Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Dağlılar Respublikasında diplomatik nümayəndəliyi
Avqust 04, 2021
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Dağlılar Respublikasında diplomatik nümayəndəliyi — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin xarici ölkələrdə yaratdığı diplomatik nümayəndəliklərdən biri. 1919 ilin fevral-sentyabr aylarında fəaliyyət göstərmişdir.
Yaranması
1919-cu ildə Könüllü ordunun Dağıstana doğru irəliləməsi və bir sıra yaşayış məntəqələrini öz nəzarəti altına götürməsi müstəqil dağlı dövlətinin mövcudluğunu böyük sual altında qoymuşdu. Hadisələrin belə şəkil alması təbii ki, Azərbaycanda da ciddi həyəcan və əndişə doğurmuşdu. Məclisi-Məbusanın 6 mart tarixli iclasında Şimali Qafqazdakı vəziyyət xüsusi müzakirə mövzusuna çevrilmişdi. İclasda Müsavat fraksiyası adından danışan Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Azərbaycan və dağlı xalqlarının tarixi taleyinin və müstəqillik mübarizəsinin biri-biri ilə sıx bağlı olduğunu, hər iki ölkəyə qarşı yönələn təhlükənin də eyni mənbədən qaynaqlandığını göstərərək demişdi:
Biz bilirdik ki, düşmən ordusu “qəlyanaltısı”nı Dağıstanda eləsə, “naharını” Bakıda yeyəcəkdir. Ona görə də bütün millət və məclis bir tək vahid kimi var qüvvəsi ilə çalışıb bu qara qüvvə qarşısında dayanmalıdır. Və dağıstanlı qardaşlarımıza deməliyik ki, buraxmayın o qara qüvvəyi, qoymayın o istibdadı gəlsin, müharibə edin! Biz də sizinlə varıq!
Cümhuriyyət Hökuməti Dağlılar Respublikası ilə müntəzəm əlaqələr yaratmaq, Şimali Qafqazda baş verən siyasi və hərbi prosesləri yaxından izləmək üçün 1919-cu ilin əvvəlində Dağlılar Respublikasında diplomatik nümayəndəlik yaratmağı qərara aldı. Fevralın ilk günlərində Dağlılar Respublikası hökuməti Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin diplomatik nümayəndə təyin olunmasına razılıq verdi. Fevralın 25-də Azərbaycan Hökuməti Ə.Haqverdiyevi bu vəzifəyə təyin etdi və Temirxan-Şuraya göndərdi. Azərbaycan diplomatik nümayəndəliyi martın 28-də Temirxan-Şurada fəaliyyətə başladı və elə həmin gün Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinə Denikin ordusunun və rus kazaklarının Terek vilayətinə, həmçinin Çeçenistana hücum etmələri haqqında məlumat göndərdi. Ə.Haqverdiyev 1919-cu il martın 30-da öz etimadnaməsini Dağlılar Respublikası hökumətinin sədrinə təqdim etdi, 31-də isə bütün nazirlərlə görüşdü və Dağlılar parlamentinin iclasının iştirakçısı oldu.
Fəaliyyəti
Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev
Dağlılar Respublikası üçün son dərəcə ağır olan həmin günlərdə Azərbaycan diplomatik nümayəndəliyinin Temirxan-Şurada fəaliyyətə başlaması Dağlılar Respublikası və bütün Şimali Qafqaz xalqlarına böyük mənəvi və siyasi yardım idi. Ona görə də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökumətinin bu addımı Şimali Qafqazda sevinclə qarşılanmış, ruh yüksəkliyi doğurmuşdu. Diplomatik nümayəndəlik Dağlılar Respublikasındakı Azərbaycan vətəndaşları ilə əlaqə yaratmış, onların hüquqlarının qorunması, ehtiyacı olanlara yardım göstərilməsi işini təşkil etmişdi. Ə.Haqverdiyev aprel-may aylarında Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinə göndərdiyi məlumatlarda Denikin ordusunun Dağlılar Respublikasına qarşı hərbi əməliyyatları, Dağlılar parlamentində və ictimai dairələrdə Dağıstanın Azərbaycanla birləşməsi məsələsinin qaldırılması və bununla bağlı müzakirələrin gedişi, mayın 31-də Dağlılar Respublikasında general M.Xəlilovun hakimiyyət başına gəlməsi haqqında dəqiq və təfsilatlı informasiya vermişdi. O, iyunun 7-də göndərdiyi məlumatda Denikin ordusunun bütün Dağıstanı tutması, Port-Petrovsk və Dərbənddəki hərbi qüvvələrin sayı və tərkibi haqqında bilgi vermiş, yerli əhalinin əhvali-ruhiyyəsini nəzərə alaraq, Cənubi Dağıstanın Dərbəndlə birlikdə Azərbaycana birləşdirilməsi üçün təcili addımlar atılmasını məsləhət görmüşdü.
Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin yazışmaları
Martın 31-də isə artıq rəsmi diplomatik nümayəndə kimi fəaliyyətə başlayan Ə.Haqverdiyev hökumətin bütün nazirləri ilə nəzakət görüşündə olmuş, dağlı İttifaq Şurasının (Parlament) iclasında iştirak etmişdi. İştirakçılar onun şəxsində Azərbaycan dövlətini və hökumətini uzun-uzadı alqışlamışdılar. Bu görüşdən sonra Ə.Haqverdiyev öz ölkəsinin XİN-nə yazırdı:
İttifaq Şurasında ziyalı qüvvələr çox azdır - Üzvlərin çoxu ya ruhanilər, ya da var-dövlətlərinə, qohumluq əlaqələrinə görə cəmiyyətdə nüfuz sahibi sayılan insanlardır. Amma onları heç bir halda siyasi xadim hesab etmək olmaz. Siyasi partiyalar yoxdur, yalnız milli əlamətlərə görə yaranan fraksiyalar var: məsələn, çeçenlər, inquşlar, kumıklar və b. İttifaq Şurasının indiki tərkibi təsadüfidir. Seçki keçirmək isə mümkün deyil; əvvəla pul yoxdur, ikincisi də Çeçenistanda və Tersk əyalətində baş verən hadisələr buna imkan vermir.
1919-cu il aprelin əvvəlində Denikinin Könüllü ordusu Terek vilayətinin işğalını başa çatdırdı. Bundan sonra, Dağıstanda Dağlı Respublikasından ayrılıb Azərbaycana birləşmək ideyası sürətlə yayılmağa başladı. Dağıstanın ictimai xadimləri Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Dağlı Respublikasındakı diplomatik nümayəndəsi Ə.Haqverdiyevə müraciətlər edərək, bu haqda Azərbaycan hökumətinin prinsipial razılıq verməsini xahiş edirdilər. Ə.Haqverdiyevin aprelin 15-də Xarici işlər naziri M.Y.Cəfərova göndərdiyi məlumatda bildirilirdi ki:
Dağıstanın 10 dairəsindən 4-ü açıq şəkildə Azərbaycana birləşmək tərəfdarıdır, qalanları isə gizlicə bunu arzu edirlər.
Dağıstanlı zabitlər,o cümlədən Dağlı Respublikası hökumətində hərbi nazirin müavini olmuş general H.M. Xəlilov da bu mövqedən çıxış edirdilər.
Aprelin 28-də Ə.Haqverdiyev XİN-nə yazırdı:
Dağıstan hərbçiləri bölgənin Azərbaycana birləşdirilməsi ilə bağlı Parlament qarşısında məsələ qaldırıblar. Təklif bu gün hərbçilərin, Parlament üzvlərinin, ruhanilərin və ziyalıların birgə iclasında müzakirəyə çıxarılıb. İclasın davamı sabah axşam olacaq. Xahiş edirəm, müsbət qərar verildiyi təqdirdə necə hərəkət edəcəyimlə bağlı mənə lazımi təlimat göndərəsiniz.
Ləğv edilməsi
Azərbaycan diplomatik nümayəndəliyinin bu fəaliyyəti Denikin ordusunun komandanlığını qəzəbləndirmiş, Terek və Dağıstan vilayətlərinin hərbi rəisi general Erdelinin tələbi ilə Ə.Haqverdiyev 1919-cu il iyulun 3-də Temirxan-Şuranı tərk edərək Azərbaycana qayıtmalı olmuşdu. Azərbaycanın konsulluq nümayəndəsi yalnız Port-Petrovskdan Azərbaycana gəlmək istəyənlərə buraxılış vərəqələri verilməsini teşkil etmək üçün saxlanılmışdı. Lakin general Erdeli Azərbaycan konsulluq nümayəndəsinin də fəaliyyətini qadağan etdi. Bununla əlaqədar Azərbaycan xarici işlər nazirliyi 1919-cu il oktyabrın 1-dən Azərbaycanın Dağlılar Respublikasındakı diplomatik nümayəndəliyini ləğv etdi.
