Çingiz xan hələ sağlığında öz imperiyasını oğulları arasında bölüşdürmüşdü. Zəbt etdiyi Çin torpaqları olan Kaşğar ətrafı ilə Mavərünnəhrin böyük hissəsini Cığataya vermişdi. Cığatayın bu torpaqlarda 1227-ci ildə qurduğu dövlət 1370-ci ilə qədər mövcud olmuşdur. Cığatay xan böyük qardaşı Cuçi xanın və atasının ölümündən sonra xanədanın ən yaşlı üzvü idi.
Cığatay xanın 1241-ci ildə ölümündən sonra Cığatay xanlığı mərkəzi Monqol dövlətinə qarşı mübarizəyə başladı. Cığatayın nəvələri Algu, Kubilay xan ilə Arik Böge arasındakı hakimiyyət mübarizəsindən faydalanan Xarəzmşahlar, Qərbi Türkistanı və Əfqanıstanı torpaqlarına qatdılar. 1266-cı ildə taxta çıxan Mübarəkşah islam dinini qəbul edən ilk Cığatay xanı oldu. Ondan əvvəlki Cığatay hökmdarları şamanizm inancında idilər.
Cığatay xanlığının ən parlaq dövrü Kebek xanın xanlıq etdiyi dövrə (1318-1326) təsadüf edir. Kebek xan köçəri həyatını buraxıb saraylar tikdirmişdir. Bu dövrdə iqtisadiyyat inkişaf etmiş və ilk Cığatay pulu kəsilmişdir. Din baxımından islamlaşma və dil baxımından türkləşmə başlanmışdır. Ancaq bu vəziyyət soylar arasındakı siyasi qarşıdurmanın başlanmasına səbəb olmuşdur.
Əslində, Cığatay xan dövründə islamın dini vərdişləri qadağan edilmişdir. Lakin Quru Hülakidən sonrakı xanlar Orta Asiyanın əksəriyyətini təşkil edən müsəlmanlarla yaxşı davranmağa başlamışdır. Mübarək şah müsəlmanlığı qəbul etsə də ondan sonrakı xanlar Kebek xana qədər buddist olaraq qaldılar. Monqol xanların ciddi islamlaşması isə Tarmaşirinin islamı qəbul etməsindən sonra başlamışdır.
Tarmaşirindən sonra Cığatay xanlığı, Duva xanın oğullarının hərb mübarizə meydanı olmudur. 1340-cı ildən sonra Cığatay xanlığı iki hissəyə - aralarında sərhəd Pamir dağları olamaqla şərqi və qərbi Cığatay xanlığına parçalandı. Lakin sonra şərqdə taxta çıxan Tuğluq Teymur (1359-1370) qərb bölgəsini də ələ keçirərək Cığatay ulusunu yenidən birləşdirdi. Cığatay xanlığı Altışahr (Yarkənd xanlığı), Monqolustan və Uyğurustan olmaqla üç bölgəyə bölündü.
Bu ərəfədə Cığatay xanlığına bağlı Səmərqənd əmrinin xidmətində olan Şərqi Çiğatay mənşəli Barlas boyundan olan Teymur, əvvəl Səmərqəndi, sonra isə Cığatay torpaqlarını ələ keçirdi.
Cığatay xanlığının süqutuna baxmayaraq, çığataylılar XVII əsrin sonlarına qədər varlıqlarını davam etdirdilər. Tuğluq Teymur 1363-cü ildə oğlu İlyas xocanı Cığatay xanlığından asılı olan Şərqi Cığatayın xanı etmişdir.
Çağataylılar və Türk dili
On beşinci əsrdə Çağatayca (Çağatay Türkcəsinin) klassik bir yazı dili olaraq şəxsiyyət qazanmasında Ali Şir Nevâyî'nin əhəmiyyəti məlumdur. Neva əvvəlində və Nevâyî'nin çağında, Timurlular dövlətində Türkçe yazan sənətçilər azdır. Neva, Türkcəni ədəbi dil olaraq istifadə etməyən, Fars yazan çağdaşlarına çatar. Müasirləri Farscanın qarşısında ədəbi dil olaraq Türkcəni qeyri-kafi görmələrini tənqid; əgər əmək verilsə Türkcənin də Fars qədər, hətta daha çox izahat incəliklərinə sahib olduğunun görüləcəyini ifadə edər. Bu fikirlərini Muhakemetül-lugateyn'de görərik.
