Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Papa bullası (lat. bulla — "möhür", hərfi: "köpük")) — Katolik kilsəsinin ali dini rəhbəri olan papa tərəfindən verilən ictimai fərman, açıq məktub və ya xartiya növündə sənəddir. Adını onu təsdiqləmək üçün ənənəvi olaraq istifadə edilən qurğuşun möhürdən götürüb.
Tarix
Papa fərmanları ən azı VI əsrdən bəri istifadə olunur, lakin bulla ifadəsi yalnız XIII əsrin sonlarında daxili inzibati məqsədlərlə qeyri-rəsmi şəkildə işlədilməyə başlanmışdır. XV əsrdə isə rəsmi terminə çevrilmişdir; çünki bir bölməsi "bullaların reyestri" ("registrum bullarum") adlanırdı.
1048-ci ildə papa taxta çıxanda, daha təntənəli və az təntənəli olmaqla iki sinif fərman arasında fərq yaranmışdı. "Böyük fərmanlar"ın çoxu monastırlara və dini müəssisələrə verilən mülkiyyət təsdiqləri və ya qoruma xartiyaları idi. O dövrdə saxta sənədlər çox olduğundan, Romadan alınan fərmanların orijinallığına şübhə qalmasın deyə qurğuşun möhürlə təsdiq olunması vacib sayılırdı. Müəyyən hallarda belə papal təsdiq sənədləri ilkin sənədin itirildiyi və ya məhv olduğu hallarda belə hüquqi sübut kimi qəbul edilirdi.
XII əsrdən etibarən papa fərmanları bir tərəfdə həvarilər Müqəddəs Pyotr və Müqəddəs Pavelin başlarını, digər tərəfdə isə papanın adını daşıyan qurğuşun möhürlə verilirdi. Əvvəllər papa fərmanları çox müxtəlif ictimai məqsədlərlə istifadə olunsa da, XIII əsrdən etibarən yalnız ən rəsmi və təntənəli hallarda tətbiq edilirdi.Papirus bu sənədlər üçün demək olar ki, XI əsrin əvvəllərinə qədər istifadə olunmuş, sonra isə kobud növ perqamentlə əvəz edilmişdir.
Müasir tədqiqatçılar sonradan "bulla" sözünü papanın verdiyi istənilən təntənəli və ya sadə fərman və ya imtiyaz formasındakı sənədlərə aid etmişlər. Xalq arasında isə bu ad metal möhür daşıyan istənilən papa sənədi üçün işlədilir.
Bu gün papa yalnız fərmanlarda özünü "Episcopus Servus Servorum Dei" ("Yepiskop, Allahın qullarının qulu") kimi təqdim edir.
Keçmişdə bütün fərmanlar metal möhürlə təsdiqlənirdi, lakin indi bu, yalnız ən təntənəli sənədlərə tətbiq olunur. Papa fərmanı bu gün də papanın adından Vatikan Kançelyariyası tərəfindən verilən ən rəsmi ictimai fərman formasıdır.
Format
Fərmanın formatı əvvəllər uzunsov hərflərlə yazılmış bir sətirlə başlayırdı və burada üç hissə olurdu: papanın adı, "Episcopus Servus Servorum Dei" ("Yepiskop, Tanrının qullarının qulu") titulu və sənədin qeydiyyat məqsədilə adını müəyyən edən latınca ilk bir neçə söz — incipit.
Mətnin əsas hissəsi sadə tərtibatda olurdu və xüsusi formatlaşdırma qaydası yox idi. Sonda sənədin verildiyi yer, tarix və papanın hakimiyyətinin ili göstərilirdi, bundan sonra imzalar və möhür əlavə olunurdu.
Ən təntənəli fərmanlarda papanın özü sənədi "Ego N. Catholicae Ecclesiae Episcopus" ("Mən, N., Katolik Kilsəsinin yepiskopu") ifadəsi ilə imzalayardı. Ardınca monoqram, şahidlərin imzaları və sonra möhür gəlirdi. Müasir dövrdə isə sənədi adətən papanın adından üzvü — çox vaxt imzalayır və monoqram əlavə edilmir.
Möhür
Fərmanın ən fərqləndirici xüsusiyyəti metal möhür — bulla idi. Əksər hallarda bu, qurğuşundan, bəzən isə — Bizans imperator fərmanlarında olduğu kimi — qızıldan hazırlanırdı. Ön tərəfdə Müqəddəs Pyotr və Müqəddəs Pavelin başları, arxa tərəfdə isə papanın adı və "PP" — Pastor Pastorum ("Çobanların Çobanı") hərfləri olurdu. Möhür sənədə kətan və ya qırmızı-sarı ipək saplarla bərkidilirdi. "Bulla" sözü latınca "bullire" ("qaynamaq") feilindən gəlir və möhür materialının isti halda formaya salınmasına işarə edir.
