Adi quşəppəyi

Adi quşəppəyi (lat. Capsella bursa-pastoris) - quşəppəyi cinsinə aid bitki növü.

?Adi quşəppəyi
Capsella bursa-pastoris
Elmi təsnifat
Aləmi: Bitkilər Şöbə: Örtülütoxumlular Sinif: İkiləpəlilər Yarımsinif: Dillenid Sıra: Kəvərçiçəklilər Fəsilə: Kələmçiçəyikimilər Cins: Quşəppəyi Növ: Adi quşəppəyi
Elmi adı
Capsella bursa-pastoris (L.) Medik.
Vikinövlərdə sistematika Şəkil axtarışı ITIS   22766 NCBI   3719 EOL   583125 GRIN   105461 IPNI   279929-1 TPL   kew-2697999

Capsella Medik. - Quşəppəyi

Capsella bursa - pastoris (L.) Medik. - Adi quşəppəyi

Botaniki xarakteristikası:

Bir və ya ikiillik bitkidir. Milşəkilli kök sisteminə malikdir. Gövdəsinin uzunluğu 10-40sm, yarpaqlı, sadə və ya budaqlanan, səthi qabırğalı, çılpaq və ya zəif tüklü, çiçəkləri və yetişməmiş meyvələri olur. Kök üzərindəki yarpaqları uzunsov-neştərşəkilli, meyvələrinin bir tərəfi daralaraq üçbucağabənzər dişli girintili-çıxıntılı və ya lələyəbənzər bölümlüdür. Gövdəki yarpaqları növbəli, oturaq, girintili-çıxıntılı dişcikli və ya bütöv, zirvə yarpaqları isə getdikcə azalandir. Çiçəyinin quruluşu K₄L₄E₄₊₂D₁ bərabərdir. Meyvələri sıxılmış çəlləyəbənzər, tərsüçbucağabənzər və ya üçbucaq-ürəkşəkilli formalı, zirvədə isə dişli, uzunluğu 3-8mm, eni 2-5mm-dir. Zəif iyli, özünəməxsus acı dadlıdır.

Bütün zonalarda - arandan dağlıq, subalp qurşaqlara qədər yayılmışdır.

Yayda çiçəkləmə fazasından, meyvə verənə qədər olan müddətdə qazıb çıxartmaqla və ya kəsməklə toplanılmalıdır. Toplanılmış xammal hava dəyişilən kölgəli yerlərdə qurudulmalıdır.

Tərkibi və təsiri:

Yarpaqlarının tərkibində filloxinon (vitamin K), askorbin turşusu, aşı maddələr, flavonoidlər və üzvi turşular vardır. Tərkibində K vitamini, bor turşusu, qissopin, çaxır, fumarin və alma turşuları, flavanoidlər, xolin və asetilxolin, tiramin, çoxlu kalium, peptid, inozit, saponinlər, fitonsidlər və askorbin turşusu vardır. Toxumlarının tərkibində 28% yağ və az miqdarda allilqor turşuları vardır.

Birillik bitki olan quşəppəyi otunun yerüstü hissəsi keyfiyyətli dərman xammalı və  dərman bitkisidir. Quşəppəyi ekstraktı (Extr. Bursae pastoris fluidum). Ekstrakt (1:1) nisbətində 70% spirtli məhluludur. 20-25 damcı gündə 2-3 dəfə içmək olar.

Hipotenziv, hərarətsalıcı, büzücü və sidikqovucu xüsusiyyətə malikdir. Təzə bitkidən hazırlanmış soku güclü qankəsicidir. Hipertoniya və ateroskleroz xəstəliyində təyin edilir. Yazda cavan yarpaqları salat kimi yeyilir. Dəmləməsi başlıca olaraq mədə-bağırsaq traktı, ishal, öd və böyrəkdaşı, maddələr mübadiləsi pozğunluğu ilə gedən podaqra və revmatizm xəstəliklərində işlədilir. Quşəppəyi yaxşı qankəsici maddə kimi uşaqlıq, mədə və böyrək qanaxmalarında tətbiq edilir. 2 çay qaşığı bitkini 2 stəkan qaynar suda 10 dəqiqə dəmləyərək, gün ərzində 2 fincan içmək lazımdır (sutqalıq doza). Qarışıq kimi ürək və qan dövranı pozğunluqlarında 10,0quşəppəyi,10,0 yemişan,5,0 valerian,5,0 badrinc olmaqla, qarışıq hazırlanaraq, 2 çay qaşığı 250ml suda 10 saat ərzində dəmlənərək isti halda qəbul edilməlidir. Eyni dozada qatırquyruğu ilə birlikdə ağciyər, revmatizm, qaraciyər, podaqra, burun-qulaq və boğaz infeksiyalarında qəbul edilə bilər. Maye və sulu ekstraktı uşaqlığın atoniyası və uşaqlıq qanaxmalarında tətbiq edilir.

