Bərbət — mizrabla çalınan simli musiqi alətidir. Ud tipli alətlər sırasına aid edilən bərbətin gövdəsi böyük, qolu isə uzundur.
Bərbət
Hornbostel–Zaks təsnifatı
321.321-6
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Söz açımı
Bərbət orta əsrlərdə ünlü müğənni, bəstəkar, bərbət musiqi alətinin yaradıcısı və gözəl ifaçısı olmuşdur. Tanınmış musiqi araşdırmacısı T. Vızqo 1990-cı ildə Düşənbə şəhərində Barbədə həsr olunmuş beynəlxalq simpoziumdakı məruzəsində belə fikir söyləyib:
"Alət ərəblərdən köçmədir. Ona görə ərəbcə "əl-üd" adlanıb, fars adı isə bərbətdir (yə'ni, ördək döşü).
"Bərbət" sözünün bər "sinə", bət "ördək" sözlərinin birləşməsindən yarandığını güman etmək olar. Bəzi mənbələrdə isə onun ərəb sözü olub, "ləpələnmə", "dalğalanma" mənasını verməsi qeyd olunur.
Bu alətin ərəblərdən gəldiyi inancı yayğındır. Ancaq XIII əsrdə yaşamış Şərq alimi Mahmud Amuli bərbəti yunan filosofu Pifaqorun (e. ə. 580-500 il) icad etməsi haqqda da təqdim edilir. Əbdülqədir Marağayi isə Səfiəddin Urməvinin "Kitab əl-ədvar" əsərində udun qədim növünü Adəm peyğəmbərin nəvələrindən biri Lameş Qabil oğlunun icad etdiyini bildilir. Digər yandan, qədim Əfrasiyab şəhərinin (hazırda Səmərqənd) terrakotları (üzü qabarıq, arxası yastı yandırılmış gildən qayrılmış heykəllər, çoxusunun yaşı təqr. e. ə. III-I əsrlər) göstərir ki, Soqdiana sakinlərinin ən sevimli çalğı aləti bərbətə və uda çox bənzəyirdi. Böyük Orta Asiyalı alim İbn Sina özünün "Kitab əş-Şifa" (Şəfa kitabı) əsərində bu tipli alətin təsviri üçün "bərbət" kəlməsini işlədir, baxmayaraq ki, əsər ərəbcə yazılıb. Azərbaycanda yaşamış Fəxrəddin Razi (1150-1210) udun simləri ilə eynən üst-üstə düşən bərbədin təsvirini verir. Heratlı alim-nəzəriyyəçi (XV əsr) əl-Hüseyni bərbədə beşinci simi artıranda sonra alətə "ud" (ərəbcə "ağac, taxta") adı verilir. Bəlkə də, ad dəyişimi dəri çanağın ağac çanağla əvəz olunması ilə bağlıdır.
XVI-XVII əsrlərə kimi Azərbaycanda istifadə olunmuş, mizrabla çalınmışdır. Əsasən, saray musiqi aləti sayılan bərbət haqqında Azərbaycan klassiklərinin, o cümlədən Nizami Gəncəvinin yaradıcılığında ətraflı məlumat verilib. Tarixi mənbələrdən, eləcə də Nizami yaradıcılığından məlum olur ki, bu alətin yaradıcısı öz dövrünün məşhur musiqiçisi, mahir ifaçı Barbəd olmuşdur. Nizami GəncəviXosrov və Şirin poemasında saray musiqiçisi Barbədi belə tərif edir:
Sərxoş bülbül kimi gələndə Barbəd Su kimi axırdı əlində bərbət. O çala bildiyi yüz xoş nəğmədən Seçdi otuzunu özü bəyənən. Bu otuz nəğmə ki, Barbəd çalırdı, Gah ürək verirdi, gah can alırdı.
Əsasən saray məclislərində istifadə edilmiş bərbətlə çəng birlikdə çox gözəl səslənmişlər.
Nizami bu iki alətin birgə səslənməsini belə təsvir etmişdir:
"O məclisdə işarət başlayan zaman Çaldılar çəng ilə bərbəti haman. Bərbətlə çəng səsi axıb müxtəsər Tük ilə rəng kimi birləşmişdilər.
Ud tipli alətlər ailəsinə mənsub olan bərbətin gövdəsi uda nisbətən böyük, qolu isə xeyli uzundur. Bərbətə bağırsaqdan hazırlanan 6 qoşa sim bağlanılır. Simlər ipək və bağırsaqdan hazırlanır. Üzü isə şam ağacından hazırlanır.
