fbpx
Wikipedia

Atmosferin çirklənməsi

Avqust 08, 2021

Respublikamızda SSRİ-nin dağılması nəticəsində ətraf mühiti kirləndirən sənaye müəssisələrinin əksəriyyəti dayandıqdan sonra atmosferə atılan zəhərli maddələrin miqdarı kəskin azaldı. 1987-ci ildə respublikanın hava hövzəsinə 2,05 mln.t zərərli tullantılar atılmışdır. Bunun 0,25 mln. tonu bərk maddələr (toz), 0,15 mln. tonu kükürd qazı, 0,99 mln. tonu isə karbohidrogenli birləşmələr olmuşdur. Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin məlumatına əsasən SSRİ-nin dağıldığı 1991-ji ildə atmosfer havasına atılan zərərli tullantıların ümumi miqdarı artaraq 2,6 mln. tona çatmışdır. Bunların 0,11 mln. tonu bərk toz hissəciklər, 0,09 mln. tonu kükürd 2-oksid, 0,64 mln. tonu karbon oksidi, 0,08 mln. tonu azot oksidi, 1,67 mln. tonu karbon qazı, 0,04 mln. tonu buxarlanan kimyəvi maddələr təşkil edirdi.

Kokslaşdırma sobasından çıxan tüstü nəticəsində atmosferin çirklənməsi.

Sənaye müəssisələrinin atmosferi çirkləndirməsi

Stasionar mənbələrdən atılan tullantıların əsas hissəsi tikinti materialları 26,6%, neft-kimya sənayesi 16,9%, energetika 16,9%, qaz sənayesi 15,7%, neft sənayesi 7,3%, əlvan metallurgiya 4,7%, elektrotexnika sənayesi 1,8% müəssisələrinin payına düşür. Əsas sənaye şəhərlərindəki vəziyyət sözün əsl mənasında təşviş doğururdu. Sumqayıtda zərərli tullantıların xüsusi təzyiqi 1200 t/km² (ümum respublika göstəricisindən 50 dəfə, ümumittifaq göstəricisindən 500 dəfə çox), Şirvan şəhərində 1000 t/km², Gəncədə 550 t/km², Mingəçevirdə 480 t/km², Bakıda 400 t/km² olmuşdur. Respublikada atmosferə buraxılan tullantıların miqdarının 80%-dən çoxu bu 5 şəhərin payına düşür: o cümlədən Bakı şəhərinin payına (66,1%), Sumqayıtın (4,5%), Gəncənin (3%), Mingəçevirin (2,5%), Şirvanın (5%) zərərli tullantı düşür. Bakı ilə yanaşı digər sənaye şəhərlərinin atmosferinin çirklənməsi nəticəsində də yaranan ekocoğrafi şəraitin əlverişli olmadığını söyləmək olar. Misal üçün, Gəncədə alüminium zavodu yenidən işə salındıqdan sonra təkə Gəncə şəhərində deyil, həmçinin ətrafdakı Samux, Xanlar, Şəmkir, Goranboy rayonlarında da havada olan zəhərli maddələrin miqdarı artmış və qəbul olunmuş həddən xeyli çox olmuşdur. Belə bir vəziyyət Şirvan şəhəri və ona bitişik rayonlarda da müşahidə edilir.

Şəhərlərin hava hövzəsinin çirkləndirilməsinin əsas səbəbi avadanlıq və qurğuların 50 ilə yaxın bir müddətdə dəyişdirilməməsi, atmosferin mühafizəsi üçün nəzərdə tutulmuş təbiəti mühafizə tədbirlərinin həyata keçirilməməsi, ətraf mühitin mühafizəsinə sərf edilən maliyyə vəsaitinin az olması və ya əksinə ayrılan pulların mənimsənilməməsi olmuşdur. İstilik elektrik stansiyalarında və istilik qızdırıcı mərkəzlərində təbii qaz əvəzinə mazutdan, xüsusilə bir çox hallarda yüksək faizli kükürdlü mazutdan istifadə edilməsi atmosferin çirkləndirilməsini daha da gücləndirmişdir. İlk müstəqillik illərində sənaye müəssisələrinin çox hissəsinin dayanmasına baxmayaraq, havanın tənzimləyici qurğularının təmirinə və bərpasına heç bir vəsait ayrılmadığından atmosferin çirklənməsi ağır olaraq qalırdı.