Nəmliyi ən azı 13%, ümumi külün miqdarı 10%, 70% etil spirti ilə çıxarılan ekstraktiv maddələr 10%, qaralmış kök, gövdə, yarpaq və xarab olmuş nişasta tərkibli hissəciklər 3%, üzvi maddələri 2%, mineral maddələri isə 1%-dən çox deyildir.

Təzə yarpaqları diabet xəstəliyinin müalicəsində istifadə edilir.

Sinonim

• Bursa abscissa (E.G.Almg.) Druce
• Bursa alandica (Almq.) Druce
• Bursa anglica (E.G.Almq.) Druce
• Bursa astoris Weber
• Bursa batavorum (Almq.) Druce
• Bursa belgica (Almq.) Druce
• Bursa bremensis (E.G.Almq.) Druce
• Bursa brittonii (E.G.Almq.) Druce
• Bursa bursa-pastoris (L.) Shafer
• Bursa bursa-pastoris (L.) Britton
  • Bursa bursa-pastoris var. heteris Shull
  • Bursa bursa-pastoris var. integrifolia Farw.
  • Bursa bursa-pastoris var. minor Farw.
  • Bursa bursa-pastoris var. rhomboidea Shull
  • Bursa bursa-pastoris var. simplex (Hus) Shull
  • Bursa bursa-pastoris var. tenuis Shull
• Bursa concava (E.G.Almq.) Druce
• Bursa divaricata Kuntze
• Bursa djurdjurae Shull
• Bursa druceana (E.G.Almq.) Druce
• Bursa fracticruris Borbás
• Bursa gallica (E.G.Almq.) Druce
• Bursa germanica (E.G.Almq.) Druce
• Bursa grossa (E.G.Almq.) Druce
• Bursa heegeri (Solms) Shull
• Bursa hiatula (E.G.Almq.) Druce
• Bursa integrella (E.G.Almq.) Druce
• Bursa laevigata (E.G.Almq.) Druce
• Bursa mediterranea (E.G.Almq.) Druce
• Bursa nana Borbás
• Bursa occidentalis Shull
  • Bursa occidentalis var. concava Shull
  • Bursa occidentalis subsp. madeirae Shull
• Bursa orientalis Shull
• Bursa origo (E.G.Almq.) Druce
• Bursa pastoris Weber ex F.H. Wigg.
• Bursa patagonica (E.G.Almq.) Druce
• Bursa penarthae Shull
• Bursa pergrossa (E.G.Almq.) Druce
• Bursa robusta (E.G.Almq.) Druce
• Bursa sinuosa (E.G.Almq.) Druce
• Bursa sublaevigata (Almq.) Druce
• Bursa trevirorum (E.G.Almq.) Druce
• Bursa turoniensis (E.G.Almq.) Druce
• Bursa viguieri Shull
• Bursa viminalis (Almq.) Druce
• Capsella abscissa (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella acutifolia Raf.
• Capsella aestivalis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella agrestis Jord.
• Capsella agrestis-rubella Paill.
• Capsella alandica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella algida (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella alpestris (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella altissima (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella amblodes Raf.
• Capsella angermannica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella anglica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella angustiloba (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella apetala Opiz
• Capsella austriaca Sennen
• Capsella autumnalis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella batavorum (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella belgica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella bicuspis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella bifida Raf.
• Capsella biformis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella bottnica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella bremensis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella brevisiliqua (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella brittonii (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella bursa Raf.
• Capsella bursa-pastoris f. aestivalis E.B.Almq.
• Capsella bursa-pastoris f. arachnoidea Hus
• Capsella bursa-pastoris f. attenuata Hus
  • Capsella bursa-pastoris var. auriculata Makino
  • Capsella bursa-pastoris var. brachycarpa Heldr.
  • Capsella bursa-pastoris subsp. bursa-pastoris bursa-pastoris
  • Capsella bursa-pastoris var. bursa-pastoris bursa-pastoris
  • Capsella bursa-pastoris var. coreana H.Lév.
  • Capsella bursa-pastoris var. coronopifolia DC.
• Capsella bursa-pastoris f. coronopifolia (DC.) Jovan.-Dunj.
• Capsella bursa-pastoris f. coronopus E.B.Almq.
• Capsella bursa-pastoris f. crassior E.B.Almq.
  • Capsella bursa-pastoris subsp. eu-bursa Briq.
  • Capsella bursa-pastoris var. integrifolia DC.
  • Capsella bursa-pastoris var. minuta Post
  • Capsella bursa-pastoris subsp. occidentalis (Shull) Maire
• Capsella bursa-pastoris f. orbicularis Hus
  • Capsella bursa-pastoris var. pinnata Makino
  • Capsella bursa-pastoris var. pinnatifida Schltdl.
• Capsella bursa-pastoris f. pinnatifida (Schltr.) Jovan.-Dunj.
• Capsella bursa-pastoris f. prionophylla E.B.Almq.
• Capsella bursa-pastoris f. prostrata E.B.Almq.
• Capsella bursa-pastoris f. rhomboidea Hus
  • Capsella bursa-pastoris var. rubella (Reut.) Rapin
  • Capsella bursa-pastoris var. rubriflora Muschl.
• Capsella bursa-pastoris f. serrata E.B.Almq.
• Capsella bursa-pastoris f. setchelliana Hus
• Capsella bursa-pastoris f. simplex Hus
• Capsella bursa-pastoris f. treleaseana Hus
• Capsella bursa-pastoris f. ventosa E.B.Almq.
• Capsella calmariensis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella caucasica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella cavata (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella collina (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella compacta (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella concava (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella convexiformis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella cordata (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella cordigera (Östman) Almq.
• Capsella coroncpus (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella cuneiformis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella cuneolata (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella curvisiliqua (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella cuspidata (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella dentata Raf.
• Capsella denticulata (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella difformis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella diodonta (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella divaricata Walp.
• Capsella druceana (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella elegans (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella emarginata (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella erecta Walp.
• Capsella exotica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella faucialis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella foliosa (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella frigida (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella fucorum (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella furcata Raf.
• Capsella galicica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella gallica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella germanica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella gothica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella gotlandica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella gracilescens (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella gracilis Gren.
• Capsella grossa (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella grossotriangularis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella hanseatica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella heegeri Solms