1535-ci ildə florensiyalı oymaçı Benvenuto Çellini papa III Pavelin bullası üçün yeni metal matris hazırlamışdı. O, əvvəlki simvolik elementləri saxlayaraq onlara daha incə bədii ifadə vermiş, arxa tərəfə isə papanın mənsub olduğu Farneze ailəsinin gerbi olan zanbaq fiqurlarını əlavə etmişdi.
XVIII əsrin sonlarından etibarən qurğuşun möhür əvəzinə Müqəddəs Pyotr və Pavelin qırmızı mürəkkəblə vurulmuş təsviri istifadə olunur. Lakin bəzi rəsmi məktublar, məsələn, papa çağıran fərmanı, qurğuşun möhürlə təsdiqlənmişdi.
Orijinal papa fərmanları yalnız XI əsrdən sonra kütləvi şəkildə günümüzə çatmışdır, çünki əvvəlki papirus sənədlər çox kövrək idi. Lakin VI əsrə aid bəzi qurğuşun bulla möhür nümunələri günümüzədək gəlib çatmışdır.
Məzmun
Məzmun baxımından fərman sadəcə papanın qərarını ifadə edən sənəd formasını göstərir. Mövzu istənilən ola bilər — qanunvericilik qərarları, yepiskop təyinatları, kilsədən ayırma halları, , , və çağırışlar bu sənədlərlə elan edilə bilər.
Papa fərmanı XIV əsrə qədər Vatikanın yeganə məktub formatı idi. Daha sonra papa brifi adlı daha sadə forma yarandı. Briflər əvvəllər mum möhürlə, hazırda isə qırmızı mürəkkəbə batırılmış ilə təsdiqlənir.
İstinadlar
- . 3. 1908.
- Papal bull // Encyclopædia Britannica. 10 yanvar 2020. İstifadə tarixi: 7 iyul 2012.
- Mann, Stephanie A. "What Is a Papal Bull?". Our Sunday Visitor. 1 sentyabr 2016. 12 yanvar 2020 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 avqust 2017.
- "Hear ye, one and all: The papal bull". 30 iyun 2023.
- "Papal Bulls".
- "Fisherman's ring". 26 yanvar 2024.
- "Search results".
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Papa bullasi lat bulla mohur herfi kopuk Katolik kilsesinin ali dini rehberi olan papa terefinden verilen ictimai ferman aciq mektub ve ya xartiya novunde seneddir Adini onu tesdiqlemek ucun enenevi olaraq istifade edilen qurgusun mohurden goturub VIII Urban papasinin 1637 ci ile aid qurgusun bulla ile mohurlenmis papa fermani Papa XVI Benediktin 2011 ci ilde Bosniya ve Herseqovinanin herbi ordinariatini tesis eden Magni aestimamus adli apostolik konstitusiyasi papa fermani kimi verilmis sened Mundericat 1 Tarix 2 Format 3 Mohur 4 Mezmun 5 IstinadlarTarixredakte Papa X Levin 1520 ci ilin iyununda qebul etdiyi Exsurge Domine senedinin cap edilmis latinca metni Metnde yazilib Bulla contra Errores Martini Lutheri et sequacium herf Martin Luterin ve onun ardicillarinin sehvlerine qarsi bulla Papa fermanlari en azi VI esrden beri istifade olunur lakin bulla ifadesi yalniz XIII esrin sonlarinda daxili inzibati meqsedlerle qeyri resmi sekilde isledilmeye baslanmisdir XV esrde ise resmi termine cevrilmisdir cunki Apostol defterxanasinin bir bolmesi bullalarin reyestri registrum bullarum adlanirdi 1 1048 ci ilde IX Lev papa taxta cixanda daha tenteneli ve az tenteneli olmaqla iki sinif ferman arasinda ferq yaranmisdi Boyuk fermanlar in coxu monastirlara ve dini muessiselere verilen mulkiyyet tesdiqleri ve ya qoruma xartiyalari idi O dovrde saxta senedler cox oldugundan Romadan alinan fermanlarin orijinalligina subhe qalmasin deye qurgusun mohurle tesdiq olunmasi vacib sayilirdi Mueyyen hallarda bele papal tesdiq senedleri ilkin senedin itirildiyi ve ya mehv oldugu hallarda bele huquqi subut kimi qebul edilirdi 1 XII esrden etibaren papa fermanlari bir terefde hevariler Muqeddes Pyotr ve Muqeddes Pavelin baslarini diger terefde ise papanin adini dasiyan qurgusun mohurle verilirdi Evveller papa fermanlari cox muxtelif ictimai meqsedlerle istifade olunsa da XIII esrden etibaren yalniz en resmi ve tenteneli hallarda tetbiq edilirdi 2 Papirus bu senedler ucun demek olar ki XI esrin evvellerine qeder istifade olunmus sonra ise kobud nov perqamentle evez