Avtomobilin atmosferi çirkləndirməsi

Sonrakı illərdə Azərbaycanda iqtisadiyyatın inkişafı və respublikaya gətirilən avtomobillərin sayının durmadan artması, yuxarıda qeyd olunan şəhərlərdə atmosferin ekoloji vəziyyətinin ağır olaraq qalmasına səbəb olmuşdur. 2000-ci ildə atmosfer havasına çirkləndirici maddələr atan stasionar mənbələrin sayı 9839 olmuşdur. Stasionar mənbələrdən ayrılan və tutulan (zərərsizləşdirilən) maddələrin miqdarı 111 min ton olmuşdur ki, bu da tullantıların cəmi 18%-ni təşkil etmişdir. Son illərdə respublikanın paytaxtı Bakıda və digər iri şəhərlərdə avtomobil nəqliyyatının havanı çirkləndirməsi təşviş doğurur. Bəzi günlərdə sakit hava şəraitində baş verən tıxaclar zamanı insanların nəfəs alması çətinləşir və xəstələr, qocalar buna dözə bilmirlər. Dəhşətli hal odur ki, Azərbaycanda istehsal olunan benzin etilləşdirilmiş benzindən ibarətdir. Müasir maşınların mühərriklərində yüksək oktanlı benzin yandırılması tələb olunduğuna görə, Bakının neftayırma zavodlarında oktanlığı artırmaq üçün benzinə qurğuşun tozu əlavə edilir. Nəzərə almaq lazımdır ki, hazırda avtomobillərdən Bakı şəhərinin atmosferinə atılan zəhərli maddələrin orta illik miqdarı 300 min tona çatmışdır. Avtonəqliyyat tullantılarının tərkibində olan qurğuşun insan orqanizminə təhlükəli təsir göstərir və yüksək zəhərləyici xüsusiyyətlərə malikdir. Tullantılar atmosferin aşağı qatlarında küləksiz günlərdə zəif yayılır. Belə havada şəhərin mərkəzi küçələrində güclü şəkildə qalxan hava kütlələri hakim olur və zəhərli tullantılar çox da uzaq məsafəyə yayıla bilmir. Ən çox tullantıların yığılması hündür binaların aralarında və şəhərin ən alçaqda yerləşən məhəllələrində müşahidə olunur. Hazırda respublikamızda avtomobil parklarında olan maşınların 75-80 %-i yüngül maşınlar, 20-25 %-i isə avtobus və yük maşınları təşkil edir. Əhalinin sıx məskunlaşdığı iri şəhərlərdə-Bakı, Sumqayıt, Mingəçevir, Gəncə, Əli-Bayramlı və Yevlaxda hava hövzəsi avtonəqliyyat tullantıları ilə daha çox çirklənmişdir. Azərbaycan ərazisi üçün qəbul edilmiş orta sutkalıq konsentrasiya həddi azot oksidləri üçün 0,85 mq/m³, karbohidrogenlər üçün 0,035 mq/m³, karbon oksidləri üçün 1,0 mq/m³, sulfat anhidridləri üçün 0,25 mq/m³ təşkil edir. Abşeron, Kür-Araz, Gəncə-Qazax, Quba-Xaçmaz iqtisadi rayonlarının ərazisindən keçən magistral yollarda və sənaye mərkəzlərində atmosferin yerə yaxın olan təbəqəsində qaz və toz tullantılarının orta sutkalıq və birdəfəlik hədd qiyməti «YVB» normadan bir neçə dəfə çoxdur. Təkcə onu qeyd etmək lazımdır ki, azot oksidlərinin 1 m³ havada qəbul edilmiş hədd norması 6 mq təşkil edir. Lakin bu rəqəm 2003-cü ildə Bakı şəhərində 88 mq, Sumqayıtda 102 mq, Mingəçevirdə 45 mq, Gəncədə 65 mq, Şirvanda isə 48 mq/m³ olmuşdur. Bu vəziyyət hərəkətin intensiv olduğu vaxtlarda səhər saat 700-1000-a və axşam saatlarında 1600-1900-a qədər xüsusilə daha çox müşahidə edilir. Avtomobillərin yanma mühərriklərindən çıxan zəhərli tullantı maddələrin miqdarı karbon oksidləri 0,5-10%, azot oksidləri 0,8-25%, karbohidratlar 3%, aldehidlər 0,2% təşkil edir. Avtonəqliyyatın mühitə mənfi təsirlərindən biri də güclü səs-küyün yaranmasıdır. Səs-küyün intensivliyi destibellə (Db) ölçülür. Təcrübələrlə sübut edilmişdir ki, insanın qulağı 20-120 Db-ə qədər olan səs dalğalarının diapozonunu qəbul edə bilir. Ayrı-ayrı nəqliyyat növləri üzrə səs-küyün orta intensivlik dərəcəsi də müxtəlifdir. Bu göstərici yük avtomobilləri üçün 80-90 Db, avtobuslar üçün 80-85 Db, yüngül avtomobillər üçün 70-80 Db, metro qatarları üçün 95-100 Db, sərnişin təyyarələri üçün 110-130 Db, yaşayış evləri üçün 54-59 Db-dir. Sutka ərzində Bakı şəhərinin mərkəzi küçələrində səs-küyün intensivliyi 80-90 Db-ə, bəzi hallarda, o cümlədən səsli-küylü toy məclislərində 120 Db-ə çatır və ondan da çox ola bilir. İnsan üçün 20-30 Db zərərsiz hesab olunur. 30-80 Db zərərli olub, insanların əmək fəaliyyətini 10%-dən 60%-ə qədər aşağı sala bilir..

