fbpx
Wikipedia

Azərbaycanda su ehtiyatları

Avqust 12, 2021

Azərbaycanda su ehtiyatları−Azərbaycanda 8359 çay var, onlardan ikisinin (Kür və Araz çaylarının) uzunluğu 500 kilometrdən artıqdır. Daha 22 çayın uzunluğu 101–500 km arasında, 40 çayın uzunluğu 51–100 km, 107 çayın uzunluğu isə 26–50 km arasındadır. Kür çayı hövzəsində 5141, Araz çayı hövzəsində 1177 çay var. Qolları ilə birlikdə birbaşa Xəzər Dənizinə tökülən çayların sayı 3218-dir. Ümumilikdə çay şəbəkəsinin sıxlığı 0,36 km/km2 -dir.

Kür çayı hövzəsi
Araz çayı

Hidroloji müşahidə şəbəkəsi

Azərbaycanın əsas transsərhəd çayları (21 çay) Kür, Araz, Qanıx, Qabırrı, Samur, Astara çayları və Kür, Araz çaylarının qollarını təşkil edən, kiçik çaylardır. Respublikanın su obyektlərində - çaylarda, göllərdə və su anbarlarında stasionar hidroloji müşahidələr Milli Hidrometeorologiya Departamenti tərəfindən 59 hidroloji məntəqədə aparılır. Həmin məntəqələrdə təlimata uyğun olaraq su obyektlərinin vəziyyəti, suyun səviyyəsi, temperaturu, su sərfləri, dalğalanma və su rejiminin başqa elementləri üzərində standart hidroloji müşahidələr aparılır.

Yerüstü su ehtiyatları

Azərbaycanın su ehtiyatları Cənubi Qafqazın digər ölkələri ilə müqayisədə məhduddur və bütöv regiondakı su ehtiyatının yalnız 15 faizini əhatə edir. Qafqazda cəmi 310 milyard kubmetr su ehtiyatı var ki, bunun da Azərbaycan üzrə adambaşına düşən su payı qonşu respublikalarla müqayisədə ən aşağı səviyyədədir. Bu, ilk növbədə Azərbaycandakı su mənbələrinin fərqli yerləşmə məkanı ilə əlaqədardır. Azərbaycanın qiymətləndirilən su ehtiyatı 30,9 milyard kubmetrdir. Onun sözlərinə görə, bunun 33 faizi yerli daxili sulardır, 66 faizi transsərhəd çayların hesabına formalaşan sulardır. Əsas su mənbələri olan Araz və Kür çaylarının qonşu dövlətlər tərəfindən çirkləndirilməsi də vəziyyəti ağırlaşdırır. Son illərdə yağıntıların azalması, orta illik temperaturun yüksəlməsi su ehtiyatlarının azalmasına, quraqlığa səbəb olur və bütün bunlar ölkədə əhalinin içməli su təchizatına, eyni zamanda aqrar sektorun suvarma suyu ilə təminatına təsir göstərir.

Ölkənin yerüstü su ehtiyatlarının mənbələrini çaylar, göllər, su anbarları və buzlaqlar təşkil edir. Yerüstü su ehtiyatları əsasən çaylarda cəmlənmişdir. Çay sularının ehtiyatlarının 67-70%-i qonşu ölkələrin ərazisində, qalanı isə (yerli axım) ölkəmizin daxili çaylarında formalaşır. Çay sularının ümumi təbii ehtiyatları 28,5-30,5 km³, qonşu ölkələrdən transsərhəd çaylarla daxil olan su ehtiyatları 19,0-20,5 km³, yerli axım 9,5-10,0 km³ təşkil edir.

Quraqlıq illərdə su ehtiyatları 22,6-27,0 km³-ə qədər azalır. Kür və Araz çaylarının su ehtiyatları qonşu ölkələrin ərazisində istifadə nəticəsində 20% qədər azaldılır. Bu da ölkədə su çatışmazlığının artmasına gətirib çıxarır (ildə təqribən 4-5 km³) və Azərbaycanda su tələbatının ödənilməsində çətinlik yaradır.

Göllər və su anbarları

Azərbaycanda 394 km² sahəsi olan 450-yə yaxın göl mövcuddur, onlardan onunun su səthi 5 km²-dən artıqdır. Göllərdən bəziləri şirinsulu, digərləri şorsulu göllərdir. Ən böyük göl Kür-Araz ovalığında yerləşən Sarısu gölüdür. Onun sahəsi 65,7 km², tutumu 59,1 milyon kub metrdir. Candargöl Gürcüstanla sərhəddə yerləşir, sahəsi 10,6 km², tutumu 51 milyon m³ -dir. Azərbaycanda 136 su anbarı və süni sututarları yaradılmışdır, onların ümumi sahəsi 982,84 km², ümumi həcmi isə 21464 mln.m³-dir. Hər birinin həcmi 1 mln.m³-dən çox olan 64 su anbarı vardır. Su anbarları həm çaylarda (məcra su anbarları), həm də çaylardan kənarda yerləşirlər (məcradan kənar su anbarları).

