərriki sayılır. Daxili yanma mühərrikləri (DYM) avtomobillərdə, qatarlarda, hava nəqliyyatında, gəmilərdə və stasionar maşınlarda tətbiq edilirlər.

İşləmə prinsipi

DYM-də ümumi olaraq hava-yanacaq qarışı kamerada alovlandırılır və yandırlır. Yanacaq zamanı ayrılan istiliyin nəticəsində kamerada olan qazın genişlənməsi silindrdə olan porşeni və ya turbinin pərini itələyir. Vankel mühərrikində porşenlər ardıcıl olaraq işləyirlər. DYM çoxunda Otto və Dizel prinsiplərindən istifadə edilir.

 
4-Gedişli Otto mühərrikinin işləmə prinsipi

Bütün 4 gedişli (taktlı) mühərriklər daimi olaraq iş prosesini təkrar edirlər. Bu proses aşağıdakı addımlardan ibarətdir:

  • 1-ci gediş:Sorma (Qaz və ya yanacaqla hava qarışığı) və ya yanacaq kamerasının sərbəst doldurulması. Giriş ventil açılır və çıxış ventil isə bağlı saxlanır. Kolba aşağı ölü nöqtəsində yerləşir.
  • 2-ci gediş: Sıxma (Yanacaq qarşığı sıxılır. Ventillərin ikisi də bağlı olur. Porşen aşağıya hərəkət edərək yanacaq-hava qarışığını sıxır. Porşen aşağı nöqtədən yuxarıya hərəkət edir. Bu nöqtəyə bir az qalmış yanacağa od vurulur. Bu Otto mühərriklərində kənar alışqanın hesabına, Dizel mühərriklərində isə öz-özünə avtomatik olaraq yerinə yetirilir.
  • 3-ci gediş: İşləmə (Yanacaq qarşığı yanır və porşen itələnir). Ventillər bağlı qalır.Temperaturun qalxması və qazın həcminin genişlənməsi nəticəsində kamerada təzyiq artır. Bu porşeni aşağı ölü nöqtəsinə qədər itələyir. Bu zaman porşen ilə şatunla əlqədə olan dirsəkli val hərəkətə gəlir və irəli-geri hərəkət fırlanma hərəkətinə çevrilir.
  • 4-ci gediş:İxracetmə (Yanmış qazın xaric edilməsi). Çıxış ventil açılır və yuxarıya (ölü nöqtəsinə)hərəkət edən porşen kamerada əmələ gəlmiş qazı xaricə itələyir. Qaz xüsusi borularda təmizlənərək ətraf mühitə ötürülür.

Sonuncu gedişlə bərabər olaraq kameraya yeni yanacaq sorulur və proses təkrarlanır. Yanancaq qarşığının sıxılması kimyəvi enerjinin mexaniki enerjiyə çevrilməsinə xidmət edir.

İki cür DYM mövcuddur. Onların iş tsiklləri bir-birindən fərqlənirlər. İki gedişli mühərriklərdə qazın sorulması və xarici və həmçinin sıxma və yanma prosesləri parallel baş verir. Burada da yuxarıda qeyd olunan tsiklin bütün mərhələləri baş verir. Sadəcə olaraq onlar 2 gedişli mühərrikdə kombinasiya olunublar. Onun üçün tam iş tsikli üçün 4 yox 2 gediş tələb olunur. Bu mühərriklərdə sorma və yanacaq qarşığının sıxılması mühərrikdən kənarda baş verir (çox vaxt dirsəkli valın alt hissəsində). Bu konstruksiyalarda dirsəkli val yalnız bir dəfə dönür. Qaz dəyişilməsi açıq halda baş verdiyindən, yanmış qazla təzə qazın nisbi qarışması baş verir.

Təsnifatı

 
4-Silindrli mühərrikin güc ötürmə prinsipi
 
2-Gedişli mühərrikin iş prinsipi

DYM-inin aşağıdakı növləri vardır:

  • 1.Termodinamiki xüsussiyətinə görə
-Otto mühərriki.
-Dizel mühərriki.
  • 2. İş üsuluna görə
-İki gedişli,
-Dörd gedişli.
  • 3. Hərəkət formasına görə:-Porşenli mühərrik (dirsəkli val, qol və porşenin kombinasiyası)
-Fırlanan porşenli mühərrik (məs. Vankel və ya sferik mühərrik),
-Xətti porşenli mühərrik,
-Dönən porşenli mühərrik (irəli-geri hərəkət),
-Mederer-mühərriki (porşen qol ilə birlikdə hazırlanır).
  • 4.Silindrlərin sayına və quruluşuna görə
- Bir silindrli (1),
- Ardıcıl silindrli (2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 14, 16),
-U formalı (4, 12, 16),
-V formalı (2, 4, 6, 8, 10, 12, 16, 20, 24),
-VR formalı (5, 6, 8, 12, 16),
-W-mühərriki (3, 8, 12, 16, 18, 24),
-Y-mühərriki (3, 6, 12, 18, 24),
-H-mühərriki (16, 24, 40),
-X-mühərriki (16, 24),
-Boks formalı (2, 4, 6, 8, 12),
-Ulduz formalı (3, 5, 7, 9, 11),
  • 5.Alışdırma üsuluna görə
-xaricidən alışdırma,
-daxildən alışdırma,
-öz-özünə alışdırma.