Şərq ölkələrində bərbətin müxtəlif növləri olmuşdur. Onun ilk vətəni Səudiyyə Ərəbistanı sayılır. Bir çox mənbələrdə bərbətin 3, 8, 10 simli növləri olduğu barədə dəlillər vardır.
Bərbət, əsasən, 3 hissədən (çanaq, qol və kəllə) ibarətdir. Çanağı yığma üsulu ilə qoz və ya qırmızı çinar, qol, kəllə və aşıqları isə qoz ağacından hazırlanır. Üzü 4 mm qalınlığında şam ağacı ilə örtülərək üzərində bir neçə yerdən səs rezonatorları açılır. Qolunda 912 pərdə olur. Ümumi uzunluğu 665 mm, eni 465 mm, hündürlüyü 250 mm, qolunun uzunluğu 205 mm-dir. Bərbət qədim ud kimi, yəni xalis kvarta münasibətində köklənir. Diapazonu böyük oktavanın "mi" səsindən ikinci oktavanın "mi" səsinə kimidir.
Növləri
Əbdülqədir Marağayi udu ən mükəmməl alət hesab edirdi və Orta Çağda iki cür udun mövcud olduğunu yazırdı:
dörd cütsimli udi-qədim (bərbət)
beş cütsimli kamil ud.
Tanınmış el sənətkarı Qasım Qasımov tərəfindən udun yeni növləri icad olunub:
Cürəud
Sinəud
Vəlud
İstinadlar
Məcnun Kərimov - Azərbaycanın qədim musiqi alətləri. "Musiqi dünyası" jurnalı.
Вызго Т. С. Музыкальные инструменты Средней Азии. Исторические очерки. М., Музыка, 1980, с. 84-87, 96.
Məcnun Kərimov - Azərbaycanın qədim musiqi alətləri. "Musiqi dünyası" jurnalı.
Меджнун Керимов. О восстановлении забытых древних азербайджанских инструментов чанга и барбета. Международный музыкальный культурологический журнал HARMONY.
Azərbaycan ənənəvi musiqi atlası - Bərbət.
Саадет Абдуллаева. Чарующий слух музыкальный инструмент. Журнал İRS, № 5(53), 2011.
bərbət, mizrabla, çalınan, simli, musiqi, alətidir, tipli, alətlər, sırasına, edilən, bərbətin, gövdəsi, böyük, qolu, isə, uzundur, hornbostel, zaks, təsnifatı, vikianbarda, əlaqəli, mediafayllar, mündəricat, söz, açımı, tarixçə, quruluşu, növləri, istinadlar,. Berbet mizrabla calinan simli musiqi aletidir Ud tipli aletler sirasina aid edilen berbetin govdesi boyuk qolu ise uzundur BerbetHornbostel Zaks tesnifati 321 321 6 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Soz acimi 2 Tarixce 3 Qurulusu 4 Novleri 5 Istinadlar 6 Hemcinin baxSoz acimi RedakteBerbet orta esrlerde unlu mugenni bestekar berbet musiqi aletinin yaradicisi ve gozel ifacisi olmusdur Taninmis musiqi arasdirmacisi T Vizqo 1990 ci ilde Dusenbe seherinde Barbede hesr olunmus beynelxalq simpoziumdaki meruzesinde bele fikir soyleyib Alet ereblerden kocmedir Ona gore erebce el ud adlanib fars adi ise berbetdir ye ni ordek dosu 1 Berbet sozunun ber sine bet ordek sozlerinin birlesmesinden yarandigini guman etmek olar Bezi menbelerde ise onun ereb sozu olub lepelenme dalgalanma menasini vermesi qeyd olunur 2 Tarixce Redakte Mirze Eli Xosrovun Barbedin musiqisini dinlemesi 1539 1543 Britaniya Milli Kitabxanasi Bu aletin ereblerden geldiyi inanci yaygindir Ancaq XIII esrde yasamis Serq alimi Mahmud Amuli berbeti yunan filosofu Pifaqorun e e 580 500 il icad etmesi haqqda da teqdim edilir 3 Ebdulqedir Maragayi ise Sefieddin Urmevinin Kitab el edvar eserinde udun qedim novunu Adem peygemberin nevelerinden biri Lames Qabil oglunun icad etdiyini bildilir Diger yandan qedim Efrasiyab seherinin hazirda Semerqend terrakotlari uzu qabariq arxasi yasti yandirilmis gilden qayrilmis heykeller coxusunun yasi teqr e e III I esrler gosterir ki Soqdiana sakinlerinin en sevimli calgi aleti berbete ve uda cox benzeyirdi 4 Boyuk Orta Asiyali alim Ibn Sina ozunun Kitab es Sifa Sefa kitabi eserinde bu tipli aletin tesviri