İçməli su məqsədilə istifadə edilən əsas su anbarları Ceyranbatan, Taxtakörpü, Şəmkirçay, Mingəçevir, Xanbulançay və Viləşçay su anbarlarıdır. 2010-2019-cu illərdə Azərbaycanda məhsuldarlığı saniyədə 19 kubmetr olan 44 yeni su mənbəyi yaradılıb.

Hidrometeoroloji məntəqələr

Respublikanın ilk hidrometeoroloji məntəqələri Kür çayı üzərində qurulmuşdur. 1888 – ci ildə Yevlax, Zərdab və Sabirabadda, 1898 –ci ildə isə Salyanda təşkil edilmişdir. Hidroloji məntəqələrdə təlimata uyğun olaraq, su obyektinin vəziyyəti, suyun səviyyəsi, temperaturu və su sərfi üzərində müşahidələr aparılır. Hidroloji məntəqələrdə suyun səviyyəsi üzərində müşahidələr gün ərzində 2 dəfə yerli vaxtla saat 8–də və 20– də aparılır. Gursulu dövrdə və payız daşqınları zamanı və buzun intensiv əriməsi dövründə göstərilən vaxtlardan əlavə olaraq, hər 2, 4, 6 saatdan bir ölçü işləri aparılmalıdır. Hidroloji məntəqələrdə su sərfi üzərində ölçü işləri çayın rejimindən asılı olaraq, ayda 3- 5 dəfə aparılır.

Su kadastrı

1931-ci ildən su kadastrının tərtib edilməsinə başlanılır və 1935-ci ilə kimi olan müşahidə məlumatları burada öz əksini tapır. 1936–cı ildən “Hidroloji illiklər” nəşr olunmağa başlanıb. “Su kadastrı” və “Hidroloji illiklər”in məlumatları tədqiqatların genişlənməsinə və müşahidələrin sistemli yekunlaşdırılmasına imkan verir.

Həmçinin bax

Azərbaycanın daxili suları

Xarici keçidlər

Azərbaycanın çayları, gölləri və su anbarları

İstinadlar

  1. (PDF). 2018-10-24 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-10-30.
  2. ↑ Hidroloji vəziyyət
  3. ↑ "Azərsu" rəhbərinin deputatlar qarşısında cavabı: su yoxdur!
  4. ↑ Azərbaycanın Fiziki Coğrafiyası, M.A.Müseyibov, 1998