Tarixinə dair

 
Lenoarın qaz mühərriki, 1860

Sənayeləşmə prosesinin genişlənməsi və buxar maşınlarından intensiv istifadə olunması mühəndisləri daha kiçik həcmli mühərrriklərin hazırlanması üzərində düşünməyə vadar edir. Bu baxımdan ilk dəfə olaraq qazla işləyən mühərriklərin ixtirası baş verir.Qaz mühərrikləri kiçik müəssisələr üçün nəzərdə tutulmuşdur. Qazla işləyən mühərriklər daxili yanma mühərriki olub, qazın silindrdə yanması zamanı əmələ gələn təzyiq nəticəsində porşenin itələnməsi ilə hərəkətə gətirilirdi. Gilizlərdə yüksək temperaturda baş verən iş, işçi hissələrin soyudulmasını və yağlanmasını tələb edirdi. Bu problem 1860-cı ildə belqiyalı mühəndis Jozef Lenoar (fransızca Joseph Etienne Lenoir) tərəfindən həll edilir. O, ilk qaz mühərrikini düzəldir. Mühərrik əsasən içərisində kolba yerləşdirilmiş silindrdən ibarət idi. Mühərrikin işləmə prinsipi buxar maşınları ilə oxşar idi. Fərq orasında idi ki, burada qaz sıxılmamış halda gah kolbanın altında, gah da üst tərəfində yandırılırdı. Yanma zamanı əmələ gələn qaz təzyiqi kolbanı irəli-geri hərəkət etdirərək dirsəkli valın köməyi ilə çarxı fırladırdı. Silindrin hər iki tərəfində qaz çıxması üçün deşik nəzərdə tutulmuşdur. Qazın yandırılması elektrik induksiya aparatının köməyi ilə yerinə yetirilirdi. Burada yenilik qaz qarışığının işçi kamerada partladılmasından ibarət idi. Apardığı sınaqlar nəticəsində Lenoara məlum olmuşdur ki, bu mühərrikin arabalarda tətbiqinin texniki baxımdan çoxlu çatışmamazlıqları vardır. Ancaq ağac qırıntılarından əldə edilmiş yanacaq baha olduğundan, benzin ilə işləyən mühərriklərin düzəldilməsi daha perspektivli idi. Benzinlə işləyən mühərriklərdə benzini işçi zonaya püskürtmək üçün karbüratorların düzəldilməsinə ehtiyac var idi. İlk benzinlə işləyən mühərrik 1863-cü ildə alman mühəndisi Otto (almanca Nicolaus August Otto) tərəfindən işlənmişdir. 1864-cü ildə o Eugen Langen ilə birlikdə ilk dəfə olaraq mühərrik hazırlayan firmanı "N. A. Otto & Cie" yaradır və qaz mühərriklərinin istehsalı ilə məşğul olur. Bu mühərrikin ixtirası ilə avtomobilin yaranması istiqamətində ilk addım atılmış olur. 1867-ci ildə Parisdə keçirilən dünya sərgisində Otto düzəltdiyi qaz mühərrikini nümayiş etdirir. O dövrdə məlum olan başqa mühərriklərlə müqayisədə Otto mühərriki təxminən 60% az yanacaq işlədirdi. 1876-ci ildə o dörd taktlı mühərrik düzəltməyə nail olur. Bu mühərrik bu gün texnikadan məlum olan daxili yanma mühərrikləri üçün əsas sayılır. 1884-cü ildə Otto qaz mühərrikləri üçün elektrik alışqanı ixtira edir. Bununla daxili yanma mühərriklərində başqa yanacaqlardan da istifadə etmək mümkün olur.