• Capsella helsingica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella herjedalica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella hians (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella hiatula (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella hiemalis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella humilis Rouy & Foucaud
• Capsella hyrcana Grossh.
• Capsella incisura (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella integrella (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella integrifolia Raf.
• Capsella integrifolia Hegetschw.
• Capsella jemtlandica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella jeniseiensis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella kyphosa (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella lacerata (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella laevigata (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella lanceolatocaspica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella lata (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella latisiliqua (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella laxa (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella lenaensis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella leptoloba (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella linearis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella lingulata (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella lobulata (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella longiracemosa Sennen
• Capsella longirostris (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella longisiliqua (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella lulensis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella lutetiana (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella macroclada (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella matura (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella mediterranea (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella microcarpa (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella monasterialis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella nanella (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella nylandica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella obovata (Östman) Almq.
• Capsella obtusa (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella odontophylla (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella oelandica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella origo (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella oviculata (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella ovifera (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella pastoralis Dulac
• Capsella pastoris Rupr.
• Capsella patagonica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella penarthae (Shull) Wilmott
• Capsella perconcava (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella perdentata (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella pergrossa (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella perhians (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella perversa (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella pinnata (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella pinnatofoliosa (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella poimenobalantion St.-Lag.
• Capsella polymorpha Cav.
• Capsella praecox Jord.
• Capsella praematura (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella prionophylla (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella provincialis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella querceti (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella ramselensis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella rhenana Almq.
• Capsella rhombea (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella robusta (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella rubella (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella rubelliformis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella rubelloagrestis Paill.
• Capsella rubiginosa (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella ruderalis Jord.
• Capsella sabulosa Jord.
• Capsella salinula (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella savonica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella scanica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella scoliocaspica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella segetum (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella seleniaca (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella semilobata (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella semirubella (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella sinuatolinearis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella sinuosa (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella smolandica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella stenocarpa Timb.-Lagr.
• Capsella subalgida (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella subalpina (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella subarctica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella subbergiana (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella subcanescens (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella subcavata (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella subseleniaca (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella tenella (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella tenera (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella tenerescens (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella tibelensis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella tjustiana (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella trevirorum (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella triangularis St.-Lag.
• Capsella turoniensis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella umensis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella ursina (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella varia (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella vestrogothica (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella viaria (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella viarum (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella viguieri Blaringhem
• Capsella viminalis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Capsella virgata Jord.
• Capsella viridis (E.B.Almq.) E.B.Almq.
• Crucifera capsella E.H.L.Krause
• Iberis bursa-pastoris (L.) Crantz
• Lepidium bursa-pastoris (L.) Willd.
• Nasturtium bursa-pastoris Roth
• Solmsiella heegeri (Solms) generic BORBS
• Thlaspi bursa-pastoris L.
• Thlaspi rubellum (Reut.) Billot

İstinadlar

1. Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.
2. Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.
3. S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333