edilmisdir 1 Muasir tedqiqatcilar sonradan bulla sozunu papanin verdiyi istenilen tenteneli ve ya sade ferman ve ya imtiyaz formasindaki senedlere aid etmisler Xalq arasinda ise bu ad metal mohur dasiyan istenilen papa senedi ucun isledilir Bu gun papa yalniz fermanlarda ozunu Episcopus Servus Servorum Dei Yepiskop Allahin qullarinin qulu kimi teqdim edir 3 Kecmisde butun fermanlar metal mohurle tesdiqlenirdi lakin indi bu yalniz en tenteneli senedlere tetbiq olunur Papa fermani bu gun de papanin adindan Vatikan Kancelyariyasi terefinden verilen en resmi ictimai ferman formasidir FormatredakteFermanin formati evveller uzunsov herflerle yazilmis bir setirle baslayirdi ve burada uc hisse olurdu papanin adi Episcopus Servus Servorum Dei Yepiskop Tanrinin qullarinin qulu titulu ve senedin qeydiyyat meqsedile adini mueyyen eden latinca ilk bir nece soz incipit Metnin esas hissesi sade tertibatda olurdu ve xususi formatlasdirma qaydasi yox idi Sonda senedin verildiyi yer tarix ve papanin hakimiyyetinin ili gosterilirdi bundan sonra imzalar ve mohur elave olunurdu En tenteneli fermanlarda papanin ozu senedi Ego N Catholicae Ecclesiae Episcopus Men N Katolik Kilsesinin yepiskopu ifadesi ile imzalayardi Ardinca monoqram sahidlerin imzalari ve sonra mohur gelirdi Muasir dovrde ise senedi adeten papanin adindan Roma kuriyasinin uzvu cox vaxt Muqeddes Taxt Tacin dovlet katibi imzalayir ve monoqram elave edilmir Mohurredakte IX Qriqoriye aid qurgusun bulla on ve arxa teref 1227 1241 Fermanin en ferqlendirici xususiyyeti metal mohur bulla idi Ekser hallarda bu qurgusundan bezen ise Bizans imperator fermanlarinda oldugu kimi qizildan hazirlanirdi On terefde Muqeddes Pyotr ve Muqeddes Pavelin baslari arxa terefde ise papanin adi ve PP Pastor Pastorum Cobanlarin Cobani herfleri olurdu Mohur senede ketan ve ya qirmizi sari ipek saplarla berkidilirdi Bulla sozu latinca bullire qaynamaq feilinden gelir ve mohur materialinin isti halda formaya salinmasina isare edir 1535 ci ilde florensiyali oymaci Benvenuto Cellini papa III Pavelin bullasi ucun yeni metal matris hazirlamisdi O evvelki simvolik elementleri saxlayaraq onlara daha ince bedii ifade vermis arxa terefe ise papanin mensub oldugu Farneze ailesinin gerbi olan zanbaq fiqurlarini elave etmisdi XVIII esrin sonlarindan etibaren qurgusun mohur evezine Muqeddes Pyotr ve Pavelin qirmizi murekkeble vurulmus tesviri istifade olunur Lakin bezi resmi mektublar meselen papa XXIII Iohannin Ikinci Vatikan Surasini cagiran fermani qurgusun mohurle tesdiqlenmisdi Orijinal papa fermanlari yalniz XI esrden sonra kutlevi sekilde gunumuze catmisdir cunki evvelki papirus senedler cox kovrek idi Lakin VI esre aid bezi qurgusun bulla mohur numuneleri gunumuzedek gelib catmisdir MezmunredakteMezmun baximindan ferman sadece papanin qerarini ifade eden sened formasini gosterir Movzu istenilen ola biler qanunvericilik qerarlari yepiskop teyinatlari kilseden ayirma hallari ekskommunikasiya apostolik konstitusiyalar kanonizasiyalar ve cagirislar bu senedlerle elan edile biler 4 5 Papa fermani XIV esre qeder Vatikanin yegane mektub formati idi Daha sonra papa brifi adli daha sade forma yarandi Brifler evveller mum mohurle hazirda ise qirmizi murekkebe batirilmis Baliqcinin uzuyu ile tesdiqlenir 1 6 7 Istinadlarredakte 1 2 3 4 3 1908 Papal bull Encyclopaedia Britannica 10 yanvar 2020 Istifade tarixi 7 iyul 2012 Mann Stephanie A What Is a Papal Bull Our Sunday Visitor 1 sentyabr 2016 12 yanvar 2020 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 avqust 2017 Hear ye one and all The papal bull 30 iyun 2023 Papal Bulls Fisherman s ring 26 yanvar 2024 Search results Menbe https az wikipedia org w index php title Papa bullasi amp oldid 8334868