Xarici keçid

  • Havanın çirklənməsi intensivləşib

Həmçinin bax

İstinad

  1. Xəlilov Ş.B. Azərbaycanın ekocoğrafi problemləri Bakı 2006

Avqust 08, 2021
atmosferin, çirklənməsi, respublikamızda, ssri, dağılması, nəticəsində, ətraf, mühiti, kirləndirən, sənaye, müəssisələrinin, əksəriyyəti, dayandıqdan, sonra, atmosferə, atılan, zəhərli, maddələrin, miqdarı, kəskin, azaldı, 1987, ildə, respublikanın, hava, hövz. Respublikamizda SSRI nin dagilmasi neticesinde etraf muhiti kirlendiren senaye muessiselerinin ekseriyyeti dayandiqdan sonra atmosfere atilan zeherli maddelerin miqdari keskin azaldi 1987 ci ilde respublikanin hava hovzesine 2 05 mln t zererli tullantilar atilmisdir Bunun 0 25 mln tonu berk maddeler toz 0 15 mln tonu kukurd qazi 0 99 mln tonu ise karbohidrogenli birlesmeler olmusdur Ekologiya ve Tebii Servetler Nazirliyinin melumatina esasen SSRI nin dagildigi 1991 ji ilde atmosfer havasina atilan zererli tullantilarin umumi miqdari artaraq 2 6 mln tona catmisdir Bunlarin 0 11 mln tonu berk toz hissecikler 0 09 mln tonu kukurd 2 oksid 0 64 mln tonu karbon oksidi 0 08 mln tonu azot oksidi 1 67 mln tonu karbon qazi 0 04 mln tonu buxarlanan kimyevi maddeler teskil edirdi Kokslasdirma sobasindan cixan tustu neticesinde atmosferin cirklenmesi Mundericat 1 Senaye muessiselerinin atmosferi cirklendirmesi 2 Avtomobilin atmosferi cirklendirmesi 3 Xarici kecid 4 Hemcinin bax 5 IstinadSenaye muessiselerinin atmosferi cirklendirmesi RedakteStasionar menbelerden atilan tullantilarin esas hissesi tikinti materiallari 26 6 neft kimya senayesi 16 9 energetika 16 9 qaz senayesi 15 7 neft senayesi 7 3 elvan metallurgiya 4 7 elektrotexnika senayesi 1 8 muessiselerinin payina dusur Esas senaye seherlerindeki veziyyet sozun esl menasinda tesvis dogururdu Sumqayitda zererli tullantilarin xususi tezyiqi 1200 t km umum respublika gostericisinden 50 defe umumittifaq gostericisinden 500 defe cox Sirvan seherinde 1000 t km Gencede 550 t km Mingecevirde 480 t km Bakida 400 t km olmusdur Respublikada atmosfere buraxilan tullantilarin miqdarinin 80 den coxu bu 5 seherin payina dusur o cumleden Baki seherinin payina 66 1 Sumqayitin 4 5 Gencenin 3 Mingecevirin 2 5 Sirvanin 5 zererli tullanti dusur Baki ile yanasi diger senaye seherlerinin atmosferinin cirklenmesi neticesinde de yaranan ekocografi seraitin elverisli olmadigini soylemek olar Misal ucun Gencede aluminium zavodu yeniden ise salindiqdan sonra teke Gence seherinde deyil hemcinin etrafdaki Samux Xanlar Semkir Goranboy rayonlarinda da havada olan zeherli