ucun berbet kelmesini isledir baxmayaraq ki eser erebce yazilib Azerbaycanda yasamis Fexreddin Razi 1150 1210 udun simleri ile eynen ust uste dusen berbedin tesvirini verir Heratli alim nezeriyyeci XV esr el Huseyni berbede besinci simi artiranda sonra alete ud erebce agac taxta adi verilir Belke de ad deyisimi deri canagin agac canagla evez olunmasi ile baglidir XVI XVII esrlere kimi Azerbaycanda istifade olunmus mizrabla calinmisdir Esasen saray musiqi aleti sayilan berbet haqqinda Azerbaycan klassiklerinin o cumleden Nizami Gencevinin yaradiciliginda etrafli melumat verilib Tarixi menbelerden elece de Nizami yaradiciligindan melum olur ki bu aletin yaradicisi oz dovrunun meshur musiqicisi mahir ifaci Barbed olmusdur Nizami Gencevi Xosrov ve Sirin poemasinda saray musiqicisi Barbedi bele terif edir Serxos bulbul kimi gelende Barbed Su kimi axirdi elinde berbet O cala bildiyi yuz xos negmeden Secdi otuzunu ozu beyenen Bu otuz negme ki Barbed calirdi Gah urek verirdi gah can alirdi Esasen saray meclislerinde istifade edilmis berbetle ceng birlikde cox gozel seslenmisler Nizami bu iki aletin birge seslenmesini bele tesvir etmisdir O meclisde isaret baslayan zaman Caldilar ceng ile berbeti haman Berbetle ceng sesi axib muxteser Tuk ile reng kimi birlesmisdiler 5 Unlu miniatur ressami Mirze Eli ressam Nizami Gencevinin Xosrov ve Sirin movzusuna hesr olunmus miniaturlerinde berbeti cox tesvir edib 6 Qurulusu RedakteUd tipli aletler ailesine mensub olan berbetin govdesi uda nisbeten boyuk qolu ise xeyli uzundur Berbete bagirsaqdan hazirlanan 6 qosa sim baglanilir Simler ipek ve bagirsaqdan hazirlanir Uzu ise sam agacindan hazirlanir Serq olkelerinde berbetin muxtelif novleri olmusdur Onun ilk veteni Seudiyye Erebistani sayilir Bir cox menbelerde berbetin 3 8 10 simli novleri oldugu barede deliller vardir Berbet esasen 3 hisseden canaq qol ve kelle ibaretdir Canagi yigma usulu ile qoz ve ya qirmizi cinar qol kelle ve asiqlari ise qoz agacindan hazirlanir Uzu 4 mm qalinliginda sam agaci ile ortulerek uzerinde bir nece yerden ses rezonatorlari acilir Qolunda 912 perde olur Umumi uzunlugu 665 mm eni 465 mm hundurluyu 250 mm qolunun uzunlugu 205 mm dir Berbet qedim ud kimi yeni xalis kvarta munasibetinde koklenir Diapazonu boyuk oktavanin mi sesinden ikinci oktavanin mi sesine kimidir 7 Novleri RedakteEbdulqedir Maragayi udu en mukemmel alet hesab edirdi ve Orta Cagda iki cur udun movcud oldugunu yazirdi dord cutsimli udi qedim berbet bes cutsimli kamil ud 8 Taninmis el senetkari Qasim Qasimov terefinden udun yeni novleri icad olunub Cureud Sineud VeludIstinadlar Redakte Mecnun Kerimov Azerbaycanin qedim musiqi aletleri Musiqi dunyasi jurnali Azerbaycan enenevi musiqi atlasi Berbet Abbasqulu Necefzade Calgi aletlerimiz Baki 2004 Vyzgo T S Muzykalnye instrumenty Srednej Azii Istoricheskie ocherki M Muzyka 1980 s 84 87 96 Mecnun Kerimov Azerbaycanin qedim musiqi aletleri Musiqi dunyasi jurnali Medzhnun Kerimov O vosstanovlenii zabytyh drevnih azerbajdzhanskih instrumentov changa i barbeta Mezhdunarodnyj muzykalnyj kulturologicheskij zhurnal HARMONY Azerbaycan enenevi musiqi atlasi Berbet Saadet Abdullaeva Charuyushij sluh muzykalnyj instrument Zhurnal IRS 5 53 2011 Hemcinin bax RedakteUd Rud Gitara Azerbaycan musiqisi Azerbaycan medeniyyetiMenbe https az wikipedia org w index php title Berbet amp oldid 5131881, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