Mənbə
Aзepбaйджанская Демократическая Pecnублика (1918–1920), Внешняя политика (документы и материалы), Б., 1998;
İstinadlar
↑ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası I cild, Bakı, "Lider Nəşriyyat", 2004, s. 198
Азербайджанская Демократическая Республика (1918-1920). Внешняя политика (документы и материалы), Баку, 1998
azərbaycan, xalq, cümhuriyyətinin, dağlılar, respublikasında, diplomatik, nümayəndəliyi, azərbaycan, xalq, cümhuriyyətinin, xarici, ölkələrdə, yaratdığı, diplomatik, nümayəndəliklərdən, biri, 1919, ilin, fevral, sentyabr, aylarında, fəaliyyət, göstərmişdir, mü. Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Daglilar Respublikasinda diplomatik numayendeliyi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin xarici olkelerde yaratdigi diplomatik numayendeliklerden biri 1919 ilin fevral sentyabr aylarinda fealiyyet gostermisdir 1 Mundericat 1 Yaranmasi 2 Fealiyyeti 3 Ebdurrehim bey Haqverdiyevin yazismalari 4 Legv edilmesi 5 Menbe 5 1 Istinadlar 6 Hemcinin baxYaranmasi Redakte1919 cu ilde Konullu ordunun Dagistana dogru irelilemesi ve bir sira yasayis menteqelerini oz nezareti altina goturmesi musteqil dagli dovletinin movcudlugunu boyuk sual altinda qoymusdu Hadiselerin bele sekil almasi tebii ki Azerbaycanda da ciddi heyecan ve endise dogurmusdu Meclisi Mebusanin 6 mart tarixli iclasinda Simali Qafqazdaki veziyyet xususi muzakire movzusuna cevrilmisdi Iclasda Musavat fraksiyasi adindan danisan Mehemmed Emin Resulzade Azerbaycan ve dagli xalqlarinin tarixi taleyinin ve musteqillik mubarizesinin biri biri ile six bagli oldugunu her iki olkeye qarsi yonelen tehlukenin de eyni menbeden qaynaqlandigini gostererek demisdi Biz bilirdik ki dusmen ordusu qelyanaltisi ni Dagistanda elese naharini Bakida yeyecekdir Ona gore de butun millet ve meclis bir tek vahid kimi var quvvesi ile calisib bu qara quvve qarsisinda dayanmalidir Ve dagistanli qardaslarimiza demeliyik ki buraxmayin o qara quvveyi qoymayin o istibdadi gelsin muharibe edin Biz de sizinle variq Cumhuriyyet Hokumeti Daglilar Respublikasi ile muntezem elaqeler yaratmaq Simali Qafqazda bas veren siyasi ve herbi prosesleri yaxindan izlemek ucun 1919 cu ilin evvelinde Daglilar Respublikasinda diplomatik numayendelik yaratmagi qerara aldi Fevralin ilk gunlerinde Daglilar Respublikasi hokumeti Ebdurrehim bey Haqverdiyevin diplomatik numayende teyin olunmasina raziliq verdi Fevralin 25 de Azerbaycan Hokumeti E Haqverdiyevi bu vezifeye teyin etdi ve Temirxan Suraya gonderdi Azerbaycan diplomatik numayendeliyi martin 28 de Temirxan Surada fealiyyete basladi ve ele hemin gun Azerbaycan Xarici Isler Nazirliyine Denikin ordusunun ve rus kazaklarinin Terek vilayetine hemcinin Cecenistana hucum etmeleri haqqinda melumat gonderdi E Haqverdiyev 1919 cu il martin 30 da oz etimadnamesini Daglilar Respublikasi hokumetinin sedrine teqdim etdi 31 de ise butun nazirlerle gorusdu ve Daglilar parlamentinin iclasinin istirakcisi oldu 1 Fealiyyeti Redakte Ebdurrehim bey Haqverdiyev Daglilar Respublikasi ucun son derece agir olan hemin gunlerde Azerbaycan diplomatik numayendeliyinin Temirxan Surada fealiyyete baslamasi Daglilar Respublikasi ve butun Simali Qafqaz xalqlarina boyuk menevi ve siyasi yardim idi Ona gore de Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Hokumetinin bu addimi Simali Qafqazda sevincle qarsilanmis ruh yuksekliyi dogurmusdu Diplomatik numayendelik Daglilar Respublikasindaki Azerbaycan vetendaslari ile elaqe yaratmis onlarin huquqlarinin qorunmasi ehtiyaci olanlara yardim gosterilmesi isini teskil etmisdi E Haqverdiyev aprel may aylarinda Azerbaycan Xarici Isler Nazirliyine gonderdiyi melumatlarda Denikin ordusunun Daglilar Respublikasina qarsi herbi emeliyyatlari Daglilar parlamentinde ve ictimai dairelerde Dagistanin Azerbaycanla birlesmesi meselesinin qaldirilmasi ve bununla bagli muzakirelerin gedisi mayin 31 de Daglilar Respublikasinda general M Xelilovun hakimiyyet basina gelmesi haqqinda deqiq ve tefsilatli