Ayaqquyruqlar (lat.Collembola) — gizliçənəlilər (Entognatha) sinfinə aid dəstə. Bu altıayaqlıların uzunluqları əsasən 1–5 mm olsa da, uzunluğu 0,12 və 17 mm olan növlərə də rast gəlinib. Yer kürəsinin demək olar ki, bütün bölgələrinin torpaqlarında yaşayır.
Bəzi xarakterik nümayəndələri su səthində (Podura aquatica), otluqda (Sminthuridae), qarlı dağlarda (Entomobrya nivalis) yaşayır.
Təsnifatı
Entomobryomorpha fəsiləüstü
Poduromorpha fəsiləüstü
Symphypleona fəsiləüstü
Neelipleona fəsiləüstü
Xarici quruluşu
Ayaqquyruqlular kiçik, adətən 1–2 mm böyüklükdə olan həşəratdır. Tək-tək hallarda 5–10 mm böyüklükdə olan nümayəndələri də vardır. Bədəni uzunsov və ya şarşəkillidir. Bədəndən aydın şəkildə ayrılanbaş hissədə 4-6 buğumlu və yaxşı inkişaf etmiş bığcıqları vardır. Ağız orqanları gəmirici tipdə olub üst və alt çənələri yaxşı inkişaf etmişdir. Maye ilə qidalanan növlərində isə ağız aparatı sancıcı-sorucu tipdədir. Başın yanlarında gözlər vardır ki, bunlar çoxlu sadə gözcüklərdən əmələ gəlmişdir. Ayaqquyruqlularda göz ancaq torpağın səthinə çıxan formalarda olub, daima torpağın içərisində yaşayanlarda olmur.
Döşdə olan 3 buğum qarın hissədən aydın şəkildə ayrılmır. Ayaqları çox da uzun deyildir. Pəncələri bir buğumludur. Qarın hissəsi 6 buğumludur və 3 çıxıntıya malikdir. Birinci buğum alt tərəfdən xüsusi fıra (şişkinliyə) malikdir və qarın borusu adlanır. Üçüncü buğumda qarıncıq adlanan bir cüt fır vardır ki, çəngəl adlanan hissə sakit halda ona bağlanır. Dördüncü buğumun alt tərəfində isə “tullanan çəngəl” adlanan xüsusi orqan vardır. Bu orqan buğumayaqlıların heç birində yoxdur. Bu, sakit halda qarının alt hissəsinə qatlanır və hərəkət vaxtı onun vasitəsilə çox güclü tullanmaq qabiliyyətinə malik olur.
Yayılması
Ayaqquyruqlular müxtəlif şəraitdə yaşayaraq, bütün Yer kürəsində geniş yayılmışdır. Bununla belə, onlar rütubətli yerlərdə daha çox olurlar. Bir çox növləri isə aşağı temperaturda daha fəal olur və bəzən Arktikada onlara kütləvi şəkildə qarın üzərində rast gəlinir. Ayaqquyruqlular dəstəsinin 2000-ə qədər növü məlumdur. Keçmiş SSRİ-də onun 300 növü qeydə alınmışdır. Azərbaycanda 66 növü qeyd edilmişdir.
Həyat tərzi
Ayaqquyruqlular bitki çürüntüləri olan yerlərdə, torpaqda, mamırlıqda, tökülmüş yarpaqların altında, ağac kötüklərində, qismən də suda yaşayırlar. Üzvi qalıqlarla qidalanaaq heyvan cəmdəklərinin parçalanmasında, maddələrin dövranında və torpaq əmələgəlmə prosesində mühüm rol oynayırlar. Bəzən torpağın 1m2 sahəsində onların sayı on minlərlə olur. qəbiristanlıqlarda yaşayan və insan meyitlərinin parçalanmasında iştirak edən növləri də məlumdur. Məsələn, yaşıl simintur bitkilərin zərif yaşıl hissəsi ilə qidalanır və onlara zərər verir. Avstraliyada bu növ, yonca bitkisinin zərərvericisi hesab edilir.
Ədəbiyyat
B.Ağayev, Z.Zeynalova. Onurğasızlar zoologiyası. Bakı, Təhsil, 2008, -563 səh.
