Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Cirəgülü (lat. Pimpinella) — bitkilər aləminin çətirçiçəklilər dəstəsinin çətirkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
| Cirəgülü | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Cirəgülü | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Botaniki xarakteristikası
Adi cirəgülü birillik bitki olub, hündürlüyü 50-60 sm-dir. Gövdəsi düzqalxan, dairəvi, yuxarı tərəfi budaqlanandır. Kökətrafı və gövdənin aşağı hissəsinin yarpaqları uzun saplaqlı, bütöv və dayaz üçpərli, dairəvi-böyrəkşəkilli formalı, kənarları iridişli, orta uzunluqlu saplaqlı, qovuşuq olmaqla kənarları ikiyə bölünmüş, yan seqmenti normal, son seqmenti isə üçpərlidir.Yuxarı yarpaqları 3 və 5-ə bölünmüş dar xətti seqmentlidir. Çiçəkləri kiçik 5 üzvlü, ağ rəngli olub, mürəkkəb çətir çiçək qrupunda formalaşmışdır. Meyvələri müəyyən edilməyən sallaq meyvədir. Yumurtavari və ya tərs armadvari formalı, yan tərəfdən azacıq yastılaşmış, əsası geniş, zirvəsi isə daralmışdır. Zirvəsi beşdişli, kasacığı və dişiciküstü yarılmış vəziyyətdədir. Meyvənin yuxarı tərəfi kələ-kötür, nahamar, xarici tərəfi qabarıq, daxili tərəfi isə yastıdır. Hər meyvədə 5 zəif qabırğa vardır. Bunlar qabarıq olmaqla, 3-ü qabarcığın üzərində 2-si isə yanlarda yerləşirlər. Güclü aromat iylidir. Şirin-ədviyyəli dadlıdır.
İyun-iyul aylarında çiçəkləyir, avqust ayında isə yetişir.
Münbit, məhsuldar və bərəklətli torpaqlarda yaşamağı sevir.
Çətirlərinin 60-80%-i qonurlaşdıqda əllə və ya maşınla biçilməlidir. Biçildikdən sonra kölgə şəraitində naves altında qurudulur, döyülərək qarışıqlardan təmizlənir və təkrar olaraq brezent üzərinə sərilir. Efiryağlı xammal anbarlarda kisələrin içərisində saxlanılır. Saxlama müddəti 3 ildir.
Tərkibi və təsiri
Meyvənin tərkibində 1-3%, bəzən 6% efir yağı vardır. Efir yağının tərkibində anetol (80-90%), metilxavikol (10%), cirə aldehid, cirə keton və cirə turşusu vardır. Adi cirəgülünin meyvələrinn tərkibində piyli yağlar (15-30%), zülali maddələr 29-31°С temperaturda sıxlaşdırıldıqda isə (20%) piyli yağlar alınır. Öskürəkkəsici dərmandır.
Adi cirəgülünin meyvələri, xammalı dərman hesab edilir. Öskürəkkəsici dərmandır. Qarışıqların tərkibinə (sinə qarışığı № 3; işlədici qarışıq №2) daxildir.
Cirə yağındakı anetol tənəffüs yollarının selikli qişasına təsir edir. Belə ki, tənəffüs yollarında kirpikli epitel hüceyrəsinı aktivləşdirərək, sekresiyanı gücləndirir və bəlğəmin evakuasiyasına səbəb olur. Həm də antiseptik xassəyə malikdir. Bronx və bağırsaqlardakı saya əzələlərə təsir edərək, spazmını aradan qaldırır, iltihabsorucu, sidikqovucu təsir edir və südverən qadınların südünü artırır.
Öskürəkkəsici dərman kimi yuxarı tənəffüs yollarının iltihabında, difteriyada təyin edilir. Farmakoloji cəhətcə tərkibindəki efir yağı sorucu və spazmalotik təsirə malikdir. Cirə meyvələrindən hazırlanan yağ bronxdan bəlğəmin durulaşdırılmasına təsir etməklə, çıxarılmasını tezləşdirərək, bakterisid təsir edir. Traxeid, laringit, bronxit, difteriya, xroniki bronxopnevmoniya və tonzillit xəstəliklərində çox yaxşı təsir edir. Cirə preparatlarını eyni zamanda qastrit, meteorizm, atonik qəbizlik və digər mədə-bağırsaq traktının xəstəliklərində müvəffəqiyyətlə tətbiq etmək mümkündür. Meyvələri sistit, pielonefrit, uretritdə yüngül sidikqovucu, həm də antiseptik və spazmolotik təsirə malikdir. Mamalıqda və genekologiyada meyvələri antispastik, sidikqovucu təsirdən başqa, keyfiyyətli köməkçi, yardımçı dərman kimi menstruasiya və doğuş fəaliyyətini də stimullaşdırır. Meyvələrinin xoşagələn ətrinə görə ət, balıq sıyıqlarının tərkibinə, kələm turşusuna, xiyar və pomidorun duza qoyulmasında istifadə edilir.