Deniz,ABİK,"NEVÂYÎ'NİN ÜÇ ESERİNDEKİ DEYİMLERİN FARSÇA İLE KARŞILAŞTIRILMASI[ölü keçid]",Türkoloji Makaleleri 2016-03-31 at the Wayback Machine
Avqust 03, 2021
cığatay, xanlığı, monqol, hökmdarı, çingiz, xanın, nəslindən, olan, çığatay, xanın, adını, daşıyan, dövlət, çingiz, hələ, sağlığında, imperiyasını, oğulları, arasında, bölüşdürmüşdü, zəbt, etdiyi, çin, torpaqları, olan, kaşğar, ətrafı, ilə, mavərünnəhrin, böyü. Cigatay xanligi Monqol hokmdari Cingiz xanin neslinden olan Cigatay xanin adini dasiyan dovlet Cingiz xan hele sagliginda oz imperiyasini ogullari arasinda bolusdurmusdu Zebt etdiyi Cin torpaqlari olan Kasgar etrafi ile Maverunnehrin boyuk hissesini Cigataya vermisdi Cigatayin bu torpaqlarda 1227 ci ilde qurdugu dovlet 1370 ci ile qeder movcud olmusdur Cigatay xan boyuk qardasi Cuci xanin ve atasinin olumunden sonra xanedanin en yasli uzvu idi Cigatay xanin 1241 ci ilde olumunden sonra Cigatay xanligi merkezi Monqol dovletine qarsi mubarizeye basladi Cigatayin neveleri Algu Kubilay xan ile Arik Boge arasindaki hakimiyyet mubarizesinden faydalanan Xarezmsahlar Qerbi Turkistani ve Efqanistani torpaqlarina qatdilar 1266 ci ilde taxta cixan Mubareksah islam dinini qebul eden ilk Cigatay xani oldu Ondan evvelki Cigatay hokmdarlari samanizm inancinda idiler Cigatay xanliginin en parlaq dovru Kebek xanin xanliq etdiyi dovre 1318 1326 tesaduf edir Kebek xan koceri heyatini buraxib saraylar tikdirmisdir Bu dovrde iqtisadiyyat inkisaf etmis ve ilk Cigatay pulu kesilmisdir Din baximindan islamlasma ve dil baximindan turklesme baslanmisdir Ancaq bu veziyyet soylar arasindaki siyasi qarsidurmanin baslanmasina sebeb olmusdur Eslinde Cigatay xan dovrunde islamin dini verdisleri qadagan edilmisdir Lakin Quru Hulakiden sonraki xanlar Orta Asiyanin ekseriyyetini teskil eden muselmanlarla yaxsi davranmaga baslamisdir Mubarek sah muselmanligi qebul etse de ondan sonraki xanlar Kebek xana qeder buddist olaraq qaldilar Monqol xanlarin ciddi islamlasmasi ise Tarmasirinin islami qebul etmesinden sonra baslamisdir Tarmasirinden sonra Cigatay xanligi Duva xanin ogullarinin herb mubarize meydani olmudur 1340 ci ilden sonra Cigatay xanligi iki hisseye aralarinda serhed Pamir daglari olamaqla serqi ve qerbi Cigatay xanligina parcalandi Lakin sonra serqde taxta cixan Tugluq Teymur 1359 1370 qerb bolgesini de ele kecirerek Cigatay ulusunu yeniden birlesdirdi Cigatay xanligi Altisahr Yarkend xanligi Monqolustan ve Uygurustan olmaqla uc bolgeye bolundu Bu erefede Cigatay xanligina bagli Semerqend emrinin xidmetinde olan Serqi Cigatay menseli Barlas boyundan olan Teymur evvel Semerqendi sonra ise Cigatay torpaqlarini ele kecirdi Cigatay xanliginin suqutuna baxmayaraq cigataylilar XVII esrin sonlarina qeder varliqlarini davam etdirdiler Tugluq Teymur 1363 cu ilde oglu Ilyas xocani Cigatay xanligindan asili olan Serqi Cigatayin xani etmisdir Cagataylilar ve Turk dili RedakteOn besinci esrde Cagatayca Cagatay Turkcesinin klassik bir yazi dili olaraq sexsiyyet qazanmasinda Ali Sir Nevayi nin ehemiyyeti melumdur Neva evvelinde ve Nevayi nin caginda Timurlular dovletinde Turkce yazan senetciler azdir Neva Turkceni edebi dil olaraq istifade etmeyen Fars yazan cagdaslarina catar Muasirleri Farscanin qarsisinda edebi dil olaraq Turkceni qeyri kafi gormelerini tenqid eger emek verilse Turkcenin de Fars qeder hetta daha cox izahat inceliklerine sahib oldugunun goruleceyini ifade eder Bu fikirlerini Muhakemetul lugateyn de gorerik 1 Serqi Cigatay xanlari RedakteTugluq Teymur xan evvel Serqi Cigatay xanligi 1347 1359 daha sonra Cigatay xanligi 1359 1362 Ilyas xoca 1363 1390 Tugluq Teymurun oglu Hidir xoca 1390 1399 Tugluq Teymurun oglu Semi Cahan 1399 1408 Xidir xocanin oglu Mehemmed xan 1408 1416 Semi Cahanin qardasi Neqsi Cahan 1416 1418 Semi Cahanin oglu Sultan Uveys xan 1418 1421 ve tekrar 1425 1428 Sir Eli Xidirin oglu Sir Mehemmed 1421 1425 Sah Cahan Xidirin bir oglu Esen Yesu Buga 1428 1462 Uveys xanin oglu Yunus xan 1462 1481 Uveys Xanin oglu Sultan Mahmud xan 1486 1508 Yunus xanin oglu Mensur xan 1502 1543 Yunus xanin nevesi Sultan Seid xan 1514 1532 Mensur xanin qardasi Abdurresid xan 1544 1570 Seid xanin oglu Istinadlar Redakte Deniz ABIK NEVAYI NIN UC ESERINDEKI DEYIMLERIN FARSCA ILE KARSILASTIRILMASI olu kecid Turkoloji Makaleleri Arxivlesdirilib 2016 03 31 at the Wayback MachineMenbe https az wikipedia org w index php title Cigatay xanligi amp oldid 5725034, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