Mənbə
BioLib
Avqust 12, 2021
ayaqquyruqlular, ayaqquyruqlar, collembola, gizliçənəlilər, entognatha, sinfinə, dəstə, altıayaqlıların, uzunluqları, əsasən, olsa, uzunluğu, olan, növlərə, rast, gəlinib, kürəsinin, demək, olar, bütün, bölgələrinin, torpaqlarında, yaşayır, ayaqquyruqlarcollem. Ayaqquyruqlar lat Collembola gizliceneliler Entognatha sinfine aid deste Bu altiayaqlilarin uzunluqlari esasen 1 5 mm olsa da uzunlugu 0 12 ve 17 mm olan novlere de rast gelinib Yer kuresinin demek olar ki butun bolgelerinin torpaqlarinda yasayir AyaqquyruqlarCollembolaElmi tesnifatAlemi HeyvanlarYarimalem EumetazoylarBolme IkitereflisimmetriyalilarYarimbolme IlkagizlilarRanqsiz EcdysozoaTip BugumayaqlilarYarimtip TraxeyateneffuslulerSinifustu AltiayaqlilarSinif GizlicenelilerDeste AyaqquyruqlarElmi adiCollembola Lubbock 1870FesileustleriEntomobryomorpha Poduromorpha Symphypleona NeelipleonaVikinovlerdesistematikaSekilaxtarisiITIS 99237NCBI 30001EOL 336PBDB 133900Bezi xarakterik numayendeleri su sethinde Podura aquatica otluqda Sminthuridae qarli daglarda Entomobrya nivalis yasayir Mundericat 1 Tesnifati 2 Xarici qurulusu 3 Yayilmasi 4 Heyat terzi 5 Edebiyyat 6 MenbeTesnifati RedakteEntomobryomorpha fesileustu Poduromorpha fesileustu Symphypleona fesileustu Neelipleona fesileustuXarici qurulusu RedakteAyaqquyruqlular kicik adeten 1 2 mm boyuklukde olan heseratdir Tek tek hallarda 5 10 mm boyuklukde olan numayendeleri de vardir Bedeni uzunsov ve ya sarsekillidir Bedenden aydin sekilde ayrilanbas hissede 4 6 bugumlu ve yaxsi inkisaf etmis bigciqlari vardir Agiz orqanlari gemirici tipde olub ust ve alt ceneleri yaxsi inkisaf etmisdir Maye ile qidalanan novlerinde ise agiz aparati sancici sorucu tipdedir Basin yanlarinda gozler vardir ki bunlar coxlu sade gozcuklerden emele gelmisdir Ayaqquyruqlularda goz ancaq torpagin sethine cixan formalarda olub daima torpagin icerisinde yasayanlarda olmur Dosde olan 3 bugum qarin hisseden aydin sekilde ayrilmir Ayaqlari cox da uzun deyildir Penceleri bir bugumludur Qarin hissesi 6 bugumludur ve 3 cixintiya malikdir Birinci bugum alt terefden xususi fira siskinliye malikdir ve qarin borusu adlanir Ucuncu bugumda qarinciq adlanan bir cut fir vardir ki cengel adlanan hisse sakit halda ona baglanir Dorduncu bugumun alt terefinde ise tullanan cengel adlanan xususi orqan vardir Bu orqan bugumayaqlilarin hec birinde yoxdur Bu sakit halda qarinin alt hissesine qatlanir ve hereket vaxti onun vasitesile cox guclu tullanmaq qabiliyyetine malik olur Yayilmasi RedakteAyaqquyruqlular muxtelif seraitde yasayaraq butun Yer kuresinde genis yayilmisdir Bununla bele onlar rutubetli yerlerde daha cox olurlar Bir cox novleri ise asagi temperaturda daha feal olur ve bezen Arktikada onlara kutlevi sekilde qarin uzerinde rast gelinir Ayaqquyruqlular destesinin 2000 e qeder novu melumdur Kecmis SSRI de onun 300 novu qeyde alinmisdir Azerbaycanda 66 novu qeyd edilmisdir Heyat terzi RedakteAyaqquyruqlular bitki curuntuleri olan yerlerde torpaqda mamirliqda tokulmus yarpaqlarin altinda agac kotuklerinde qismen de suda yasayirlar Uzvi qaliqlarla qidalanaaq heyvan cemdeklerinin parcalanmasinda maddelerin dovraninda ve torpaq emelegelme prosesinde muhum rol oynayirlar Bezen torpagin 1m2 sahesinde onlarin sayi on minlerle olur qebiristanliqlarda yasayan ve insan meyitlerinin parcalanmasinda istirak eden novleri de melumdur Meselen yasil simintur bitkilerin zerif yasil hissesi ile qidalanir ve onlara zerer verir Avstraliyada bu nov yonca bitkisinin zerervericisi hesab edilir Edebiyyat RedakteB Agayev Z Zeynalova Onurgasizlar zoologiyasi Baki Tehsil 2008 563 seh Menbe RedakteBioLibMenbe https az wikipedia org w index php title Ayaqquyruqlular amp oldid 5800517, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