informasiya vermisdi O iyunun 7 de gonderdiyi melumatda Denikin ordusunun butun Dagistani tutmasi Port Petrovsk ve Derbenddeki herbi quvvelerin sayi ve terkibi haqqinda bilgi vermis yerli ehalinin ehvali ruhiyyesini nezere alaraq Cenubi Dagistanin Derbendle birlikde Azerbaycana birlesdirilmesi ucun tecili addimlar atilmasini meslehet gormusdu 1 Ebdurrehim bey Haqverdiyevin yazismalari RedakteMartin 31 de ise artiq resmi diplomatik numayende kimi fealiyyete baslayan E Haqverdiyev hokumetin butun nazirleri ile nezaket gorusunde olmus dagli Ittifaq Surasinin Parlament iclasinda istirak etmisdi Istirakcilar onun sexsinde Azerbaycan dovletini ve hokumetini uzun uzadi alqislamisdilar Bu gorusden sonra E Haqverdiyev oz olkesinin XIN ne yazirdi Ittifaq Surasinda ziyali quvveler cox azdir Uzvlerin coxu ya ruhaniler ya da var dovletlerine qohumluq elaqelerine gore cemiyyetde nufuz sahibi sayilan insanlardir Amma onlari hec bir halda siyasi xadim hesab etmek olmaz Siyasi partiyalar yoxdur yalniz milli elametlere gore yaranan fraksiyalar var meselen cecenler inquslar kumiklar ve b Ittifaq Surasinin indiki terkibi tesadufidir Secki kecirmek ise mumkun deyil evvela pul yoxdur ikincisi de Cecenistanda ve Tersk eyaletinde bas veren hadiseler buna imkan vermir 1919 cu il aprelin evvelinde Denikinin Konullu ordusu Terek vilayetinin isgalini basa catdirdi Bundan sonra Dagistanda Dagli Respublikasindan ayrilib Azerbaycana birlesmek ideyasi suretle yayilmaga basladi Dagistanin ictimai xadimleri Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Dagli Respublikasindaki diplomatik numayendesi E Haqverdiyeve muracietler ederek bu haqda Azerbaycan hokumetinin prinsipial raziliq vermesini xahis edirdiler E Haqverdiyevin aprelin 15 de Xarici isler naziri M Y Ceferova gonderdiyi melumatda bildirilirdi ki Dagistanin 10 dairesinden 4 u aciq sekilde Azerbaycana birlesmek terefdaridir qalanlari ise gizlice bunu arzu edirler 2 Dagistanli zabitler o cumleden Dagli Respublikasi hokumetinde herbi nazirin muavini olmus general H M Xelilov da bu movqeden cixis edirdiler Aprelin 28 de E Haqverdiyev XIN ne yazirdi Dagistan herbcileri bolgenin Azerbaycana birlesdirilmesi ile bagli Parlament qarsisinda mesele qaldiriblar Teklif bu gun herbcilerin Parlament uzvlerinin ruhanilerin ve ziyalilarin birge iclasinda muzakireye cixarilib Iclasin davami sabah axsam olacaq Xahis edirem musbet qerar verildiyi teqdirde nece hereket edeceyimle bagli mene lazimi telimat gonderesiniz 3 Legv edilmesi RedakteAzerbaycan diplomatik numayendeliyinin bu fealiyyeti Denikin ordusunun komandanligini qezeblendirmis Terek ve Dagistan vilayetlerinin herbi reisi general Erdelinin telebi ile E Haqverdiyev 1919 cu il iyulun 3 de Temirxan Surani terk ederek Azerbaycana qayitmali olmusdu Azerbaycanin konsulluq numayendesi yalniz Port Petrovskdan Azerbaycana gelmek isteyenlere buraxilis vereqeleri verilmesini teskil etmek ucun saxlanilmisdi Lakin general Erdeli Azerbaycan konsulluq numayendesinin de fealiyyetini qadagan etdi Bununla elaqedar Azerbaycan xarici isler nazirliyi 1919 cu il oktyabrin 1 den Azerbaycanin Daglilar Respublikasindaki diplomatik numayendeliyini legv etdi 1 Menbe RedakteAzepbajdzhanskaya Demokraticheskaya Pecnublika 1918 1920 Vneshnyaya politika dokumenty i materialy B 1998 Istinadlar Redakte 1 2 3 4 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi I cild Baki Lider Nesriyyat 2004 s 198 Azerbajdzhanskaya Demokraticheskaya Respublika 1918 1920 Vneshnyaya politika dokumenty i materialy Baku 1998 https 525 az site name xeberprint amp kecid 1 amp news id 92158Hemcinin bax RedakteAzerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin xaricdeki numayendelikleri Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Daglilar Respublikasi muqavileleriMenbe https az wikipedia org w index php title Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Daglilar Respublikasinda diplomatik numayendeliyi amp oldid 5987002, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