Mənbə

  • Sigvard, St. Die Maschine. Geschichte, Elemente, Funktion. Ein enzyklopädische Sachsbuch. Augusburg, 1992, 240 S.
  • Richard Shelton Kirby at al. Engineering in History. Dover Publications INC., New York, 1990, 530 p.
  • Troitzsch, U. Technik – von den Anfängen bis zur Gegenwart. Braunschweig: Westermann, 1982, 640 S.
  • Sass, F. Geschichte des Verbrennungsmotorenbaues 1860-1918. Berlin, 1962.

daxili, yanma, mühərriki, ardıcıl, olaraq, yanacağın, yanmasından, alınan, enerjini, mexaniki, enerjiyə, çevirən, qurğudur, yanacaq, xaricində, baş, verən, mühərriklər, məsələn, buxar, maşını, stiril, mühərrik, buraya, deyildirlər, turbinləri, isə, daxili, yan. Daxili yanma muherriki ardicil olaraq yanacagin yanmasindan alinan enerjini mexaniki enerjiye ceviren qurgudur Yanacaq xaricinde bas veren muherrikler meselen buxar masini stiril muherrik ve b buraya aid deyildirler Qaz turbinleri ise daxili yanma muherriki sayilir Daxili yanma muherrikleri DYM avtomobillerde qatarlarda hava neqliyyatinda gemilerde ve stasionar masinlarda tetbiq edilirler Mundericat 1 Isleme prinsipi 1 1 Tesnifati 1 2 Tarixine dair 2 MenbeIsleme prinsipi RedakteDYM de umumi olaraq hava yanacaq qarisi kamerada alovlandirilir ve yandirlir Yanacaq zamani ayrilan istiliyin neticesinde kamerada olan qazin genislenmesi silindrde olan porseni ve ya turbinin perini iteleyir Vankel muherrikinde porsenler ardicil olaraq isleyirler DYM coxunda Otto ve Dizel prinsiplerinden istifade edilir 4 Gedisli Otto muherrikinin isleme prinsipi Butun 4 gedisli taktli muherrikler daimi olaraq is prosesini tekrar edirler Bu proses asagidaki addimlardan ibaretdir 1 ci gedis Sorma Qaz ve ya yanacaqla hava qarisigi ve ya yanacaq kamerasinin serbest doldurulmasi Giris ventil acilir ve cixis ventil ise bagli saxlanir Kolba asagi olu noqtesinde yerlesir 2 ci gedis Sixma Yanacaq qarsigi sixilir Ventillerin ikisi de bagli olur Porsen asagiya hereket ederek yanacaq hava qarisigini sixir Porsen asagi noqteden yuxariya hereket edir Bu noqteye bir az qalmis yanacaga od vurulur Bu Otto muherriklerinde kenar alisqanin hesabina Dizel muherriklerinde ise oz ozune avtomatik olaraq yerine yetirilir 3 ci gedis Isleme Yanacaq qarsigi yanir ve porsen itelenir Ventiller bagli qalir Temperaturun qalxmasi ve qazin hecminin genislenmesi neticesinde kamerada tezyiq artir Bu porseni asagi olu noqtesine qeder iteleyir Bu zaman porsen ile satunla elqede olan dirsekli val herekete gelir ve ireli geri hereket firlanma hereketine cevrilir 4 ci gedis Ixracetme Yanmis qazin xaric edilmesi Cixis ventil acilir ve yuxariya olu noqtesine hereket eden porsen kamerada emele gelmis qazi xarice iteleyir Qaz xususi borularda temizlenerek etraf muhite oturulur Sonuncu gedisle beraber olaraq kameraya yeni yanacaq sorulur ve proses tekrarlanir Yanancaq qarsiginin sixilmasi kimyevi enerjinin mexaniki enerjiye cevrilmesine xidmet edir Iki cur DYM movcuddur Onlarin is tsiklleri bir birinden ferqlenirler Iki gedisli muherriklerde qazin sorulmasi ve xarici ve hemcinin sixma ve yanma prosesleri parallel bas verir Burada da yuxarida qeyd olunan tsiklin butun merheleleri bas verir Sadece olaraq onlar 2 gedisli muherrikde kombinasiya olunublar Onun ucun tam is tsikli ucun 4 yox 2 gedis teleb olunur Bu muherriklerde sorma ve yanacaq qarsiginin sixilmasi muherrikden kenarda bas verir cox vaxt dirsekli valin alt hissesinde Bu konstruksiyalarda dirsekli val yalniz bir defe donur Qaz deyisilmesi aciq halda bas verdiyinden yanmis qazla teze qazin nisbi qarismasi bas verir Tesnifati Redakte 4 Silindrli muherrikin guc oturme prinsipi 2 Gedisli muherrikin is prinsipi DYM inin asagidaki novleri vardir 1 Termodinamiki xusussiyetine gore Otto muherriki Dizel muherriki 2 Is usuluna gore Iki gedisli Dord gedisli 3 Hereket