maddelerin miqdari artmis ve qebul olunmus hedden xeyli cox olmusdur Bele bir veziyyet Sirvan seheri ve ona bitisik rayonlarda da musahide edilir Seherlerin hava hovzesinin cirklendirilmesinin esas sebebi avadanliq ve qurgularin 50 ile yaxin bir muddetde deyisdirilmemesi atmosferin muhafizesi ucun nezerde tutulmus tebieti muhafize tedbirlerinin heyata kecirilmemesi etraf muhitin muhafizesine serf edilen maliyye vesaitinin az olmasi ve ya eksine ayrilan pullarin menimsenilmemesi olmusdur Istilik elektrik stansiyalarinda ve istilik qizdirici merkezlerinde tebii qaz evezine mazutdan xususile bir cox hallarda yuksek faizli kukurdlu mazutdan istifade edilmesi atmosferin cirklendirilmesini daha da guclendirmisdir Ilk musteqillik illerinde senaye muessiselerinin cox hissesinin dayanmasina baxmayaraq havanin tenzimleyici qurgularinin temirine ve berpasina hec bir vesait ayrilmadigindan atmosferin cirklenmesi agir olaraq qalirdi Avtomobilin atmosferi cirklendirmesi RedakteSonraki illerde Azerbaycanda iqtisadiyyatin inkisafi ve respublikaya getirilen avtomobillerin sayinin durmadan artmasi yuxarida qeyd olunan seherlerde atmosferin ekoloji veziyyetinin agir olaraq qalmasina sebeb olmusdur 2000 ci ilde atmosfer havasina cirklendirici maddeler atan stasionar menbelerin sayi 9839 olmusdur Stasionar menbelerden ayrilan ve tutulan zerersizlesdirilen maddelerin miqdari 111 min ton olmusdur ki bu da tullantilarin cemi 18 ni teskil etmisdir Son illerde respublikanin paytaxti Bakida ve diger iri seherlerde avtomobil neqliyyatinin havani cirklendirmesi tesvis dogurur Bezi gunlerde sakit hava seraitinde bas veren tixaclar zamani insanlarin nefes almasi cetinlesir ve xesteler qocalar buna doze bilmirler Dehsetli hal odur ki Azerbaycanda istehsal olunan benzin etillesdirilmis benzinden ibaretdir Muasir masinlarin muherriklerinde yuksek oktanli benzin yandirilmasi teleb olunduguna gore Bakinin neftayirma zavodlarinda oktanligi artirmaq ucun benzine qurgusun tozu elave edilir Nezere almaq lazimdir ki hazirda avtomobillerden Baki seherinin atmosferine atilan zeherli maddelerin orta illik miqdari 300 min tona catmisdir Avtoneqliyyat tullantilarinin terkibinde olan qurgusun insan orqanizmine tehlukeli tesir gosterir ve yuksek zeherleyici xususiyyetlere malikdir Tullantilar atmosferin asagi qatlarinda kuleksiz gunlerde zeif yayilir Bele havada seherin merkezi kucelerinde guclu sekilde qalxan hava kutleleri hakim olur ve zeherli tullantilar cox da uzaq mesafeye yayila bilmir En cox tullantilarin yigilmasi hundur binalarin aralarinda