Növləri
- Ətirli cirəgülü (Pimpinella aromatica)
- Yabanı cirəgülü (Pimpinella saxifraga)
- Adi cirəgülü (Pimpinella anisum)
İstinadlar
- Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 128. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 263.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ciregulu lat Pimpinella bitkiler aleminin cetircicekliler destesinin cetirkimiler fesilesine aid bitki cinsi CireguluElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad AsteridsKlad Deste CetirciceklilerFesile CetirkimilerYarimfesile Triba Cins CireguluBeynelxalq elmi adiPimpinella L 1753Sekil axtarisiITIS 29821NCBI 40958EOL 71007Botaniki xarakteristikasiAdi ciregulu birillik bitki olub hundurluyu 50 60 sm dir Govdesi duzqalxan dairevi yuxari terefi budaqlanandir Koketrafi ve govdenin asagi hissesinin yarpaqlari uzun saplaqli butov ve dayaz ucperli dairevi boyreksekilli formali kenarlari iridisli orta uzunluqlu saplaqli qovusuq olmaqla kenarlari ikiye bolunmus yan seqmenti normal son seqmenti ise ucperlidir Yuxari yarpaqlari 3 ve 5 e bolunmus dar xetti seqmentlidir Cicekleri kicik 5 uzvlu ag rengli olub murekkeb cetir cicek qrupunda formalasmisdir Meyveleri mueyyen edilmeyen sallaq meyvedir Yumurtavari ve ya ters armadvari formali yan terefden azaciq yastilasmis esasi genis zirvesi ise daralmisdir Zirvesi besdisli kasacigi ve disicikustu yarilmis veziyyetdedir Meyvenin yuxari terefi kele kotur nahamar xarici terefi qabariq daxili terefi ise yastidir Her meyvede 5 zeif qabirga vardir Bunlar qabariq olmaqla 3 u qabarcigin uzerinde 2 si ise yanlarda yerlesirler Guclu aromat iylidir Sirin edviyyeli dadlidir Iyun iyul aylarinda cicekleyir avqust ayinda ise yetisir Munbit mehsuldar ve berekletli torpaqlarda yasamagi sevir Cetirlerinin 60 80 i qonurlasdiqda elle ve ya masinla bicilmelidir Bicildikden sonra kolge seraitinde naves altinda qurudulur doyulerek qarisiqlardan temizlenir ve tekrar olaraq brezent uzerine serilir Efiryagli xammal anbarlarda kiselerin icerisinde saxlanilir Saxlama muddeti 3 ildir Terkibi ve tesiriMeyvenin terkibinde 1 3 bezen 6 efir yagi vardir Efir yaginin terkibinde anetol 80 90 metilxavikol 10 cire aldehid cire keton ve cire tursusu vardir Adi ciregulunin meyvelerinn terkibinde piyli yaglar 15 30 zulali maddeler 29 31 S temperaturda sixlasdirildiqda ise 20 piyli yaglar alinir Oskurekkesici dermandir Adi ciregulunin meyveleri xammali derman hesab edilir Oskurekkesici dermandir Qarisiqlarin terkibine sine qarisigi 3 isledici qarisiq 2 daxildir Cire yagindaki anetol teneffus yollarinin selikli qisasina tesir edir Bele ki teneffus yollarinda kirpikli epitel huceyresini aktivlesdirerek sekresiyani guclendirir ve belgemin evakuasiyasina sebeb olur Hem de antiseptik xasseye malikdir Bronx ve bagirsaqlardaki saya ezelelere tesir ederek spazmini aradan qaldirir iltihabsorucu sidikqovucu tesir edir ve sudveren qadinlarin sudunu artirir Oskurekkesici derman kimi yuxari teneffus yollarinin iltihabinda difteriyada teyin edilir Farmakoloji cehetce terkibindeki efir yagi sorucu ve spazmalotik tesire malikdir Cire meyvelerinden hazirlanan yag bronxdan belgemin durulasdirilmasina tesir etmekle cixarilmasini tezlesdirerek bakterisid tesir edir Traxeid laringit bronxit difteriya xroniki bronxopnevmoniya ve tonzillit xesteliklerinde cox yaxsi tesir edir Cire preparatlarini eyni zamanda qastrit meteorizm atonik qebizlik ve diger mede bagirsaq traktinin xesteliklerinde muveffeqiyyetle tetbiq etmek mumkundur Meyveleri sistit pielonefrit uretritde yungul sidikqovucu hem de antiseptik ve spazmolotik tesire malikdir Mamaliqda ve genekologiyada meyveleri antispastik sidikqovucu tesirden basqa keyfiyyetli komekci yardimci derman kimi menstruasiya ve dogus fealiyyetini de stimullasdirir Meyvelerinin xosagelen etrine gore et baliq siyiqlarinin terkibine kelem tursusuna xiyar ve pomidorun duza qoyulmasinda istifade edilir NovleriEtirli ciregulu Pimpinella aromatica Yabani ciregulu Pimpinella saxifraga Adi ciregulu Pimpinella anisum IstinadlarLinney K Genera plantarum eorumque characteres naturales secundum numerum figuram situm amp proportionem omnium fructificationis partium 5 Stokholm 1754 S 128 doi 10 5962 BHL TITLE 746 Linnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 263 Hemcinin bax