formasina gore Porsenli muherrik dirsekli val qol ve porsenin kombinasiyasi Firlanan porsenli muherrik mes Vankel ve ya sferik muherrik Xetti porsenli muherrik Donen porsenli muherrik ireli geri hereket Mederer muherriki porsen qol ile birlikde hazirlanir 4 Silindrlerin sayina ve qurulusuna gore Bir silindrli 1 Ardicil silindrli 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 14 16 U formali 4 12 16 V formali 2 4 6 8 10 12 16 20 24 VR formali 5 6 8 12 16 W muherriki 3 8 12 16 18 24 Y muherriki 3 6 12 18 24 H muherriki 16 24 40 X muherriki 16 24 Boks formali 2 4 6 8 12 Ulduz formali 3 5 7 9 11 5 Alisdirma usuluna gore xariciden alisdirma daxilden alisdirma oz ozune alisdirma Tarixine dair Redakte Lenoarin qaz muherriki 1860 Senayelesme prosesinin genislenmesi ve buxar masinlarindan intensiv istifade olunmasi muhendisleri daha kicik hecmli muherrriklerin hazirlanmasi uzerinde dusunmeye vadar edir Bu baximdan ilk defe olaraq qazla isleyen muherriklerin ixtirasi bas verir Qaz muherrikleri kicik muessiseler ucun nezerde tutulmusdur Qazla isleyen muherrikler daxili yanma muherriki olub qazin silindrde yanmasi zamani emele gelen tezyiq neticesinde porsenin itelenmesi ile herekete getirilirdi Gilizlerde yuksek temperaturda bas veren is isci hisselerin soyudulmasini ve yaglanmasini teleb edirdi Bu problem 1860 ci ilde belqiyali muhendis Jozef Lenoar fransizca Joseph Etienne Lenoir terefinden hell edilir O ilk qaz muherrikini duzeldir Muherrik esasen icerisinde kolba yerlesdirilmis silindrden ibaret idi Muherrikin isleme prinsipi buxar masinlari ile oxsar idi Ferq orasinda idi ki burada qaz sixilmamis halda gah kolbanin altinda gah da ust terefinde yandirilirdi Yanma zamani emele gelen qaz tezyiqi kolbani ireli geri hereket etdirerek dirsekli valin komeyi ile carxi firladirdi Silindrin her iki terefinde qaz cixmasi ucun desik nezerde tutulmusdur Qazin yandirilmasi elektrik induksiya aparatinin komeyi ile yerine yetirilirdi Burada yenilik qaz qarisiginin isci kamerada partladilmasindan ibaret idi Apardigi sinaqlar neticesinde Lenoara melum olmusdur ki bu muherrikin arabalarda tetbiqinin texniki baximdan coxlu catismamazliqlari vardir Ancaq agac qirintilarindan elde edilmis yanacaq baha oldugundan benzin ile isleyen muherriklerin duzeldilmesi daha perspektivli idi Benzinle isleyen muherriklerde benzini isci zonaya puskurtmek ucun karburatorlarin duzeldilmesine ehtiyac var idi Ilk benzinle isleyen muherrik 1863 cu ilde alman muhendisi Otto almanca Nicolaus August Otto terefinden islenmisdir 1864 cu ilde o Eugen Langen ile birlikde ilk defe olaraq muherrik hazirlayan firmani N A Otto amp Cie yaradir ve qaz muherriklerinin istehsali ile mesgul olur Bu muherrikin ixtirasi ile avtomobilin yaranmasi istiqametinde ilk addim atilmis olur 1867 ci ilde Parisde kecirilen dunya sergisinde Otto duzeltdiyi qaz muherrikini numayis etdirir O dovrde melum olan basqa muherriklerle muqayisede Otto muherriki texminen 60 az yanacaq isledirdi 1876 ci ilde o dord taktli muherrik duzeltmeye nail olur Bu muherrik bu gun texnikadan melum olan daxili yanma muherrikleri ucun esas sayilir 1884 cu ilde Otto qaz muherrikleri ucun elektrik alisqani ixtira edir Bununla daxili yanma muherriklerinde basqa yanacaqlardan da istifade etmek mumkun olur Menbe RedakteSigvard St Die Maschine Geschichte Elemente Funktion Ein enzyklopadische Sachsbuch Augusburg 1992 240 S Richard Shelton Kirby at al Engineering in History Dover Publications INC New York 1990 530 p Troitzsch U Technik von den Anfangen bis zur Gegenwart Braunschweig Westermann 1982 640 S Sass F Geschichte des Verbrennungsmotorenbaues 1860 1918 Berlin 1962 Menbe https az wikipedia org w index php title Daxili yanma muherriki amp oldid 5673387, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.