Avqust 12, 2021
azərbaycanda, ehtiyatları, azərbaycanda, 8359, çay, onlardan, ikisinin, kür, araz, çaylarının, uzunluğu, kilometrdən, artıqdır, daha, çayın, uzunluğu, arasında, çayın, uzunluğu, çayın, uzunluğu, isə, arasındadır, kür, çayı, hövzəsində, 5141, araz, çayı, hövzəs. Azerbaycanda su ehtiyatlari Azerbaycanda 8359 cay var onlardan ikisinin Kur ve Araz caylarinin uzunlugu 500 kilometrden artiqdir Daha 22 cayin uzunlugu 101 500 km arasinda 40 cayin uzunlugu 51 100 km 107 cayin uzunlugu ise 26 50 km arasindadir Kur cayi hovzesinde 5141 Araz cayi hovzesinde 1177 cay var Qollari ile birlikde birbasa Xezer Denizine tokulen caylarin sayi 3218 dir Umumilikde cay sebekesinin sixligi 0 36 km km2 dir 1 2 Kur cayi hovzesi Araz cayi Mundericat 1 Hidroloji musahide sebekesi 2 Yerustu su ehtiyatlari 3 Goller ve su anbarlari 4 Hidrometeoroloji menteqeler 5 Su kadastri 6 Hemcinin bax 7 Xarici kecidler 8 IstinadlarHidroloji musahide sebekesi RedakteAzerbaycanin esas transserhed caylari 21 cay Kur Araz Qanix Qabirri Samur Astara caylari ve Kur Araz caylarinin qollarini teskil eden kicik caylardir Respublikanin su obyektlerinde caylarda gollerde ve su anbarlarinda stasionar hidroloji musahideler Milli Hidrometeorologiya Departamenti terefinden 59 hidroloji menteqede aparilir Hemin menteqelerde telimata uygun olaraq su obyektlerinin veziyyeti suyun seviyyesi temperaturu su serfleri dalgalanma ve su rejiminin basqa elementleri uzerinde standart hidroloji musahideler aparilir 2 Yerustu su ehtiyatlari RedakteAzerbaycanin su ehtiyatlari Cenubi Qafqazin diger olkeleri ile muqayisede mehduddur ve butov regiondaki su ehtiyatinin yalniz 15 faizini ehate edir Qafqazda cemi 310 milyard kubmetr su ehtiyati var ki bunun da Azerbaycan uzre adambasina dusen su payi qonsu respublikalarla muqayisede en asagi seviyyededir Bu ilk novbede Azerbaycandaki su menbelerinin ferqli yerlesme mekani ile elaqedardir Azerbaycanin qiymetlendirilen su ehtiyati 30 9 milyard kubmetrdir Onun sozlerine gore bunun 33 faizi yerli daxili sulardir 66 faizi transserhed caylarin hesabina formalasan sulardir Esas su menbeleri olan Araz ve Kur caylarinin qonsu dovletler terefinden cirklendirilmesi de veziyyeti agirlasdirir Son illerde yagintilarin azalmasi orta illik temperaturun yukselmesi su ehtiyatlarinin azalmasina quraqliga sebeb olur ve butun bunlar olkede ehalinin icmeli su techizatina eyni zamanda aqrar sektorun suvarma suyu ile teminatina tesir gosterir 3 Olkenin yerustu su ehtiyatlarinin menbelerini caylar goller su anbarlari ve buzlaqlar teskil edir Yerustu su ehtiyatlari esasen caylarda cemlenmisdir Cay sularinin ehtiyatlarinin 67 70 i qonsu olkelerin erazisinde qalani ise yerli axim olkemizin daxili caylarinda formalasir Cay sularinin umumi tebii ehtiyatlari 28 5 30 5 km qonsu olkelerden transserhed caylarla daxil olan su ehtiyatlari 19 0 20 5 km yerli axim 9 5 10 0 km teskil edir Quraqliq illerde su ehtiyatlari 22 6 27 0 km e qeder azalir Kur ve Araz caylarinin su ehtiyatlari qonsu olkelerin erazisinde istifade neticesinde 20 qeder azaldilir Bu da olkede su catismazliginin artmasina getirib cixarir ilde teqriben 4 5 km ve Azerbaycanda su telebatinin odenilmesinde cetinlik yaradir 2 4 Goller ve su anbarlari RedakteAzerbaycanda 394 km sahesi olan 450 ye yaxin gol movcuddur onlardan onunun su sethi 5 km den artiqdir Gollerden bezileri sirinsulu digerleri sorsulu gollerdir En boyuk gol Kur Araz ovaliginda yerlesen Sarisu goludur Onun sahesi 65 7 km tutumu 59 1 milyon kub metrdir Candargol Gurcustanla serhedde yerlesir sahesi 10 6 km tutumu 51 milyon m dir Azerbaycanda 136 su anbari ve suni sututarlari yaradilmisdir onlarin umumi sahesi 982 84 km umumi hecmi ise 21464 mln m dir Her birinin hecmi 1 mln m den cox olan 64 su anbari vardir Su anbarlari hem caylarda mecra su anbarlari hem de caylardan kenarda yerlesirler mecradan kenar su anbarlari 2 4 Icmeli su meqsedile istifade edilen esas su anbarlari Ceyranbatan Taxtakorpu Semkircay Mingecevir Xanbulancay ve Vilescay su anbarlaridir 2010 2019 cu illerde Azerbaycanda mehsuldarligi saniyede 19 kubmetr olan 44 yeni su menbeyi yaradilib 3 Hidrometeoroloji menteqeler RedakteRespublikanin ilk hidrometeoroloji menteqeleri Kur cayi uzerinde qurulmusdur 1888 ci ilde Yevlax Zerdab ve Sabirabadda 1898 ci ilde ise Salyanda teskil edilmisdir Hidroloji menteqelerde telimata uygun olaraq su obyektinin veziyyeti suyun seviyyesi temperaturu ve su serfi uzerinde musahideler aparilir Hidroloji menteqelerde suyun seviyyesi uzerinde musahideler gun erzinde 2 defe yerli vaxtla saat 8 de ve 20 de aparilir Gursulu dovrde ve payiz dasqinlari zamani ve buzun intensiv erimesi dovrunde gosterilen vaxtlardan elave olaraq her 2 4 6 saatdan bir olcu isleri aparilmalidir Hidroloji menteqelerde su serfi uzerinde olcu isleri cayin rejiminden asili olaraq ayda 3 5 defe aparilir 2 Su kadastri Redakte1931 ci ilden su kadastrinin tertib edilmesine baslanilir ve 1935 ci ile kimi olan musahide melumatlari burada oz eksini tapir 1936 ci ilden Hidroloji illikler nesr olunmaga baslanib Su kadastri ve Hidroloji illikler in melumatlari tedqiqatlarin genislenmesine ve musahidelerin sistemli yekunlasdirilmasina imkan verir 2 Hemcinin bax RedakteAzerbaycanin daxili sulariXarici kecidler RedakteAzerbaycanin caylari golleri ve su anbarlariIstinadlar Redakte Arxivlenmis suret PDF 2018 10 24 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 10 30 1 2 3 4 5 6 Hidroloji veziyyet 1 2 Azersu rehberinin deputatlar qarsisinda cavabi su yoxdur 1 2 Azerbaycanin Fiziki Cografiyasi M A Museyibov 1998Menbe https az wikipedia org w index php title Azerbaycanda su ehtiyatlari amp oldid 5720138, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.