ve seherin en alcaqda yerlesen mehellelerinde musahide olunur Hazirda respublikamizda avtomobil parklarinda olan masinlarin 75 80 i yungul masinlar 20 25 i ise avtobus ve yuk masinlari teskil edir Ehalinin six meskunlasdigi iri seherlerde Baki Sumqayit Mingecevir Gence Eli Bayramli ve Yevlaxda hava hovzesi avtoneqliyyat tullantilari ile daha cox cirklenmisdir Azerbaycan erazisi ucun qebul edilmis orta sutkaliq konsentrasiya heddi azot oksidleri ucun 0 85 mq m karbohidrogenler ucun 0 035 mq m karbon oksidleri ucun 1 0 mq m sulfat anhidridleri ucun 0 25 mq m teskil edir Abseron Kur Araz Gence Qazax Quba Xacmaz iqtisadi rayonlarinin erazisinden kecen magistral yollarda ve senaye merkezlerinde atmosferin yere yaxin olan tebeqesinde qaz ve toz tullantilarinin orta sutkaliq ve birdefelik hedd qiymeti YVB normadan bir nece defe coxdur Tekce onu qeyd etmek lazimdir ki azot oksidlerinin 1 m havada qebul edilmis hedd normasi 6 mq teskil edir Lakin bu reqem 2003 cu ilde Baki seherinde 88 mq Sumqayitda 102 mq Mingecevirde 45 mq Gencede 65 mq Sirvanda ise 48 mq m olmusdur Bu veziyyet hereketin intensiv oldugu vaxtlarda seher saat 700 1000 a ve axsam saatlarinda 1600 1900 a qeder xususile daha cox musahide edilir Avtomobillerin yanma muherriklerinden cixan zeherli tullanti maddelerin miqdari karbon oksidleri 0 5 10 azot oksidleri 0 8 25 karbohidratlar 3 aldehidler 0 2 teskil edir Avtoneqliyyatin muhite menfi tesirlerinden biri de guclu ses kuyun yaranmasidir Ses kuyun intensivliyi destibelle Db olculur Tecrubelerle subut edilmisdir ki insanin qulagi 20 120 Db e qeder olan ses dalgalarinin diapozonunu qebul ede bilir Ayri ayri neqliyyat novleri uzre ses kuyun orta intensivlik derecesi de muxtelifdir Bu gosterici yuk avtomobilleri ucun 80 90 Db avtobuslar ucun 80 85 Db yungul avtomobiller ucun 70 80 Db metro qatarlari ucun 95 100 Db sernisin teyyareleri ucun 110 130 Db yasayis evleri ucun 54 59 Db dir Sutka erzinde Baki seherinin merkezi kucelerinde ses kuyun intensivliyi 80 90 Db e bezi hallarda o cumleden sesli kuylu toy meclislerinde 120 Db e catir ve ondan da cox ola bilir Insan ucun 20 30 Db zerersiz hesab olunur 30 80 Db zererli olub insanlarin emek fealiyyetini 10 den 60 e qeder asagi sala bilir 1 Xarici kecid RedakteHavanin cirklenmesi intensivlesibHemcinin bax RedakteEtraf muhitin cirklenmesiIstinad Redakte Xelilov S B Azerbaycanin ekocografi problemleri Baki 2006Menbe https az wikipedia org w index php title Atmosferin cirklenmesi amp oldid 5913743, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.